Month: April 2020

УИХ-ын гишүүн, Хууль зүйн байнгын хорооны дарга Х.Нямбаатартай ярилцлаа.

-Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийн Засгийн газартай холбоотой зүйл, заалт хэрэгжиж эхлэхээр одоогийн Засгийн газар огцрох уу. Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт орохоос өмнө байгуулагдсан гэдэг утгаараа Засгийн газар тавдугаар сарын 25-наас хойш эрх зүйн чадамжтай байх боломж бий юү?

-Монгол Улсын Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлт (ҮХНӨ)-ийг УИХ таван сар гаруй хугацаанд хэлэлцэж 2019 оны арваннэгдүгээр сарын 16-ны өдөр баталсан. Үндсэн хуульд үндсэндээ 30 орчим хувийн өөрчлөлт орсон. ҮХНӨ-ийн хамгийн том өөрчлөлт нь УИХ, Засгийн газар, Ерөнхийлөгчийн институцитэй холбоотой харилцааг зохицуулах өөрчлөлтүүдээс гадна засаг захиргаа нутаг дэвсгэрийн нэгж түүний удирдлагатай холбоотой шүүх эрх мэдлийн бүлэгтэй холбоотой томоохон өөрчлөлтүүд орсон. Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтөөр Монгол Улсын Засгийн газар Ерөнхий сайд, дөрвөн сайд нь УИХ-ын гишүүн бөгөөд Засгийн газрын гишүүн байх боломжийг хуулиар нээж өгсөн. Бусад Засгийн газрын гишүүдийн хувьд Их хурлын гишүүний үүрэгт ажлыг хавсран гүйцэтгэхийг хуулиар хориглосон. Үүнтэй холбоотойгоор Үндсэн хууль батлагдсаны дараа Үндсэн хуульд орсон нэмэлт, өөрчлөлтийг дагаж мөрдөх журмын тухай хууль батлагдсан. Энэ хууль таван зүйлтэй. Нэгдүгээр зүйлд Үндсэн хуульд орсон нэмэлт өөрчлөлттэй холбоотойгоор тухайн төрлийн харилцааг зохицуулсан шинэ хууль гарах хүртэл тухайн төрлийн харилцааг зохицуулж байсан хуучин хууль тогтоомжоор тухайн харилцааг зохицуулна гэсэн зохицуулалтыг оруулж өгсөн. Тиймээс одоогийн Засгийн газар огцрохгүй гэсэн үг. Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлт 2020 оны тавдугаар сарын 25-ны өдрөөс хүчин төгөлдөр үйлчилж эхэлнэ. Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлттэй уялдаатайгаар органик хуулиар дагаж өөрчлөх процессийн ажлууд УИХ, Засгийн газрын түвшинд хийгдээд явж байна. Эхний ээлжинд 11 том хуулийн өөрчлөлт хийгдэнэ. Тухайлбал, УИХ-ын тухай хууль, Засгийн газрын тухай хууль, Их хурлын чуулганы хуралдааны Дэгийн тухай хууль, Шүүхийн тухай хууль, Засаг захиргаа нутаг дэвсгэрийн нэгж түүний эрх зүйн байдлын тухай хууль, Хот тосгоны эрх зүйн байдлын тухай хууль, Нийслэлийн эрх зүйн байдлын тухай хууль зэрэг хуулиудыг нэн яаралтай өөрчлөх шаардлагатай байгаа. Өнөөдрийн (өчигдрийн)Засгийн газрын хуралдаанаар Шүүхийн тухай хуулийн төслийг хэлэлцэн УИХ-ын даргад өргөн мэдүүлж байх шиг байна.

Засаг захиргаа нутаг дэвсгэрийн нэгжийн тухай хуулийг ч мөн адил. Дээр дурдсан хуулиудын хуулийн төсөл боловсруулах ажил үндсэндээ цэгцэрч дуусах шатандаа орсон. Энэ хаврын чуулганаар эдгээр хуулийг хэлэлцэх асуудлын дараалалд оруулж батална.

-Эдгээр хууль батлагдах хүртэл ҮХНӨ-ийн заалтыг дагаж мөрдөхгүй гэсэн үг үү?

-Дээр дурдсан хуулиуд батлагдаад өөртөө үйчлэлээ заасан өдрөөс хойш тухайн харилцаанууд Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийн дагуу өөрчлөгдөнө. Энэ бол өмнө нь манай Үндсэн хуулийн эрх зүйд байсан, тогтсон ойлголт. 1992 оны үндсэн хууль нэгдүгээр сарын 13-ны өдөр батлагдсан. Үндсэн хуульдаа 1992 оны хоёрдугаар сарын 12-ны өдрөөс хүчин төгөлдөр үйлчилнэ гэж заасан. Үндсэн хуулиар Уи х 76 гишүүнтэй байна, дөрвөн жил тутам сонгогдоно. Төрийн тэргүүн нь Ерөнхийлөгч байна. Нэг удаа улирч сонгогдох эрхтэй. Монгол Улсын засаг захиргаа нутаг дэвсгэрийн нэгж нь аймаг, нийслэл, сум, дүүрэг, баг, хороонд хуваагдана гэх мэт үндсэн хуулийн суурь харилцаануудыг зохицуулсан. Дагаж мөрдөх журмын хуулиар яг адилхан. Дээрх зохицуулсан харилцаануудыг үндсэн хууль батлагдсантай холбоотойгоор тухайн харилцааг зохицуулсан хууль батлагдах хүртэл өмнөх хуулиуд хүчин төгөлдөр үйлчилнэ гэсэн зохицуулалтыг өөртөө тээж дагаж мөрдөх журмын хууль батлагдаж байсан. Жишээлбэл, 1992 оны хоёрдугаар сарын 12-ны өдөр Үндсэн хууль хүчин төгөлдөр үйлчилж эхэлсэн хэрнээ анхны Ерөнхийлөгчийг 1993 оны зургадугаар сард тангараг өргүүлж байсан. Өөрөөр хэлбэл зарим хуульчдын ярьж байгаа шиг үндсэн хууль батлагдаад л Үндсэн хуульд дурдсан шиг харилцааг зохицуулдаг ойлголт байхгүй. 1993 онд засаг захиргаа нутаг дэвсгэрийн нэгжийн тухай хууль батлагдсан. Тэр болтол Улаанбаатар хот дөрвөн районтойгоор 1993 он хүртэл явсан. Өөрөөр хэлбэл, Үндсэн хууль нь 1992 оны хоёрдугаар сарын 12-нд үйлчилсэн ч засаг захиргаа нутаг дэвсгэрийн нэгжтэй холбоотой хууль нь 1993 онд батлагдаж тухайн оноосоо эхэлж өөрчлөлт орж байсан. үндсэн хуультай холбоотой зохицуулалт бараг найман жил орчим үргэлжилсэн. 1999 онд Гэр бүлийн тухай хууль, хөдөлмөрийн тухай хууль батлагдсан. Тэр болтол энэ хоёр хуулийг 1973,1974 онд батлагдсан БНМАУ-ын гэр бүлийн тухай хууль, хөдөлмөрийн тухай хуулиар зохицуулж байсан. Органик хуулиуд нь батлагдаагүй байхад шууд засгийн газар огцроод төрийг тогтворгүй байлгах нь хэнд ашигтай юм. ингэж үндсэн хуулийг гажуудуулж, буруугаар ойлгох нь зохистой зүйл биш.

-Ерөнхийлөгч 2020 оны УИХ-ын сонгуулийг хойшлуулах санал гаргасан. Сонгууль хойшлуулахыг та дэмжиж байна уу?

