Categories
онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Хүссэн картаа захиалаад Хүргүүлэн аваарай

ХХБанк “TDB Online App”-аараа дамжуулан харилцагчдадаа цаг ямагт шинэлэг бүтээгдэхүүн үйлчилгээг хүргэхээр зорин ажилласаар байна. Энэ ч утгаараа ОНЛАЙН банкны үйлчилгээндээ банкнаас авч болох бүхий л боломжуудыг шингээн иргэд, харилцагчдадаа улам бүр ойртсоор байна. Өөрөөр хэлбэл банканд өөрийн биеэр ирэлгүйгээр банкны бүх төрлийн үйлчилгээг гар утаснаасаа авах боломжийг бүрдүүлж байгаа юм.

Эдгээр өргөн боломжуудын нэг нь Та өөрийн хэрэгцээ, шаардлагад нийцэх картаа онлайнаар захиалаад хүссэн газраа хүргүүлэн авах боломж юм. Ингэхийн тулд Та ердөө TDB ONLINE үйлчилгээнд бүртгэлтэй байхад л хангалттай бөгөөд доор харуулах цөөн хэдхэн алхмуудыг хийснээр гадаад төлбөр тооцооны хамгийн өргөн сүлжээ бүхий ХХБанканд өөрийн гэсэн төлбөрийн карттай болох юм.

Мөн TDB ONLINE үйлчилгээ нь дан ганц банкны бүтээгдэхүүн үйлчилгээг нэг дор төвлөрүүлээд зогсолгүй аппликейшнаар дамжуулан картгүйгээр ATM-р үйлчлүүлэх боломж, хэрэглэгчийнхээ царай таних систем гэх мэт технологийн хамгийн дэвшилтэт шийдэл болон нууцлалыг багтаасан дижитал банк юм.

Та ХХБанкны харилцагч биш байлаа ч зайнаас бүртгүүлэн TDB ONLINE үйлчилгээнд нэвтрэх боломжтой. Ингэхдээ Та эх орондоо эсвэл гаднын аль нэг улсад оршин суудгаас хамаарч, харгалзах холбоос хаягаар нэвтрэн шаардлагатай мэдээллийг бөглөснөөр ХХБанкны TDB ONLINE үйлчилгээнд бүртгүүлэх боломжтой.

Дэлгэрэнгүй мэдээллийг ЭНД дарж авна уу.

Зайнаас ч гэсэн Зөвхөн Танд үйлчилнэ
#TDB_Online

ХХБанкны сошиалд нэгдээрэй.

Categories
мэдээ нийгэм

Эрүүл мэндийн салбарынханд нэмэгдэл цалин олгох шийдвэр гаргажээ

Засгийн газрын ээлжит хуралдаан болж байна. Хуралдаанаас хөдөлмөрийн хүнд нөхцөлд хамаарах жагсаалтад орсон эрүүл мэндийн ажилтан, эх барих-эмэгтэйчүүд, хүүхэд, нярайн эмч, сувилагчид үндсэн цалингийн 10 хувьтай тэнцэх нэмэгдэл сар бүр олгох шийдвэр гаргажээ.

Мөн 2016 онд сүрьеэгийн эмч,мэргэжилтнүүдийн цалинг 30 хувь нэмэхэд орхигдсон сүрьеэгийн эмнэлэг, тасаг, амбулатори, тандалт судалгааны нэгжийн эмч, нийгмийн эрүүл мэндийн мэргэжилтэн, сувилагч,лаборатори болон рентген туяаны техникч, эм зүйч, ариутгагч, асрагч, үйлчлэгч нар 30 хувийн нэмэгдэл авах тогтоол гаргасан байна.

Энэ талаар Эрүүл мэндийн сайд Д.Сарангэрэл фэйсбүүк хуудсаараа ийнхүү мэдээлжээ.

Categories
мэдээ улс-төр

Коронавируст халдвар /COVID-19/-ын цар тахлаас урьдчилан сэргийлэх, тэмцэх тухай хуулийн төслүүдийн анхны хэлэлцүүлгийг хийж байна

УИХ-ын чуулганы нэгдсэн хуралдаанаар Коронавируст халдвар /COVID-19/-ын цар тахлаас урьдчилан сэргийлэх, тэмцэх тухай хуулийн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн хуулийн төслүүдийн анхны хэлэлцүүлгийг хийж байна. Хэлэлцэж байгаа асуудалтай холбогдуулан гишүүд асуулт тавьж, хариулт авч байна.

УИХ-ын гишүүн Ж.Батзандан:

-Банкуудыг мөнгөжүүлэх бодлого яваад байна. Ард түмний мөнгөн хөрөнгийг хамгаалалгүй яах вэ? Хэн гэдэг дарга нийгмийн даатгалын мөнгөн хөрөнгийг аваачаад тавьсан бэ? Коронаг далимдуулж байна.

УИХ-ын гишүүн Б.Баттөмөр:

-Монголбанк 700 орчим тэрбум төгрөгийн бонд гаргаад банкуудаас хуралдаж байна. Иргэний тэтгэвэр барьцаалсан зээл, янз бүрийн өр тэглэх асуудал байхгүй.

Төсвийн байнгын хорооны дарга Б.Чойжилсүрэн:

-Банкийг дэмжиж байгаа зүйл байхгүй. Банк харин ч хүүгээ 3 хувь буулгаж, ашиггүй ажиллаж байна. 1.1 сая гаруй зээлдэгч байгаа.

УИХ-ын чуулганы нэгдсэн хуралдаан эхэллээ

10:20 цаг:

УИХ-ын чуулганы нэгдсэн хуралдаан эхэллээ. Хуралдаанаар Коронавируст халдвар /COVID-19/-ын цар тахлаас урьдчилан сэргийлэх, тэмцэх тухай хуулийн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн хуулийн төслүүдийн анхны хэлэлцүүлгийг хийх юм.

Хуралдааны эхэнд УИХ дахь АН-ын зөвлөлийн дарга Д.Эрдэнэбат “УИХ-ын гишүүн О.Баасанхүү АН-ын гишүүнээр элссэн. Тиймээс УИХ дахь АН-ын зөвлөл 8 гишүүнтэй бүлэг байгуулах хэмжээнд хүрлээ” гэдгийг хэлээд УИХ-ын даргад албан бичиг гардуулсан юм. УИХ-ын дарга Г.Занданшатар “УИХ-ын сонгуулийн үр дүнгээр 8-иас дээш суудал авсан нам бүлэг байгуулах заалттай. УИХ дахь нам, гишүүд нэгдэж бүлэг байгуулах заалтгүй. Бүлэг байгуулах асуудлаар Тамгын газар судалж, тайлбар хэлээрэй гэв.

Ингээд Коронавируст халдвар /COVID-19/-ын цар тахлаас урьдчилан сэргийлэх, тэмцэх тухай хуулийн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн хуулийн төслүүдийн анхны хэлэлцүүлгийг хийж эхлэв.

Categories
мэдээ нийгэм

Баянбүрдийн тойргоос Эх Нялхсын уулзвар хүртэлх авто замыг хэсэгчлэн хаалаа

Нийслэлийн Засаг даргын Тамгын газар, нийслэлийн Авто замын хөгжлийн газраас хэрэгжүүлж буй 2020 оны томоохон шинэчлэлтийн ажлын нэг болох “Баянбүрдийн тойргоос Эх Нялхсын уулзвар хүртэлх 1.09 км авто замын ажил /Аюулгүйн тойргийн хамт/” -ыг “Улаанбаатар зам засвар, арчлалтын газар” ОНӨААТҮГ 2020 оны дөрөвдүгээр сарын 15-ны өдрөөс гүйцэтгэж байна.

Шинэчлэлтийн ажлын хүрээнд авто замын хойд тал буюу Баянбүрдийн тойргоос-Эх Нялхсын зүүн урд уулзвар хүртэлх 0.6 км авто замын тээврийн хэрэгслийн хөдөлгөөнийг 2020 оны дөрөвдүгээр 29-нөөс тавдугаар 11-ны хооронд хязгаарлаж, шугам сүлжээний сэтгэлгээ, хуучин хучилтыг дахин боловсруулах, хоёр үе асфальт бетон хучилт, хэвтээ тэмдэглэгээний ажлуудыг хийнэ.

Тухайн авто зам нь 1988-1989 онд баригдаж байсан бөгөөд өнөөдрийг хүртэл нийт замын уртад бүрэн шинэчлэлт хийгдэж байгаагүй. Шинэчлэснээр 3.75 м өргөн зургаан эгнээ авто зам, хоёр талаараа явган хүниий зам шинээр баригдана. Мөн Баянбүрдийн тойргийн зорчих хэсгийг бүрэн шинэчилнэ.

Цаашид авто замын урд тал буюу Эх Нялхсын зүүн урд уулзвараас Баянбүрдийн тойрог хүртэлх 0.6 км авто зам болон Баянбүрдийн тойргийн тээврийн хэрэгслийн хөдөлгөөнийг шат дараатай хязгаарлах болно. Хөдөлгөөн хязгаарлах хугацаанд авто замын нэг урсгалыг хааж, эсрэг чиглэлд хөдөлгөөн зохион байгуулалтыг хийх тул зорчигч та бүхэн авто замын ачааллыг тооцон хөдөлгөөнд оролцохыг уриалж байна.

Categories
онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Д.Тэрбишдагва: Бодлогоо гаргаж тууштай хэрэгжүүлсэн улс л алдахын зовлонгүй хөгжинө

УИХ-ын гишүүн Д.Тэрбишдагватай ярилцлаа.


-Таны ахалсан Оюу толгойн гэрээг шалгах ажлын хэсгийн дүгнэлттэй холбогдуулан УИХ-аас тогтоол гарлаа. Эндээс ярилцлагаа эхлэх үү?

