Month: April 2020

Хууль зүйн сайд асан Х.Тэмүүжинтэй цаг үеийн асуудлаар ярилцлаа.

-Ирэх тавдугаар сарын 25-наас Үндсэн хуулийн нэмэлт өөрчлөлтийг мөрдөж эхэлнэ. Үндсэн хуулийн нэмэлт өөрчлөлтөд орсон “давхар дээл”-тэй холбоотой заалт ч мөн өдрөөс хэрэгжих ёстой. Үүнээс болж Засгийн газрыг шинэчлэн байгуулах асуудал ихээхэн маргаан дагуулж байна. Үндсэн хууль судлаач хүний хувьд таны байр суурийг сонсмоор байна?

-Үндсэн хууль бол хуулийн тогтолцооны хувьд төдийгүй засаглах хүч нөлөөний хувьд хамгийн дээд хүчин чадалтай баримт бичиг. Монгол Улсад үйлчилж байгаа бүхий л хууль тогтоомж Үндсэн хуульд яв цав нийцэж, тэр хууль тогтоомжуудын дагуу засаглалын үйл ажиллагаа явах ёстой. Тэгж байж Үндсэн хуульт ардчилал, хуулийн засаглал бодитой оршин тогтоно. Эрх баригчид Үндсэн хуульд өөрчлөлт оруулахдаа үйлчлэх хугацааг 2020 оны тавдугаар сарын 25-ны өдрийн 12 цагаас гэж тогтоосон. Үр дагавраа тооцож байж хуулиа баталсан байлгүй дээ.

-Одоо бол тийм биш л гэж харагдаад байна даа?

-“Дагалдах хууль нь гараагүй учраас Үндсэн хуулийг зөрчөөд явж болно” гэдэг байр суурь, хандлага бол хуулийн тогтолцоонд байж боломгүй зүйл. Хууль тогтоогчид өөрсдөө Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийг тавдугаар сарын 25-наас мөрдөнө гэж бичсэн бол бусад хуулиа Үндсэн хуульдаа нийцүүлэх ажлаа энэ хугацаанд багтааж хийх ёстой. Энэ бол “Үндсэн хуулийг бид өөрчилсөн” гэж шоудахаас илүү хариуцлагатай, үр дагавартай зүйл. Гэтэл одоо хууль зөрчиж, завхруулах нь хэтрээд Үндсэн хуулийг хүчгүйдүүлэх, үгүйсгэх шат руу ахиж байх шиг. Үндсэн хуульт байгууллыг ингэж завхруулж болохгүй. Ирэх тавдугаар сарын 25-наас Үндсэн хуулийн нэмэлт өөрчлөлт хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж эхэлнэ. Үндсэн хуультай зөрчилдсөн хууль тогтоомж, төрийн зохион байгуулалт, албан тушаалтны томилгоо байгаа хийгдвэл түүнийг нь иргэд эсэргүүцэх, Үндсэн хуулийн Цэцэд гомдол гарган шийдвэрлүүлэх эрхтэй. Үндсэн хуультай зөрчилдсөн төрийн аливаа шийдвэр, үйл ажиллагааг дагаж мөрдөхгүй байх эрхтэй. Нөгөө талаас Үндсэн хуулийн Цэц бол Үндсэн хуулийг сахин хамгаалах үүрэгтэй байгууллага. Үндсэн хуультай зөрчилдсөн хууль тогтоомж, харилцааг зөвтгөж, зөвшөөрөх эрх Цэцэд байхгүй.

-Засгийн газрын хуульдаа өөрчлөлт оруулаад, түүнийгээ сонгуулийн дараачаас мөрдөөд явахад болно гэдэг зүйлийг МАН-ын хуульчид, УИХ-ын гишүүд нь яриад эхэллээ?

-Энэ асуудал зөвхөн Засгийн газартай ч холбоотой юм биш. Үндсэн хуультай зөрчилдсөн хууль тогтоомж үйлчлэх ёстой юу, үгүй юү? Үндсэн хуулиас давсан ийм дур зоргыг хүлээн зөвшөөрөх үү, үгүй юү гэдэг асуудал. Хууль тогтоогчид нь хууль тогтоомжоо Үндсэн хуульд нийцүүлж чадаагүй учраас ҮАБЗ-ийн Үндсэн хууль зөрчсөн зөвлөмжөөр шүүгч, прокуроруудыг халдаг асуудал үргэлжлэх ёстой юу? Хэрэв УИХ хуулиа өөрчлөхгүй гэвэл энэ байдал цаашаа хэдэн ч жил үргэлжилж болно гэсэн үг үү? УИХ хуулиа өөрчлөөгүй шалтгаанаар Үндсэн хууль үхмэл хууль болох уу. Энэ бол хуулийн системд байж боломгүй зүйл.

-Ямартаа ч энэ парламент Засгийн газрын тухай хуулийг Үндсэн хуульд нийцүүлж өөрчилнө. Гэхдээ хэрэгжилтийг нь сонгуулийн дараачаас мөрдөнө. Тэгсэн тохиолдолд Үндсэн хуулийн зөрчил үүсэхгүй гэж яриад байгаа…

-Монгол Улс нэг л Үндсэн хуультай. Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлт Үндсэн хуулийн нэг адил хүчин чадалтай. Үндсэн хуулийн энэ хүчин чадлыг ямар ч хуулиар үгүйсгэж болохгүй. Дагаж мөрдөх журмын тухай хууль нэрийн дор Үндсэн хуулийн үйлчлэл, хүч чадлыг үгүйсгэж болохгүй.

