Month: February 2020

УИХ-ын гишүүн Д.Оюунхоролтой ярилцлаа.

---

-Байгалийн баялгийн хишгээс ахмадууддаа хүртээж тэтгэврийн зээлийг тэглэх хуулийн төслийг та ахалж ажилласан. Ажлын хэсэг өргөн барьсан төсөл дээр нэлээд өөрчлөлт оруулж батлуулсан. Энэ талаар ярилцлагаа эхэлье?

-Энэ нийгмийг бүтээхийн төлөө залуу, халуун насаа харамгүй зориулан үр хүүхэд, залуус хойч үеийнхэндээ туурга тусгаар эх орон, газар шороо, эрх чөлөөт амьдралыг хөдөлмөр тэмцлээрээ дархлан үлдээж, бидний эдэлж хэрэглэж байгаа бүхнийг борви бохис хийлгүй зүтгэж бүтээсэн ахмадууд маань амьжиргааны гол эх үүсвэр болсон тэтгэврийн хэдэн төгрөгөө барьцаалан 1-2 жилээр зээл авснаар удаан хугацаанд өөрийн гар дээр барих орлогогүй болсноор санхүүгийн болон сэтгэл зүйн ихээхэн дарамтад ордог.

Энэ асуудлыг шийдвэрлэх зорилгоор Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөлөөс тэтгэврийн зээлийн өрийг нэг удаа тэглэх арга хэмжээг 2020 оны нэгдүгээр сараас хэрэгжүүлэх зөвлөмж гаргасан. Энэ зөвлөмжийн хэрэгжилтийг хангах зорилгоор Монгол Улсын Засгийн газраас өргөн барьсан тэтгэвэр барьцаалан банкнаас авсан зээлийн үлдэгдэл төлбөрийг нэг удаа тэглэх харилцааг зохицуулах Иргэдийн тэтгэвэр барьцаалсан зээлийн төлбөрийг төрөөс нэг удаа төлөх тухай хуулийн төслийг хэлэлцүүлэгт бэлтгэх ажлын хэсгийг ахлан ажиллалаа. 2019 оны арванхоёрдугаар сарын 31-ний байдлаар Монгол Улсад нийт 421 мянган иргэн тэтгэвэр авч, дундаж тэтгэвэр 376.9 мянган төгрөг байна. Тэтгэвэр авагчдын 53.8 хувь нь тэтгэврийн доод хэмжээ буюу 270 – 370 мянган төгрөгийн тэтгэвэр авч байна. Энэ хууль батлагдсанаар Үндсэн хуульдаа тусгасан “газрын хэвлийн баялгийн үр өгөөжийг Үндэсний баялгийн санд төвлөрүүлж тэгш, шударга хүртээх” заалт хэрэгжих, ахмадууд тэтгэвэр барьцаалсан зээлийн өрөөс чөлөөлөгдөх, цаашид дахин тэтгэврийн зээлийн дарамтад өртөхгүй байх зэрэг олон ач холбогдолтой. Нөгөө талаас, иймэрхүү хэмжээний эдийн засгийн томоохон шийдвэр, арга хэмжээ манай улсын түүхэнд урьд өмнө нь авч байгаагүй. Мөнгөтэй, хөрөнгөтэй хүмүүс хүртдэг байсан байгалийн баялгийн үр өгөөжийг ард түмэндээ хүртээж болдог юм байна гэдгийг энэ хуулиар харууллаа.

-Тэтгэврийн зээлийн өрийг тэглэлээ гэхэд эргээд зээл авах эрх нь хаагдчихаж байгаа юм уу?

-Анх өргөн барьсан хуулийн төслөөр тэтгэвэр барьцаалсан зээлийг бүрмөсөн хаахаар байсан ч ажлын хэсэг дээр ярилцаад жилд нэг удаа зургаа хүртэлх сарын хугацаатай зээл авч болох эрхийг нь нээж өгсөн.

-Нэг сая төгрөгийн Бондны оронд мөнгөө бэлнээр өгөх ёстой ч гэх зүйл нийгэмд ажиглагдаж байсан. Бондыг хэзээнээс мөнгө болгож тараах вэ?