-Ерөнхий сайд, МАН-ын дарга У.Хүрэлсүх энэ талаар олон нийтэд хандаж мэдээлэл хийсэн. Бид намын дүрэмтэй, нэгдмэл удирдлагатай учраас сонгууль хойшлуулах тал дээр нэмж хэлэх зүйл алга. ОхУ-ын ард нийтийн санал асуулга хойшилсон тухай мэдээлэл гарсан. Солонгосын үндэсний ассамблейн сонгууль энэ сарын 15-ны өдөр зохион байгуулагдахаар төлөвлөгдсөн байна. Сөрөг хүчин сонгуулиа хойшлуулъя гэх байр суурь илэрхийлсэн ч эрх барьж байгаа хүчин сонгуулийг цагт нь явуулахаар шийдсэн байна. итали, Испани улс шиг хүнд нөхцөл байдал үүссэн тохиолдолд сонгууль хойшилно. Дайны болон онц байдал зарлагдаагүй тохиолдолд сонгууль хойшлогдохгүй гэж Ерөнхий сайд хэлсэн гэж ойлгож байгаа. хэрэв сонгууль хойшилбол бүтэн жилээр хойшлогдоно.

-Хуульч Б.Гүнбилэг Хууль зүйн сайд Ц. Нямдорж болон таныг МАН-аас УИХ-ын сонгуульд нэр дэвших эрхгүй хэмээн намынхаа Хяналтын ерөнхий хороонд хандсан байсан. Энэ тухайд та юу хэлэх вэ?

-Би тэр мэдээллийг харсан. Сонгууль дөхчихсөн, нэр дэвших хүсэлтэй хүмүүс олонд танигдах, анхаарлын төвд орохын тулд хүний нэр төрийг гутаан доромжлох кампанит ажлын нэг гэж харж байгаа. Таван гишүүн жагсаал хийхэд тухайн үеийн Уих-ын дарга М.энхболдын өрөө рүү биднийг хутга шөвөгтэй орсон гээд сенсаци тарьж байсан. Дараа нь М.Энхболд дарга тийм зүйл болоогүй хэмээн мэдээллийг няцаасан. Ямар хүн гэдэг нь өөрийнх нь хийж байгаа үйлдлүүдээр харагддаг. Нам дээр миний тухай гомдол ирсэн зүйл байхгүй байна лээ. Сонгууль дөхөх тусам иймэрхүү хүмүүс их болно. зарим нь эздэдээ гоё харагдах гээд тэгж байгаа байх.

Би албан ёсоор хэлье. ЖДү-ийн зээлтэй холбоотой асуудлаар хууль хяналтын байгууллага хоёр жил гаруй шалгалт хийсэн. Надтай холбогдуулж эрүүгийн хэрэг үүсгэсэн зүйл байхгүй. Анхны тавилт нь таван гишүүн жагсаал хийж явахад АТГ-ын тухайн үеийн удирдлагуудаар ажиллаж байсан хүмүүсийн зохиомол тавилттай жүжгээр бидний нэр төрийг гутаах гэж явж байгаа хэлбэр. ЖДү-ийн зээлээс миний гэр бүл, хамаарал бүхий этгээд зуун төгрөг ч аваагүй. Би шүүх, хууль хяналтын байгууллагыг шүүмжилж, шударга бусын хонгилыг нураая гэж хамгийн тогтвортой дуугарч яваа хүний нэг. хэрвээ ЖДү-ээс зээл авсан бол надад дургүй хууль хяналтын байгууллагынхан аль хэдийнэ хонгил руугаа чирээд оруулчих байсан байлгүй.

-Коронавирус цар тахлын энэ үед улс орнууд эдийн засагтаа анхаараад эхэлсэн. Манай улсын хувьд эдийн засагтаа ямар арга хэмжээ авах нь зүйтэй вэ?

-эдийн засгийг аврах ЖДү төдийгүй бүх ААН байгууллагуудын бизнесийг дэмжих чиглэлээр засгийн газар илүү өргөн хүрээнд үйл ажиллагаа зохион байгуулах байх гэж бодож байна. Саяхан Ерөнхий сайд долоон төрлийн арга хэмжээ авч хэрэгжүүлнэ гэж хэлсэн. үүнээс гадна Уих-ын дарга Монгол Улсад үйл ажиллагаа явуулж байгаа арилжааны банкуудын удирдлагуудтай уулзаж, ярилцсан. Арил-жааны банкуудтай хамтарч бизнес эрхлэгчдийн зээлийг хойшлуулах, цаашид нэмж яаж зээл нэмэгдүүлэх талаар Монголбанкны удирдлагуудтай ярилцахад миний бие даргын зөвлөлийн гишүүний хувьд оролцсон. Арилжааны банкуудаас хоёр хүсэлт тавьж байгаа. зарим банкууд нь муудсан зээлтэй хүмүүст дахиж зээл авахад нь баталгааг төрөөс гаргаж өгөөч ээ гэж байгаа юм. Хоёр дахь нь арилжааны банкуудыг дахин хөрөнгөжүүлээч ээ гэх хүсэлтүүд тавьсан. 2019 онд Уи х арилжааны банкуудыг дахин хөрөнгөжүүлэх тухай хууль баталсан. Энэ хуулиар хоёр үндсэн арга бий.

Арилжааны банкуудын хувьцааг төр барьцаалах замаар дахин хөрөнгөжүүлэх нэг арга бий. хоёрдугаарт, арилжааны банкуудын активыг барьцаалах замаар дахин хөрөнгөжүүлэх боломж бий. Монголбанкны ерөнхийлөгч 10 хувийн хүүтэй актив барьцаалсан зээл олгоход татгалзах зүйлгүй гэдгээ арилжааны банкны удирдлагуудад илэрхийлсэн. зээлийн хүүг тэг болгох эх үүсвэр манайд одоохондоо байхгүй.

үүнийг далимдуулж хямралын үед олон түмний санаа бодлыг төөрөгдүүлж хий хоосон улс төр хийхээ болих хэрэгтэй. Одоо бидний хувьд нэн яаралтай алт хөтөлбөр, зэс төмрийн хүдэр, нүүрсний экспортоо нэмэгдүүлэх түүнийг түшиглэсэн бусад бизнесээ дэмжих ХАА, газар тариалангийн үйлдвэрлэл эрхлэгч аж ахуйн нэгж байгууллагуудад нэн хөнгөлөлттэй нөхцөлөөр зээл олгох ажлууд хамгийн чухал асуудал. Улс төр бол дараа, дараачийн асуудал.

Монголын банкны холбооны ерөнхий нарийн бичгийн дарга, гүйцэтгэх захирал Л.Амартай ярилцлаа.

-Сүүлд Ерөнхий сайд мэдэгдэл хийхдээ банкуудын эрүүл мэндэд халгаатай шийд гаргаж магадгүй шүү гэчихлээ. Банкууд үнэхээр сэтгэлгүй хандаад байна уу гэсэн эргэлзээ олон нийтэд төрчих шиг болсон. Арилжааны банкууд тахлын эдийн засгийн үед яаж ажиллаж байна, харилцагчдадаа хөнгөлөлт, дэмжлэг үзүүлж байгаа юу?

