Month: February 2020

Categories
онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Ж.Золжаргал: Монгол Улс энэ оны эхний улиралд нүүрсний экспортоос олох орлогоо алдах нь тодорхой болчихлоо

Улсын онцгой комисс нүүрсний тээврийг гуравдугаар сарын 2 хүртэл зогсоох шийдвэрийг өчигдөр гаргалаа. Тодруулж хэлбэл, нүүрсний экспорт түр хугацаанд зогсож байна. Энэ шийдвэр гарахын өмнөхөн “Монгол нүүрс ассоциаци”-ийн гүйцэтгэх захирал Ж.Золжаргалаас нүүрсний экспортын явц байдлын талаар тодруулснаа хүргэе.

-Нүүрсний экспорт ямархуу байна вэ?

-Байдал сайн биш байна. 1,000 гаруй машин гардаг Гашуунсухайтын боомтоор өдөртөө 100 гаруй машин л гарч байгаа. Шивээхүрэнгээр 800 орчим машин гардаг байсан бол одоо 100 хүрэхгүй байна.

Хятадын Цагаан сарын амралтын үеэр нүүрсний экспорт багасдаг л даа. Цагаан cap нь дууссаны дараа нүүрсний экспорт нэмэгддэг. Жил бүр ийм циклтэй байдаг юм. Гэтэл энэ жил коронавирусийн дэгдэлтээс болж цаад тал амралтаа сунгачихлаа. Бас хөл хорио тогтоочихсон. Ийм шалтгаанаар худалдаачид нь нүүрсээ авч чадахгүй байна.

Өөрөөр хэлбэл, эрэлт буурсандаа биш, хөдөлгөөн хязгаарлагдчихлаа. Хил рүүгээ дөхөж ирэхийн тулд зөвшөөрөл авна. Эмнэлэг гэх мэт байгууллагууд нь бүгдээрээ ачаалалтай. Байдал ийм байгаа учраас нүүрс нийлүүлэлт явахгүй байна.

Манай талаас нүүрс нийлүүлэх гээд очихоор бөөгнөрөл үүсээд гаргаж чадахгүй байгаа. Хоёр дахь шалтгаан нь Хятад, Монголын хамтарсан тээврийн байгууллагатай хамаатай.

Нүүрс тээвэрлэдэг машинуудын ихэнх нь Хятад талдаа байдаг. Бүр тодруулж хэлбэл, Хятадын Цагаан cap гээд амарчихаар монгол жолооч нарын нүүрс тээвэрлэдэг байсан машинуудыг Хятад талын эзэмшигчид нь өөрийн улсынхаа нутаг дэвсгэрт аваачаад тавьчихсан гэсэн үг. Хилээр хүн гарахыг хориглосон учраас машиндаа хүрч чадахгүй асуудал байна л даа.

-Жолооч нь машинаа авч чадахгүй яваа нь нүүрсний тээвэр гацсан бас нэг шалтгаан байх нь ээ?

-Тийм шалтгаан байна. Өнгөрсөн долоо хоногт Шадар сайд боомтуудаар явсан байна лээ. Эрүүл ахуй, аюулгүй байдлаа яаж анхаарч байна вэ гэдэг талаас нь харсан болов уу. Нүүрсний тээврийн асуудлын тухайд өнөөхөндөө цаг үеийн гарцаагүй шалтгаан гэх мэт тайлбар байгаа ч яг энэ хэвээрээ удвал нөхцөл байдал хэцүүднэ.

-Нүүрсний экспорт тасарвал төсөвт орж ирэх мөнгөний хэмжээ огцом буурна гэдэг утгаар хэлж байна уу?

-Яг тийм. Ийм шалтгаан байгаа учраас онцгойлж анхаарах ёстой асуудал гэж хэлэх гээд байна л даа. Энэ хэвээр удвал эдийн засагт сөргөөр нөлөөлнө. Тиймээс харуул хамгаалалт, өндөр зохион байгуулалттайгаар ажиллаж хилийн цаана байгаа машин тэргийг оруулж ирэх гэх мэт гарцуудыг хайх хэрэгтэй.

-Нүүрсний экспорт бараг л хийгдэхгүй байна гэж ойлголоо. Тэгэхээр нэгдүгээр улирлын экспорт лав тасарч байгаа юм байна…?

-Яалт ч үгүй тэгж байна. Монгол Улс 2020 оны эхний улиралд нүүрсний экспортоос олох орлогоо алдаж байна. Манай улсын экспортын гол орлого нүүрснээс орж ирдэг гэдэг утгаараа эдийн засагт маш том таагүй мэдээ.