-Нийт тэтгэвэр авагчдын 54.5 хувь буюу 229.4 мянган иргэн тэтгэврийн зээлтэй. Зээлийн үлдэгдэл 762.1 тэрбум төгрөг байгаа юм. Үүнээс 207.5 мянган иргэн зургаан сая хүртэлх төгрөгийн зээлтэй. Цаана нь тэтгэврийн зээлгүй 192 мянган ахмад байгаа. Ажлын хэсэг олон удаа хуралдаж тооцоо судалгаа хийж зургаан сая хүртэлх төгрөгийн зээлийг чөлөөлөх, зээлгүй ахмадууддаа нэг сая төгрөгийн өртөг бүхий бонд, саяас бага зээлтэй ахмадууддаа нэг сая төгрөгийн зөрүүд нь Бонд олгохоор шийдвэрлэж хуулийн төслийг батлуулсан. Эрдэнэс Монгол компанийн Салхитын алт, мөнгөний ордын орлогын төрд ногдох өгөөжийг барьцаалан Бонд гаргаж байна. Салхитын мөнгөний орд ирэх зун олборолтоо явуулж, түүхий эдээ тушааж байж мөнгөтэй болно. Тиймээс Бондоо 2021 оны тавдугаар сарын 1-н гэхэд мөнгө болгож болно гэж тусгасан.

-Тэтгэврийн зээл яг хэзээнээс тэглэгдэх вэ. Нийгэмд өндөр хүлээлттэй байх шиг байна?

-Сар шинийн өмнө хуулийн хэрэгжилтийг хангахаар ажлын хэсэг ажиллаж байгаа. Зээлийн өргүй болсон ахмадууд маань сар шинийн өмнө тэтгэврээ хэвийн авч эхэлнэ.

-Энэ Бонд нөгөө цэнхэр тасалбар шиг мянган төгрөгөөр зах дээр арилжаалагдаад эхлэхгүй байгаа гэх болгоомжлол ч байналээ…

-Энэ асуудалд их анхаарч ажилласан. Бондоо яг эзэнжүүлж олгоно. Овог нэр, регистерээр бүртгэгдсэн эзэн нь юм уу, эсвэл хуулийн дагуу өв залгамжлагч нь бичиг баримттайгаа очиж байж мөнгөө авах эрхтэй байхаар төлөвлөсөн.

-Өв залгамжлах асуудал хэрхэн шийдэгдэв?

-Бонд мөнгөжтөл жил хагасын хугацаа байна. Энэ хугацаанд өвдөж зовох, эндэх гээд янз бүрийн л асуудал гарна. Энэ тохиолдолд үр хүүхэд нь хуулийн дагуу өв залгамжлах эрхтэй.

-“ӨДРИЙН СОНИН”, “ЦАГИЙН ХҮРД” ЗЭРЭГ МЭРГЭЖЛИЙН РЕДАКЦИУДЫН ДАМЖУУЛЖ БУЙ БОДИТ МЭДЭЭЛЭЛ НИЙГЭМД ИТГЭЛ ҮНЭМШИЛ ТӨРҮҮЛЖ, ХҮЧТЭЙ НӨЛӨӨЛНӨ-

Олон улсад коронавирусийн халдварт өвчин дэгдээд байгаа энэ үед хэдийгээр манай улсад өвчлөл бүртгэгдээгүй ч нийгмийн сэтгэл зүй цочролтой хэвээр байна. Хүнс тэжээлээ олон хоногоор нөөцлөх, хамгаалах хэрэгслийг ч их хэмжээгээр татан төвлөрүүлэх зэргээр иргэд хүнд нөхцөл байдал учирч болзошгүй гэсэн сэтгэл зүйтэй буй нь харагдаж байгаа юм. Нийгмийн сэтгэл зүйн энэ асуудлаар МУБИС-ийн Сэтгэл судлал арга зүйн тэнхимийн багш Ш.Батболдтой ярилцлаа.

---

-Коронавирус олон улсыг цочроож байна. Иймэрхүү шинэ вирусийн хурдацтай тархалт, байгалийн гамшиг гэх мэт нөхцөл байдалд нийгмийн сэтгэл зүй ямар болдог вэ. Ер нь ийм гамшгийн үеийн сэтгэл зүй ямар байдаг вэ?