Үндсэн хууль хүчин төгөлдөр үйлчилж эхэлсэн л бол түүнтэй зөрчилдсөн бүх хуулийг бүх шатны шүүх хэрэглэх эрхгүй. Тийм хуулийн үйлчлэлийг Үндсэн хуулийн Цэц шууд зогсоох үүрэгтэй. Үндсэн хуулийн бус Засгийн газрын аливаа шийдвэрийг иргэд биелүүлэхгүй байх эрхтэй. Үндсэн хуулийн бус албан тушаалтнуудын үйл ажиллагааг шүүхэд өгөх, хариуцлага тооцуулахыг олон нийт шаардах эрхтэй. УИХ-ын дарга Г.Занданшатар дөнгөж саяхан ҮХНӨ-өөр “пиар” хийгээд, Б.Чимид багшийн хэлсэн “Үндсэн хууль бол алганд багтсан эх орон” гэдэг үгийг их л чухал царайтай давтаад байна лээ. Телевизээр гоё ярьж, гоё нэвтрүүлэг хийж болно. Гоё ярьдаг шигээ хууль тогтоогчийнхоо ажлыг сайн хийх хэрэгтэй л дээ. Хийж чадахгүй бол үр дагаврыг нь хариуцах ёстой. Зарчим ердөө л энэ. “Үндсэн хууль бол алганд багтдаг Монгол Улс” гэж ярьчихаад алгандаа багтаагаад хулгайлж, эрэмдэглэж болохгүй.

-Хэрвээ Засгийн газрыг шинээр эмхлэхгүй бол хариуцлагыг хэн хүлээх вэ?

-Хамгийн түрүүнд Ерөнхий сайд У.Хүрэлсүх Үндсэн хууль зөрчсөн үндэслэлээр Цэцэд дуудагдана. Дурын хуульч тийм гомдол гаргана. УИХ-ын гишүүн, Ерөнхийлөгч, Ерөнхий сайд Үндсэн хууль зөрчвөл огцруулах үндэслэл болдог Үндсэн хуулийн өөрийнх нь заалт бий. Үндсэн хууль өөрөө ажиллаж эхэлнэ гэсэн үг. Үндсэн хууль ердийн хуульд захирагдахгүй, ердийн хуулиар Үндсэн хуулийг тайлбарлахгүй. Хууль тогтоогчдын буруутай үйл ажиллагааны горыг Ерөнхий сайд хамгийн түрүүнд амсана. Засгийн газрыг хэн эмхлэн байгуулах вэ гэдгийг Үндсэн хуулийн нэмэлт өөрчлөлтөөр маш тодорхой тогтоочихсон. Засгийн газрыг эмхлэн байгуулах үүрэг Ерөнхий сайдад өөрт нь байгаа. Сайд нарыг УИХ томилохоо больсон, Ерөнхий сайд өөрөө кабинетаа бүрдүүлдэг болсон. УИХ-д энэ асуудал ямар ч хамаагүй болсон. Ерөнхий сайдын өөрийнх нь кабинет, Ерөнхий сайд өөрөө Үндсэн хуульд нийцэж ажиллах үүрэгтэй.

-Хэрвээ Засгийн газрыг шинээр эмхлэн байгуулахгүй бол Засгийн газар ч үгүй болох нь ээ?

-Засгийн газаргүй болохгүй. Үндсэн хуулийн нэмэлт өөрчлөлтөөр Ерөнхий сайд ганцаараа байсан ч Засгийн газар байна. Гэхдээ “Кабинетийн гишүүдийн дөрвөөс бусад нь УИХ-ын гишүүн байж болохгүй шүү” гээд хязгаар тавьчихсан. Тиймээс нэг бол сайд нараа УИХ-ын гишүүнээс нь чөлөөлөх, үгүй бол УИХ-ын гаднаас сайд нараа томилох ёстой болно. У.Хүрэлсүхийн л хариуцах асуудал.

-Үндсэн хуулийн энэ заалт иргэнтэй шууд холбоогүй учраас иргэд энэ асуудлаар Цэцэд маргаан үүсгээд явах болов уу? Эсвэл УИХ нь “Бид олонх юм чинь” гээд олонхоороо хүч түрээд түрүүн хэлсэнчлэн хуулиа батлаад “сонгуулиа дараа мөрдөнө” гээд явах болов уу?

-Ерөнхийлөгч, Ерөнхий сайд, УИХ-ын гишүүн Үндсэн хууль зөрчсөн тохиолдолд иргэд гомдол гаргаж, Үндсэн хуулийн Цэцээр асуудлыг шийдүүлэх эрхтэй.

-Мэргэжлийн хуульчид бол мэдээж энэ асуудлаар маргаад явж байна. Харин АН-ын байр суурь ямар байна. АН-ын дэд даргын хувиар танаас асууж байна л даа?