-УИХ-ын даргын захирамжаар Оюу толгойн ордыг ашиглах хөрөнгө оруулалтын гэрээний хэрэгжилтийг шалгаж, санал дүгнэлт гаргах үүрэг бүхий ажлын хэсэг байгуулагдсан. Тэр дагуу тухайн ажлын хэсэг ордыг ашиглах бүхий л гэрээ, хэлэлцээрүүд одоо мөрдөгдөж байгаа ашигт малтмал, хөрөнгө оруулалт, татварын зэрэг хууль, тогтоомжид нийцэж байгаа эсэхийг шалган тогтоож, санал дүгнэлт гаргах үүрэг хүлээсэн хэрэг. УИХ-ын даргын 2018 оны тавдугаар сарын 3-ны өдрийн 93 дугаар тоот захирамжаар зайлшгүй шаардлагын улмаас Ажлын хэсгийн өмнө нь тавигдсан ахлагчийг чөлөөлж, намайг томилсон л доо. Ажлын хэсэг нийт 13 гишүүний бүрэлдэхүүнтэйгээр ажиллах болсон. Мөн мэргэжлийн дэмжлэг туслалцаа үзүүлэх таван Дэд ажлын хэсгийг таван яамны төрийн нарийн бичгийн дарга нараар ахлуулан байгуулж, бүрэлдэхүүнд төр, засгийн холбогдох байгууллагын мэргэжлийнхэн, улс төрийн дөрвөн нам, 10 гаруй төрийн бус байгууллага, хөдөлгөөнийхөн, энэ салбарт ажиллаж байсан мэргэжлийн ахмад ажилтан, эрдэмтэд, судлаачдын төлөөлөл оролцсон том баг ажилласныг онцлон тэмдэглэх хэрэгтэй. Дэд ажлын хэсгийн бусад төлөөллийн саналыг ч нэгтгэж дүгнэлтэд тусгаж өгсөн. Монгол Улсын Засгийн газар 34 хувийг нь эзэмшдэг энэ том төслийг гацаах, зогсоох биш харин алдааг нь засч, хийдлийг нь арилгаж, харилцан ашигтай, хамтран ажиллах нь юу юунаас чухал байлаа. Тийм ч учраас гэрээ хэлцэл, хууль, журмын уялдаа холбоо, давхардал хийдлийг нэг бүрчлэн нягталж, алдаа оноог нь дэнсэлж хийгүй ажиллах учиртай байв. Ер нь л алдах эрхгүй, аргацааж болохгүй, аливаад шантрах ёсгүй нь тодорхой. Салбарын мэргэжилтнүүд, эрдэмтэн, судлаачид, төр нийгмийн зүтгэлтнүүдэд ч хандаж, зөвлөгөө авч байв. Хугацаандаа амжуулна гээд “Бушуу туулай борвиндоо баастай” гэдэг үлгэрээр орохгүйн тулд бид тэр зун бараг амраагүй. Төрийн ордон эл хульхан, цонхны гэрэл нэлдээ харанхуй шахам байхад манай ажлын хэсгийнхэн л өдөр шөнөгүй цаас нухаж, нүдээ аргатал бичиг баримтуудыг тулгаж, амсхийх завгүй ажиллаж байв. Уйгагүй хүн уул нүхэлдэг гэгчээр Оюу толгойн гэрээг засч залруулахын төлөө тэгж шаргуу ажилласны хүчинд тун чамбай дүгнэлт гаргасан гэж би боддог.

Ажлын хэсгийн дүгнэлтийг УИХ-ын даргад өргөн мэдүүлэхийн зэрэгцээ ҮАБЗ-д ч хүргүүлсэн. Төрийн гурван өндөрлөг сайтар мэддэг байх ёстой, түүгээр ч барахгүй ҮАБЗ-өөс чиглэл өгнө үү хэмээн өнгөрсөн хоёрдугаар сард бичиг хүртэл илгээсэн. Засгийн газрын ХЭг, АТг, Үндэсний аудитын газрын зүгээс хийсэн хяналт, шалгалтын ажлын дүн ч гарсан. нэгтгэсэн дүгнэлтийг Эдийн засгийн байнгын хороо, УИХ-аар хэлэлцэж, 2019 оны арваннэгдүгээр сарын 21-ний өдөр Оюу толгой ордын ашиглалтад Монгол Улсын эрх ашгийг хангуулах тухай УИХ-ын 92 дугаар тогтоол гарч, хэрэгжилтийг нь хангуулахаар Монгол Улсын Засгийн газарт даалгасан.

-УИХ-ын тогтоол гарснаас хойш багагүй хугацаа өнгөрлөө.Засгийн газар Оюу толгой компанитай хэзээ хэлэлцээрийн ширээний ард суух бол?

-Цар тахлын улмаас өндөржүүлсэн бэлэн байдлын зэрэгт шилжсэн, хилийн хорио цээрийн дэглэм тогтсон ийм үед хэлэлцээрийн ширээний ард суухад амаргүй байгаа нь мэдээж. нөгөө талаар, дэлхийд зэсийн ханш унаж байгаа тул хэлэлцээр хийхэд адармаатай л болчихлоо.

Уг нь ажлын хэсгийн дүгнэлт, УИХ-ын тогтоол гармагц л цаг алдалгүйгээр яриа хэлэлцээрт орж, мятралгүй зүтгэх байсан юм. Гэхдээ нэгэнт өгсөн үүрэг даалгавар учир ямар ч байсан Засгийн газар яриа хэлэлцээрээ эхлүүлээд ажиллаж байгаа байх аа.

-Ажлын хэсгийн дүгнэлтийг нарийвчилж гаргасан, маш олон хуудас бүхий баримт бичиг бий гэдэг. Хэрхэн шалгаж, ямар дүр зураг гарсныг тодруулахгүй юу?

-Дэлхийн хэмжээний орд, асар үнэ цэнэтэй баялгаа ашиглаж байгаа хэр нь монгол түмэн яагаад сэтгэл дундуур байгаа билээ гэдэгт ганцхан л гол утга учир нь бий. Анхнаасаа л гэрээ хэлэлцээр хийхдээ алдаа гаргаснаас л үүдэлтэй. Тэр нь миний оролцсон хоёр удаагийн шалгалтын явцад илт харагдсан. Хөрөнгө оруулалт, хувь нийлүүлэгчдийн гэрээ болон далд уурхайн бүтээн байгуулалтын санхүүгийн төлөвлөгөөний талаар хэдэн зүйлийг тодотгож хэлье. Эдгээр гэрээг боловсруулахад оролцсон, гэрээ зурсан Монголын талын төлөөлөл, УИХ-ын 2008 оны 40 дүгээр тогтоол, 2009 оны 57 дугаар тогтоолоор өгсөн чиглэлийг ягштал баримталж ажиллаагүй, тухайн үед хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж байсан хуулийн зарим заалтыг илт зөрчсөн, хөрөнгө оруулагч талд давуу байдал олгосон зэрэг нь манай талын хүртэх ашиг, үр өгөөжийг бууруулахад хүргэсэн тухай дүгнэлт гарсан байгаа. Манай ажлын хэсгийн хийсэн хяналт шалгалт нь зөвхөн Хөрөнгө оруулалтын гэрээний хүрээнд төдийгүй Хувь нийлүүлэгчдийн гэрээ, Далд уурхайн бүтээн байгуулалт, санхүүжилтийн төлөвлөгөө (Дубайн гэрээ) зэрэг үндсэн баримт бичгүүдийг бүхэлд нь хамруулсан. Тэр ч дагуу Оюу толгой төслийн хөрөнгө оруулалтын гэрээнд нэмэлт өөрчлөлт оруулах, Хувь нийлүүлэгчдийн гэрээнд хяналт шинжилгээ, үнэлгээг хийх хоёр талын төлөөлөл оролцсон ажлын хэсгийг бий болгон ажиллуулж, гэрээг сайжруулах шаардлагатай гэсэн ерөнхий дүгнэлтэд хүрсэн. Далд уурхайн бүтээн байгуулалтын санхүүжилтийн төлөвлөгөө, менежмэнтийн гэрээ нь Монгол Улсын хууль тогтоомж, хөрөнгө оруулалтын гэрээ, хувь нийлүүлэгчдийн гэрээний зүйл, заалтыг зөрчсөн учир түүнийг нягтлан судалж, хүчингүй болгох нь зүйтэй гэж үзээд, шалтгааныг нь нарийвчлан тусгаж өгсөн.

-Дубайн гэрээг зогсоох шаардлагатай гэх дүгнэлтэд хүмүүс чамгүй талцсан санагдана.

-Бидний хувьд дүгнэлтээ хатуухан гаргасан байж магадгүй ээ. Хууль тогтоох дээд байгууллагаас гаргасан шийдвэрийг Засгийн газар хэлэлцээрийнхээ нэг ёсны зэвсэг, тулгуур баримт бичиг болгоно шүү дээ. УИХ-аас гарсан тогтоолд Оюу толгойн гэрээ, төлөвлөгөөг Монгол Улсын эрх ашиг, хууль тогтоомжид нийцүүлэн сайжруулах, Оюу толгой ордын зэс, алт, мөнгө болон бусад дагалдах элементийн нөөцийн үнэлгээг дахин хийх, ажлын хэсгийн санал, дүгнэлтийг хэрэгжүүлэхэд чиглэсэн цогц арга хэмжээ авах гээд тодорхой тусгасан. Дубайн гэрээг хүчингүй болгоно гэснийг хэлэлцээр хийнэ гэх маягаар зөөлрүүлсэн л байна билээ. Ажлын хэсгийн санал, дүгнэлтийг Засгийн газар хэлэлцээрийнхээ явцад баримтлах ёстой гэж зааж өгсөн нь тун чухал юм. Хэлэлцээрийн явцад УИХ-аас гарсан шийдвэрийг хэрхэн хэрэгжүүлж байгаа талаар хяналт тавьж хамтран ажиллана.

-Оюу толгой төслийн хөрөнгө оруулалтын зардал нэмэгдсээр байна. Тэр хэрээр Монголын талын ногдол ашиг хүртэх хугацаа цаашилж байгаа нь тодорхой. Та энэ талаар тодорхой мэдээлэл өгнө үү?

-Рио Тинто компани анхны ТЭЗҮ-ээр тохирсон зардлаа өнөөгийн байдлаар хоёр дахин нэмэгдүүлчихээд байна. Тэгэхлээр Монголын Засгийн газар Оюу толгой төслийн 34 хувьдаа ногдох ногдол ашиг авах хугацаа хойшилсоор л байгаа хэрэг. 2009 оны аравдугаар сарын 6-нд гэрээг үзэглэж байснаас хойш 11 жил өнгөрлөө. Энэхүү чамгүй урт хугацаанд ямархуу гэрээ хийчихсэнийг нь, хэр үр өгөөжтэй байсныг нь монгол хүн бүхэн биеэрээ мэдэрсэн, бас таньсан даа. Эхний төсөөллөөр 2.5 тэрбум ам.долларын хөрөнгө оруулалт хийж, Монголын тал 34 хувийг нь эзэмших л тохиролцоотой байсан. Гэтэл одоо хөрөнгө оруулалтын дүн хөөсөрсөөр байгаад 10 тэрбумаас даваад явчихлаа. Анхаарууштай нэг зүйл бол хэтэрсэн зардлын хэмжээгээр тус компанид олгох менежмэнтийн төлбөрийг хасч тооцох хэрэгтэй байгаа юм. Гэтэл нэг төрлийн үйлчилгээ үзүүлчихээд, түүнийгээ хоёр өөр нэрээр давхардуулан авч байгааг даруйхан таслан зогсоох шаардлагатай. Тухайлбал, Рио Тинто группийн үйлчилгээний төлбөрийг Хөрөнгө оруулалтын гэрээгээр тохирсон Менежмэнтийн үйлчилгээний төлбөрөөс тусад нь нэхэмжлэн авч байгаа нь манай талын хүртэх өгөөжид сөргөөр нөлөөлж, цаашид уурхайн нийт ашиглах хугацаанд хоёр тэрбум гаруй ам.доллар болох магадлалтай. Ийнхүү нэмэлт төлбөр тогтоож, РиоТинто компани зардлаараа дамжуулан өөрт ногдох үр ашгийг нэмэгдүүлж байгааг зогсоох шаардлагатай.

-Санхүүжилтийн баталгаа гаргасны төлөө шимтгэл авдаг хэвээрээ юү, өөрчлөгдсөн үү?