-Банкуудын хувьд зарим зээлийг хойшлууллаа, нэмэгдүүлсэн хүүгээ тэглэлээ гэх мэтээр зарлаад байх шаардлага уг нь байхгүй. Улстөрчид биш учраас тийм шаардлагагүй л дээ. Нээлттэй, ил тод зарлаад явах нь нөгөө талдаа сөрөг үр дагавартай. Орлоготой, цалинтай хүмүүс зээлээ хойшлуулах гэх мэт нийгмийг хамарсан үзэгдэл гаарах эрсдэл бий. Яах аргагүй хүндрэлд орсон хүмүүстэйгээ ярилцаж тухай бүрд нь шийдлүүд гаргаад явж байгаа. Засгийн газрын шийдвэр гарахаас өмнө хийгдэж эхэлсэн ажил. Нэмэгдэл хүү, шимтгэл, торгууль авахгүй явъя гэх мэт шийдлийг хоорондоо тохирчихсон. Ерөнхий сайдын мэдэгдлээс хойш гэхэд л долоо хоногийн дотор 14 мянган аж ахуйн нэгжийн 686 гаруй тэрбумын зээл дээр бүтцийн өөрчлөлт хийлээ. Харилцагч бүрийн нөхцөл байдалд тохирсон шийдэл олсон гэсэн үг. Нэг зүйлийг онцолж хэлэхэд амаар гарсан шийдвэрийг шууд дагах боломж одоогоор бүрдээгүй байна. Амаар хэлсэн шийдвэр цаасан дээр буугаад бидэнд ирэх ёстой. Энэ сарын 18-нд зарлаад 19-нийх нь орой бичиг ирсэн. Тэр бичгийг нь уншихаар тодруулах зүйл их байх жишээний. Хэрэглэгчийн зээлд ямар зээлүүдийг багтаах гэх мэт нарийн ширийн асуудлууд бий. Монголын банкны холбооны хувьд Монголбанк, арилжааны банкуудын дунд зохицуулалт хийдэг байгууллага. Аль аль талд нь хүндрэл бийг ойлгож байгаа. Нэг талд улс төрийн шийдвэр гаргаад түрүүлээд зарлачихдаг, нөгөө талд Монголбанк хоорондоо уялдаа холбоотой шийдвэр гаргах хэрэгтэй болдог л доо. Банкууд ойлголтоо нэгтгэж, нэгдсэн тохиролцоонд хүрснээ цаасан дээр буулгаж Монголбанк руу явууллаа. Тушаалаа хэрэгжүүлэх зөвлөмж ирүүлээч гэсэн хүсэлт явуулсан. Одоогоор хариу ирээгүй байна. Гэхдээ хариу ирээгүй ч бид харилцагчидтайгаа ажиллаад явж байгаа. Дахин хэлэхэд аман шийдвэр албажиж хэрэгжихэд тодорхой хугацаа шаардлагатай.

-Хэрэглээний, ипотекийн зээлтэй хүмүүс их хандаж байгаа гэж дуулдсан…?

-Хэрэглээний зээлийн дийлэнхийг гуравхан банк өгдөг. Нэгэн зэрэг хандчихаар ачаалал ихсэх нь ойлгомжтой. Ипотекийн зээл гэхэд Монголбанк, МИК, банкууд хооронд дамжсан гэрээнүүдтэй, гэрээн дээр нь үндэслээд үнэт цаас гаргасан гэх мэтээр тайлбарлавал тун түвэгтэй бүтэцтэй. Процесс нь үргэлжилж байгаа учраас өнөө хүртэл шийдэл нь гараагүй яваа. Зохих түвшиндээ уулзаж ярилцсаны эцэст шийдэл гаргаад банкуудад мэдэгдэх байх.

-Ингэхэд арилжааны банкууд хэчнээн хууль, журмын хүрээнд үйл ажиллагаагаа явуулдаг вэ?

-Банкны салбар 55 хууль, 69 журмын хүрээнд үйл ажиллагаагаа явуулдаг. Бид хямралын үед эдийн засгаа дэмжихэд ийм арга хэмжээнүүд авах шаардлагатай байна гээд УИХ-ын дарга, Сангийн сайд, Монголбанкинд тодорхой 26 санал явуулсан. Үр дүнд нь хоёр журамд л өөрчлөлт ороод байна. Сүүлд нь нэмэлтээр тэр шийдлээ дагасан хоёр журамд өөрчлөлт орсон. Өөрөөр хэлбэл банкуудын 26 саналаас дөрвийг нь хүлээж авсан гэсэн үг. Бүр тодруулж хэлбэл, банкууд батлагдаад хэрэгжиж яваа 69 журамд хүлээтэй хэвээр байгаа. Шинэ журмын хувьд зээлийн хугацааг нь сунгасан тохиолдолд ангилахгүй байх эрхийг банкуудад өгсөн. Гэхдээ ерөөсөө битгий ангил ч гээгүй. Монголбанкнаас гаргасан Активын ангиллын журмыг харахаар өөр бусад журмуудад захирагдаж байгаа. Жишээ нь банкууд хэрэглээний зээлийг 30 сараас илүү хугацаанд олгож болохгүй гэх мэт маш олон заавар журамд хүлээтэй байдаг. Тэгэхээр тэр бүх журмыг мөрдөнгөө одоо олгож буй боломжийг яаж ашиглах вэ гэсэн асуудал гарч ирж байна. Ийм асуудлууд байхад нийтээр нь хамруулж, бүр зээлдэгчийн зээлийн хугацааг хойшлуулсан ч юм шиг ойлголт нийгэмд яваад байна л даа.

-Хоёр хуулийн этгээд гэрээ байгуулчихсан үед төр хөндлөнгөөс оролцож зээлийнхээ хугацааг хойшлуул, хүүг нь тэглэ гэж шаардах нь зах зээлийн нийгэмд байж болохгүй хандлага л даа…?

-Санал нэг байна. Хоёр тал хоорондоо тохиролцоод шийдэж чадахгүй тохиолдолд шүүх асуудлыг шийддэг дүрэмтэй. Банкууд зээлдэгчдээ харж үзээд, төр засгийнхаа шийдвэрийг дэмжээд ажиллаж байгаа. Бид зээлдэгчидтэйгээ олон жил хамтарч ажиллаж яваа. Хүмүүс нэг удаа зээл аваад яваад өгдөггүй. Зээлийн харилцаа эргэх холбоотой явагддаг. Зээл олгогч, зээлдэгч хоёр бол хамтрагчид. Хамтрагчид бие биенийхээ асуудал, зовлонг ойлгоод явах нь жам шүү дээ.

-Шулаачид энэ тэр гээд банк руу хандсан сөрөг сэтгэгдлүүд сошиалд нэлээд харагдах боллоо. Банкууд руу ингэж хандах ямар нэг шалтгаан зээл авсан хүмүүст байгаа юм болов уу?

-Зээл авч, банктай байнгын харилцаанд ордоггүй хүмүүсийн бодол юм уу, эсвэл зарим том зээлдэгчийн зүгээс энэ асуудлыг далимдуулаад турхираад суугаа ч юм уу бүү мэд. Шалтгааныг нь нарийн мэдэхгүй байна. Эрүүлээр харсан хэнд ч банк дайсан гэж харагдахгүй гэдгийг л мэдэж байна. Банк иргэдийн хувьд төлбөр тооцоо, гадаад руу мөнгөн гуйвуулга хийх гээд өдөр тутмынх нь амьдралынх нь салшгүй хэсэг болчихсон. Үнэтэй зүйлийг нь хадгалах үйлчилгээ үзүүлж, мөнгийг нь хадгалаад хүү өгч, бизнесийг нь дэмжих зээл өгч байна. Товчхондоо иргэдэд маш олон төрлийн үйлчилгээ үзүүлдэг газрын нэг нь банк. Банк үнэхээр иргэдэд халтай газар байсан бол иргэд ийм олон төрлийн үйлчилгээ авъя гэж хандахгүй шүү дээ.

