Month: April 2020

“Тунгалаг Тамир” гэхээр хүмүүс ихэвчлэн киног нь яриад байдаг. Ухаандаа, Долгорыг хаа эртээ үхүүлчихдэг. Гэвч яг зохиол дээрээ Долгор үхдэггүй, эцсийн мөч хүртэл хайрынхаа төлөө тэмцэж, хамгийн сүүлд Эрдэнийнхээ өмнөөс амиа өгдөг. Ингээд Ч.Лодойдамба гуайн хоёр дэвтэр роман дахь Долгорын дүрийг эргэн сөхье. “Хатуу амьдрал ч дарж чадаагүй үзэсгэлэн гоо, Долгорын өнгө жавхлан Итгэлтийн тачаангуй сэтгэлийг маажиж түүнийг харах бүхэндээ өөрийн эрхгүй инээмсэглэн явдаг ба ажлаар Заяын хүрээ ороод ирэхдээ Долгор, Дулмаа эхнэр Должин нартаа гарын бэлэг авчирч өгсний хамгийн чансаатай нь Долгорынх байв. Эхнэр нь “Чи ч Долгорт хөл алдаж байх шив дээ. Би ч яахав, дарлагдаж сурсан хүн. Харин Дулмаа чинь хардаж сүйд болох байх” гэхэд “Чамд падгүй” гэж Итгэлт хүйтэн бөгөөд тоомжиргүй хэлнэ. Хариуд нь эхнэр нь “Чам шиг зарц нартайгаа эхнэрийг нь хуваадаг шившигтэй амьтан байхгүй даг шүү. Эрдэнэ бол Галсан чинь биш” гэхүйд “Гичий минь дуугай байх, төрхөмд чинь залж орхино шүү”. Эндээс Итгэлтийн Долгорыг хүсч тачаадсан ад зэдлэн ил болно.

Долгорыг үс гэзэг нь сэгсийн хийсэж, хөл нь салдар балдир, галзуу буюу согтуу аль нэгний тэмдэг мэт яваад Тамирын голын мөсөн доогуур цүлхийн ороод алга болохыг урд Тамирын хөвөөнд бургас түүж явсан Дэжид авгай харсан байдаг. Уур савссан харз руу ороод гар нь хоёр дахин гялалзан мөсөн доогуур далд ороход “Хорвоо, чи хүний зовлонд цадах болоогүй юу” гэх гаслангийн дуу хангинасан юмсан. Энэ агшнаа Дэжид дуу алдан хашгирч эмэгтэйн орсон харзаас арваад алхам байгаа хөлийн цоорхойд гүйн очтол ухаангүй болсон Долгор хайргадан урсаж ирэхэд нь хормойноос нь барьж авчээ. Ийнхүү урд Тамираар нутагладаг Жамсран бэйсийнхний хошууны Баяр гэдэг сайхан сэтгэлт өвгөнийд Долгор толгой хоргодоод зогсохгүй Баяр, Дэжид хоёрт төрсөн үр шиг нь хайрлагдах болсон юм. Долгор Эрдэнийн тухай бодохдоо өөрийгөө зөвтгөж, Бат хүүгээ элэг эмтрэн санахдаа өөрийгөө буруутгана. “Би сахил авч чавганц болох юмсан” гэж нэгэнтээ хэлэхэд, “Хүү минь болохгүй, эм хүн бузар арилаагүй байхад сахил хүртэж болдоггүй юм гэнэ лээ” гэж Дэжид ээж нь хэлнэ. Удаа ч үгүй түүнийг Содном гэгч хүн ханилъя гэж гуйдаг. “Би чинь Эрдэнийн ёсолж авсан эхнэр” гэж Долгор хатуу бодоод зөвшөөрдөггүй. Энэ зуурт Итгэлт тэднийд ирнэ. Долгорын нүд хорслоор дүүрч гөлөрснөө амьтан руу гэтэж байгаа шилүүс шиг биеэ хураан хөлөө алгуурхан зөөж явсаар Итгэлтэд тулж ирээд “Миний зовлонд чи бас цадаагүй юу” гэж хэлнэ. Дараа нь Эрдэнэ Долгорын амьд байгааг Итгэлтээс сонсоод ирнэ. Долгор шир зүсэж байсан хутгаа шидээд хяхарсан дуугаар “Эрдэнэ минь, хэлээгүй юу” гэж хашгираад гүйснээ зогтусан зогсоход Эрдэнэ мориноосоо үсрэн буугаад өмнөөс нь том том алхална. Долгорын нүднээс нулимс асгаран гэдрэгээ өөрийн мэдэлгүй унаж, өмнөөс ирж яваа хүн яахын аргагүй Эрдэнэ мөн боловч бишүүрхэх эвгүйцэх сэтгэл бадарна. “Долгор минь, чамайгаа хүний газар өнчин ишиг шиг орхиж хатуу сэтгэл гаргасан миний буруу. Намайг бодохгүй юм гэхэд чи хүүгээ бод. Өнгөрснийг мартаж, ирээдүйгээ бодож амьдаръя” гэж Эрдэнэ хэлдэг. Харин Долгорын сэтгэлд “Бузар янхан” гэж үсэртэл нь алгадаад эргэж ч харалгүй давхин алга болж байгаа нь бодогдон зовлонд унагаад хяслантай байснаар удаа ч үгүй Долгор Содномтой суудаг.