-Рио Тинто групп нь санхүүжилтийн баталгаа гаргасны төлөө 1.9 хувийн шимтгэл авдаг. Гэтэл энэхүү шимтгэлийг Менежмэнтийн төлбөр тооцох суурьт оруулан тооцохоор тохирсон нь мөнгө давхар авах шударга бус үйлдэл юм. Тэгтэл бас менежмэнтийн төлбөр тооцох суурийг хүртэл нэмэгдүүлсэн байна билээ. РиоТинто группийн санхүүжилтийн баталгааны шимтгэл болох 1.9 хувийг төслийн санхүүжилтийн 4.3 тэрбум ам.долларын дүнд тооцох ёстой байтал бусад хүү шимтгэлийн дүнг нэмсэн дүнгээр тооцож, улмаар 215 сая ам.доллар нэмж авахаар тохирсон байдаг юм. Цаашид авах нэмэлт санхүүжилтэд энэ аргачлалаар тооцоо хийж явбал энэ групп 500 орчим сая ам.доллар нэмж авах болчихоод байгаа юм. Энэхүү төслийн гэрээг бүр анхнаас нь, тал талаас нь бодолцож, нягт нямбай хийсэн бол өнөөдөр ийм болчихоод сууж байхгүй л байсан.

-Та Оюу толгой төсөлд хийсэн хоёр ч шалгалтыг ахалж ажиллалаа. Таныг Шадар сайдаар ажиллаж байхад Оюу толгой төслийн 2010-2012 оны санхүүд шалгалт хийж баахан зөрчил илрүүлсэн гэдэг. Өмнөх шалгалтын дүнгээр Монголын талд эерэг өөрчлөлт гарсан болов уу?

-Н.Алтанхуягийн Засгийн газрын үед юм л даа. Уул уурхайн сайд Д.Ганхуяг орж ирээд, “Оюу толгойг шалгах гэсэн чинь манай яам дангаараа барахгүй байна. Сангийн сайд, Шадар сайд та хоёр хамтарч орвол санхүүгийн шалгалтыг иж бүрнээр хийхээр байна, та анхаарч өгөөч” гэхээр нь, Ерөнхий сайд дээр ороод саналаа хэлсэн юм. Ерөнхий сайд ч зөвшөөрч, Шадар сайд миний бие, Сангийн сайд, Уул уурхайн сайдуудын хамтарсан тушаалаар 2013 оны гуравдугаар сарын 25-нд Оюу толгой төслийн санхүүд баримтын шалгалт хийх ажлын хэсэг байгуулагдсан түүхтэй. Ажлын хэсэгт Мэргэжлийн хяналтын ерөнхий газар, Татварын ерөнхий газар, Гаалийн ерөнхий газар, Уул уурхайн яам, Сангийн яам, Эрдэнэс Оюу толгой компаниас нийтдээ 24 мэргэжлийн хүн ажиллаж, 2014 оны тавдугаар сарын 5-нд дүгнэлтээ гарган, Засгийн газарт танилцуулсан. 2010 оноос 2012 оны санхүүгийн тайланд судалгаа, дүн шинжилгээ, баримтын шалгалт хийхэд 3.2 тэрбум ам.долларын санхүүгийн зөрчил илэрсэн юм. Тэр бүхнийг нэг бүрчлэн задалж яривал, дотор нь олон ноцтой юм байсан. Тиймээс ч хөрөнгө оруулагч талтай хэлэлцээрийн ширээнд сууж, зөрчлийг шийдвэрлэхээр бид шаргуу ажиллаж байсан ч, харамсалтай нь Н.Алтанхуягийн Засгийн газрыг огцруулсан. Тэгээд л дараагийн Ерөнхий сайд Ч.Сайханбилэг нууцаар гадаад руу гэнэт нисэж, тэр олон мэргэжилтний жил гаруйн хүч хөдөлмөрийг Дубайн гэрээгээр бараг тэр чигт нь арчиж орхисон доо. Тухайн үед татвар төлнө, төлөхгүй гэсэн маргаан гаргахад зөвлөлөөр хэлэлцээд 30 сая ам.долларыг эхний ээлжинд яаралтай төлөх, үлдсэн 100 сая ам.долларыг нь баримтаа гаргаж, баталж чадахгүй бол төлнө гэж хугацаа зааж, хойшлуулсан юм билээ. Гэтэл Дубайн төлөвлөгөө нэртэй гэрээ байгуулаад, зөвхөн 30 сая ам.долларыг төлчих, үлдсэнийг нь хэрэгсэхгүй болгоё гэснээр 100 сая ам.долларын татвар нэхэх, авах боломжгүй болгочихсон гээд олон юм бий. Миний хувьд Оюу толгойн гэрээг ойлгохын тулд үндэстэн дамнасан корпорациудтай олон улсын эдийн засаг, санхүү, уул уурхайн тухай дэлхийд нэр хүндтэй эрдэмтэн зохиолчдын бичсэн 30 гаруй ном судалж, эрдэмтэн мэргэдтэй уулзаж ярилцсан. Энэ гэрээний цаанаа уул уурхай, санхүү, татвар, байгаль орчин, эрчим хүч, дэд бүтэц, олон улсын эрх зүй, хот байгуулалт, орон нутгийн хөгжил, усны асуудал, ажиллах хүчин гээд олон асуудлыг хамрах тул нэг ярилцлагад багтаах боломжгүй юм. Тиймээс Оюу толгойн гэрээний асуудлаар Ажлын хэсгийг хоёронтоо оройлж ажилласан хүний хувьд энэ талаар ном бичхээр бэлтгэж байгаа. Хэтдээ уул уурхайн асуудлаар олон улсын гэрээ хийхдээ алдаа оноогоо харах, цаашилбал буурай хөгжилтэй улс орнуудад ч дэлхийн нөлөө бүхий томоохон корпориацуудтай гэрээ хийхэд туршлага, судалгааны арга зүй болог гэж бодно.

-Өнгөрсөн дөрвөн жилийн хугацаанд МАН олонх болж төрийн эрх барилаа. Парламентад олон удаа сонгогдсон туршлагатай улстөрчийн хувьд та энэ удаагийн парламентын үйл ажиллагааг хэрхэн дүгнэх вэ. Сонгогчдод өгсөн амлалтаа МАН биелүүлж чадав уу?

-Парламентын ажлыг хэн нэг нь дүгнэх биш, ард түмэн дүгнэж, сонгуулиар дүн тавьдаг. Хэрэв та хувь гишүүний байр сууриа хэл гэж байгаа бол парламент бүрэн хариуцлагажаагүй байна. Зарим гишүүд ажилд хойргоших, хуралдаа ирэхгүй байх, хоцрох, аливаа ажилд хариуцлага сул байх явдал хавтгайрч байгаа нь ажиглагддаг. Яг хэрэг дээрээ бол төр түмэндээ тангараг өргөсөн, тодорхой тойрог иргэдийн төлөөлөл болсон хүмүүсийн хувьд УИХ-ын гишүүд оногдсон ажил үүрэгтээ цаг ямагт манлайлж, төрдөө итгэх олны итгэлийг зузаатгаж байх учиртай. Нэг гишүүний үйлдэл бүхний цаана бүхэл бүтэн парламентын нэр хүнд дэнслэгдэж, хасах нэмэх оноо шажигнан цуглаж байдгийг өдөр бүр санаж байгаасай гэж залуучууддаа хэлдэг. Хүлээж авдаг нэг нь байхад, үгүйсгэж дургүйцдэг нь байдаг л байх. Нэг үхрийн эвэр доргивол мянган үхрийн эвэр доргино гэсэн парламентыг сахилгыг сануулах мэт онож хэлсэн үг бий.

Энэ парламент Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийг хийж дөнгөлөө. Ийм нэмэлт, өөрчлөлтийн талаар хэдэн парламент дамжин ярьсан ч бараагүй л байсан шүү дээ. Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийг санаачилсан гишүүдийн нэг нь би. Хэдийгээр илүү сайжруулах боломж байсан, бас тусгагдаж чадаагүй зүйл бий ч гэлээ дэвшилтэт зүйлүүд их орсон. Тухайлбал Засгийн газар тогтвортой ажиллах боломж нэмэгдсэн. Бүлэг, фракцуудын толхилцоон, эрх ашгийн хуйвалдаанаар ойр ойрхон засгаараа наадаад байдаг жишиг бараг тогтсон байсан. Өнгөрсөн 30-аад жилийн хугацаанд Монгол Улсын Засгийн газрууд дунджаар 1.6-1.8 жил л тэсч, 300-гаад сайд төрүүлсэн байх юм. Засгийн газар бүрэн эрхийнхээ хугацаанд тогтвортой ажиллавал эхлүүлсэн ажлаа дуусгадаг, үр дүн нь хамаагүй илүү байдаг тодорхой болсон зүйл. Богино богино хугацаагаар засаг ээлжлээд байхаар улс орны хөгжил саарч, төлөвлөлтийн бодлого алдагдаж, залгамж чанар хадгалагдах битгий хэл, харин ч өмнөхөө үгүйсгэдэг, ахиад өөрийг санаачилдаг. Ганц жишээ гэхэд л, Засгийн газар солигдох бүрт Хөгжлийн бодлого төлөвлөлтийн яам, Хөгжил шинэтгэлийн хороо гэх зэргээр өөрчлөгдөнө, эсвэл бодлого төлөвлөлт хариуцсан бүтцийг шууд татан буулгадаг. Тиймээс ч Үндсэн хуульд хөгжлийн бодлого, төлөвлөлт тогтвортой байна гэж тусгаж өгсөн. Миний хувьд хуучнаар төлөвлөгөөний комисс гэж байсан шиг хөгжлийн бодлогоо төлөвлөдөг бүтэц байх ёстой гэсэн байр суурьтай байсан. Долоо төөлж, нэг огтол гэдгийг монголчууд зүгээр ч нэг хэлээгүй ард түмэн шүү.

-Тус өөрчлөлтийн хүрээнд Хөгжлийн бодлого, төлөвлөлт эрхэлсэн яамтай болж, түүнийг Монгол Улсын Шадар сайд хариуцна гэсэн үү?

-Өнгөрсөн хугацаанд эрх баригчид Монгол Улсын хөгжлийн талаар урт, дунд, богино хугацааны бодлогын баримт бичиг олноор нь үйлдвэрлэж ирсэн. Тэгж хөгждөг бол хөгжчихөөр болсон. Өмнөх бодлогоо үргэлжлүүлэхгүй тас цохиод, хөгжлийн шинэ бодлого гаргаж ирээд байхаар өөр хоорондоо уялдахгүй юм, тэгээд ч өөрсдөө шуудайнд хийсэн үхрийн эвэр шиг байхаар чинь улс орон яаж хөгжих вэ. Хамгийн гол нь төрийн бодлогын залгамж чанар нь алдагдаж ирлээ. Тэр бүхэнд цэг тавихаар Үндсэн хуулийн өөрчлөлтөд хууль тогтоомжийг нийцүүлэх зорилгоор Хөгжлийн бодлого, төлөвлөлт түүний удирдлагын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төслийг УИХ-аар хэлэлцэж байна. Төслийг баталснаар Монгол Улсын урт, дунд, богино хугацааны хөгжлийн бодлого, төлөвлөлтийн баримт бичгийг харилцан уялдаатай, хоорондын нийцлийг хангаж боловсруулан батлах шинэ тогтолцоог бий болгоно. Хөгжлийн бодлого, төлөвлөлт эрхэлсэн яамтай болж, Шадар сайд хариуцна гэх зэрэг эрх зүйн зохицуулалтыг нь тодорхой тусгасан. Улс орон хөгжихийн тулд бодлогоо тодорхойлж, төлөвлөх нь зайлшгүй чухал. Гурван нүүдлийн цаана байгааг харсан шатарчин ялдаг шиг, бодлогоо гаргаж, төлөвлөж, тэр бүхнээ тууштай хэрэгжүүлсэн улс л алдахын зовлонгүй хөгжинө.