-Нөгөө талд банкууд ямар зардал гаргаж энэ зэрэгтэй хөгжсөн бэ гэсэн асуудал орхигдоод байдаг л даа. Жишээ нь ухаалаг утастай бол банк орох шаардлагагүй болчихсон. Технологийн чигийн том хөрөнгө оруулалт хийдэг ганц салбар нь бараг банк байж магадгүй. Банкууд IT чигт хэр хөрөнгө оруулалт хийдэг талаар тодорхой тоо бий юу?

-Би саяхныг хүртэл олон улсын байгууллагад эдийн засагчаар ажиллаж байсан юм. Эдийн засагчийн нүдээр харахад Монголд олон улсын түвшинд гараад явахад бүтээгдэхүүн нь бэлэн болсон салбар бол банк, санхүү, санхүүгийн технологийн салбар болчихоод байгаа. Банкууд технологийн хөгжилдөө жилд 260 тэрбум төгрөг зарцуулж байна. Банкны салбар үйлчилгээгээ иргэдийн гарт нь, гэрт нь хүргэхийн төлөө жилд 100 гаруй сая ам.доллар зарцуулдаг гэсэн үг. Жилд энэ хэмжээний мөнгийг IТ-д хөрөнгө оруулалт хэлбэрээр хийдэг өөр салбар байхгүй. Шуудхан хэлэхэд Монголын IT-ийн хөгжлийг банкны салбар чирч яваа. IT-гийн залуус банкинд үйлчилгээ үзүүлж яваад бие даасан бүтээгдэхүүнүүд гаргаад эхэллээ. Зарим нь бүр олон улсад гарчихлаа. Онлайн зээлийн үйлчилгээ л гэхэд банкны хорь гаруй жилийн зээлийн түүхийг багтаасан Зээлийн мэдээллийн санд суурилж, зээлсэн мөнгө нь аль нэг банкны дансанд орж байна. Тэгэхээр банкны салбар IТ-гийн салбарын дэлхийн хэмжээний хүний нөөцийг бэлдэхэд том нөлөө үзүүлсэн гэсэн үг. Банкууд энэ мэтээр бусад салбарын хөгжилд ч нөлөө үзүүлж яваа. Монголын банкны салбарын хувьд ижил гараанаас эхэлсэн орнуудтай харьцуулахад хол тасарч цойлсон.

-Манай банкны салбар олон улсад, жишээ нь өндөр хөгжилтэй орнуудын банкны салбартай жишвэл хаахна нь яваа бол?

-Өндөр хөгжилтэй орнуудыг ч даваад явчихсан. Жишээ нь Америкт банкнаас банкны хооронд гүйлгээ хийх ямар түвэгтэй гэдгийг тэнд амьдарч байгаа хүмүүс яриад өгнө. Өдрийн тодорхой цагуудад гүйлгээ нь хийгддэг, шимтгэл хураамж нь өндөр, чек гэх мэт хоцрогдсон хэлбэрээр төлбөр тооцоо хийгдсэн хэвээр яваа зэрэг олон асуудал бий. Монгол шиг 24 цагаар багагүй хэмжээний мөнгийг гар утаснаасаа тэр даруй шилжүүлдэг орчин нийт гүйлгээний 99 хувьд хүрсэн орон ховор. Тавхан жилийн өмнө хөдөөний малчин хүүхдийнхээ сургалтын төлбөрийг хийх гээд сумын төв рүү давхидаг байсан бол одоо тэс өөр болсон. Сургалтын төлбөр шилжүүлэх гэж бүтэн өдөр алдахаа болино гэдэг малчин хүний хувьд маш том өгөөж.

-Хамгийн их улстөрждөг сэдэв бол зээлийн хүү. “COVID-19” цар тахлын үед улстөржилтийн бүр том сэдэв болчихлоо. Зээлийн хүү буулгах бодит боломж гэвэл та юуг онцлох вэ, хүү буурахгүй байгаад нөлөөлж буй ямар шалтгаанууд байна?

-Зээлийн хүү буурахгүй байна гэж ярьсаар ирсэн л дээ. Яг үнэндээ зээлийн хүү маш хурдацтай буурч байгаа. Одоогоос гурав, дөрөвхөн жилийн өмнө банкны хүү гурав, дөрвөн хувь байна гэж ярьдаг байсан юм. Монголчууд зээлийн хүүг сараар ярьдаг байсан. Гэтэл одоо жилээр ярьдаг болчихсон, 16, 17 хувь байна гээд. Ерэн оны эхэнд зээлийн жилийн хүү 300 гаруй хувьтай байсныг өнөөдөр хэн ч санахгүй. Тэр үеэс хойш тогтмол буурсаар байгаад өнөөдөр 16 хувь дээр ирчихсэн. Банкны ашиг, марж олон улсын түвшинд очсон. Бараг олон улсын түвшнээс доогуур байгаа. Бид зээлийн хүүг улс төрийн ямар ч эрсдэлгүй, бизнесийн орчин нь тогтвортой, өндөр хөгжилтэй орнуудтай харьцуулж жишээд байдаг. Жишээ нь Японы эдийн засаг мөнгөөр хахчихсан. Тийм учраас банк нь эдийн засгаа хөгжүүлж өсгөх зорилгоор мөнгө хийх гээд “Та нарыг зээл авсны чинь төлөө мөнгө өгье” гэж байна. Гэтэл бизнесийнхэн нь “Бидний орлого хангалттай, мөнгө хэрэггүй” гээд сууж байгаа. Ийм улстай Монголын эдийн засгийг зүйрлэх нь хэт өрөөсгөл хэрэг л дээ. Үнэхээр харьцуулмаар байвал өөрсөдтэйгөө адил төвшний орлоготой, эдийн засаг нь уул уурхайд суурилсан оронтой жиших хэрэгтэй. Ижил төвшний улсуудтай харьцуулбал манай зээлийн хүү боломжийн түвшинд ирчихээд байгаа. Зээлийн хүү бол барааны үнэтэй адилхан. Мөнгөний л үнэ цэнэ. Өөрөөр хэлбэл, Монголд мөнгөний үнэ цэн арай өндөр байна. Хар үгээр тайлбарлавал эрэлт нь байгаад байна гэсэн үг. Эрэлтийг нь хүссэн хэрээр нь хангаад их мөнгө нийлүүлвэл инфляци хэцүүднэ, өссөн инфляци хадгаламжийн хүүг өсгөх эрсдэлтэй. Инфляци өсөхөөр төв банк бодлогын хүгээ өсгөж зах зээлээс мөнгөө татах бодлого явуулахаас аргагүйд хүрдэг.

-Монголын эдийн засагт их мөнгө нийлүүлэхээр иргэдийн тансаглал нэмэгдэж инфляци хөөрөгдөх эрсдэл гардаг гэсэн байр суурь ч сонсогддог шүү?