-Нүүрсний экспортоо сайжруулах ямар гарц байна, бид юунд найдах вэ?

-Коронавирусийн халдвар буурах зураг харагдахгүй байна. Халдвар буурлаа гэж өөдрөгөөр төсөөлье. Дөрөвдүгээр сараас экспорт сэргэлээ гэж бодвол дөрвөөс аравдугаар сарын хугацаанд бүрэн хүчин чадлаа ашиглаж ажиллах гарц бий. Ингэж чадвал энэ байдлаас хямарчихгүйхэн шиг гарах боломж бүрдэж магадгүй.

Вирусийн халдвараас болоод хил гаалийн үйл ажиллагаа удааширснаас гадна Хятадын уурхайнууд бүрэн хүчин чадлаараа ажиллахгүй байна. Цагаан сараараа амраад явсан ажилчид нь буцаж ирж чадахгүй байгаа учраас.

Өөрөөр хэлбэл, гаднаас орж ирэх хэмжээ болон дотоодын олборлолт нь багасчихсан гэсэн үг. Гэтэл нөгөө талд гангийн үйлдвэрлэл явж байгаа. Энэ тохиолдолд түүхий эдийн хомсдол үүсэх нь тодорхой. Ийм шалтгаанаар зарим газар коксийн үнэ бага зэрэг өсөх хандлага байна. Ийм шалтгаанаар нүүрсний үнэ бага зэрэг өсөж таарна.

Гэхдээ энэ бол түр зуурын үзэгдэл. Өнгөрсөн долоо хоногт биржүүд дээр гангийн үнэ бага зэрэг унасан. Энэ байдал хэрэглээ талд нөлөөлж болзошгүй. Яг энэ янзаараа удаан хугацаанд явбал барилга бүтээн байгуулалтын ажил удаашрах нь тодорхой.

Бүтээн байгуулалт удааширвал гангийн эрэлт уруудна, тэр хэрээр коксжих нүүрсний эрэлт буурна. Ингэвэл бидэнд таатай нөлөө үзүүлэхгүй. Гэвч өнөөдрийн байдлаас харахад эрэлт буурсан гэх шалтгаан алга. Зохион байгуулалтын хүндрэлтэй асуудлууд л байна.

Сая Австралид далайн шуурга болох сургаар төмрийн хүдрийн үнэ эргээд өсөж байх жишээний. Гангийн үйлдвэрүүдийн нөөц багасаж байна. Тэгэхээр зөвхөн биржийн үнийн савлагааг анзаараад ирээдүйд яах тухай таамаглахад хэцүү. Тоймлоод хэлбэл, богино хугацаандаа нөөц багасаж эхэлсэн, тэрийгээ дагаад үнэ бага зэрэг өсөх таамаг байна.

Вирусийн тархалт буурлаа гэж бодоход “өлсгөлөн” үйлдвэрүүдэд түүхий эд хэрэгтэй болно оо доо. Тэр үед буюу дөрөвдүгээр сард бид бэлэн байх ёстой.

-Бэлэн байдлаа хангахын тулд яах ёстой вэ?

-Бүх машин тэргээ татаж аваад тээврийн бэлэн байдлаа хангачихсан байх ёстой. Хоёрдугаарт, хил гаалийн ажиллагаа цагийн хуваарьтай. Цаад талаас цайны цаг, жимсний цаг, дессерт иддэг цаг гэх мэтээр өдрийн хэдхэн цагийн бараг талыг нь амраад өнгөрөөчихдөг.

Нүүрс хүлээж авдаг цагаа уртасгах хүсэлтийг аж ахуйн нэгжүүдийн зүгээс удаа дараа гаргаж, засагт хандаж яваа. Хятадын талд түүхий эд хэрэгтэй. Вирусийн тархалт хэцүүхэн байгаа ч түүхий эдийн хэрэгцээ хэвээр гэх мэт шалтгаанууд бий. Тархалт буураад нүүрсний экспорт импорт буцаад сэргэвэл аль аль тал нь хурдан ажиллах хэрэгтэй болно.

Өөрөөр хэлбэл, цагийг нь уртасгаад хилээр шуурхай нэвтрүүлэх арга хэмжээ авах зайлшгүй шаардлага үүснэ.

Гашуунсухайтаас гадна Шивээхүрэн дээр гаалийн хяналтын лаборатори хэрэгтэй байгаа. Энэ мэт бэлтгэлээ сайн хийгээд дайрч чадвал алдсан нэг улирлын экспортоо нөхөх боломж бүрдэх байх.

-Вирусийн тархалт буурахгүй өсөөд байвал ямар эрсдэл үүсэх бол?