-Үүнд аль нэг намын байр суурь сонин биш. Монгол Улсад Үндсэн хуульт ардчилал байх уу, үгүй юү. Эрх барьж байгаа нам “Бид ингэж бодож байгаа учраас” гээд Үндсэн хуулийн үйлчлэлийг зогсоож болох уу, үгүй юү л гэдэг асуудал. Өмнөх Үндсэн хуулиа “болохгүй байна” гэж өөрчилчихөөд, тэр өөрчлөлт нь хүчин төгөлдөр үйлчлэх болохоор “Үндсэн хууль хамаагүй, ердийн хуулиар зохицуулна” гэж байгаа бол энэ чинь Үндсэн хуулийн шинэтгэл биш. Харин ч Үндсэн хуулийн дампуурал. Уг нь Үндсэн хуулийн шинэтгэлийг хийсэн гэх нам өөрөө Үндсэн хуулийнхаа хэрэгжилтийг манлайлж явах үүрэгтэй юм.

-Үндсэн хуулийн нэмэлт өөрчлөлтийг УИХ-аар баталснаас хойш таван сарын хугацаа өнгөрчихлөө. Тэр хугацаанд дагалдаж гарах бусад хуулиудаа баталчих хангалттай хугацаа байсан. Гэтэл түүнийгээ хийгээгүй мөртлөө өнөөдөр гэнэт яагаад “Үндсэн хуулийг мөрдөхөө хойшлуулъя” гэж яриад байгаа юм бэ. Ямар ашиг сонирхол байна?

-Үндсэн хуулийн өөрчлөлтийг хийхдээ дэвшилтэт үзэл санаа, цаг үеийн шаардлагыг үнэхээр мэдэрч, хүсч хийсэн эсэх нь эргэлзээтэй байна. Зүгээр л сонгуулийн амлалтаа биелүүлсэн болж харагдах гэсэн мэтээр харагдаж байна. Хэрэгжилт дээр нь ийм салаа утгатай, Үндсэн хуулийг өөрийг нь үгүйсгэсэн тайлбар хийгээд сууж байгаа нь хэтэрхий увайгүй хэрэг. Үндсэн хуулийг дампууруулах хүсэл сонирхолтой мэтээр ойлгогдож эхэллээ. УИХ-ын дарга Г.Занданшатарын дахин дахин хэлээд байсан “алган дээр багтсан эх орноо” алга урвуулахын дайтай сүйтгэж байгаа юм биш биз гэж ч бодогдож байна. Б.Чимид багшийн үгийг нь зээлсэн ч утгыг нь гүйцэд ухаагүй бололтой.

-Та ч түрүүнд хальт дурдаад өнгөрлөө. Ирэх сарын 25-наас мөрдөгдөх Үндсэн хуулийн нэмэлт өөрчлөлт дотор “давхар дээлний” асуудлаас гадна шүүхийн хараат бус байдал, Ерөнхийлөгчийн эрх мэдэлтэй холбоотой олон заалт бий биз дээ?

-Цөөнгүй заалт бий. Тавдугаар сарын 25-наас эхлээд одоо ажиллаж байгаа ШЕЗ Үндсэн хуулийн бус болно. Одоо шүүгчид хариуцлага тооцож байгаа Шүүхийн сахилгын хороо Үндсэн хуулийн бус болно. Авлигатай тэмцэх газрын даргаас эхлээд цөөнгүй албан тушаалтны томилгоо Үндсэн хуулийн бус болно. Үндсэн хуульд заагдсанаас бусдаар Ерөнхийлөгчид олгогдсон бүх эрх мэдэл Үндсэн хуулийн бус болно. АТГ-ын дарга, ХЭҮК, ТАЗ /Төрийн албаны зөвлөл/ гэх мэт томилгооны асуудлуудыг Үндсэн хуульд нийцүүлэх шаардлага үүснэ.

-Яах вэ, их ойрхноор харвал сонгуулийн өмнө тэр бүх шинэчлэлийг хийх нь өөрт нь ашиггүй гэж үзэж байгаа юм болов уу, МАН?

-Үндсэн хуулийн үйлчлэлийг сонгуулийн өмнө, хойно, хэн нэгэн эрх мэдэлтэнд ашигтай, ашиггүйгээр хэмждэггүй. Тийм зарчим байж огт болохгүй. Үндсэн хууль бол төрийн эрх мэдлийг хязгаарлах, эрхтэн дархтануудын дур зоргыг хазаарлах, иргэд эрх чөлөөгөө аюулгүй эдлэх зорилгоор хийсэн нийгмийн гэрээ. Үндсэн хууль үйлчилж, хүч нөлөөтэй байх нь иргэдийн амь амьдралын асуудал болохоос эрх мэдэлтнүүдийн сандал ширээний асуудал биш. Маргаашийнхаа цаадхыг бодож, давааныхаа цаадхыг харж чадахгүй бол “Бид Үндсэн хуулийг өөрчилчихлөө” гэж цээжээ дэлдэж гүйгээд нэмэргүй.

-Тэгэхээр эрх баригчдын өнөөдөр ярьж байгаа зүйл оройтсон харуусал болжээ гэсэн үг үү?