-Монгол Улс “Алсын хараа 2050” гэх урт хугацааны хөгжлийн бодлогыг хэрэгжүүлнэ гэж байна. Энэ нь хэр оновчтой, холыг харж чадсан бодлого болохоор байна вэ?

-Хөгжлийн бодлого, төлөвлөлт түүний удирдлагын тухай хуулийн хүрээнд “Алсын хараа 2050” бодлогын баримт бичгийг батлах хэрэгтэй. Монгол Улсын гучин жилийг гурван үе шаттайгаар хэрэгжүүлэх чиглэлүүдийг төлөвлөсөн л дөө. Уг төслийг боловсруулахдаа нийт 1500 гаруй олон салбарын мэргэжилтнүүдийг хамруулж, найман сарын турш ажилласан гэж Засгийн газар танилцуулсан байна билээ. Удахгүй УИХ-ын Байнгын хороодоор хэлэлцээд ирэхээр баримт бичгийн зүйл заалт бүрээр ярилцаж, тодорхой тодорхой санал тусгагдаж таарна. Хүнс, хөдөө аж ахуйн салбар л гэхэд нүүдлийн соёл иргэншлийг тээгч нь бөгөөд энэ давуу тал дээрээ тулгуурлаж, хөдөө аж ахуй, мал аж ахуй, экологийн цэвэр хүнс, аялал жуулчлал зэргийг хөгжүүлэхэд анхаарах шаардлагатай. Тэр бүхний том зураглалыг гаргаж, хэтийн бодлогодоо тусгах хэрэгтэй. Шинээр Ажлын хэсэг ч байгуулж байгаа. Гэхдээ нуухыг нь авах гээд нүдийг сохолчихдог гэм бас бий. УИХ дээр лобби бүлгүүд байгуулагдаж, өөрсдийнхөө эрх ашигт нийцүүлэн хуулийг өөрчлөх гэж дайрдаг. Өөрийн тавьж буй саналаа хамгаас чухал хэмээн сэнхрүүлж, лобби ажиллагаа явуулсаар байгаад сүүлдээ ч өргөн барьсан хуулийн төсөл танигдахаа байдаг дутагдал бий. Нэг салбар, нэг тойрог, нэг аймаг, сум, багийн эрх ашгийг улсын эрх ашигтай эн тэнцүүлж, бодлогын гажуудал үүсгэж болохгүй. Хэн нэгэнд таалагдах тааруулах гэж улсад хохирол учруулж болохгүй. Аливаа зүйлийн жанжин шугамыг л алдагдуулж огт болохгүй. Энэ урт хугацааны хөтөлбөрийг ч гэсэн аль болохоор сайжруулна уу гэхээс, аль нэг тийшээ хэлбийж муутгаж болохгүй шүү гэдгийг хэлээд л байгаа.

-Эрх баригчид бүрэн эрхийнхээ хугацаанд нэг цул болох бус 60 тэрбум, ЖДҮ-гээрээ хуваагдлаа. Магадгүй ирэх сонгуульд энэ талцал нь нөлөөлөхийг ч үгүйсгэх аргагүй юм. Та энэ байдалд ямар байр суурьтай байдаг вэ?

-Төрийн хар хүний эрхэмлэж нандигнах зүйл бол төр, түмнийхээ төлөө хоёргүй сэтгэлээр зүтгэх явдал. Албан тушаал, цол хэргэм, сандал суудлыг эрх ямба, эд хөрөнгө гэж үздэггүй, харин үүрэг хариуцлага, ажил хийх боломж гэж үзэж ирсэн. Тэгээд ч би өнөөдрийг хүртэл ямар нэг уул уурхайтай хавирсангүй, газрын лиценз, концесс зэрэгтэй хутгалдсангүй. Албан тушаалын ч бай, хөнгөлөлттэй элдэв зээл ч бай, өөрт авч хожоо сонжоо харж явсангүй. Улсаас орон сууц авч, хүүхдүүдээ төрийн зардлаар гадаад, дотоодын их дээд сургуульд сургах гэж хөөцөлдөж ч үзсэнгүй. Байгаадаа сэтгэл хангалуун, боломжиндоо амьдрал тэнүүн, шуналын шулам мэт хорхойг хазаарлаж явах эцэг өвгөдийн сургаалыг дагаж хүмүүжсэндээ олзуурхдаг, сэтгэл тайван амар байдаг. Авлига, хээл хахууль, аваа өгөө, ашиг хожоо харж, төрийн нэр сэвтээж, түмний итгэлийг хугалсан бол тухайн хүн ч намаа бодоод нэр дэвшье гэхгүй биз, намууд нь ч нэрийг нь дэвшүүлж халаахгүй биз. Тийм эрх улс төрийн ямар ч намд бий. Нэр цэвэр, сэтгэл тунгалаг, мэдлэг боловсролтой, хөдөлмөрч хүмүүжилтэй гайгүй залуус төлөвшиж байгаа санагддаг. Үүнд л би их сэтгэл дүүрэн байдаг. Дөч хүрсэн эр, дөрвөө дарсан ат гэдэг шиг боловсорч, хүмүүжсэн ид насны залуус аль ч намд бий. Энэ удаагийн сонгуулиар шулуухан хэлхэд тэдгээр зөв мөрийн залуусаас олноороо орж ирээсэй гэж бодож байна. Гагцхүү нам нь хэрхэн сонгож, яаж нэр дэвшүүлэхээс бас шалтгаална. Монголчууд ч тэгээд зөвийг олж, бурууг ширвэдэг айхавтар билгийн мэлмийтэй ард түмэн шүү дээ.

-Нэр дэвших эрхээ авахын тулд зарим хүмүүс намын даргаа тойгдоод эхэлсэн гэх юм. Таны хувьд?

-Улс төрд би багагүй хугацаанд нэг ёсондоо нэлээд сайн чанагдлаа. Хэзээ ч, хэнээс ч, ямар ч албан тушаалыг гуйж явсангүй, тойрог өгөөч хэмээн хошуу дэвсэн, дарга бараадан харайлгаж байсангүй. Таныг дэвшүүлнэ ээ гэвэл надад татгалзах юм алга, намын шийдвэрээ дагана. Улс төрд хөл тавьсан цагаас миний баримталсан зарчим бол нэгдүгээрт улс орны, хоёрт намынхаа, хамгийн сүүлд өөрийн эрх ашгаа тавьж эрэмбэлж, асуудалд хандаж ирсэн. Тиймдээ ч улс орны эрх ашгийг ардаа тавьж, хувийн амбиц, өөрийн өчүүхэн эрх ямба, ашиг сонирхлыг нэн түрүүнд тавьж увайгүй улс төр хийж ирсэн нөхдүүдтэй нам харгалзалгүй “дайтаж” явсан. Үүгээрээ сайн муугаар дуудуулж, нүд үзүүрлэгдэж, буланд шахагдаж ч үзсэн. Гэхдээ өөрийнхөө зарчимд хатуу зогсдогтоо сэтгэл хангалуун байдаг. Ямар нэгэн хуйвалдаан, явуургүй арга, бусармаг үйлдлээр санаатайгаар зайлуулах үйлдэл гаргавал бодит үнэнийг илчилж, шударга үнэний төлөө хэзээд ч үгээ хэлэхэд бэлэн байна. Нэр дэвшлээ гэхэд айж бэргэх, ухарч няцах юм ердөө алга. Сүүлийн үед өрсөлдөгчөө захиалгатайгаар доромжлох, гүтгэх, санаатай зохиол бичүүлэх явдал хирээс хэтэрч байна. Тухайлбал, намайг бие дааж нэр дэвшинэ гэж хэсэг нөхөд зохион байгуулалттайгаар нийгмийн сүлжээнд тараагаад эхэлжээ. Хэн хаанаас ямар чулуу хэрхэн шидэж байгааг дэндүү сайн мэдэж байна. Гэхдээ би үүнийг тоохгүй байгаа. Ийм улс төр хол явдаггүй юм даа. Хаана ч нэр дэвшсэн хүрч очоод, сонгогч түмэнтэйгээ уулзахад хийсэн ажил хэлэх үгтэй, хамгийн гол нь олны жаргал зовлон дунд ямба нэхэхгүй, ялгарах юмгүй, ичих зүйлгүй, нэр цэвэр, итгэл бат, сэтгэл зүтгэл нэгтэй байдаг ясны ардын хүүхдийн чанар минь бэлээхэн байдаг. Хөдөө орон нутаг, үйлдвэрийн цех, ер нь хаана ч хэн ч бай, миний таньж мэдсэн хорвоо, танил дотно хүмүүс байдаг.

-Төрд олон жил ажилласан хүмүүсийг дахин нэр дэвших хэрэггүй гэх хандлага бий болсон. Гадны жишгээр бол ахимаг насныхныг дэвшүүлж, албан тушаалд томилж л байгаа харагддаг.

-Төрд байгаа ахмад насныхан одоо зайгаа тавьцгаа гэх болсон нэг хандлага, өдөөж байгаа хүчин зүйл бий нь бий. Гэхдээ одоо та яв, таныг дэвшүүлэхгүй гэвэл чаргууцалдаад байх юм алга. Би төр түмэндээ хоёргүй сэтгэлээр чин үнэнчээр зүтгэж ирсэн. Ажилласан салбар болгоноо өөд татаж, ахих дэвших үүд хаалгыг хичээл зүтгэлээрээ нээж ирсэндээ сэтгэл дүүрэн байдаг. Үүгээрээ би бахархдаг, бас сайн сайхнаар нэрлүүлэх зүйлтэй, хийсэн ажилтайдаа нүүр бардам байдаг. Сайн эцгийн нэрийг гурав хувааж иддэг гэгчээр залгаж үлдэх хорвоод бүтэн нэртэй, бүлээн зүстэй явна аа. Нэр цэвэр байна гэдэг, хэний ч өөдөөс дальдчих юмгүй, нүүр дүүрэн инээмсэглэж, сэтгэл тэнэгэр аж төрөх шиг жаргал гэж үгүй. Нэр хугарахаар, яс хугар гэдэг. Би зүтгэнэ, би чадна гэж амлан байж гарч ирчихээд, улс орныхоо эрх ашгийг эн тэргүүнд тавилгүй, хувиа борлуулж, довоо шарлуулж, өөрийн эрх ашигт хүлэгдэж, буруу бузрыг үйлдсэндээ айж бэмбэгнэхгүй, бүтэн нойртой байна гэдэг юутай сайхан аз жаргал, амар амгалан бэ. Ард түмэндээ зовлон шаналал тарьж, асар их эд баялгаар арьсаа язартал зоолчихоод, хэн ч, юу ч мэдээгүй юм шиг хэчнээн хэнэггүй байя гэвч тэр нь түр зуурынх, өнөөдөр баригдаж тавигддаггүй юм гэвч, яваа яваандаа хилэнц болон хувирч, ядаж дотоод сэтгэлийн тамд шатах байлгүй дээ.