-Нийтийг хамарсан гамшигт үзэгдэл, газар хөдлөлт, байгалийн гамшигт үзэгдлүүдийн үеийн хүний сэтгэл зүйн онцлогийг онцгой байдлын үеийн сэтгэл зүй судалдаг. Нийгмийн сэтгэл судлалын хэрэглээний судалгааны нэгэн чиглэл. Энэ чиглэлийн судалгаанаас харахад нийтийг хамарсан гамшгийн үед тодорхой хэсэг хүмүүсийн сэтгэл зүй тогтворгүй болдог бол зарим нэг хэсэгт нь сэтгэлийн хэт хөөрөл, цочирдол, зарим хэсэгт нь түгшүүр, айдас үүсэх нь түгээмэл байдаг. Маш цөөн тооны хүмүүсийн сэтгэл санааны байдал харьцангуй тогтвортой байдаг гэдгийг тогтоосон байдаг.

Онцгой нөхцөл байдал үүссэн үед олон нийтийн сэтгэл зүйг тогтвортой байлгах нь хамгийн чухал. Тогтвортой байлгахад гол нөлөөтэй хүчин зүйл нь үнэн зөв, бодитой мэдээллийг ямар эх сурвалжаар, хэн, хэзээ, яаж өгөх вэ гэдэг асуудал. Цочирдуулах үйл явдал, нөхцөл байдлын талаар албан ёсны эх сурвалжийг тухайн асуудлыг хариуцах мэргэжлийн байгууллага, цаг алдалгүй олон сувгаар шуурхай өгч, урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээ болон өвчлөл гарсан тохиолдолд хэрхэн ажиллах вэ гэдэг журам, үйл ажиллагааны тодорхой төлөвлөгөөтэй байх нь маш чухал.

Мэргэжлийн байгууллагын бодитой мэдээллийг цаг тухайд нь өгч байхгүй бол хүмүүсийн сэтгэл санааны байдал тогтворгүй болж, айдас түгшүүр сэтгэл зүйг удирдаж эхэлдэг. Энэ тохиолдолд хүмүүс ухамсартай, ухаалаг шийдвэр гаргахаасаа илүү айдас түгшүүрээ багасгах ухаалаг бус аргуудыг хэрэгжүүлэхэд хүрдэг. Түүнчлэн цуурхал гаарч олон нийтэд тодорхойгүй байдал үүсгэж хүмүүс амьд үлдэх зөн совингоороо үйлдэл хийдэг.

Жишээ нь, мэргэжлийн байгууллагуудаас өгч байгаа бодит мэдээллийг “Өдрийн сонин”, “Цагийн хүрд” зэрэг мэргэжлийн редакциуд дамжуулах нь нийгэмд итгэл үнэмшил төрүүлж бодитой нөлөөлнө. Сая бол нийгмийн сүлжээний бодит бус мэдээлэлд хүмүүс нэлээд автах шиг боллоо. Сүүлийн өдрүүдэд харин танай сонин, үндэсний телевизийн мэдээллүүдээс нэлээн бодитой ойлголттой болж байх шиг байна. Худал мэдээлэл, цуурхал нь хүний зөн совин ухаалаг гэхээсээ илүү ухаалаг бус шийдвэр гаргахад хүргэж улмаар нийтийг хамарсан сэтгэл зүйн тогтворгүй байдал, зохиомол хямрал үүсгэх, тухайн өвчин тусаагүй байсан ч өвчин туссан мэт бие махбодын шинж тэмдэг илэрч тэр нь сэтгэл зүйн хувьд халдварлан олон нийтийг хамраах зэрэг эрсдэлийг бий болгодог.

-Өвчний голомт БНХАУ-д байгаа. Мэргэжлийн хүний хувьд тус улсын нийгмийн сэтгэл зүй ямар байна гэж та харж байна. Дээр хэлснээр бодит эх сурвалжаас мэдээлэл өгөх үүргээ эрх баригчид нь хэр биелүүлж байх шиг байна?

-Ер нь аливаа өвчинтэй тэмцэх гэдэг эхлээд юу юм бэ гэдгийг таньж мэдээд дараа нь ямар арга хэмжээ авах вэ. Өвчин туссан тохиолдолд яах вэ, тусаагүй тохиолдолд хэрхэн урьдчилан сэргийлэх вэ гэдэг алхмуудыг оновчтой, тодорхой, ойлгомжтой, хүртээмжтэй байлгаж чадсан эсэхээс шалтгаалдаг. Хэрвээ ингэж чадвал нийтийг хамарсан үймээн гаргахгүй байх нөхцөл бүрдэнэ. Хүн гэдэг ойлгомжгүй, тодорхойгүй зүйлээс айдаг, бэрхшээдэг, сандардаг. Олон нийтийн ухамсарт тодорхойгүй нөхцөл байдлын эзлэх орон зай их болохоор айдас түгшүүр үүсдэг. Урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээний хувьд ч тэр, өвчин гарсан хотуудад ч ямар мэдээлэл өгч, арга хэмжээ авах вэ гэдэг алхмуудаа БНХАУ-ын удирдлага тодорхой өгч байгаа нь харагдаж байна.