-Их мөнгө нийлүүлэхээр инфляци өсч, валютын ханш нэмэгдчих эрсдэлтэй учраас төв банк зохицуулалт хийхээс аргагүйд хүрдэг юм. Бодлогын хүүг огцом бууруулахгүй гээд байгаа нь тийм учиртай. Манайх чөлөөтэй хөрвөдөг эдийн засагтай. Ам.доллар, төгрөгийн өгөөжийг адилхан харж байх ёстой. Хэрвээ ам.доллараас өндөр өгөөжтэй төгрөг байхгүй бол хүмүүс доллар руу төгрөгөө хөрвүүлчихнэ. Засгийн газар олон улсын зах зээл дээр таван хувийн бонд гаргалаа гэж төсөөлье. Тэгвэл банкинд мөнгөө хадгалуулснаас засгийн бондыг авахыг илүүд үзэх нь тодорхой. Төгрөгийн үнэ цэнийг хадгалж байж хүмүүс долларын хадгаламжийг биш, төгрөгийн хадгаламжийг сонгоно. Доллар хаана ч хөрвөдөг валют. Хэрвээ гаднаас мөнгө оруулж ирье, эдийн засгаа тэлье гэж байгаа бол өгөөж нь бусад орныхоос өндөр байх хэрэгтэй. Өөрөөр хэлбэл, банкууд арай ахиу хүүтэй байж гаднаас доллар оруулж ирнэ. Бага хүүтэй бол хэн ч хүүгийн адил төвшинтэй эрсдэл багатай улсад мөнгөө хийхийг бодох нь тодорхой.

-Эрсдэл ихсэх хэрээр хүү өсдөг гэдэг утгаар хэлж байна уу?

-Яг тийм. Монголын хувьд эрсдэл өндөртэй улс. Эдийн засгийн бодлогоо зөв хэрэгжүүлж, улстөрчид нь эдийн засгаа бужигнуулдаггүй бол манай улсын эрсдэл буурах байсан. Монгол дажгүй улс гэсэн имиж бүрдээд эхэлбэл хямд эх үүсвэрээр мөнгө өгөх гадны хүмүүс нэмэгдэх нь тодорхой. Долларын хүүгийн хэмжээ Монголын эрсдэлийг харуулж байгаа гээд ойлгочихож болно. Долларын хүүгээс ахиулж байж төгрөгийн хадгаламжийн хүү тогтдог.

-Төгрөгийн хадгаламжийн хүүнд эдийн засгийн орчин, улстөрийн тогтвортой байдлаас гадна төгрөгийн ханшийг долларын үнэ цэнээс огцом унагахгүй байхаас аргагүй нөхцөл ч нөлөөлдөг гэж ойлголоо…?

-Таны онцолсон зүйлс төгрөгийн хадгаламжийн хүүнд нөлөөлдөг гол шалтгаанууд. Өөр ч олон шалтгаан бий.

-Банкуудын өгдөг зээл яг ямар эх үүсвэрүүдээс бүрддэгийг хувь хэмжээгээр нь сонирхуулаач?

-Банкны өөрийн хөрөнгө 16-17 хувийг эзэлдэг. Үлдсэн нь бусдаас авсан мөнгө. Өөрөөр хэлбэл, банк бол бусдаас мөнгө авч бусдад зээлдэг зуучлалын байгуулага. Өөрийн хөрөнгө нь банкны эздийн мөнгө. Банкны бусдад өгсөн зээл эрсдэлд орвол эздийн мөнгөнөөс хураадаг. Тэр зохицуулалтыг хийдэг газар нь Монголбанк. Дахиад хэлэхэд банкны эх үүсвэр нь хүнээс авсан мөнгөнөөс бүрддэг. Тодорхой хувь нь хадгаламж, тодорхой хувь нь харилцах байгаа. Гадаадаас авсан зээл, аж ахуйн нэгж, сангуудийн байршуулсан мөнгө гэх мэт олон эх үүсвэр бий. Энэ эх үүсвэрүүдээс хүүгийн дундаж гарч ирдэг юм.

-Нийт хадгаламжийн бараг 90 гаруй хувь нь цөөн хүнд хамаардаг гэсэн мэдээлэл бий. Жишээ нь, зээлийн хүүгээ бууруул гэж шаардаж яваа улстөрчид өндөр дүнтэй хадгаламж эзэмшигчдэд багтдаг гэх мэдээлэл чих дэлсдэг. Өндөр дүнтэй хадгаламж эзэмшигчид буюу улстөрчид хадгаламжийн хүүнээсээ татгалзах уриалга гаргаад эхэлбэл зээлийн хүү буурах бодит шалтгаан болно гэж ярих эдийн засагч мэр сэр таарч л байна…?

-Хадгаламжийн хүүнээсээ татгалзах нь хувь хүний хэрэг. Хадгаламж гэдэг бол хоёр талын хооронд байгуулсан гэрээ. Банкуудын хувьд дур мэдэж гэрээгээ цуцална гэсэн ойлголт байхгүй. Цар тахал, ер юу ч болж байсан банкууд хадгаламж эзэмшигчидтэй тохирсон хүүгээ өгөх үүрэгтэй.

-Санхүүгийн салбарын хэчнээн хувийг банк эзэлж байна?

-90-ээд хувийг эзэлдэг.

-Энэ тооноос эдийн засаг банкин дээр тогтож яваа гэсэн зураг харагдаж байна, тийм үү?

-Тийм л дээ. Олон улсад санхүүгийн зуучлал хоёр тулгууртай явдаг. Нэг нь банк, нөгөөх нь хөрөнгийн зах зээл. Хөрөнгийн зах зээл хөгжөөгүй нь олон шалтгаантай. Одоогоор банкнаас өөр дөмөгхөн санхүүжилт хийчихээр бүтэц алга. Банкны салбарын актив Монголын эдийн засгаас давчихсан.

-Тэгэхээр банк бол эдийн засаг юм гэж хэлж болох нь ээ?

-Ерөөсөө л тийм. Коронавирусийн цар тахлаас болж эдийн засаг хямарлаа гэж ярьж байна. Нөлөө нь эргээд банкин дээрээ л ирнэ. Банкны салбар хямралыг дагаад хүндрэх эрсдэл бий.

-Ингээд бодохоор эдийн засгаараа тоглож, эдийн засаг руугаа дайраад яваа үйл явдал улс төрд өрнөөд байгаа юм байна даа. Банкны салбар хямарбал хамгийн түрүүнд гарах сөрөг үзэгдэл нь юу вэ?

-Олон улсад хямралууд хэд хэдэн янз байдаг. Эхлээд бодит эдийн засаг нь хямардаг. Тэрийгээ дагаад санхүүгийн хямрал үргэлжилдэг. Санхүүгийн хямралаас үүдэж бодит эдийн засагт мөнгө нийлүүлэх явц гацдаг. Ингэснээр бодит эдийн засгийн хямрал гүнзгийрч нийгмийн хямрал нөмөрдөг. Ажилгүйдэл, ядуурал руу орчихдог л доо. Зарим хямрал нь санхүүгээсээ эхэлдэг. 2009 оны хямрал бол үүний тод жишээ. Одоогийн байдлыг харахад хямрал бодит эдийн засгаас эхэлж байна. Яваандаа санхүүгийн хямрал руу халтирах магадлалтай. Санхүүгийн хямрал даамжирвал нийгмийн хямрал болно. Нийгмийн хямрал эхэлбэл эрх баригчид хэцүүхэн сорилттой тулна. Эдийн засагчийн хувьд анзаарахад сууж байгаа мөчрөө хөрөөдөж яваа зураг л харагдаад байна. Банкны салбар унавал зээл байхгүй болж яваандаа эдийн засаг, нийгмийн хямрал руу хөтөлдөг.