Categories
мэдээ нийгэм

АТГ-аас 73 хэргийг шүүхэд шилжүүлэх саналтай шилжүүлэв

2020 оны 4 дүгээр сарын 14-ний өдрийн байдлаар 73 хэргийг шүүхэд шилжүүлсэн саналтай прокурорт шилжүүлсэн байна. Эдгээр хэргийн дийлэнх нь олны анхаарал татсан, төрийн өндөр, хариуцлагатай албан тушаал хашиж байсан этгээдүүдэд холбогдох хэргүүд байна. Тухайлбал,

  • Монгол Улсын Ерөнхий сайд асан, УИХ-ын гишүүн Ж.Эрдэнэбатад холбогдох хэрэг;
  • Монгол Улсын Их Хурлын гишүүн Г.Солтан, Д.Дамба-Очир нарт холбогдох хэрэг;
  • Монгол Улсын Их Хурлын гишүүн асан Н.Номтойбаярт холбогдох хэрэг;
  • Монгол Улсын сайдаар ажиллаж байсан М.Энхсайханд холбогдох хэрэг;
  • Эрүүл мэнд, спортын сайдын үүрэг гүйцэтгэгчээр ажиллаж байсан Ц.Оюунбаатар, Биеийн тамир, спортын хөгжлийн төвийн даргаар ажиллаж байсан Д.Жаргалсайхан нарт холбогдох хэрэг;
  • Монгол Улсын Засгийн газар, “Айванхоу Майнз Монголия Инк” ХХК, “Айванхоу Майнз Лимитед”, “Рио Тинто Интернэшнл Холдингс Лимитед” компанийн хооронд байгуулсан хөрөнгө оруулалтын гэрээ байгуулах үйл явцад холбогдох хэрэг;
  • Нийслэлийн Өмчийн харилцааны газрын орлогч даргаар ажиллаж байсан Д.Ариунбаатарт холбогдох хэрэг;
  • Эрүүл мэндийн яамны Төрийн захиргаа удирдлагын газрын Эрүүл мэндийн байгууллагын тусгай зөвшөөрлийн мэргэжилтнүүдэд холбогдох хэрэг;
  • Нэр бүхий шүүгч нарт холбогдох хэрэг;
  • Дорноговь аймгийн Замын-Үүд дэх Гаалийн газрын улсын ахлах байцаагч Я.Очирбатад холбогдох хэрэг;
  • “Эрдэнэт үйлдвэр” ХХК-ийн 49 хувь, “Монголросцветмет” ХХК-ийн 49 хувийн энгийн хувьцааг худалдан авсантай холбогдох хэрэг;
  • “Жаст групп” ХХК-ийн захирал Ш.Батхүү нарт холбогдох хэрэг;
  • “Эрдэнэт үйлдвэр” ХХК-ийн ерөнхий захирлаар ажиллаж байсан Ц.Даваацэрэн нарт холбогдох хэрэг;
  • Эрүүл мэндийн даатгалын ерөнхий газрын даргаар ажиллаж байсан Ч.Алтанхуягт холбогдох хэрэг;
  • Зам тээврийн хөгжлийн сайд асан Д.Ганбат, Зам тээврийн хөгжлийн яамны газрын дарга Д.Доржханд
Categories
мэдээ улс-төр

Засгийн газар хуралдаж байна

Засгийн газрын ээлжит хуралдаан болж байна. Хуралдаанаар Олон улсын эрүүгийн шүүхийн дархан эрх болон эрх ямбын тухай хэлэлцээрийг соёрхон батлах тухай хуулийн төсөл, Төмөр замын тээврийн тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төсөл, Монгол Улсын Их Хурлын 2016-2020 оны бүрэн эрхийн хугацаан дахь эдийн засаг, санхүү, төсвийн төлөв байдлын тайлангийн тухай танилцуулга зэрэг 10 гаруй асуудлыг хэлэлцэхээр төлөвлөжээ.

Хэлэлцэх асуудал

Засгийн газрын гишүүн

1.

Тогтоолд өөрчлөлт оруулах тухай

Л.ОЮУН-ЭРДЭНЭ

2.

Олон улсын эрүүгийн шүүхийн дархан эрх болон эрх ямбын тухай хэлэлцээрийг соёрхон батлах тухай хуулийн төсөл

Д.ЦОГТБААТАР

3.

Хөрөнгө гаргах тухай

Д.ЦОГТБААТАР

4.

Хөрөнгө гаргах тухай

Д.ЦОГТБААТАР

5.

Улсын Их Хурлын гишүүн С.Эрдэнийн санаачлан боловсруулсан Улсын Их Хурлын чуулганы хуралдааны дэгийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөлд Засгийн газраас өгөх санал дүгнэлтийн тухай

Ц.НЯМДОРЖ

6.

Улсын Их Хурлын гишүүн С.Эрдэнэ нарын санаачлан боловсруулсан Монгол Улсын 2020 оны төсвийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөлд Засгийн газраас өгөх санал дүгнэлтийн тухай

Ц.НЯМДОРЖ

7.

Улсын Их Хурлын гишүүн Д.Цогтбаатарын санаачлан боловсруулсан Хүний эрхийн хамгаалагчийн тухай хуулийн төсөлд Засгийн газраас өгөх санал дүгнэлтийн тухай

Ц.НЯМДОРЖ

8.

Улсын Их Хурлын гишүүн Ж.Ганбаатарын санаачлан боловсруулсан Төрийн хяналт шалгалтын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төсөлд Засгийн газраас өгөх санал дүгнэлтийн тухай

Ц.НЯМДОРЖ

9.

Журамд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах

С.ЧИНЗОРИГ

10.

Тогтоолын хавсралтад нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай

Х.БАДЕЛХАН

11.

Төмөр замын тээврийн тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төсөл

Б.ЭНХ-АМГАЛАН

12.

Түгээмэл тархацтай ашигт малтмал хайх, ашиглах талбайн солбицлыг батлах эрх, олгох тухай

Д.СУМЪЯАБАЗАР

13.

Жагсаалт батлах тухай

Ч.УЛААН

14.

Бусад асуудал*

У.ХҮРЭЛСҮХ

Танилцуулах асуудал

15.

Монгол Улсын Их Хурлын 2016-2020 оны бүрэн эрхийн хугацаан дахь эдийн засаг, санхүү, төсвийн төлөв байдлын тайлангийн тухай танилцуулга

Ч.ХҮРЭЛБААТАР

Categories
мэдээ улс-төр

Сонгуульд 470 гаруй тэрбум төгрөг зарцуулах тооцоо гарчээ

Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Х.Баттулга Сонгуулийн ерөнхий хорооны (СЕХ) дарга, гишүүдтэй өнөөдөр уулзаж, өмнөх уулзалтаас гарсан үр дүн, цар тахлын нөхцөлд сонгуульд хэрхэн бэлтгэж байгаа талаар мэдээлэл сонслоо.

СЕХ-ны гишүүд УИХ-ын Төрийн байгуулалтын байнгын хороо, Засгийн газар, Улсын онцгой комисс болон Эрүүл мэндийн яамны удирдлагуудтай цар тахлын нөхцөлд сонгууль хэрхэн явуулах асуудлаар санал бодлоо солилцож, хуулиар хүлээсэн үүргийнхээ дагуу сонгууль явуулах бэлтгэлийг базааж байгаа гэв.

Гэсэн ч эрсдэлтэй, бодит аюул байгаа гэж СЕХ-ны гишүүд үзэж байна. Тухайлбал, СЕХ-ны гишүүн Р.Содхүү “…нэр дэвшигчдэд хуулиар олгогдсон сонгуулийн сурталчилгааг хийх, өрх бүрээр явж сонин, сэтгүүл тараах зэрэг эрхийг нь хязгаарлах боломжгүй…” байгааг эрсдэлтэй гэж үзэж байна гэлээ.

Мөн СЕХ-ны гишүүн О.Амгаланбаатар өнөөдрийг хүртэл сонгуулийг хэрхэн хийх зөвлөмж гаргаагүйгээс болж зардал хэрхэн нэмэгдэхийг ч тооцоолоогүй байгаа гэсэн юм. Мөн сонгуулийн сурталчилгаа хийх, нийтийн уулзалт хийх эрх нь хуулиар нээлттэй, нэр дэвшигчдийн тэгш өрсөлдөх эрхийг хангахын тулд эдгээр эрхийг хасаж болохгүй байгаа нь цар тахлын үед онцгой анхаарал хандуулах асуудал хэмээн үзэж байгаа гэлээ.

Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Х.Баттулга цар тахлын үед уламжлалт аргаараа сонгууль явуулах боломжгүй гэж үзэж байгаа бөгөөд СЕХ-ноос тулгарч байгаа асуудлаа нээлттэй ярилцаж, холбогдох байгууллагуудад нь хүргүүлэх ёстой гэсэн юм.

Мөн энэ удаагийн уулзалтаар 2020 оны УИХ-ын ээлжит сонгуульд ойролцоогоор 470 гаруй орчим тэрбум төгрөг шаардахаар байгаа нь цар тахлын эсрэг одоогийн зарцуулсан төсвөөс хэдэн арав дахин их байгаа талаар ярилцав.

Тухайлбал, 2020 оны УИХ-ын ээлжит сонгуульд хамгийн олон буюу 800 орчим нэр дэвшигч өрсөлдөнө гэсэн урьдчилсан тооцоо гарчээ. Холбогдох байгууллагаас хийсэн зардлын судалгаагаар улсын дунджаар нэг нэр дэвшигч сонгуульд 474.4 сая төгрөгийн зардал гаргана гэж үзвэл нэр дэвшигчид 379.5 тэрбум төгрөг зарцуулна гэж тооцсон байна.

Харин сонгуульд оролцох хүсэлтээ өгөөд буй 19 нам, эвсэл тус бүр хамгийн багадаа таван тэрбум төгрөг зарцуулна гэж үзвэл 95 тэрбум төгрөгийн зардал гарахаар байна. Ингээд нам, эвсэл, нэр, дэвшигчдийн зүгээс сонгуульд ойролцоогоор 474 тэрбум төгрөг зарцуулах урьдчилсан тооцоо гарчээ.

Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Х.Баттулга дэлхийг хамарсан цар тахлын улмаас иргэдийн халаас нимгэрч, үйл ажиллагаа нь зогссон аж ахуйн нэгжүүдийн санхүүгийн байдал улам хүндэрсээр буй энэ үед дээр дурдсан хэмжээний мөнгийг зарцуулан сонгууль явуулах нь зохистой алхам эсэхийг бүх шатандаа бодож үзэх нь чухал байгааг тэмдэглэлээ.

Уулзалтын төгсгөлд, УИХ-ын ээлжит сонгуулийг эрсдэл багатайгаар зохион явуулах, сонгуулийн үеэр халдварын тархалтаас урьдчилан сэргийлэх шийдлийг тодорхойлох, нөхцөл байдлыг бодитоор үнэлж, дүгнэлт хийх асуудлаар эрх бүхий холбогдох байгууллагуудын оролцоотой олон талт уулзалт хийхээр боллоо.

Сурталчилгааны зардлын төсөөллөөс Өвөрхангай аймаг, Баянзүрх дүүргийн жишээг дурдахад:

“Нэр дэвшигч сонин, сэтгүүл, ухуулах хуудсыг өрхийн тоогоор тараана. Үүнд: Сонин-2000 төгрөг, сэтгүүл-2500 төгрөг, ухуулах хуудас-1500 төгрөг гэж тооцов.

Өвөрхангай аймгийн өрхийн тоо 33060, сонгогчийн тоо 75,833

Гарах зардал:

Тараах материалын зардал-198 сая төгрөг

Ухуулагчийн цалин-190 сая төгрөг

Намын ажилтан-115 сая төгрөг

Нийт-503 сая төгрөг

Баянзүрх дүүргийн өрхийн тоо 104,689, сонгогчийн тоо 245,918

Гарах зардал:

Тараах материалын зардал-628 сая төгрөг

Ухуулагчийн цалин-614 сая төгрөг

Намын ажилтан-53 сая төгрөг

Нийт-1,295 сая төгрөг” гэж тооцжээ.