-Харин манайд бол нөхцөл байдал харьцангуй гайгүй, өвчний тохиолдол бүртгэгдээгүй байгаа. Гэвч ийм үед нийгэм маань хэтэрхий цочролтой байна уу даа?

-Өвчин эхлээд гарч байхад бодитой мэдээлэл байхгүй, тухайн өвчний талаар тодорхой ойлголтгүй, урьдчилан сэргийлэх, эрүүл ахуйн дэглэм баримтлах талаар мэдлэг мэдээлэл муутай иргэдэд үүсдэг хүний сэтгэл зүйн төрөлхийн хариу үйлдэл, зөн совин байх. Иргэд ямар нэгэн байдлаар сэтгэл хөдлөл, таамгаар хандахгүй, айж түгшихгүй байх нь хамгийн чухал. Айж түгших, сандрах нь хүний сэтгэл зүйг тогтворгүй болгож дархлааны системийг хямраадаг. Тийм учраас урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээгээ сайн авч, эрүүл ахуйн дэглэмээ хүн бүр сайн мөрдөх хэрэгтэй.

-Гурил будаагаа олон хоногоор нөөцөлж, дэлгүүр, захын лангууг хоосолж байгаа тохиолдол гарч байгаа. Үүнийг нийгэмд ихээхэн шүүмжилж хандаж байна. Нийгмийн сэтгэл зүйд энэ хэр зөв алхам бэ?

-Тодорхойгүй, гэнэтийн нөхцөл байдал үүсэхэд хүний сэтгэл зүйд нэг бол түүнтэй тэмцэх, эсвэл нөхцөл байдлаас зугтаах гэсэн байгалийн зөн совин илэрч гардаг. Дээрх үйлдлүүд бол гэнэт үүссэн, тодорхойгүй нөхцөл байдалд мэдээлэл дутуу хүмүүсийн үзүүлж байгаа жам ёсны хариу үйлдэл. Үүнийг монголчууд хувиа хичээж байна, бусдыгаа бодохгүй байна гэж шууд дүгнэхэд хэцүү. Хамгийн чухал зүйл бол айж, сандарч, түгшиж болохгүй. Эх сурвалж тодорхойгүй, худал мэдээллийг дэврээхгүй, сэтгэл зүйн халдварлал гаргахгүй байх ёстой. Аль болохоор тайван байж, хувийн ариун цэвэр, эрүүл ахуйг сайн сахиж, урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээг сайтар авах хэрэгтэй.

-Өнөөдөр нэгэнт энэ өвчнийг тогтоох эмчилгээ гараагүй байгаа, өвчилж нас барж байгаа хүмүүсийн тоо цагаар нэмэгдэж байгаа үед нийгэм цочроотой байхаас аргагүй гэсэн дэлхийн практик байдгийг хүмүүс хэлж байна. Таны хэлдгээр тодорхойгүй нөхцөл байдлын үед нийгэм цочроотой байж хувь хүн өөрийгөө, гэр бүлээ хамгаална гэж үздэг юм байна. Та үүн дээр ямар байр суурьтай байна вэ?

-Хямралт нөхцөл байдал даамжирч хурдцадмал байдал үүссэн ч хүнийг тайван байлгаж, амьд авч үлддэг зүйл бол итгэл үнэмшил. Сайжирна, болно, цаашдаа амьдарна гэсэн итгэл үнэмшилээ алдаж болохгүй. Энэ бол түр зуурын бэрхшээл гэж үзэх итгэл үнэмшил их чухал. Мөнх үргэлжлэх аз жаргал гэж байхгүйтэй адил мөнх үргэлжлэх зовлон гэж үгүй. Дэлхийн I, II дайн, олон иргэний дайнууд, байгалийн гамшгийн үед амьд үлдэж даван туулж чадсан хүмүүс итгэл үнэмшил, бие биедээ өгсөн урам, нэгдэл, нягтрал л өмнөө тулгарсан сорилтыг даван туулахад хамгийн чухал зүйл байсан гэдгийг байнга сануулдаг. Маргааш илүү сайхан амьдрал хүлээж байгаа гэдэг итгэл үнэмшилтэй, амьдрал цаашдаа үргэлжлэх учраас яг одоо өөртөө, эргэн тойрны хүмүүстээ санаа тавьж, нэгдэж нягтрах ёстой гэх хандлагатай хүмүүс бэрхшээлийг даван туулж чадсан байдаг. Нийгмийн сэтгэл зүйг ийм байлгахад “Өдрийн сонин” шиг мэргэжлийн редакцийн үүрэг роль маш чухал. Танай сонины хандлага ямар байна, нийгэмд яг тэгж нөлөөлнө.