-Банкууд руу чиглэсэн улстөржилттэй зэрэгцэж гадны банк орж ирэх нь зөв гэсэн мессэж хүчтэй дуулдаад эхэллээ. Эдийн засагчийнхаа хувьд гадны банк орж ирэх, ирэхгүй гэх асуудалд ямар байр суурьтай явдаг вэ?

-Гадны банк ороод ирэнгүүт хүү буурчихна гэж боддог. Тийм биш л дээ. Долларын эх үүсвэр хямд учраас гадны банк долларын зээлийг хямд өгч чадна. Одоо ч тийм зээл өгч байгаа. Bank of China гэхэд аж ахуйн нэгжүүдэд Хятад, Японы салбаруудаараа дамжуулж зээл өгч яваа. Долларын зээлийг бүгд өгч байгаа. Төгрөгийн зээл өгье гэхээр та бид хоёрын түрүүн ярьсан эрсдлүүдтэй нүүр тулна. Эрсдэл нь өсөөд явчихаар бага хүү тогтооно гэж байхгүй. Цаанаа доллар юм уу юаниар тооцоотой учраас доллар, юаниар хүүгээ аваад явах нь тэдэнд эрсдэлгүй. Жишээ нь Bank of China төгрөгөөр, тэр дундаа бүр иргэдэд зээл өгөөд сууна гэж байхгүй л дээ. Өнөөгийн байдлыг харахад Bank of China-гаас өөр банк Монголд орж ирэх сонирхолгүй байгаа. Эдийн засаг сайн байх үед гадны олон банк орж ирэх сонирхолтой байсан. Гэтэл өнөөдөр байдал өөрчлөгдсөн. Саарал жагсаалтад багтсан Монголд орж ирэхийг хэн ч хүсэхгүй.

-КОРОНАВИРУСТЭЙ ХОЛБООТОЙГООР ГЭР БҮЛҮҮД ХАМТДАА ХООЛЛОХ, ЗӨВ ХУДАЛДАН АВАЛТ ХИЙХ ЗЭРГЭЭР ЭЕРЭГ ХАНДЛАГА БИЙ БОЛЖ БАЙНА-

Сэтгэл судлаач Б.Баярцэнгэлтэй ярилцлаа. Тэрээр сэтгэц зан үйл судлаач мэргэжилтэй бөгөөд нийгмийн сэтгэлзүйн чиглэлээр ажилладаг юм байна.

-Коронавирусийн халдвар дэгдсэнээс хойш Монгол гэлтгүй дэлхий даяар олон зүйл дээр хандлагын өөрчлөлт гарч байна. Та нийгмийн сэтгэл зүй судлаач хүний хувьд энэ тал дээр ажиглаж байгаа байх?

-Гол өөрчлөлт харагдаж байна. манайхан бөөгнөрсөн, нүүдэлчний ахуйгаасаа салаагүй яваа ард түмэн. бүлгийн соёл өндөртэй. хэн нэгний үзэл бодолд автах сонирхолтой. Нэг хүн тухайн сэдвээр өнцөг гаргаж ирээд ямарваа нэг чиглэл рүү дайрахад тэр рүү нь уусч орох магадлал их. Нийгмийн сэтгэл зүй гэдэг хэн нэгэн манлайлж оролцож байж бусад нь даган дуурайж сэтгэл зүйгээ илэрхийлдэг. Нийгмийг хэн манлайлах вэ гэхээр, хүн өөрөөсөө нэг шат дээр байгаа хүнийг даган дуурайх хэв маягтай байдаг. Тухайлбал, эмнэлгийн, улс төрийн, олны танил ганц хоёр хүн сошиалд “тусгай үүргийн онгоц ирлээ шүү”, “эмнэлгийн хангамжийг, вареньтай талхыг шидээд байна шүү. энэ их буруу” гэнгүүт тэр постны дор “Ёстой таны зөв” гэж бичих хэмжээний бараг 100 мянган хүн байна. нийгэмд оролцоотой байгаа, энэ олны танил, сошиалд нөлөөлөөд байгаа хүмүүсийн байр суурь маш чухал болчихоод байна, Монголын хувьд. Фэйсбүүк, сайтууд хүний сэтгэл зүйг илэрхийлдэг болоод байгаа байхгүй юу.

-Өнөөдөр таныг ямар сэтгэл зүйтэй байхыг сошиал удирдаад байна гэсэн үг үү?

-“энэ хүүхэн надтай комментоор хэрэлддэг юм, энэ ингээд байдаг байхгүй юу” гээд мэдрээд сууж байдаг. Тэгэхээр сошиал гэдэг ямар аюултай гэдгийг үүнээс олоод харчихаж байгаа юм. Бид зүгээр л нэг гар утас, компьютерийн ард байгаад байгаа юм биш. чигээрээ нийгмийн харилцаанд оролцоод байна. өглөө бүр 11 цагт хийдэг мэдээллийн үеэр нэг дарга нь гарч ирээд “Манай эд нар талх шидэж байна. ингэж байгаа газар манайхаас өөр алга” гэж хэлэнгүүт тэрийг нь дэмжиж, сайшаах хүмүүс 50-иас их хувьтай болчихоор нийгмийн гадуурхал бий болчихоод байна.

Сошиал орчныг амьд биш харилцаа гэж бодож болохгүй болчихоод байна. Яагаад вэ гэхээр сэтгэгдэл, бичлэг, подкаст хэлбэрээр байсан ч гэсэн бүгд тэр бүгдийг сэтгэл хөдлөлтэйгөөр хүлээж аваад байна. Коронавирусийн халдвартай холбоотойгоор фэйсбүүк хэрэглээ буцалж байна шүү дээ. энэ бүхэн цаанаа амьд харилцаа шиг ноёлж байгаа учраас гар утасны ард, компьютерийн ард суугаа хүн бичих үгээ бодох хэрэгтэй болчихоод байгаа байхгүй юу. таны бичиж байгаа нэг пост, нэг коммент (сэтгэгдэл) чинь зүгээр нэг дагагчгүй энгийн нэг хэрэглэгчийн хувьд цаанаа 1000 хүнд нөлөөлж, тэр мянга нь цаашаа сөрөг юм илэрхийлээд давлагааг аваад нөмрөөд аваад явчих нөхцөл нь бүрдчихээд байна.

Харин бид энэ давлагааг ашиглаад юу хийж болох вэ гэхээр коронавирусээс сэргийлэх ёстой гэдэгт олны анхаарлыг хандуулах. Тэр тал дээр сүүлийн үед назгайрчихаж байгаа байхгүй юу. маскаа зүүхгүй байна. “Тэнд тусгаарлагдсан хүмүүс чинь хоол шидээд байна” гэж ярьцгаадаг мөртлөө коронавирус аюултай шүү, бид эмзэг бүсэд байгаа шүү, хэрвээ тусвал амь насанд халтай гэдгийг мартчихаад байна.

-Маск зүүх, гэрээсээ гарахгүй, олон нийтийн газраар явахгүй гэх мэт гол юмандаа анхаарлаа хандуулахгүй байна. Анхаарлыг нь өөр зүйл дээр төвлөрүүлээд байна гэж ойлгож болох уу?