Categories
мэдээ цаг-үе

Д.Мөнх-Эрдэнэ: Үндсэн хуулийн шинэ заалтууд ирэх сарын 25-наас хэрэгжиж эхэлнэ

Засгийн газрын Хэрэг эрхлэх газрын Хууль, эрх зүйн газрын дарга асан, хуульч Дэмбэрэлцэрэнгийн Мөнх-Эрдэнэтэй ярилцлаа.


-УИХ-ын зарим гишүүд коронавирусийн тархалттай холбогдуулан нэг удаагийн шинжтэй, олон төрлийн харилцааг зохицуулах хууль батлах замаар нэлээд хуулиудын үйлчлэлийг зогсоох, хойшлуулах тухай асуудлыг ярьж байна. Энэ талаар та ямар бодолтой байна вэ?

-Юуны түрүүнд нэг удаагийн шинж чанартай, олон төрлийн харилцааг зохицуулах хууль гэж ямар төрлийн хуулийг хэлээд байгааг тодруулах хэрэгтэй болов уу. Жишээ нь, зарим хуулийн үйлчлэлийг зогсоох, хойшлуулах бол тухайн нийгмийн харилцааг зохицуулж буй хуулиудад шаардлагатай нэмэлт, өөрчлөлтийг нь оруулах ёстой гэж бодож байна.

Хуулийн төсөл боловсруулах техникийн хувьд тэгж байж зөв болно. Өөрөөр хэлбэл, нэг хуулийн төсөл бус, хуулиудад нэмэлт, өөрчлөлт оруулах нэлээд олон хуулийн төслүүд боловсруулна гэсэн үг. Үгүй бол хууль хоорондын зөрчил гарна. Үндсэн хуулиас бусад УИХ-аас баталсан хуулиуд нарийндаа бол хүчин чадлын хувьд ижил тэнцүү.Тэгэхээр хэрэв Үндсэн хуулиас бусад хууль хоорондоо зөрчилдвөл тухайн асуудлыг илүү нарийвчлан зохицуулсан хуулийн заалтыг, тийм хууль байхгүй бол сүүлд хүчин төгөлдөр болсон хуулийн заалтыг хэрэглэдэг номтой тул энэ тохиолдолд тухайн харилцааг нарийвчлан зохицуулсан хуулийг мөрдөх болно. Энэ мэтээр зөрчил гарч болзошгүйг анхаарах хэрэгтэй байна. Нөгөө нэг асуудал бол онцгой нөхцөлд ажиллахад зарим асуудлыг цоо шинээр зохицуулах шаардлага үүсч болно. Тэр тохиолдолд шинээр анхдагч хуулийн төсөл боловсруулж, батлах болохыг үгүйсгэхгүй. Тэгэхээр хууль тогтоогчид долоо хэмжиж, нэг огтлох зарчмын хүрээнд нарийн нягталж хуулиа батлах биз ээ.

-УИХ-аас төсвийн тодотгол хийхийг хүлээхгүйгээр төсөвт зохицуулалт хийх, төсвийн хуваарийг өөрчлөх, зарцуулах Засгийн газрын төсөв, санхүүгийн эрх мэдлийг нэмэгдүүлэх асуудлыг ярьж байгаа…

-Төсөвт зохицуулалт хийх, төсвийн хуваарийг өөрчлөхтэй холбоотой харилцааг Төсвийн тухай хуулиар нэгэнт зохицуулсан байдаг. Тухайлбал, хуулийн дагуу төсвийн ерөнхийлөн захирагч хөрөнгийн болон урсгал зардлыг хооронд нь шилжүүлэхгүйгээр, мөн төсөвт тусгагдаагүй шинэ хөтөлбөр, арга хэмжээг санхүүжүүлэхгүйгээр төсөвтөө зохицуулалт хийх, төсвийн сар, улирлын хуваарьт өөрчлөлт оруулах боломжтой. Харин дээр дурдсанаас давсан эрх буюу тодотгол хийхгүйгээр төсөвт дураараа нэмэлт, өөрчлөлт оруулах, зарцуулах эрхийн талаар ярьж байгаа бол буруу юм. Үндсэн хуулийн 25.1 дэх хэсэгт заасны дагуу улсын эдийн засаг, нийгмийн хөгжлийн бодлого, төсвийг батлах асуудлыг УИХ өөрийн онцгой бүрэн эрхэд хадгалж шийдвэрлэх учиртай. Хэнтэй ч хуваалцахгүй эрх гэж ойлгож болно. Ард түмнээс сонгогдсон төлөөллийн байгууллага болох УИХ ард түмний төлсөн татварын хөрөнгийг ямар төсөл, арга хэмжээнд зарцуулахыг ил тод, нээлттэй хэлэлцэн шийдвэрлэх ёстой гэж энгийнээр тайлбарлаж ч болох юм. Тэгэхээр энэ асуудлыг Үндсэн хуульд нийцүүлэн шийдвэрлэх нь зүйтэй гэж бодож байна.

-Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийг дагаж мөрдөх журмын хуульд заасанчлан органик хуулиудыг өөрчилж чадаагүй, амжаагүй бол Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлт бус, өмнөх органик хуулиудын зохицуулалт хүчин төгөлдөр үйлчилнэ, Үндсэн хууль нийгмийн харилцааг дангаар зохицуулахгүй, органик хуулиар зохицуулдаг гэх тайлбар бий. Энэ тухайд?

-Нэгдүгээрт, эрх зүйн актын эрэмбэ дараа, Үндсэн хуульт ёсны тогтсон дэг жаяг мэдэхгүй хүний маш буруу тайлбар байна. Улс орны дээд хууль болох Үндсэн хуулийн заалтаас илүү үйлчлэх хүчин чадалтай органик хуулийн заалт гэж байх ёсгүй. УИХ-аас 2019 оны арваннэгдүгээр сарын 14-ний өдөр баталсан ҮХНӨ-ийн 6 дугаар зүйлд Монгол Улсын Үндсэн хуульд оруулсан нэмэлт, өөрчлөлтийг 2020 оны тавдугаар сарын 25-ны өдрийн 12.00 цаг буюу арван долдугаар жарны төмөр хулгана жилийн зуны тэргүүн сарын шинийн гуравны өдрийн морин цагаас эхлэн улс орон даяар дагаж мөрдөнө гэж заасан. Тэгэхээр бид заасан хугацаанаас эхлэн уг хуулиа дагаж мөрдөж, хэрэгжүүлэх үүрэгтэй юм. Нөгөө талаас, 1992 оны Үндсэн хуулийн 69.4 дэх хэсэгт зөвхөн Үндсэн хуульд оруулсан нэмэлт, өөрчлөлт л Үндсэн хуулийн нэгэн адил хүчинтэй гэж тов тодорхой заасан байгаа. Бас Үндсэн хуулийн 70-р зүйлийн 1 дэх хэсэгт Үндсэн хуульд аливаа хууль, зарлиг, төрийн байгууллагын шийдвэр, үйл ажиллагаа бүрэн нийцсэн байна гэж хатуу хуульчлан тогтоож Мэдэхтүн, Сахихтун хэмээн төгсгөсөн байдаг. Үүнийг ч санах хэрэгтэй гэж бодож байна. Хоёрдугаарт, Засгийн газрыг эмхлэн байгуулах харилцааг органик хуулиар бус, Үндсэн хуулиар тухайлан зохицуулдаг онцлогтой. Ихэнх улсад парламент, Засгийн газар, шүүх гэсэн төрийн гурван салаа эрх мэдлийн суурь зохицуулалтыг Үндсэн хуулиар бий болгодог юм. Тэгэхээр Үндсэн хуулийн шинэ заалтууд тогтоосон хугацаанаас эхлэн хэрэгжинэ, харин органик хуулиудын Үндсэн хуульд нийцэхгүй заалтууд 2020 оны тавдугаар сарын 25-наас хүчингүй гэж ойлгох хэрэгтэй. УИХ, түүний гишүүд нь төрийн бусад бүх байгууллага, албан тушаалтны нэгэн адил Үндсэн хуулийг сахин биелүүлэх үүрэгтэй тул үүргээ зохих ёсоор биелүүлэх шаардлагатай байна.

-1992 оны Үндсэн хуульд уг хуулийг 1992 оны хоёрдугаар сарын 12-ны өдрийн 12:00 цагаас улс орон даяар дагаж мөрдөнө гэж заасан боловч УИХ, Засгийн газар, Ерөнхийлөгч, засаг захиргааны нэгжтэй холбоотой заалтуудыг уг өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөөгүй, Үндсэн хуулийн Хавсралт хуульд заасны дагуу органик хуулиудыг нь баталсны дараа мөрдөж эхэлсэн гэж тайлбарлаж, жишээ авсан байсан шүү дээ…

-Гол ялгаа нь1992 оны Үндсэн хуулийн Хавсралт хуулийг мэдэмхийрээд байгаа залуу гишүүн бус, төрийн хариуцлагатай олон албыг нэр төртэй хашиж байсан, ажил, амьдралын асар их туршлагатай, нягт нямбай, хашир хуульч Б.Чимид гуай ямар ч зай завсар, хийдэл, зөрчил гарахааргүй бичсэн байдаг. Тэр хэлээд байгаа УИХ, Засгийн газар, Ерөнхийлөгчтэй холбоотой заалтуудын хувьд шилжилтийн үеийн харилцааг 1992 оны Үндсэн хуулийн Хавсралт хуулийн 1, 2 дугаар зүйлээр тодорхой зохицуулсан байдаг. Тухайлбал,хуулийн дагуу УИХ, Засгийн газар, Ерөнхийлөгчийн бүрэн эрх эхлэх хүртэлх хугацаанд тэдгээрийн бүрэн эрхийг өмнөх байгууллага, албан тушаалтнууд буюу БНМАУ-ын АИХ, Улсын бага хурал, Засгийн газар, Ерөнхийлөгч хэрэгжүүлнэ гэж тодорхой хуульчилсан байсан юм. Аймаг, нийслэл, сум, дүүргийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурал, Засаг даргын хувьд ч мөн адил завсар гарахааргүй, нарийн зохицуулсан байдаг. Харин 2019 оны арваннэгдүгээр сарын 14-ний өдөр батлагдсан Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийг дагаж мөрдөхөд шилжих журмын тухай хуульд шилжилтийн үеийн тийм тодорхой зохицуулалт байхгүй. Тэгэхээр байхгүй учраас хуульд заасан хугацаанаас нь эхлэн Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийг дагаж мөрдөнө гэж ойлгох нь зөв.Энэ дашрамд хэлэхэд,эрх зүйт төр, Үндсэн хуульт ёсны зарчмыг хатуу тогтоож 1992 оны Үндсэн хуулийн Хавсралт хуулийн 5 дугаар зүйлд ”Монгол Улсын Үндсэн хууль хүчин төгөлдөр болсон өдрөөс эхлэн мөнхүү Үндсэн хуульд харшилсан хууль болон эрх зүйн бүх акт, тэдгээрийн заалтыг хүчингүй болсонд тооцно” гэж заасан байдгийг анхаараасай гэж бодож байна. Ер нь УИХ-ын гишүүн, Байнгын хорооны дарга болчихоороо бүхнийг мэддэг гэж ойлгодог явдлаа засах ёстой. Мэргэжлийн хүмүүсийн үгийг сонсох хэрэгтэй. Өөрөө мэддэггүй юм бол мэргэжлийн байгууллагууд болох Хууль зүйн яам, Хуульчдын холбооноос асуух хэрэгтэй. Эцэст нь хэлэхэд, төрт ёсны олон мянган жилийн уламжлал, түүхтэй Монголын төр Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийн хэрэгжилтийг ямар нэг маргаангүйгээр зохион байгуулж чадна гэж найдаж байна.