Номын хоёрдугаар дэвтрийн төгсгөл хэсэгт Содномынд Түгжил тэргүүтэй хэдэн хүн ирж тарган мах чануулж, морин шилтэй арз ууна. Архинд ам нь халсан тэд “Ардын засгийн цаг нь гүйцсэн гэж Ванчин богд лүндэн буулгасан. Бид өнөө шөнө хамба багшийн зарлигаар улааныхны сумын дарга Дорж, хамтралын нягтлан бодох Эрдэнэ бас бус хэдэн хүний бодийг хөтөлнө” гэдгээ хэлнэ. Энэ яриаг сонссон Долгор Эрдэнэд хэл хүргэхээр уяан дээрх морьдоос хамгийн дөмгийг нь унаад давхина. Замын голд Түгжилд араасаа хэд хэд буудуулсан Долгор цусаа савируулан сумын төвд, Эрдэнийн гэрийн гадаа ирээд сум зад татан гарсан хөхөө гарын алгаар арайхийн дарж “Эрдэнэ минь чамайг өнөө шөнө ирж алах нь” гэж хэлээд амьсгал хураадаг.“Би чамайг ирнэ гэдэгт итгэн үргэлжид хүлээж байсан” хэмээн Эрдэнэ хэлээд өргөн магнай дээр нь үнсэхэд Долгорын хацрын туяан дээгүүр Эрдэнийн нулимс сувдран асгарч байлаа.

СЭЗДС-ийн зөвлөх, эдийн засагч Ж.Дэлгэрсайхантай ярилцлаа.

---

-Засгийн газраас “Covid-19” цар тахалтай холбоотойгоор зургаан сарын хугацаатай ААН болон компаниудын НДШ-ийг чөлөөлөхөөр болсон. Үүнд хэчнээн байгууллага хамрагдахаар байгаа вэ?

-Засгийн газрын зүгээс тухайн арга хэмжээг батлагдахтай холбоотой нийт даатгуулагчдын 75 хувь нь хамрагдана гэсэн мэдээлэл байна. Энэ нь хамрах хүрээний хувьд хангалттай тоо юм. Харин НДШ-ийг төсөв, зээл тусламжаар хийж гүйцэтгэж байгаа гэх мэт байдлаар ялгаварласан нь оновчтой бус мэт. Энэ нь хэрэгжилтийн түвшинд шийдвэрлэхэд хүндрэлтэйгээс гадна тухайн байгууллагын үйл ажилллагаанд бараа бүтээгдэхүүний үнэ, тээвэрлэлт, хилийн хориг, хөдөлгөөний хязгаарлалт зэрэг нь санхүүжилтээс үл хамааран нөлөөлж байгааг анхаарах нь зүйтэй байсан.

-Засгийн газраас гарч байгаа энэхүү шийдвэр нийгэм, эдийн засаг, ард иргэдийн амьдралд хэр бодитой дэмжлэг үзүүлэх бол. Эдийн засгийн хувьд хүндрэлтэй байгаа ААН-дэд энэ нь туслалцаа болж чадах уу?

-Эдгээр арга хэмжээний нийт дүн болон хэрэгжүүлэх чиглэлийн хувьд өнөөгийн хүндрэлийг саармагжуулах, эдийн засгийг сэргээх чиглэлээр хэрэгжиж байгаагийн хувьд бодитой дэмжлэг болох боломжтой. Шууд дэмжлэг болох нь иргэд, ААН-үүдэд орлогын албан татвар, НДШ, зээлийн хугацааг хойшлуулж байгаа зэрэг ажлууд гэж үзэж байна. Харин эдийн засгийг сэргээх чиглэлд хэрэгжүүлэх арга хэмжээ нь нийт хэрэгжүүлэхтэй холбоотой санхүүжилтийн хувьд өндөр боловч хэрэгжилт нь бүрэн тодорхой бус байгаа нь эргэлзээтэй байна. Нийт 3.2 их наяд төгрөгийг хэрхэн зарцуулах нь эдийн засгийн сэргэлтэд үзүүлэх нөлөөллийг үр дүнтэй болгоход чухал нөлөөтэй.