-Анхаарлаа хандуулахгүй байгаа нөхцөлийг нь нийгмийн сэтгэл зүйг хөтөлж явах ёстой хэсгүүд маань буруу хийгээд байна. эмЯ-ны мэдэгдлүүд буруу байна. хүмүүсийн сэтгэл зүйд буруу үлгэр дуурайл өгөхөөр. иргэдийн оюун санааг буруу зүйлд давлагаалж авч явах хэмжээнд тийм сэтгэгдлүүдийг хэлээд байна. Тэр мэдэгдэл, мэдээллийг энгийн иргэд бид хэлсэн бол өөр хэрэг. нийгэм хэн нэгний ам нээхийг, юу гэхийг хүлээгээд давлагаалахад бэлэн байна. гэтэл тэр бэлэн давлагааг маш сөргөөр, буруу зүйл рүү чиглүүлснээс хүмүүс маскаа зүүхгүй байна. тайвширчихаад байна. Хэрэггүй юм руу анхаарлыг нь татчихаар яг чухал зүйл болох гараа угаах ёстой юм байна, нойлын өрөөндөө цэвэрхэн байх ёстой юм байна, ариун цэврээ сахия гэдэг юмаа мартчихаад байна. тэрнийхээ оронд тэнд хэдэн хүнийг хашиж байгаа тухайгаа яриад. ярьсан зүйлс нь сошиалд хэдэн зуун мянган хандалттай явж байгааг харж байгаа байх. Хүн болгон тэрний тухай лайв хийж, сэтгэгдлээ бичээд хүн болгон пост хийж байсан шүү дээ. гадны орнууд аюулд орж, мянга мянгаараа хүн үхэж байхад энд вареньтай талх шидсэн тухай эмЯ мэдэгдэл хийж, нийгмийн сэтгэл зүйг буруу жолоодоод байна.

-Монгол сошиал, фэйсбүүк хэрэглээгээрээ Азид тэргүүлдэг. Гэтэл коронавирусийн дэгдэлтээс хойш монголчуудын сошиал хэрэглээ улам хүчтэй, хурц байдалтай боллоо гэж хэлэх гэж байна уу?

-Маш хүчтэй байна. Нийгмийн сүлжээ нь харилцааны хэрэгцээг нь нөхөөд байна. Коронавирус дэгдсэнээс хойш, хүмүүс гэр гэртээ хөл хорионд байгаа. үүнтэй холбоотойгоор сошиал хэрэглээ нь ихэссэн. Ингэхээр хүмүүсийн бодит, бодит бус санаанууд их болж эхэлж байна. бие даасан хүмүүс тэр бодол санааг бий болгохгүй. манлайлагч, нийгмийн сэтгэл зүйг дагуулагч субьектүүд байна шүү дээ. ингэх ёстой, тэгэх ёстой гэж мэдээлэл, мэдэгдэл хийгээд байгаа хүмүүс буруу үлгэр дуурайл үзүүлж, тэнд тусгаарлалтад байгаа хүмүүсийн мэдээллийг хошин маягаар, инээдэм ханиадам болгож ярьж байна. Нийгмийн сэтгэл зүйд хүчтэй нөлөөлөх субьектүүд нь буруу хэв маягаар ажиллаад байгаа байхгүй юу. нийтийн бодол санааг өөр зүйл рүү, хүмүүсийн нөхцөл байдалд чиглүүлсэн юм руу чиглүүлээд байна.

Урьдчилан сэргийлэх тал руу нийгмийн оюун санаа, давлагааг зөв явуулах ёстой. гэтэл нийгмийн тэр давлагааг буруу явуулаад байна. хүн болгон өөр өөр характертай, хүн болгон өөр өөр зан төлөвтэй. хүнд мөөгтэй шөл, орчин нь таалагдахгүй байж болно. тэр хүний амьдардаг орчин өөр байж болно шүү дээ. гэтэл тэр хүнийг өөр, ондоо байгаагийнх нь төлөө үүрэг хүлээлгэж, хариуцлагажуулах гээд тухайн хүний үнэт зүйл, зан төрх рүү хандсан мэдэгдэл хийж, түүн рүүгээ нийгмийн бухимдлыг чиглүүлж болохгүй.

-Хятадаас корона гарлаа гэхэд монголчууд хятадуудыг үзэн ядсан. Дараа нь Францын иргэнээс корона илрэхэд Францыг үзэн ядсан. Өчигдрөөс Туркийг үзэн ядаад эхэллээ. Үүнээс үзэхэд нийгмийн сэтгэл зүй нэг зүйл дээр төвлөрөхгүй байна гэж хэлж болмоор юм?

-Нийгмийн сэтгэл зүй тогтворгүй байна. Яагаад вэ гэхээр нийгмийн дийлэнх хэсэг нь боловсролгүй байгаатай холбоотой. тэр хүмүүсийг зөв жолоодож, нийгмийн манлайлал үүсгэх ёстой, зөв мэдээллийг зөв чиглүүлэх ёстой субьектүүд нь ажиллахгүй байгаа юм.

-Коронавирусийн халдварыг дагаад дэлхий нийтэд шинэ хандлагууд бий болоод байна. Шинэ өөрчлөлт ч гарч байна?

-Хэрвээ энэ вирус хамгийн эхэлж монгол хүнээс илэрчихсэн байсан бол өөрсдийгөө л хараах байсан. бидэнд өвлөгдөж ирсэн нийгмийн хэм хэмжээ, нийгмийн бодол санаа өөрчлөгдөхгүй байгаа нь нөгөө л боловсролгүй байгаатай холбоотой юм. жишээ нь, Манжийн үеийн юм ярьж, одоо болтол хятадуудыг муулдаг бодлоосоо салаагүй байдаг гэдэг нь эмгэнэл байхгүй юу. боловсролгүйн шинж. Улиг бодолтой байна гэдэг уншаагүйгийнх. нийгмийн харилцаанд дутмаг оролцдог, боловсрол гэдэг зүйлийг нийгмийн талаасаа хүртээгүй нэг хэсэг байгаад байгаа юм.

Харин боловсролтой, амьдрал ахуйгаа авч явж чадаж байгаа хүмүүс түүхээ уншчихсан, XXI зуунд бид өөрөөр амьдарна, нэг дэлхий дээр амьдарч байна, Ази гэж гаднах төрхөөрөө ижилхэн харагддаг хүмүүс гэдгээ ойлгох зэрэг соёлын тэр том боловсролыг ойлгочихоод байна. гэтэл боловсролгүй хэсэг анхдагч мэдэгдэхүүнээрээ, сургаар дуулсан юмаараа л Хятадыг үзэн ядаад байгаа соёлын аминч үзэл байна.

-Хөл хорионд орсноос хойш гэр бүлүүдийн уур амьсгал сэргэж байна, гэр бүлдээ хандах хандлага нь өөрчлөгдөж байна гэцгээж байна?

-Би үүнийг судалсан юм. Гэр бүлийн амьдрал, гэр бүл салалт, гэрлэлтийн тухай судалдаг. 1-2 хүүхэдтэй, 27-35 насны гэр бүлүүдийн хувьд хоолны ширээний ард бөөнөөрөө сууж хооллох тоо нь долоо хоногт гурав л байгаа юм. Яагаад ийм цөөн юм бэ гээд шалтгаануудыг нь тоочиход замын түгжрэл, бага насны хүүхдээ эмээ, өвөөгийнхөөс нь очиж авах зэргээр гэр бүл оройн цагаар цугларахад асуудал үүсээд байгаа юм байна л даа. Ингээд хоолны ширээний ард халуун ам бүлээрээ цугларч чаддаггүй. харин гайгүй цугларч байгаа нь зурагтын өмнө сууцгаадаг гэж хариулсан. 27 наснаас дооших, хүүхэдгүй гэр бүл нэг дор, хамтдаа хооллох магадлал өндөр.