-Тийм. Үндсэн хууль тогтоосон хугацаандаа шууд үйлчилж эхэлнэ. Үндсэн хуульдаа нийцүүлж хууль тогтоомжуудаа эрчтэй, хурдтай хийх нь хууль тогтоогчдын үүрэг, хариуцлага. Үндсэн хуульд нийцээгүй бүх хууль Үндсэн хууль хэрэгжиж эхлэх тэр мөчид хүчингүйд тооцогдоно. Хүчингүйд тооцохгүй гэж маргаж байгаа бол тэр асуудлыг чинь Цэц шийдвэрлэнэ. Зарчим ердөө л энэ.

-Үндсэн хуулийн нэмэлт өөрчлөлтийг батлах явцад Цэцтэй холбоотой маш олон өөрчлөлт хаягдаж гээгдсэн. Үүнийг Цэцийн захиалга байсан ч гэдэг. Тэгвэл Цэц энэ асуудлыг шударгаар шийдэж чадах болов уу?

-Хүчин төгөлдөр байгаа Үндсэн хуулийг сахиулж, Үндсэн хуульд нийцээгүй хууль тогтоожмуудыг хүчингүй болгох үүрэг нь Цэцэд байгаа. Энэ үүргээ биелүүлж чадахгүй бол Цэц Үндсэн хуулийн манаач байхаа больжээ гэсэн үг.

Цагаан дээр хараар, тов тодорхой биччихсэн зүйл заалтын тухай ярьж байна шүү дээ. Түүнээс биш хэн нэг эрх мэдэлтний дур зорго, хов живын тухай биш. Үндсэн хуулийн 69 дүгээр зүйлийн 4 дэх хэсэгт “Үндсэн хуульд оруулсан нэмэлт, өөрчлөлт Үндсэн хуулийн нэгэн адил хүчинтэй байна” гэж заасан. Өөр ямар ч хуулийг Үндсэн хуультай адил хүчинтэй, эсвэл түүнээс дээгүүр хүчинтэй тухай заагаагүй. Цэц ядаж Үндсэн хуулийн дархлаа болсон энэ заалтад үнэнч байх байлгүй дээ.

Монголбанкны Мөнгөний бодлогын хороо өчигдөр ээлжит бус хурлаараа бодлогын хүүг нэг нэгж хувиар бууруулж, есөн хувьд хүргэх, эргэн төлөлт нь хүндрэлд орсон зээлдэгчийн хэрэглээний зээлийн хугацааг 12 хүртэлх сараар сунгах шийдвэр гаргав. Энэ талаар Эдийн засгийн ухааны доктор Л.Оюунтай ярилцлаа.

-Бодлогын хүү хэр хугацаанд есөн хувь байвал эдийн засагт нааштай үр дүн гарах вэ?

-Бодлогын хүү бол угаасаа арилжааны банкинд зориулсан хүү. Арилжааны банкууд Монголбанкнаас гаргаж байгаа үнэт цаасыг илүүдэл нөөцөөрөө худалдаж авах нөлөөлдөггүй шүү дээ. Тэгэхээр арилжааны банкууд өөрсдөө эрсдэлтэй гэж үзвэл хүүг хэчнээн доош нь буулгасан ч гэсэн авна. Өөрөөр хэлбэл, Монголбанкны үнэт цаасыг худалдаж авна гэсэн үг. Улам доош нь оруулаад ашиг орлогоо бодоод зээл өгнө. Зээл өгөхдөө үүнээс хамаараад банк хүүгээ тогтоохгүй. Тэгэхээр арилжааны банкууд энэ шийдвэрт хэрхэн хариу үйлдэл үзүүлэхээс л бүх юм хамаарна. Арилжааны банкнууд есөн хувь болгосон ч хүмүүст зээл өгч хэрэлдэж байсан дор есөн хувийн хүүгээр нь хамаагүй Монголбанкны үнэт цаасыг худалдаад авчихъя гэдэг шийдвэр гаргах юм бол ерөөсөө нөлөө үзүүлэхгүй гэсэн үг. Тийм болохоор арилжааны банкуудын эрх зүйн хувьд үзүүлэх реакц, хариу үйлдэл л үүн дээр шийдвэрлэгдэнэ гэж ойлгож болно.

-Бодлогын хүүг есөн хувь хүртэл болгосон нь ямар ач холбогдолтой вэ?

-Монголбанк бодлогын хүүгээ есөн хувь болгож байгаа нь надад бол хангалтгүй санагдаж байна. Үнэхээр үүнийг шийдье гэж байгаа бол өшөө доош нь буулгах хэрэгтэй.

-Үүнийг гэдэг нь юуг хэлж байгаа юм бэ?

-Энэ шийдвэр Арилжааны банкуудыг зээл олгуулах л нөлөөтэй. Банкинд нөөц мөнгө байгаа шүү дээ. Эсвэл төв банкны үнэт цаасыг авна. Аль эсвэл зээл болгоно гэсэн хоёр хувилбар байж байна. Тэгэхээр зээлийг манай Монголбанкнаас битгий аваач ээ, манай хүү бага шүү гэдэг утгаар наад хүү чинь бууж байна гэсэн үг. Тэгэхээр дээр дурдсанчлан хамаагүй зээл өгч эрсдэлд орж байсан дор наадахыг чинь аваад сууж байя гэвэл үр дүнгүй.