Б.ЭНХЗАЯА

НӨАТ-ын буцаан олголт тойрсон асуудлаар бизнесийн удирдлагын доктор, эрх зүйч Б.Лхагважавын байр суурийг сонирхлоо.

---

-НӨАТ-ын буцаан олголт дээр үүссэн асуудалд иргэд болгоомжлонгуй хандаад эхэлчихлээ. Нэг газраас олон удаа худалдан авалт хийж баримтыг нь шивж оруулсан тохиолдолд иргэдийн буцаан авах мөнгийг хасч олгоод эхлэх юм биш байгаа гэсэн болгоомжлол газар авбал НӨАТ-ын системд эрсдэл учирч мэдэх юм. Наад зах нь НӨАТ-ын баримтаа шивж оруулах сонирхолгүй болох эрсдэлтэй. Байдал иймдээ тулбал эдийн засагт яаж нөлөөлөх вэ?

-Та бид хоёрын яриад суугаа систем бол гурван жилийн турш улсын төсвийн болон бусад татварын орлогыг нэмэгдүүлснээрээ түүхэн гавьяатай. Тэр утгаар нь энэ системийг цаашид иргэддээ хүндрэлгүй, сэтгэл санааны ямар нэгэн дарамтгүйгээр үргэлжлүүлэх нь чухал. Татварын ерөнхий газрын өчигдөр (уржигдар) хийсэн мэдэгдлийг харлаа. Өнөө жил 900 гаруй мянган иргэнд 140 гаруй тэрбум төгрөгийг буцааж өгөх юм байна. Үүн дотор зарим нэг үйлдлээр зарим нэг цэгээс нэг дор бөөнөөр НӨАТ-ын баримт шивсэн тохиолдол байгаа юм билээ. 900 гаруй мянган хүнд НӨАТ-ын буцаан олголтыг хийхдээ нийгэмд дуулиан болгохгүйгээр тухайн асуудлыг шийдэх нь Татварын ерөнхий газрын ажил шүү дээ. Татварын буцаан олголтоор орж ирэх мөнгөн дүн багасна гэхээр ямар ч хүнд таатай санагдахгүй. Нэг төгрөгөөр багасаад ороод ирсэн ч тухайн хүний сэтгэл зүйд муугаар нөлөөлнө. Үнэхээр асуудал байгаа бол Татварын ерөнхий газар асуудал үүсгэсэн субьекттэйгээ тусад нь ярих хэрэгтэй. Ингэхгүйгээр шуугиан дэгдээж, сөрөг хандлага төрүүлэх нь тийм зөв шийдэл биш. Ингэж шуугиан дэгдээсэн зүйл хийж суухаас өөр том ажил Татварын ерөнхий газарт бий.

-Өөр ямар ажил Татварын ерөнхий газарт байгаа талаар илүү тодруулж тайлбарлаач?

-Татварын бүх хууль энэ сарын 1-нээс шинээр хэрэгжиж эхэлсэн. Өнөөхөндөө хуулийг дагалдаж гарсан шинэ журмуудыг нийтийг хамарсан цахим хуудсанд байршуулаагүй байна. Хууль зүйн дотоод хэргийн яам энэ тал дээр маш бүдүүлэг, болхи ажиллаж байна. Одоогоор баталсан журам гэвэл гуч гаруйхан. Цаана нь13 журам батлагдаагүй байх жишээний. Татварын багц хууль дагалдаж гарах гол журмууд өнөөг хүртэл ХЗДХЯ-ны мэргэжилтний ширээн дээр хэвтэж байна. Гэтэл нөгөө талд хуулиуд нь хэрэгжээд явчихсан. Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татвар дээр гэхэд л шинэ хуулийн системээр маш олон хөнгөлөлт орж ирж байгаа. Ний нуугүй хэлэхэд энэ бүх хөнгөлөлт ганцхан баримтад түшиглэнэ. Тэр нь та бид хоёрын ярьж суугаа E баримт. Бүгд E баримтад суурилна. Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулийн 13 дугаар зүйлд их айхавтар зүйл бий. Энэ хэсгийг татвар төлөгчид маш сайн анзаарч унших ёстой. Дараахь нөхцөлийг нэгэн зэрэг хангасан зардлыг албан татвар ногдох орлогоос хасч тооцно гэж байгаа.