Categories
мэдээ цаг-үе

Д.Сүхбаатар жанжны дөч, С.Гончигсумлаа агсны ач хүү З.Хайдарынх

Энэ удаагийн “Танайд өнжье” булангаа эдийн засагч З.Хайдарынхаас бэлтгэлээ. Тэрээр Д.Сүхбаатар жанжны дөч, БНМАУ-ын Ардын жүжигчин, Төрийн шагналт, хөгжмийн зохиолч С.Гончигсумлаа агсны ач нь юм. Урьсан айл маань “Шинэ төгөл” хотхонд амьдардаг юм байна. Тэдний том өрөөний стенк дээр Д.Сүхбаатар жанжны болон С.Гончигсумлаа агсны зураг тодхон харагдана. Бид ширээний ард сууж түүний бага нас, нутаг усных нь дурсамжаар яриа хөөрөө дэлгэлээ.

Гэрийн эзний аавыг Г.Зориг гэдэг. Тэрээр хөгжмийн зохиолч С.Гончигсумлаа агсны ганц хүү нь аж. Харин ээжийг нь Д.Сүхжаргалмаа гэдэг. Тэрээр Д.Сүхбаатар жанжны ганц хүүгийн том охиных (С.Наран) нь ууган охин аж. Тэрээр нэрт дипломатч, Онц бөгөөд Бүрэн эрхт элчин сайд М.Дүгэрсүрэнтэй ханилж, таван хүүхэд төрүүлсний том охин нь Сүхжаргалмаа юм. Тэрээр “Ээжийн минь аав өвөөгөө энд дурдах хэрэгтэй. М.Дүгэрсүрэн өвөө минь социализмын үед олон жил Гадаад хэргийн яаманд сайдаар ажиллаж байсан. Улс орныхоо төлөө олон жил ажилласан хүн. Галсан аавыг амьд сэрүүнд нь бид очдог байсан л даа. Өвөө маань 1990-ээд оны эхэн үед нас барсан юм. Ээж маань Янжмаа эмээтэй нэлээн ойр өссөн юм билээ. Энэ талаарх дурсамжаа их ярина. Харин Д.Гончигсумлаа өвөө маань намайг 12 настай байхад бурхан болсон.

З.Хайдар дүүгийн хамт

Тэр хүртэл надад ямар дурсамж үлдсэн гэхээр өвөө маань айхавтар хөдөлмөрч хүн байсан санагддаг. Намайг үргэлж ийш тийшээ дагуулж явна. Тухайн үеийн мундаг хөгжмийн зохиолчид түүний шавь нар гэрт ирдэг байсныг санадаг юм. Одоо ингээд харахаар өвөө минь Монголын хөгжмийн хөгжилд ямар их хувь нэмэр оруулсныг илүү сайн ойлгож байна. Үнэхээр Монголын сонгодог хөгжим гэдэг бүхэл бүтэн урсгалыг санаачилж бий болгож явсан хүн шүү дээ. Түүний шавь нар гэхэд л мундаг хөгжмийн зохиолчид байсан. Түүний урлагт оруулсан хувь нэмрийг ярина гэвэл дуусахгүй юм болох байх. Харин энэ талаар хөгжмийн судлаач болоод Н.Жанцанноров гуай зэрэг хүмүүс илүү өнгөтэйгөөр ярьдаг хэмээн” инээмсэглэв. Түүний хоёр өвөө нь хоёулаа Баянхонгор аймгийн хүмүүс гэнэ. Тэрээр “Хоёр өвөөгийн залуу нас их хүнд байсан юм шиг байгаа юм. Аль аль нь багадаа ээж ааваасаа холдсон гэдэг. Хөдөө хамаатан садан нь бий юү гэхээр үгүй л гэдэг хариулттай” гэлээ. С.Гончигсумлаа агсан 1949 онд Москвагийн консерваторид сурч байхад нь гэрийн эзний аав нь Москва хотод мэндэлж байж. Г.Зориг гуай насаараа Монголын сэтгүүлчдийн салбарт ажиллаж, сүүлд Соёлын яаманд ажиллаж байсан гэнэ. Гэрийн эзэн эхээс гурвуулаа. Тэрээр нэг эгчтэй, нэг дүүтэй. Эгч нь социологийн мэргэжилтэй бол дүү нь бизнес менежмэнтээр сургуулиа төгсөж одоо хүний эрхийн жендерийн чиглэлээр ажилладаг байна. Би Орос-Монголын хамтарсан 3 дугаар дунд сургуулийг төгссөн. Багадаа маш их ном уншдаг хүүхэд байлаа. Нэг талаас сургуулиас ном уншихыг их даалгаж байсан. Тэр үед ямар ч технологи, интернэт гэх зүйлгүй байсан. Дараа нь СЭЗДС-ийг 2000 онд бакалаврын, 2003 онд магистрын зэрэгтэй тус тус төгссөн юм. Миний мэргэжил бол банк санхүү. Миний эмээ /С.Гончигсумлаа агсны эхнэр/ тосгоны хүн байсан. Намайг жаахан байхад тосгоны аж амьдрал, ахуй талаар их өнгөтөөр ярьж өгдөг байв. Нэгэн өдөр фермтэй болох мөрөөдлийг төрүүлж үүнээс улбаалаад мал аж ахуй фермерт юу хэрэгтэй талаар өөрийнхөө хэмжээнд судалж үзээд овоо их хөрөнгө оруулалт шаардагддаг эд юм байна гэж ойлгосон. Тэгээд мөнгө олохын тулд ямар мэдлэгтэй байх ёстойг судалснаар эдийн засгийн чиглэлээр сурах нь зөв юм гэх дээр бат зогссон юм. Эдийн засаг нь өөрөө өргөн хүрээтэй тул юун дээр төвлөрөх вэ гэсэн асуулттай тулгарсан. Ээжийн маань төрсөн дүү банкны мэргэжилтэй хүн. Тэр ч үүднээс ахыгаа харж байгаад л банкны мэргэжлээр сурахаар шийдсэн” гэв.

З.Хайдар ээж, аав, гэр бүлийн хамт

Банкны реформын талаар ямар бодолтой явдаг тухайд асуухад 1990-ээд онд банкны реформ хийгдсэн. Нэг шатлалтай системээс хоёр шаттай систем рүү шилжсэнээр банкны салбарт өрсөлдөөн үүссэн. Банкны салбар бусад бизнесийн салбарууд дотроос хамгийн их зохицуулалттай хамгийн хатуу хяналт шалгалттай салбаруудын нэг. Маш өндөр хариуцлагатай. Ажлынхаа шугамаар гадаадын олон улсаар явж тэр орнуудын банкны салбартай нь тодорхой хэмжээнд танилцаж явлаа. Манайд банкны салбарт сайн хөгжсөн зүйл олон байгаа. Бусад улс орнуудаас түрүүлж нэвтрүүлсэн олон үйлчилгээ бий. Мэдээж засч сайжруулах ч олон зүйл бий. Гадны банк оруулж ирэх тал дээр миний хувьд бодохдоо Оюу толгой, Таван толгой зэрэг маш их санхүүжилт шаардсан мега төслүүдийг санхүүжүүлэхээр л орж ирэх байх. Тэрнээс хэн нэгэн иргэнд зээл өгөх гэж орж ирэхгүй болов уу” хэмээн мэргэжилтэйгээ холбоотой хэсэгхэн хууч хөөрөв. Тэрээр банк санхүүгийн салбарт 1999 оноос хойш ажиллажээ. Энэ хугацаанд Монголд ч, гадаадад ч ажилласан байна. Одоо гэрийн эзэн сүүлийн дөрвөн жил МастерКарт олон улсын төлбөр тооцоо, технологийн компанийн Монгол дахь зөвлөхөөр ажиллаж байгаа юм байна. МастерКарт компанитай хамтран ажилладаг арилжааны банкуудтай түлхүү хамтарч ажилладаг гэнэ лээ. Мөн Лаос улсын анхны хувийн арилжааны банкинд ажиллаж байсан аж. Тэрээр “Уухай” хөдөлгөөний гишүүн юм. Бидний яриа улс төрийн сэдэв рүү халилаа. Миний өвөг дээдэс Д.Сүхбаатар жанжнаас эхлээд М.Дүгэрсүрэн, С.Гончигсумлаа өвөө нар гээд яалт ч үгүй улс төрийн зүтгэлтнүүд. Надаас улс төрд орох сонирхол байна уу гэж хүмүүс үе үе асуудаг л даа. Төрийн ажил хийгдэж байгаа байдал, үр дүнг харахаар заримдаа өөрөө дотор нь ороод ажиллачихмаар санагдах үе байдаг. “Уухай” хөдөлгөөний зарим залуус маань сонгуульд нэр дэвшихээр шийдсэн. Харин зарим нь бусдыгаа дэмжье ч гэсэн хүмүүс байна. Нэр дэвших тухай бодохдоо юуны түрүүнд хариуцлагын тухай боддог. Төрийн ажил гэдэг бусдын төлөө ажиллахыг хэлдэг. Өөрийн буюу хувийн эрх ашгаа үргэлж хойш нь тавина гэсэн үг. УИХ-ын гишүүн, Засгийн газрын сайд, яамдын дарга, мэргэжилтэн, цагдаа, эмч, сувилагч ч бай төрийн албанд ажиллаж буй хүмүүст хамааралтай зүйл. Эрх мэдэл бол маш аюултай зүйл л дээ. Эрх мэдэл хүмүүсийг хэрхэн өөрчилдгийг бид сүүлийн 30 жилийн турш сайн харлаа. Иймд эрх мэдлийг өгөх, авах ажил буюу сонгууль маш чухал зүйл тул сонгуулийн насны бүх сонгогчид энэ ажилдаа туйлын хариуцлагатайгаар хандах ёстой. Сонгуулийн тогтолцооны тухайд пропорциональ тогтолцоог бусдаас илүүд үздэг. Учир нь хүнтэй хариуцлага тооцох хэцүү, дөрвөн жил сонгогдоод юу хийсэн нь тодорхой бус хүмүүс их байсныг бид зөндөө харлаа. Нам бол институци, байгууллага. Намтай сонгуульд оролцох замаар хариуцлага тооцох илүү амар. УИХ-ын гишүүд нь ажил амьдралын арвин туршлагатай, алсын хараатай, ёс зүйн хэмжээнд бусдад үлгэр дуурайл болсон хүмүүс байх ёстой гэж боддог” хэмээв.