-Нөгөө талдаа эрэлт буурна. Өөрөөр хэлбэл, Хятадын эдийн засагт өсөлт саарна. Энэ тохиолдолд нүүрсний хэрэглээ багасна. Товчхондоо бидний гаргахаар төлөвлөсөн хэмжээнд нүүрсний экспорт хүрэхгүй. Тодруулж хэлбэл валютын орлого буурна. Цалин тэтгэвэр тавих асуудал хүндэрнэ. Инфляц өснө.

-Хятадын хувьд нүүрсний эрэлт нь ихэсдэг хугацаа гэвэл хэдээ хэдэн сарыг хамардаг вэ?

-Ер нь дөрөвдүгээр сараас эхэлж өсөөд наймдугаар сард оргилдоо хүрч, аравдугаар сараас уруудаж эхэлдэг. Энд нэг зүйлийг онцолж хэлмээр байна. Хэрвээ төмөр замтай байсан бол өнөөдөр ийм хүндрэл үүсэхгүй байсан.

-Нүүрс экспортолдог компаниуд зогсолтын байдалд байна уу?

-Ер нь тийм байгаа. Ихэнх том техникүүдээ зогсоочихсон. Шаардлагатай үед бага хэмжээний ачилт хийсэн маягтай байх шиг байна. Зарим нь ажилчдаа амраачихсан байгаа.

-Ердийн үед гаргадаг экспортын хэчнээн хувьд хүрч байна, нүүрсний экспорт?

-Ердийн үед гаргадаг хэмжээний арав гаруй хувьд ч хүрэхтэй үгүйтэй байна.

-Вирусийн тархалт үргэлжлээд байвал урд хөрш нүүрс импортдоо ямар бодлого барих бол?

-Байдал таны асуусанчлан муугаар эргэвэл Хятад улс дэд бүтэц сайтай улсуудаас нүүрс импортлох талд анхаарч эхлэх байх. Жишээ нь, ОХУ байна.

Хойд хөрш Хятад руу гаргадаг нүүрсний хэмжээгээ өнөө жил хоёр дахин нэмнэ гээд төлөвлөчихсөн яваа. Дэд бүтцийн хувьд тэдэнд бидэн шиг машинаар тээвэрлэнэ гэсэн асуудал байхгүй.

Төмөр зам, далайгаар урд хөршийн зах зээлд хүрч байгаа. Тэгэхээр бид онцгой нөхцөлд эдийн засгаа сөхрөөчихгүйхэн шиг нүүрс экспортоо хэрхэн хийх вэ гэдэг дээр төлөвлөгөө, бодлоготой ажиллах хэрэгтэй.

Засгийн газар энэ жил 42 сая тонн нүүрс экспортолно гэж төлөвлөхдөө нэг зүйлийг онцгойж тодотгосон. Тодруулж хэлбэл “Засгаас хэрэгжүүлж буй гааль, татварын шинэчлэл, экспортыг эрчимжүүлэх чиглэлээр авч хэрэгжүүлж байгаа арга хэмжээний үр дүнд 42 сая тонн нүүрс экспортолж чадна” гэсэн.

Яг одоогийн байдлаар нэг улирал алдчихлаа. Тэгэхээр одоо Засгийн газрын өмнө авч хэрэгжүүлэхээр төлөвлөсөн арга хэмжээнүүдээ хугацаа алдалгүй хэрэгжүүлэх зам л үлдээд байна.

-Байдал бүр хэцүүдлээ гэхэд урд хөрш нүүрсний хэрэгцээгээ дотоодоосоо нийлүүлэх боломжтой байх аа?

-Тэгэх боломжтой. Хятад бол хамгийн том нүүрс олборлогч. Тэр утгаараа онцгой нөхцөлд нүүрсний хэрэгцээгээ дотоодоосоо хангах бололцоотой.

Categories
мэдээ нийгэм

Маргаашаас цас орж, цасан шуурга шуурахыг онцгойлон анхааруулж байна

Малчид, иргэд, тээвэрчдийн анхааралд: 12-нд Алтай, Хангайн уулархаг нутгаар ахиухан хэмжээний цас, цаашдаа ихэнх нутгаар цас орж, цасан шуурга шуурч, хүйтрэхийг онцгойлон анхааруулж байна.