-Ер нь Монголбанк хүүгээ нэг нэг хувиар бууруулаад л байна. Цаашлаад өшөө илүү бууруулах боломжтой юу?

-Бодлогын хүүг бууруулах боломжтой. Бодлогоос хамаараад цаашлаад тэглэчихэж ч болно. Тэглэчих юм бол банкуудад байгаа хадгаламжнаас цугларсан мөнгөө хадгаламжийнхаа хүүг өгөх мөн зээлийн хүүг авахын тулд банк зайлшгүй зээл өгч таардаг. Тэгэхээр банкийг зээл өгүүлэхийг л шахаж байгаа нэг хэлбэр чинь энэ л дээ.

-Бодлогын хүүг ингэж буулгаснаар банкинд ямар сонголтууд гарч ирж байна вэ?

-Төв банкны үнэт цаасыг барьчихаад сууж байх уу, дараа нь найдвартай есөн хувийн хүү авах уу гэдэг ийм л сонголтыг өгч байгаа юм, банкинд. Хэрэв бодлогын хүүг тэг хувьтай болгочих юм бол яалт ч үгүй зээл өгч эхэлнэ. Одоогийн есөн хувь болгож бууруулсан нь банкууд үнэт цаасыг худалдаад авчих боломжтой байна л гэсэн үг. Боломж гэж харах юм бол есөн хувиар орлого олох боломж банкуудад гарч ирж байна. Гэхдээ үүнийг Монголбанк хүсэхгүй байгаа шүү дээ. Монголбанк аль болохоор банкуудыг зээл өгүүлж аж ахуйн нэгж, олон нийтийг дэмжүүлэх гээд байгаа. Банкнууд ямар хариу үйлдэл үзүүлэх үү гэдгээс л хамаарна. Монголбанк бол хүүгээ бууруулчихлаа гээд л сууж байгаа шүү дээ.

-Бодлогын хүүг нэг хувиар бууруулж байгаа нь ард иргэдийн амьдрал, нийгэм эдийн засагт хэр үр өгөөжтэй вэ?

-Би бол чамлаж байгаа гэдгээ хэлсэн. Энэ бол тийм сайхан буулт биш. Тэг хүртэл хувиар ч бууруулж болно шүү дээ. Ер нь хүү буурснаар нийгэмд гарах үр ашиг нь аж ахуйн нэгжүүдэд өгөх л түлхэц өгч байгаа юм. Түүнээс биш шууд зээлийн хүү буураад, зээлийн хэмжээ нэмэгдэнэ гэсэн үр дагавар байхгүй. Цаашлаад Монголбанкны бодлогоо хэрэгжүүлэх ганц хэрэгсэл нь энэ юм. Энэ хэрэгслээ л ашиглаж байна даа, хөөрхий. Энэ нь хэр үр дүнтэй болох юм байгаа юм. Үүнийг банкууд л мэднэ дээ.

Бодлогын хүү гэдэг бол Монголбанкны долоо хоногийн хугацаатай үнэт цаасны хүү л дээ. Ингэж хүүг буулгах нь бодлогоо хэрэгжүүлэх хэрэгсэл юм. Энэ хэрэгслээ ашиглаж байна. Хэр тооцоотой есөн хувь руу оруулж байгаа юм. Уг нь бол үүнээс цаашаа бууруулчих л хэрэгтэй байна. Ямартаа ч энэ бол бодлогын хэрэгсэл. Эцсийн шийдвэрийг арилжааны банкууд л гаргана даа. Арилжааны банкинд сонголт гаргаж байна. Юунд түлхээд байна вэ гэхээр банкуудыг мөнгөтэй юм бол зээл өгөөч ээ. Манай үнэт цаасыг битгий аваач ээ гэсэн санаа. Тэгэхээр арилжааны банкууд хангалттай байгаа юм чинь аль нэгийг нь сонголтгүйгээр зээлэнд түлхье гэвэл шууд хүүг нь тэглэх хэрэгтэй.

С.ЛХАМСҮРЭН

Гэр бүл, хүүхэд, залуучуудын хөгжлийн газрын Хүүхдийн эрхийн бодлогын хэрэгжилт хариуцсан ахлах мэргэжилтэн Ж.Азжаргалтай ярилцлаа.

-Оны эхний улирлын байдлаар гэр бүлийн хүчирхийллийн нөхцөл байдал ямар байна вэ?

-Манай хүүхдийн тусламжийн 108 утсанд ирсэн мэдээлэл өнгөрсөн оны мөн үетэй харьцуулж үзэхэд 34.2 хувиар өссөн үзүүлэлттэй байгаа. “Ковид-19” халдварын үед сургууль, цэцэрлэгийн үйл ажиллагааг түр хугацаанд зогсоож, тодорхой хэмжээнд хүмүүс гэрийн хорионд байна. Хүүхдийн тусламжийн утсанд ирсэн дуудлагад дүгнэлт хийхэд ахуйн хүрээний архидалтаас үүдэлтэй гэр бүлийн орчин дахь хүчирхийлэл нэмэгдсэн, мөн хүүхдээ үл хайхарсан, хараа хяналтгүй байлгах явдал их байгаа. Өдрийн цагаар ажилтай гээд хүүхдээ орхичхож байна. Цагдаагийн байгууллагаас ахуйн хүрээнд архидах явдал ихэссэн талаар мөн мэдээлж байгаа.