Тэрээр үргэлжлүүлэн “Харин энэ тэнд нэр дэвших гэж буй хуульч, эдийн засагч нар УИХ гэхээс илүүтэйгээр ЗГ, яамд, агентлагуудад ажиллавал илүү их зүйл бүтээх боломжтой гэж хардаг. Гэвч бид УИХ-аас эхэлж өөрчлөлт шинэчлэлийг хийх хэрэгтэй тул УИХ-д аль болох шинэ хүмүүсийг сонгох нь зөв байх гэж боддог. Сайн ажиллаж амжилтад хүрнэ гэдэг нь нэг хүний идэвх зүтгэл биш шүү дээ. Үргэлж багаараа амжилтад хүрдэг. Төрийн албанд очлоо гэхэд өөрийнхөө багийг бүрдүүлэхгүй бол хэцүү. Нэр дэвших гэж байгаа хүмүүс үүнийг сайн ойлгоосой гэж хүсдэг” гэлээ. Түүнчлэн нэр дэвшихээр шийдсэн бизнес эрхлэгчдэд санал өгөхгүй гэдгийг тодотгов. Яагаад гэвэл бизнес эрхлэгчид (тэр тусмаа томоохон бизнес босгож чадсан) ямар ч тохиолдолд хувийн эрх ашгаа бодно. Тийм хүмүүс улс төрд, төрийн ажилд шаардлагагүй, тэд одоо хийж буй ажлаа л сайн хийж явах нь энэ улсад илүү хэрэгтэй” хэмээн нэмж хэллээ.

Гэрийн эзэгтэйг Б.Өнөржаргал гэдэг. Тэрээр Дэлхийн эрүүл мэндийн байгууллагын Монгол дахь төлөөлөгчийн газарт хөтөлбөрийн санхүүжилт, захиргааны албанд ажилладаг. Бизнесийн менежмэнтээр их сургуулиа дүүргэсэн аж. Гэр бүлийн хоёр гал голомтоо бадраагаад ес дэх жилтэйгээ золгож байгаа аж. Тэд гурван охинтой. Хоёр том нь сургуульд сурдаг бол бага нь цэцэрлэгийн насных юм байна. Гэрийн эзэн сагсан бөмбөгт нугасгүй гэнэ. Тэрээр олон жил сагсан бөмбөг тоглож спортын мастер цолтой аж. Тэрээр чөлөөт цагаараа спорт сонирхох, үе үе найзуудтайгаа хөдөө загасанд явах дуртай. Зун цагт харин зуслангийн байшиндаа мод ургуулдаг гэнэ. Гэрийн эзэн одоо хүүхдүүдтэйгээ ихэнх цагийг өнгөрөөдөг дөө. Өөртөө зориулж байгаа цаг багасч байна шүү дээ хэмээн бага охиноо өргөж өвөр дээрээ суулгалаа. Хоёр охины маань хичээл өдөр бүр онлайнаар орж байгаа. Би хадаас шиг хажууд нь сууж хичээлийг нь хийлгэнэ. Хүүхдийн хүмүүжлийн тухайд нэн тэргүүнд хүнлэг байх ёстойг сургахыг хичээдэг. Хүнд заавал байх ёстой нийтлэг зан чанарыг эзэмшүүлэхийн төлөө чармайдаг. Тэр ч утгаараа бид хоёр охидуудынхаа дэргэд маш зөв байж үлгэр дуурайл болохыг хичээдэг. Гэр бүлийн харилцаанд хамгийн чухал зүйл хүндэтгэл, тэвчээр. Бид хоёрын хувьд маргалдаж байсан тохиолдол маш ховор. Хүүхдүүдийнхээ дэргэд бүр тийм зүйл гаргадаггүй” гэсэн юм.

Гэрийн эзэн өвөөгийнхөө талаар дурсангаа яг биднээс хөгжмөөр дагнасан хүн одоохондоо алга. Харин би дотроо гурван хүүхэд маань хөгжмийн авьяастай байгаасай гэж мөрөөддөг хэмээн инээмсэглэв. Аав маань харин өөр шүү. Хөгжмийн зэмсэг эзэмшчихсэн. 1970-аад оны сүүлээр Баянмонгол чуулгад хөгжим тоглодог, дуулдаг байсан. Урлагийн суурьтай хүн. Харамсалтай нь надад тийм ур чадвар байхгүй хэмээлээ. Гэрийн эзэн нүүрний баясгалантай хүн юм. Тэрээр аливаа зүйл ярьсныхаа дараа үргэлж инээмсэглэх аж. Өвөөгийн маань архивт нот, хэрэглэж байсан төгөлдөр хуур нь байранд нь байгаа. Бидний өв л гэсэн үг. Өвөөг нас бархад маш олон зүйлийг аав маань хөгжим бүжгийн консерваторид хандивлаж байсан. Маш олон пянз, ном байсан санагддаг. Цөөхөн хэдэн зүйл үлдсэн. Хамгийн том зүйл нь төгөлдөр хуур нь байна даа. Нотнууд нь хэвлэмэл болон өөрийнх нь гараар бичсэн ч байгаа. Хоёр өвөө маань маш том номын цуглуулгатай байсан. Ихэнх нь орос хэл дээр. Тэрээр номын шүүгээгээ заан “Энэ цөөхөн хэсэг нь. Хэд хэд хуваагдчихсан байгаа. Маш том номын сан бий” хэмээн хэлэв.

Бид дэлхий нийтэд цар тахлаас үүсч буй нөхцөл байдлын талаар ч хүүрнээд амжлаа. Тэрээр эдийн засагч хүн учраас цар тахлаас шалтгаалсан эдийн засгийн нөхцөл байдлын талаар түлхүү сонсож, уншиж байгаа аж. Монгол Улсын эдийн засаг нэг л зүйлсээс хамааралтай. Тэр нь манай урд хөрш. Урд хөрш маань бидний тухай ямар бодлого баримтална бид тэрний үр дүнг амсана. Манай улсын хувьд үр ашиггүй зардлаа танах хэрэгтэй гэж харж байгаа. Мэдээж сайхан цаг үе ирнэ. Манай эдийн засаг хэтэрхий өндөр хэрэглээтэй. Шаардлагагүй, хэрэглээ өндөр, үр ашиггүй зардал их гаргадаг гэсэн үг. Энэ бүхнээ залруулах, сайруулах, хэмнэх хэрэгтэй. Өдөр тутмын хэрэглээ ч бараг эргэж харах шаардлагатай байна шүү дээ” хэмээв.

С.Гончигсумлаа агсан хүү Г.Зоригийн хамт

Хамгийн тод санагдаж байгаа нэг дурсамжаа хуваалцахад хэмээн С.Гончигсумлаа агсны талаар ярьж эхэллээ. Өвөөгийн маань мэндэлсний 105 жилийн ойг тохиолдуулан хөгжим судлаач Энэбиш гуай өвөөгийн товч намтар, ноот, түүхэн баримт болон фото зураг багтаасан ном туурвисан. Будгийн үнэр нь бүрэн гүйцэд гараагүй цөөн хэдэн ном миний гар дээр байгаа. Харамсалтай нь өвөөгийн маань хөгжмийн авьяас надад өвлөгдөн ирсэнгүй. Гэлээ ч надад Монголын соёл урлагийн салбартай зах цухаас нь танилцах боломж 15 жилийн өмнө олгогдсон юм. 2005 оны жилийн намар миний бие Хөгжим бүжгийн коллеж (эдүгээ Хөгжмийн Консерватори) дээр очиж өвөөгийн маань мэндэлсний 90 жилийн ойг хэрхэн тэмдэглэх, зохион байгуулах талаар сургуулийн удирдлагуудтай уулзсан юм. Тэр уулзалтын үр дүнд “Жаргаах Зүрхэн” дууны цомог, төгөлдөр хуур, чавхдаст хөгжмийн улсын уралдаан, үе үеийн урлагийн салбарын зүтгэлтнүүдийн оролцсон ТВ нэвтрүүлэг болон хэдэн зуун оролцогч, үзэгч нартай гала концерт зэрэг арга хэмжээ амжилттай явагдсан, хийгдсэн. Гала концертын талаар нэмж дурсъя. Улсын дуурь бүжгийн театрын тайзнаа тэр өдөр нэгэн зэрэг дөрвөн найрал хөгжим (оркестрын) гарсан түүхтэй. Тухайлбал, дуурь бүжгийн театрын, улсын филармонийн, бүх цэргийн дуу бүжгийн чуулгынх ба хөгжим бүжгийн сургуулийнх. Н.Жанцанноров гуай концерт хөтлөгчөөр оролцож олон сонирхолтой түүхэн үйл явдлын тухай ярьж өгсөн. Гавьяатуудын зэрэгцээ залуу уран бүтээлчид амжилттай оролцсон. Хамгийн их сэтгэл хөдөлгөсөн мөчүүдийн нэг бол Г.Хайдав гуай тайзнаа “Ээждээ” дууг дуулсан явдал. Тэр үед нас нь 80 гарчихсан, хоолой нь өвдөөд сөөсөн ч тэрээр би заавал дуулна гэж нүдэн дээрээ нулимстайгаа дуулсныг үзэгчид босоогоороо алга ташиж хүндэтгэл үзүүлсэн. Харамсалтай нэгэн зүйл бол Б.Зангад гуай оролцоогүй явдал. Уул нь концертын хөтөлбөрийн дагуу дуулах байсан ч хамгийн сүүлийн мөчид алдарт дуучин маань арга хэмжээнд ирээгүй. Тухайн үед (концерт явагдаж буй үеэр) хөгжим бүжгийнхэн түүнийг өвдчихсөн тул оролцсонгүй гэж надад хэлсэн. Үзэгчид ч гайхсан байдалтай харагдаж байв. Сүүлд нь концерт зохион байгуулагчдын зүгээс түүнийг албан ёсоор уриагүй тул тэрээр оролцоогүй гэдгийг мэдэж авсан. Урлагийн салбарын нарийн ширийн нь нюансыг би мэддэг байсан бол ч мэдээж урилга явуулах байсан. Концертонд оролцъё гээд маш олон хүн (хэнийг ч албан ёсоор уриагүй) ирж гуйж байгааг Хөгжим бүжгийнхэн надад хэлж байсан тул оролцуулахаар сонгосон бүх хүмүүс нь асуудалгүй оролцоно хэмээх гэнэн бодол надад төрж байсан түүхтэй (дашрамд хэлэхэд хэнийг оролцуулах талаар эцсийн шийдвэрийг Хөгжим бүжгийнхэн гаргаж байв. Би санхүү, маркетингийн асуудлуудыг хариуцсан түүхтэй). Концерт үнэхээр сайхан болсон. Концертын дараа цомхон хүрээнд хүлээн авалт хийж оролцогчид болон зохион байгуулагч нарт гэр бүлийн зүгээс талархлаа илэрхийлэв. Г.Хайдав гуай тэр үеэр хэдэн сайхан дууг дуулж өгсөн. Арга хэмжээний үеэр ч, дараа нь ч өвөөгийн маань бүтээж үлдээсэн соёлын өвийн цар хүрээ, хэмжээ нь хэмжээлшгүй том гэдгийг бодитоор ойлгосон. Өдгөө залуучууд бид өвөг дээдэс, өвөө эмээ, аав ээж нарынхаа хөдөлмөрийн үр шимийг хүртэж буй хүмүүс. Бид үүнд үргэлж талархаж тэднээс илүү биш юмаа гэхэд дутахааргүй хэмжээнд тэвчээртэйгээр энэ улсынхаа төлөө хөдөлмөрлөх ёстой” гэснээр бидний яриа өндөрлөлөө.

Б.НОМИН-ЭРДЭНЭ