-Хуулийн 13 дугаар зүйлийн яг хэддүгээр заалтыг татвар төлөгчид онцгой анхаарах ёстой вэ?

-Хамгийн чухал нь 13.1.4. Бүр тодруулж хэлбэл, энэ хэсэгт “Доор дурдсан бараа, ажил, үйлчилгээний зардал Татварын ерөнхий хуулийн 28.5-д заасан дахин давтагдашгүй дугаар бүхий төлбөрийн баримт, импортын бараанд татвар ногдуулж, гаалийн байгууллагад төлсөн тухай баримтаар баталгаажсан байх” гэж тодотгосон байгаа. Өөрөөр хэлбэл, E баримтыг хэлж байгаа юм. Тэгэхээр нягтлан бодох бүртгэл дээр зурсан E баримтаар баталгаажина гэсэн үг. Гэтэл өнөөдрийн байдлыг харахаар бараг нэг сар өнгөрчихлөө. Нягтлангууд E баримтаар баталгаажих бүх баримтыг бүрдүүлж яваа эсэх нь эргэлзээтэй байгаа. Татварын газар үүнийг сурталчилж танин мэдүүлээд ажиллаж байх ёстой. Ирэх дөрөвдүгээр сард тайлан гарч эхэлнэ. Зарим нь зургадугаар сард гарна. Дахиад хэлье, аж ахуйн нэгжүүдийн эхний нэг, хоёр сарынх нь баримт E баримт биш байх юм бол зардалд тооцохгүй. Үүнд анхаарахгүй бол маш том асуудал үүснэ. Татварын ерөнхий газрын анхаарч ажиллах өнцөг бол энэ.

-Аж ахуйн нэгжүүдийн нягтлангууд энэ талаар тодорхой мэдээлэлтэй байгаа болов уу?

-Би өчигдөр (уржигдар) тандалт хийлээ. Арван нягтлан тутмын ес нь оны эцсийнхээ тайлан дээр ажиллаад завгүй байна. Тэдний хувьд E баримтаа цуглуулсан эсэх нь эргэлзээтэй байгаа. Татварын системийн гол зүйл нь маш тодорхой. Өмнөх гурван жилийн НӨАТ-ын бүртгэлийн систем дээр үндэслэж татварын бүх хуулийн өөрчлөлтийг хийсэн юм. Зүй нь Татварын ерөнхий газар НӨАТ-ын системийн төгөлдөршлөө ярих учиртай. Гэтэл ингэхийн оронд ганц нэг үзэгдлийг барьж авч, тэр асуудлаа томруулж, нийгэмд сенсаци дэгдээж суугаа нь харамсалтай хэрэг. Ингэж сенсаци дэгдээсэн нь НӨАТ-ийн бүртгэлийн системийн мөн чанарыг үгүйсгэсэн явдал болж байна.

-Бүх татвар НӨАТ-ын баримтад суурилна гэхээр энэ оны нэгдүгээр сараас хойш НӨАТ-ын баримтыг хэвлэж өгөхгүй байх үзэгдэл алга болох нь ээ?

-Тэгнэ. Учир нь улс даяар НӨАТ-ын баримт гол баримт болох гэж байна. Ийм том системийн ажил эхэлчихсэн байхад өнгөрсөн жилийн ганц нэг тохиолдлыг аятайхан шийдэж чадахгүй, сенсаци болгож нийгмийг бухимдуулах хэрэггүй л дээ. Коронавирус гэх мэт бухимдал, стресс өгсөн өчнөөн зүйлийн хажуугаар дэмий хэрэг гэж харж байна.

-НӨАТ-ын системийн давуу талыг өнгөрсөн жилүүдэд улсаараа мэдэрсэн байтал Татварын ерөнхий газар яагаад иймэрхүү үйлдэл хийгээд суудаг юм бол. Улс төрийн ямар нэг шалтгаан байна уу?