-Ямар асуудлаар холбогдож байна вэ?

-Хүүхдийн тусламжийн утсанд хүчирхийлэлтэй холбоотой дуудлага мэдээллээс гадна сурагчид, эцэг эхчүүд холбогдож теле хичээлийн талаар, мэргэжил сонголт, анги дэвших улсын шалгалтын талаар, гэр бүлийн харилцаа, зөрчлийг хэрхэн шийдвэрлэх зэрэг олон асуудлаар зөвлөгөө, мэдээлэл авч байна. Манайхан урьд нь теле хичээл үзэж байсан дадлага байхгүй шүү дээ. Үүнтэй холбоотойгоор төгсөх ангийн сурагчид, тэдний гэр бүлийнхэн холбогдож зөвлөгөө мэдээлэл авч байгаа.

-Гэр бүлийн хүчирхийллээс урьдчилан сэргийлэхэд чиглэсэн ажлынхаа талаар товч танилцуулахгүй юу?

-Ажлын 60 орчим хувь гэр бүл, хүүхдийн эсрэг хүчирхийллээс урьдчилан сэргийлэхэд чиглэдэг.

Урьдчилан сэргийлэх ажлын хүрээнд анхан шатанд үйлчилгээ үзүүлж байгаа хамтарсан багийг чадавхжуулах, Хүүхдийн эрхийн хууль зүйн хороог чадавхжуулах зэрэг ажлуудыг явуулж сургалт зохион байгуулж ажиллаж байгаа.

Мөн хүүхэд, гэр бүл, залуучууд руу чиглэж урьдчилан сэргийлэх үйл ажиллагааг сургалт, зөвлөмж мэдээллийн хэлбэрээр явуулдаг. Улсын хэмжээнд залуучуудын хөгжлийг дэмжих 32 төв ажиллаж байна. Тус төвөөр өсвөр үе, залуучуудыг дэмжих, амьдрах ухааны боловсрол олгох, зөвлөгөө мэдээллүүдийг өгөхөөс гадна ажил хөдөлмөрт зуучилдаг.

Гэр бүлийн хөгжлийг дэмжих 14 төв улсын хэмжээнд ажиллаж байна. Энэ төвүүдээр дамжиж гэр бүл рүү чиглэсэн үйл ажиллагааг явуулна. Илүү эрсдэлтэй байж болзошгүй, архины хамааралтай гэр бүл рүү чиглэж хүчирхийлэл, гэмт хэрэг үйлдэхээс өмнө тухайн гэр бүлийн зан үйлийг засах, сайн дурын сургалтад хамруулах ажлуудыг хийдэг.

Бүх шатны боловсролын байгууллага, хүүхдийн зуслан, ордны үйл ажиллагаагаар дамжуулан урьдчилан сэргийлэх сургалт, нөлөөллийн ажлыг тасралтгүй явуулж ирсэн.

Үүнээс гадна хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр хүүхэд, гэр бүлийн хүчирхийллээс урьдчилан сэргийлэх чиглэлийн ажлыг сурталчилж ажиллаж байгаа.Хүчирхийлэл хаалганы цаана далд үйлдэгддэг учраас хүмүүст таньж мэдүүлэх нь чухал. Хүүхэд, өсвөр үеийнхэн рүү чиглэж хүчирхийллээс хэрхэн урьдчилан сэргийлэх, хүүхдийн биед хэн хүрэх ёстой, хүүхдийн биеийн аюулгүй байдал гэж юуг хэлж байгаа тухай мэдээллийг хүргэж хүчирхийллээс урьдчилан сэргийлж ажиллаж байна.

Хүүхэд хамгааллын тухай хуулиар гэр бүл, боловсрол, эрүүл мэнд, хэвлэл мэдээлэл цахим орчин, олон арга хэмжээ үйлчилгээн дэх хүүхэд хамгааллын асуудлыг зохицуулсан. Бид эдгээр орчинд үйлдэгдэж байгаа хүчирхийллийг илрүүлэх, хуулийн дагуу аюулгүй байдлын хамгаалалт, хүүхэд хамгааллын хариу үйлчилгээг үзүүлж ажилладаг. Өнгөрсөн хугацаанд хүүхэд хамгааллын хариу үйлчилгээ авсан хүүхдийн 80 гаруй хувь нь гэр бүлийн орчинд эцэг эх асран хамгаалагчдын зүгээс хүчирхийлэлд өртөж хохирсон байдаг. Улсын хэмжээнд хүчирхийллийн хохирогчийн аюулгүй байдлыг хангах, хүүхэд хамгааллын хариу үйлчилгээ үзүүлэх чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдаг 19 түр хамгаалах байр, 10 нэг цэгийн үйлчилгээ ажиллаж байна. Эдгээр төвүүдийг арга зүйгээр хангах, төвөөр үйлчлүүлсэн хохирогчийн зөрчигдсөн эрхийг хамгаалах, хууль эрх зүйн болон нийгмийн ажил үйлчилгээ үзүүлж нийгэмд даан амьдрах чадварт сургахад анхаарч ажиллаж байна.