-Ямар үйл ажиллагаа эрхэлдэг ААН-үүдийг НДШ-ээс нь хөнгөлж, хамруулбал зохимжтой гэж бодож байна вэ?

-Үүний хувьд дээр дурдсан тухайн арга хэмжээний дэлгэрэнгүй төлөвлөгөө чухал л даа. Юуны өмнө бидэнд энэхүү эдийн засгийн хүндрэл өнөөг хүртэл хэрхэн нөлөөлсөн, цаашид хэрхэн нөлөөлж болзошгүй, аль салбаруудын хувьд нөлөөлөл их байгаа, аль салбарыг дэмжих нь илүү оновчтой болох талаар хийсэн судалгаа байх хэрэгтэй. Энэ тал дээр бид их дутмаг ажиллаж байна уу гэж харж байна. Учир нь өнөөг хүртэл хийсэн дэлгэрэнгүй судалгаа харагдахгүй байна. МҮХАҮТ-аас гаргасан судалгаанаас өөр яг ийм судалгаа танилцуулсан газар байхгүй. Зүй нь ийм судалгаа байж ямар салбар, ААН-үүдийг дэмжихийг тодорхойлох хэрэгтэй юм. Гэхдээ дээр дурдсан татвар, НДШ-ийн талаар хэрэгжүүлж байгаа арга хэмжээ тодорхой түвшинд нөлөөлөх нь ойлгомжтой.

-Сангийн сайд төсвөөс санхүүждэг аж ахуйн нэгжүүдэд энэ хөнгөлөлт хамаарахгүй гэсэн. Үүнд эмч, цагдаа болон онцгой үед ажиллаж байгаа ажилтнууд орж байгаа. Эдгээр хүмүүст хөнгөлөлт үзүүлж болдоггүй юм уу?

-Төсвөөс цалинждаг хүмүүсийн хувьд цалин орлогод нөлөөлөх сөрөг нөлөөлөл байхгүй гэдэг агуулгаар энэ шийдвэрийг гаргаж байгаа гэж ойлгосон. Энэ нь эдийн засгийн хямралын шалтгаантай арга хэмжээний хувьд зөв. Харин энэ вирусийн тархалтын эсрэг тэргүүн эгнээнд ажиллаж байгаа дээрх салбаруудын хувьд өөрөөр хандах нь зүйтэй гэдэгтэй санал нэг байна. Эдгээр салбарын хувьд дээрх арга хэмжээнд хамруулаагүй тохиолдолд илүү цаг, нэмэгдэл цалин, шагнал, урамшууллын хэлбэрээр асуудлыг шийдэх боломжтой. Ингэх нь ч зөв. Учир нь коронавирусийн эсрэг тэмцэл нэлээд удаан хугацаагаар үргэлжилж байгаа тул эдгээр хүмүүсийг урамшуулах, эрүүл мэнд, санхүүгийн хувьд хамгаалах арга хэмжээ маш чухал.

-Засгийн газраас гаргаж байгаа энэ шийдвэрүүд улсын төсөвт хэр халтай вэ?

-Юуны өмнө Засгийн газрын зүгээс санал болгож УИХ-аар батлагдсан багц арга хэмжээ нь өнөөгийн нөхцөл байдалд зайлшгүй хэрэгжүүлэх шаардлагатай арга хэмжээ гэдгийг дурдах нь зүйтэй. Засгийн газрын зүгээс төсвийн тодотгол хийлгүйгээр “багц арга хэмжээ” нэрийн дор энэхүү эрүүл мэнд, эдийн засгийн хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэхээр болж УИХ-аас дэмжиж баталж байна. Иймээс 2020 оны төсөвтэй өнгөц харахад хамааралгүй. Гэхдээ нийгмийн даатгал, орлогын албан татвар, хүүхдийн мөнгө зэрэгтэй холбоотой иргэд, ААН-ийг эдийн засгийн хүндрэлээс хамгаалах чиглэлийн арга хэмжээ нь төсөвтэй хүссэн хүсээгүй холбогдож таарна. Нөгөө талаар бусад арга хэмжээний хувьд төсвийн гадуур томоохон мөнгөн дүн бүхий арга хэмжээнүүдийг хэрэгжүүлж байгаа нь төсөвт шууд дарамт болохгүй боловч Монгол Улсын эдийн засагт тодорхой хэмжээний санхүүгийн дарамтыг бий болгох нь тодорхой. Төсвийн хажууд дахин томоохон хэмжээний санхүүжилт бүхий хөтөлбөр хэрэгжиж байгаа тул эх үүсвэрийг шийдвэрлэхтэй холбоотой өр нэмэгдэх нь гарцаагүй. Ерөнхийдөө эдгээр арга хэмжээ нь төсөв, эдийн засагт шууд болон шууд бус дарамтыг бий болгоно. Хэдий тийм боловч ийм арга хэмжээг бид хэрэгжүүлэх зайлшгүй шаардлагатай гэдгийг дахин хэлэх нь зүйтэй.