Нэг хүүхэдтэй болоод ирэхээр хооллолтод нь өөрчлөлт ордог. дор дороо ажлаа хийгээд, ажлаа тарах гэж хамаг цагаа түгжрэлд үрээд, хүүхдээ цэцэрлэг, эсхүл харуулахаар үлдээсэн айлаасаа авах гэж мөн цаг алдана, бас хэн нэгэн нь гадуур хооллочихсон зэргээр гэр бүлээрээ хоолны ширээний ард цугларах нь маш бага юм байна. энэ бол 2019 оны дунд үед хийсэн судалгаа. тухайн гэр бүлүүдийн хувьд 27-35 насны гэр бүлүүдийн хувьд гадны хэн нэгний оролцоогүйгээр хүүхдээ өсгөж чадахгүй байна. Аль нэг талынхаа ээж аавынхаа туслалцааг авах, эсвэл нэг нь ажлаасаа гарах зэргээр асуудлаа шийдсэнээс болж нэгнийх нь нийгмийн харилцаа дутмаг болж ирэхээр гэр бүлийн асуудал үүсч эхэлдэг. тэгэхээр энэ хөл хорио ялангуяа дээр дурдсан насны залуу гэр бүлүүдийг хамтдаа байх нөхцөлийг нь бүрдүүлж өгч байна. гэр бүлээрээ байх, хамтдаа нэг дор байх боломжийг олгосон. Нэг дор хооллох боломжийг бас олгож байна.

-Өмнө нь хөршөө, байрныхнаа, гудамжны айлуудаа огт тоодоггүй, тус тусдаа л аж төрдөг байсан бол хөл хорионд орсноос хойш бүгд нэг байр, нэг гудамж, нэг сум, нэг хорооллынхон гэдгээ ухаарч, харилцан бие биедээ хамааралтай болж нэг нь л өвчин тусвал бүгд тусна гэдгийг ойлгож байна. Өмнө нь ажлын хүн нь, гадаа яваа хүн, автобусанд хамт зорчиж яваа хэн нэгэн огт хамаагүй мэт байсан бол одоо бүгд хамаатай гэдгээ мэдэрч байна. Үүн дээр бас хүмүүсийн хандлага өөрчлөгдөж байна шүү?

-Наадах чинь их зөв өнцөг. Энгийн томуугийн үед ч маск зүүдэггүй хүмүүс шүү дээ. тэгтэл хүмүүс “ханиадны үед ч маск зүүж баймаар юм байна даа” гэж хэлж байгаа юм. ер нь өвчин зовлон, вирус, ханиадны талаар хүмүүс мэдлэгтэй болчихсон байна. та сая хамаарал гэж ярилаа, биднийг багад хөршийн холбоо гэж байлаа. нэгнийхээсээ сонгино, давс ч гуйчихдаг байсан. гэтэл тэр холбоо алга болчихсон байсан. хэн нэгнийд нь хулгай орсон ч мэдэхгүй өнгөрөх үе болчихсон. коронавирус дэгдсэнээс хойш хүмүүс өөрсдөө гараад орцоо цэвэрлэж байна, лифтэнд шахалдаж орохоо больж, хоорондох зайгаа барьж, маск зүүх зэргээр бага хэмжээгээр ч болов бэлтгэгдэж байна.

Дээрээс нь худалдан авалтаа хүртэл бодож хийдэг болсон байна. Тэр их чухал. Дэлгүүрт ороход чихэр, шоколад, ундааны тасагт зогсож байгаа хүн байхгүй байна. Өргөн хэрэглээний талх, боорцог, сүү, мах, хүүхдийн живхний тасгаас бараа сонгож байна. Хүмүүс ухамсаргүй худалдан авалт хийдэг. Харин сүүлийн үед худалдан авалт дээрээ ч ухаалаг болж эхэлж байна. Хэрэгцээтэй, хэрэгцээгүй хэрэглээгээ таньж эхэлж байна. Гэр бүлүүд хэрэгцээгүй хэрэглээгээ больж, чихрийн хэрэглээгээ багасгаж, эдийн засгийн байдал хүндэрнэ гэдэг мессэж оччихсон учраас мах, гурил, сүүнд худалдан авалтаа чиглүүлээд байна.

-Та сэтгэц зан үйл судлаач мэргэжилтэй юм байна. Коронавирустэй холбоотойгоор хүмүүсийн сэтгэц зан үйлд өөрчлөлт орж байна уу?

-Өөрчлөлт орж байна. Ялангуяа тусгаарлалтад байгаа хүмүүсийн хувьд сэтгэц зан үйлд нь өөрчлөлт орж байгаа. тэд яагаад хоорондоо зодолдоод байгаа юм.

Герман байна уу, франц байна уу, монгол байна уу хамаагүй. хүн дөрвөн хананы дунд тусгаарлагдчихаар сэтгэл зүйд түгшүүрийн эмгэг үүсдэг. хүмүүсээс коронавирус илрээгүй ч гэсэн өдөрт коронавирустэй холбоотой асуумжаа хэд бөглөж байгаа вэ. хэдэн удаа халуунаа хэмжүүлж байгаа вэ гэдгээс тэр хүмүүс чинь түгшүүрийн эмгэгийг өөрсдөдөө 14, 21 хоногийн дотор хөгжүүлчихдэг байхгүй юу. бид тиймээс сэтгэцийн өөрчлөлтөд орох гээд байгаа хүмүүс рүү огт дайрч болохгүй. Ялангуяа яам нь дайрч болохгүй байхгүй юу. Хэнийг ч бай аваачаад дөрвөн хананы дунд оруулаад өдөрт найман удаа халууныг нь үзээд, өдөрт найман удаа нэг төрлийн асуумж бөглүүлээд тодорхой хэмжээнд өөр өөр хоол өгч байгаа ч гэсэн тодорхой цагт хооллоод ингээд горимд оруулчихаар хүн өөрчлөлтөд ордог байхгүй юу. Яг туршилтад орж байгаа амьтан шиг хэмжээнд хүрэх магадлалтай. тэр хүмүүс сошиалд орж хүмүүсийн бичсэн сэтгэгдлүүдийг уншиж байгаа. Жирийн иргэд гэртээ талхаа идээд гарч орох ондоо.

Дөрөв хананы дунд гарахгүй, орохгүй, жорлон, өрөө гэсэн жимтэй болоод өдөрт байн байн халуун үзүүлээд, асуумж байсхийгээд бөглүүлээд тэр хүн тодорхой хэмжээний хэрэгцээнүүдээ боолгуулчихаж байгаа байхгүй юу. тэгэхээр ямар ч эрүүл хүн тодорхой хэмжээний айдас түгшүүртэй болж, угаас түрэмгий бол тэр зан төлөвийг нь өдөөнө, хэт даруухан амар тайван хүн бол амьдралын эрч хүчгүй, сул болж өөрийгөө вакумжуулаад эхэлдэг. Тэгэхээр бид тодорхой хэмжээний хэрэгцээгээ хаалгуулчихсан, горимд байгаа хүмүүсийг харааж зүхэж болохгүй юм. сэтгэцийн хувьд өөрчлөлтөд орж байгаа, тэр хүмүүс. бид ч өөрсдөө анх хөл хорио тогтооход, дараа нь Францын иргэнээс коронавирус илэрлээ гэхэд түгшүүртэй болсон биз дээ.

Нийгмийн сэтгэл зүйг тэр чигээр нь буруу зүйл рүү давлагаалуулчихаар бүлэг бүлгээрээ хүмүүс цаана нь хохирч байдаг.