Өөрөөр хэлбэл, Хүүхэд хамгааллын тухай хуулиар мэдээллийг хүлээн авах, илрүүлэх шалгах үйл явцаас нөхцөл байдлын үнэлгээ хийх, аюулгүй байдлыг хангах, дэмжих холбон зуучлах, хүүхдийн эрхийн хууль зүйн хорооны үйлчилгээ үзүүлэх, гэр бүлд нь эргэн нэгтгэх үйлчилгээний үе шатыг хуульчилсан, энэ дагуу үйлчилгээ төлөвлөгдөж, хэрэгждэг. Гэр бүлийн нөхцөл байдал сайжирсан, эрсдэлийн түвшин буурсан, хүүхдийн аюулгүй байдал хангагдсан гэж үзвэл гэр бүлд нь эргэн нэгтгэдэг. Эргэн нэгтгэсний дараахь хяналт тавих, дараагийн эрсдэлээс урьдчилан сэргийлэх ажлыг хамтарсан баг, аймаг дүүргийн Гэр бүл, хүүхэд, залуучуудын хөгжлийн газар, хэлтсүүд зохион байгуулж ажилладаг.

Хэрэв эцэг эхийнх нь зан үйл өөрчлөгдөхгүй хүүхдээ удаа дараа хүчирхийлж байгаа нөхцөлд бид хуулийн байгууллагад хандаж эцэг эх байх эрхийг түдгэлзүүлэх гэх мэт ажлууд хуулийн хүрээнд хийгддэг.

-Хүчирхийлэлд өртсөн хүүхэд эмзэг байдаг. сэтгэл зүйн дарамтад байгаа хүүхэд хаана хандахаа ч тэр бүр мэддэггүй шүү дээ.Тэр бүрт хүрч ажиллаж чадаж байна уу?

-Анхан шатанд ажиллаж байгаа хамтарсан баг мэдээлэл зөвлөгөө өгөх, судалгаа тандалт хийх зэрэг ажлуудыг зохион байгуулж ажиллаж байна. Эрсдэлтэй өрх гэрийг хяналтдаа авах, хүүхэд эрсдэлт нөхцөлд байгааг мэдсэн тохиолдолд яаралтай шуурхай анхан шатны үйлчилгээ үзүүлдэг. Хүүхдийн эсрэг хүчирхийллийн мэдээллийг хүүхэд өөрөө 108 утсанд хандаж мэдээлэх, гэр бүлийн гишүүд, ангийн багш, хөрш айл, иргэдийн зүгээс мэдээлэл дуудлага өгдөг. Сүүлийн гурван жилд хүүхэд мэдээлэх байдал тасралгүй өсч байгаа.

Хүүхдийн тусламжийн 108 утасны үйлчилгээний төв 2018 шуурхай үйлчилгээний багтай, автомашинтай болсон. Улаанбаатар хотод хүүхдийн эсрэг хүчирхийллийн дуудлага мэдээллийн дагуу хүүхэд хамгааллын шуурхай тусламж үйлчилгээг үзүүлж байна. шаардлагатай тохиолдолд Цагдаагийн байгууллага руу дуудлагыг давхар шилжүүлж аюулгүйн зэргийн үнэлгээг нь хийлгэнэ. Шуурхай тусламжийн багийн нийгмийн ажилтан нөхцөл байдлын үнэлгээг хийж хүүхдийг хүчирхийлэлтэй орчноос тусгаарлаж, түр хамгаалах байр, нэг цэгийн үйлчилгээ рүү холбон зуучилж ажилладаг. Хөдөө орон нутгаас 108 утсанд холбогдоход харьяа аймаг, дүүргийн Гэр бүл, хүүхэд, залуучуудын хөгжлийн газар хэлтэс, цагдаагийн байгууллагаруу дуудлагыг шилжүүлж, холбон зуучилж ажиллаж байна.

-“Зөв амьдрах ухаан төрийн бус байгууллага”-д байрлаж байгаа иргэд хүчирхийлэлд өртдөг тухай мэдээлэл гарч л байсан. Сая тус төвийн тэргүүн Г.Загдааг баривчиллаа. Тус төвийн ажиллагаанд танай байгууллагаас хяналт тавьж зөвлөмж хүргүүлж байсан уу?

-Бид “Зөв амьдрах ухаан” төвд 2018 дөрөвдүгээр сараас хойш мэргэжил арга зүйн зөвлөгөө өгч тодорхой шаардлага тавиад ажиллаж байсан. Засаг даргын захирамжийн биелэлтийг хангаж хүүхдүүдийг төрийн байгууллага хяналтдаа аваад үйлчилгээ үзүүлээд явж байна. Хүүхдүүдийг тус төвөөс аваад түр хамгаалах байрны үйлчилгээ үзүүлж байна. Цаашид хүүхдүүдэд сэтгэл зүйн зөвлөгөө, заслын үйлчилгээ үзүүлэх, гэр бүлтэй нь ажиллах гээд ажлын төлөвлөгөө өргөн хүрээнд гаргаад ажиллаж байна. Хүүхдүүдийг богино хугацаанд нөхөн сэргээх, нийгмийн амьдралд бие даах итгэл бий болгох чиглэлээр ажиллана. Мөн боловсролын хувьд хоцрогдсон байсныг нөхөн олгох гээд олон ажлууд төлөвлөж эхлүүлсэн байгаа.