2020 оны 02 дугаар сарын 12-ноос 02 дугаар сарын 16-ныг хүртэлх цаг агаарын урьдчилсан төлөв:

12-нд баруун болон төвийн аймгуудын нутаг, зүүн аймгуудын нутгийн хойд хэсгээр, 13-нд баруун аймгуудын нутгийн өмнөд хэсэг, төв, говь, зүүн аймгуудын ихэнх нутгаар, 14-нд нутгийн зүүн өмнөд хэсгээр цас орж, цасан шуурга шуурна. Салхи 12-13-нд ихэнх нутгаар, 14-нд говь, талын нутгаар секундэд 13-15 метр хүрч ширүүснэ. 12-нд нутгийн хойд хэсгээр, цаашдаа ихэнх нутгаар хүйтэрч Увс нуур болон Дархадын хотгор, Завхан голын эх, Идэр, Тэс голын хөндийгөөр шөнөдөө 35-40 градус, өдөртөө 20-25 градус, Хангай, Хөвсгөл, Хэнтэйн уулархаг нутаг, Хүрэнбэлчир орчим, Эг-Үүр, Орхон, Сэлэнгэ, Хараа, Ерөө, Туул, Тэрэлж, Хэрлэн, Онон, Улз, Халх голын хөндийгөөр шөнөдөө 29-34 градус, өдөртөө 15-20 градус, говийн бүс нутгийн өмнөд хэсгээр шөнөдөө 16-21 градус, өдөртөө 3-8 градус, бусад нутгаар шөнөдөө 20-25 градус, өдөртөө 10-15 градус хүйтэн байна.

Categories
мэдээ нийгэм

Шинэчлэн сайжруулсан 50-т болон 20000 төгрөгийн мөнгөн дэвсгэртүүд гүйлгээнд гарлаа

Монголбанк нөөцийг нь дахин бүрдүүлэх шаардлагатай болсон 50, 20000 төгрөгийн дэвсгэртүүдэд орчин үеийн технологи бүхий хамгаалалтын шинэ элементүүдийг оруулан шинэчлэн сайжруулж, гүйлгээнд гаргалаа.

Шинэчилсэн хамгаалалтын элементүүд нь иргэд энгийн нүдээр хараад хуурамч дэвсгэртээс төвөггүй ялгаж, таних боломжтой байх бөгөөд 3 хэмжээст, микро оптик, хөдөлгөөнт гадаргуутай тууз болон 3 хэмжээст өнгө нь хувирагч элемент, харааны бэрхшээлтэй иргэдэд зориулсан товгор таних тэмдэг зэргийг дурдаж болно. Шинэ 20,000 төгрөгийн дэвсгэрт нь түүхэн болон үндэсний уламжлалт хэв маягийг хамгийн сүүлийн үеийн технологитой төгс хослуулснаараа онцлог юм.

Шинэчлэн сайжруулсан 50-т болон 20000 төгрөгийн мөнгөн дэвсгэртүүдийг хоёрдугаар сарын 10-наас эхлэн банкуудад гаргаж, банкууд харилцагчдадаа олгох замаар гүйлгээнд гаргаж эхэллээ.

Монголбанк нь үндэсний мөнгөн тэмдэгтийн зохистой бүтцийг хангаж, нөөцийг дахин бүрдүүлэх, хадгалах, тээвэрлэх үндсэн үүргээ хэрэгжүүлэхийн зэрэгцээ мөнгөн тэмдэгт хуурамчаар үйлдэх явдалтай тэмцэхэд анхаарал хандуулж, үндэсний мөнгөн тэмдэгтүүдийн хамгаалалтын элементийг сайжруулж, шинэчлэхэд анхаарал хандуулан ажиллаж байна.





Categories
мэдээ нийгэм

Хууль бусаар хотон шувууны хошуу борлуулж байсныг илрүүлжээ

ЦЕГ-ын Экологийн цагдаагийн албаны алба хаагчид энэ сарын 8-нд Хан-Уул дүүргийн 4 дүгээр хорооны нутаг дэвсгэрт иргэн “Х” нь Амьтны тухай хуулийн 7 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэгт заасан нэн ховор амьтны жагсаалтад орсон хотон шувууны толгойтой хошуу хоёр ширхгийг зарах зорилгоор гэртээ хадгалж байсныг илрүүлжээ.

Ийн “Х”-г Хан-Уул дүүрэг дэх цагдаагийн газрын хоёрдугаар хэлтсийн жижүүрийн шуурхай бүрэлдэхүүнд хүлээлгэн өгсөн бөгөөд .

Categories
онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

С.Бямбацогт: Хууль дээдлэх үзэл Үндсэн хуулиас эхлэлтэй

УИХ-ын гишүүн, Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны дарга С.Бямбацогттой ярилцлаа.