-Ний нуугүй хэлэхэд энэ системийг хийсэн улс нь Ч.Сайханбилэгийн Засгийн газар. Бид хамт хийсэн. Манай МАН-ын нөхөд яг энэ системийг маш их эсэргүүцсэн, 2016-2017 онд. Эрх баригчид одоо л системээ ойлгож эхэлж байгаа юм. Ойлгож эхлэнгүүтээ нэг их ухаантай дүр эсгэж зүгээр явж байсан системийг баллах гээд байна. Тайван амгалан орхи л гэмээр байна. Аль хэдийнэ гурван жил өнгөрчихсөн. Ирэх хоёрдугаар сарын 1-нд 931000 иргэн 141 тэрбум төгрөг буцааж авна. Хоёр жилийн өмнө 35 тэрбум төгрөг байсан юм. Сүүлдээ 77 тэрбум, 121 тэрбум гэх мэтээр өссөн. Өнөө жил бас өслөө. Тэгэхээр тайван орхичих хэрэгтэй. Ганц нэг сэжигтэй цэг байвал тэнд нь арга хэмжээ авчих. Шатахуун түгээх станцуудын хувьд хүмүүсийн орхиод явсан баримтыг шивсэн тохиолдол гардаг. Энэ бол тухайн тохиолдолд ажиллах ажил болохоос нийтийг хамарсан ажил огт биш.

-Нэг газраас олон удаа худалдан авалт хийсэн гэсэн үндэслэлээр иргэдийн авах мөнгөний хэмжээнд халдаад эхлэх юм биш байгаа…?

-Тэгж гуйвуулж болохгүй л дээ, энэ тохиолдолд бага мөнгөн дүн яригдана. Тэгэхээр иймэрхүү тохиолдлууд дээр сүр болгож хөөцөлдөөд, шуугиулаад байх шаардлагагүй. Бас нэг зүйл хэлье. Нэг дор баахан баримт хэвлүүлсэн гээд байгаа нь яг нарийндаа давуу талтай. Цаад компанийнх нь орлогыг мэдүүлж байгаа хэрэг шүү дээ. Бүртгүүлээгүй бол яах юм. Хоёр тэрбум төгрөгийн орлого бүртгэгдэлгүй өнгөрвөл улс л хохирно. Давтаад хэлэхэд татварын шинэ системээр бүгд НӨАТ-ын баримт руу шахагдаж орох учраас гурван жилийн ажлын үр дүнг ганц нэг дуулианаар баллаж хаях хэрэггүй. Хоёрдугаарт энэ системийг, философийг нь ойлгохгүй бол ойлгодог хүмүүсээс сургалт авч болно, Татварын ерөнхий газрынхан. Би ч гэсэн хувь хүнийхээ хувьд сургалт өгч болно. Яагаад гэвэл өөрсдийнх нь хийгээгүй систем учраас ойлгоход хэцүү.

-Одоо татварт, засагт ажиллаж байгаа хүмүүсийн хийгээгүй систем учраас ойлгохгүй байгаа гэж үү?

-Тийм. Хүний хийсэн систем, хүний хийсэн философийн өгөөж, үр дүнг нь хүртээд явах хэрэгтэй. Сая дэгдсэн сенсаци шиг сөрөг юм гараад байвал хүмүүст айдас төрж эхэлнэ. Орлогоо бүртгүүлбэл цаана нь хянадаг юм байна гэсэн айдас төрчихвөл энэ систем маш том уналтад орно. Хоёрдугаарт, манай бүх татвар орлого дээр түшиглэдэг. Орлого дээр түшиглэсэн татвар авдаг систем Монголд үйлчилдэг. Та бүх татварын нэрийг хараарай, аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татвар, хувь хүний орлогын албан татвар гэх мэт бүгд орлогын гэсэн тодотголтой. Учир нь манай татварын систем зардал дээр суурилдаггүй. Тийм учраас иргэдийн зардалдаа гаргасан зүйлийг хянах ситем яг нарийндаа байхгүй. Эрх зүйн хувьд ийм систем байхгүй. Тийм учраас одоо яриад байгаа зүйлээ тайван орхичих хэрэгтэй. Харин нэгдүгээр сарын 1-нээс бусад хуулиудад НӨАТ-ын баримт авч байгаагаа сурталчлах зайлшгүй шаардлага татварынханд байна.