-Алдагдалтай явж ирсэн нийгмийн даатгалын санд нөлөөтэй юм биш үү?

-Санал нэг байна. Гэхдээ энэхүү вирусийн шалтгаантай эдийн засгийн хүндрэл нь эдийн засагт бүхэлд нь тодорхой хэмжээнд, зарим салбаруудад хүчтэй нөлөөлж байгаа энэ үед иргэд, ААН-ийг хамгаалахын тулд төрийн зүгээс тодорхой ачаалал үүрэх, арга хэмжээ авах нь зүйн хэрэг юм. Нэг талаараа үүний тулд нь төр байдаг гэж үзэж байна.

-Зургаан сар НДШ-ийг хөнгөлнө гэж байгаа. Гэвч энэ цар тахал жил гаруй хугацаанд үргэлжилнэ гэдэг тооцоо гараад байна. Тэгэхээр хугацаан дээрээ анхаарах шаардлагатай байх?

-Вирусийн тархалтын хувьд хэзээ зогсох нь таамаглал төдий байна. Одоо оргил үе дөхөж, бууралт эхлэх цаг ойртож байгаа гэж харж байна. Гэхдээ нөхцөл байдал хурдтай өөрчлөгдөж байна шүү дээ. Ямартаа ч тайвшрах цаг болоогүй гэдэг нь тодорхой. Ийм үед арга хэмжээнүүдийг тодорхой үечлэлтэй, хурдтай, цаг үед нь тохирсон байдлаар хэрэгжүүлэх шаардлагатай. Хугацааны хувьд бид тухайн хугацаанд хэрэгжүүлж, боломжтой, шаардлагатай тохиолдолд үргэлжлүүлэх асуудлыг шийдвэрлээд явах нь зүйтэй болов уу.

-Засгийн газрын эдийн засгийг дэмжих чиглэлээр авч байгаа арга хэмжээнүүдийг та хэрхэн харж байна вэ?

-Миний хувьд Засгийн газрын зүгээс эдгээр арга хэмжээг хэрэгжүүлэхдээ цаг хугацааны хувьд хоцрогдолтой хөдөллөө гэж үзэж байгаа. Харин гуравдугаар сарын 27-ны Засгийн газрын хуралдаанаар хэлэлцэж УИХ-д өргөн барьж батлуулсан багц арга хэмжээний хувьд Монгол Улсын эдийн засгийн боломжид нийцэх хэмжээ, хамрах хүрээ, чиглэлийн хувьд харьцангуй сайн арга хэмжээ гэж үзэж байна. Юуны өмнө иргэдийн эрүүл мэндийг тэргүүн эгнээнд тавьж байгаа Засгийн газрын бодлогыг зөв зүйл гэж бодож байна. Энэ чиглэлдээ ч цаашдаа зогсох нь зөв болов уу. Эдийн засгийн хувьд иргэдийн орлогыг хамгаалах, ААН-г дэмжих ажлын байрыг хадгалах, эдийн засгийг сэргээх гэсэн чиглэлүүдийг барьж ажиллаж байгаа нь ч зөв. Багц арга хэмжээний хувьд хамгийн чухал хэсэг болох эдийн засгийг сэргээх чиглэлд хэрэгжүүлэх арга хэмжээ бүрхэг байгаа нь хөтөлбөрийн ач холбогдлыг бага харагдуулж байна. Үүнийг тодорхой болгох шаардлагатай бөгөөд, УИХ-аар төлөвлөгөөний хамт хэлэлцэх шаардлагатай байсан болов уу. Энэ тохиолдолд тухайн арга хэмжээний үр нөлөө, ач холбогдол илүү тодорхой болох байсан. Одоохондоо тойм төдий байна.

С.ЛХАМСҮРЭН