-Эмэгтэйчүүд гэр бүлийн хүчирхийлэлд өртсөн ч тэр бүр илчилж хуулийн байгууллагад ханддаггүй шүү дээ. үүний үр дагаврын талаар сэрэмжлүүлэхгүй юү?

Эмэгтэйчүүдэд “Би эргээд дарамтад өртөж магадгүй, дахиад л хүчирхийллийн хохирогч болно, төрийн байгууллага хамгаалж чадах уу” гэсэн эргэлзээ байдаг. Хүүхдээ бодоод тэвчээд явах тохиолдол бий. Зөвхөн нөхрийн зүгээс дарамт үзүүлэхээс гадна нөхрийнх нь ах дүү, хамаарал бүхий этгээдүүдийн зүгээс дарамт ирэхээс айдаг.

Хүчирхийлэл гэдэг далд хэлбэрт байх тусам л даамжирдаг. Магадгүй хэн нэгэн нь амь насаа алдах аюул эрсдэлтэйг бүх насны хүмүүс ойлгох нь чухал.

Иймээс энэ чиглэлээр ажилладаг төрийн болон төрийн бус байгууллагад хандах нь чухал.

Холбогдох мэргэжлийн байгууллагууд хүчирхийллийн хохирогчийн аюулгүй байдлыг хангах, хүчирхийлэл давтагдсан, даамжирсан зөрчил, гэмт хэргийн шинжтэй бол хуулийн хүрээнд шалгах ажлууд хийгддэг.

Гэр бүлийн маргаан, үл ойлголцлоос үүдэлтэй зөрчлийн үед гэр бүлтэй ажиллаж зөвлөгөө, сургалтад хамруулах, зан үйл, харилцаа хандлагыг өөрчлөх чиглэлийн ажлуудыг хийдэг.

Манайд эр эмийн хооронд илжиг бүү жороол гэж үг байдаг. Эхнэр нь нөхөртөө удаа дараа хүчирхийлүүлээд илчилж чадахгүй тохиолдолд хажуу хөрш нь мэдээлэх, туслах нь чухал байна. Ялангуяа хүүхэд хүчирхийлэлд өртсөнийг мэдсэн, ажигласан, таамагласан тохиолдолд иргэн хүн “заавал мэдээлэх” үүргийг Хүүхэд хамгааллын тухай хуулиар хүлээсэн байдаг.

Сүүлийн үед иргэдээс хүчирхийллийн тухай мэдээллийг хуулийн байгууллагад мэдэгдэж тусалж дэмжих хандлага сайжирсан. Үүний үр дүнд далд байсан хүчирхийллийн илрүүлэлт нэмэгдэж байна. Илрүүлэлт сайжрахын хэрээр бид дараа дараагийн учирч болох эрсдэлээс урьдчилан сэргийлж, үйлчилгээ үзүүлдэг. Иймд иргэн та Хүүхдийн тусламжийн 108 утас, цагдаагийн байгууллагын 102 утас руу, эсвэл хамтарсан багт заавал мэдээлээрэй.

-Та гэр бүлийн хүчирхийллийг бууруулах арга замыг хэрхэн харж байна вэ?

-Хүчирхийллийг зөвхөн архидалттай холбож авч үзэж болохгүй. Тухайн хүний төлөвшил боловсрол, зан үйл, харилцаа сэтгэц эмгэгийн байдал нөлөөлдөг. Мэдээж ажилгүйдэл, эдийн засгийн байдал ч, нийгмийн бусад хүчин зүйл ч нөлөөлж болно.

Суурь шалтгааныг арилгах, хүнийг зөв хүн болгож төлөвшүүлэх ажлыг боловсролын системээр, амьдрах ухааны хөтөлбөрөөр, гэр бүлийн боловсролоор дамжуулан хүүхэд ахуй наснаас нь эхлэн хүргэх нь чухал. Үүнийг боловсролын системээр нь өгөх ёстой гэдийг эрдэмтэд тогтоосон байгаа. Бусад оронд нь ийм жишиг бий.

Бид хүнийг төлөвшүүлэх чиглэлийн сургалт, нөлөөллийн үйл ажиллагааг боловсролын системээр дамжуулж олгож байна. Цаашид улс орны эдийн засаг сайжраад, ажилгүйдлийн түвшин тодорхой хэмжээнд буурч, хүн рүү чиглэсэн үйлчилгээ илүү сайжирч, нийгэмдээ хүргэх төрийн үйлчилгээний чанар илүү сайжирсан үед хүчирхийлэл гэдэг зүйлийг бодитойгоор бууруулж чадна. Хүнээ хөгжүүлэх механизм илүү сайжирна гэж харж байна.