-Та саяхан Үндсэн хуулиа эрхэмлэн дээдлэх тухай зарлиг буулгахыг Ерөнхийлөгчөөс хүсчээ. Энэ талаар ярилцлагаа эхэлье…

-Эрхзүйт төрийн гол шүтээн нь Үндсэн хууль байдаг гэсэн үг бий. Нөгөө талаар Монгол Улсын Үндсэн хууль бол улсын маань тусгаар тогтнол, бүрэн эрхт байдал, хүний эрх, эрх чөлөөний баталгаа болсон эрх зүйн эх сурвалж юм. Монголчууд бид төр ёсны өндөр их түүхтэй, төрийн сүлдэндээ сүслэн залбирдаг уламжлалтай ард түмэн. “Төр төмбөгөр ёс ёмбогор” гэдэг үг ч эндээс эхтэй байх. Хууль дээдлэх үзэл санаа, хуулийн хүрээнд амьдрах эрх зүйт нийгмийн төлөвшил Үндсэн хуулиасаа эхэлнэ гэж би боддог. Өнгөрөгч 2019 оны арваннэгдүгээр сарын 14-нд бид Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийг баталлаа. Монгол Улсын төрийн тэргүүн энэ Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийг анхдугаар Үндсэн хууль батлагдаж Бүгд найрамдах улсаа тунхагласан түүхт ойн өдөр ёсчилсон. Үндсэн хуулийн нэмэлт өөрчлөлтөөр бид төрийн эрх мэдлийн хуваарилалт, хяналт хариуцлагыг илүү тодорхой оновчтой болгож, ард түмний засаглах эрхийг улам баталгаажууллаа. Үе үеийн Ерөнхийлөгч төрт ёсоо дээдлэх, түүх соёлын нандин өвөө өвлөн дэлгэрүүлэх олон зарлиг буулгаж байсан. “Монголын нууц товчоо”-г эрхэмлэн дээдлэх тухай, Морин хуураа дээдлэн дэлгэрүүлэх тухай гэх мэт. 1992 оны Үндсэн хуулийн эх баригч Ч.Чимид гуай нэгэнтээ “Үндсэн хууль бол “Алганд багтсан” Монгол Улс юм” хэмээн хэлж байсан удаатай. Тэгвэл алганд багтсан, амин зүрхэнд багтсан тэрхүү Үндсэн хуульдаа хураан баринтагласан Монгол Улсаа, монгол төрөө эрхэмлэн дээдэлцгээе.

Ардчилсан ёс, шударга ёс, эрх чөлөө, тэгш байдал, үндэсний эв нэгдлийг хангах, хууль дээдлэх төрийн үйл ажиллагааны эх сурвалж болсон Монгол Улсын Үндсэн хуулиа монгол хүн бүр эрхэмлэн дээдлэх нь, өрх айл бүр хоймортоо хүндэтгэн залах нь төрт ёсны хийгээд учир бэлгэдлийн хувьд утга төгөлдөр үйл хэрэг. Тиймээс Монгол Улсын Үндсэн хуулиа эрхэмлэн дээдлэх зарлиг буулгах хүсэлтийг Монгол Улсын Ерөнхийлөгчид илгээгээд байна.

-Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийн хамгийн гол өөрчлөлтийг нэрлээч. Ерөнхий сайдын эрх мэдэл хэтэрчихлээ. Ямар ч үед УИХ, Засгийн газрыг тараах эрхтэй болчихлоо гэх шүүмжлэл байна.

-Монгол Улсын Үндсэн хуульд Парламентын ардчиллыг төлөвшүүлж ард түмний засаглах эрхийг хангах, гүйцэт-гэх эрх мэдлийг тодотгох, шүүх эрх мэдлийн хариуцлагыг дээшлүүлэх, нутгийн удирдлагыг бэхжүүлэх гэсэн үндсэн дөрвөн чиглэлээр нэмэлт, өөрчлөлт орсон. Юун түрүүнд Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтөөр өмнө нь дордуулсан байсан заалтуудыг зассан. Монгол Улсынхаа тусгаар тогтнолыг улам баталгаажуулсан. Тухайлбал, 25.1.16.-д Монгол Улс өөрийн тусгаар тогтнол, нутаг дэвсгэрийн бүрэн бүтэн байдлыг үгүйсгэх аливаа оролдлогыг үл зөвшөөрөх бөгөөд ийм зорилгоор ард нийтийн санал асуулга явуулахыг хориглоно хэмээн заасан. Байгалийн баялаг ард түмний мэдэлд байж, түүний үр өгөөжийн дийлэнх нь ард түмэнд очдог байх асуудлыг Үндсэн хуульдаа тодотгож өгсөн. Эрх мэдэлтэй, мэдээлэлтэй цөөнх нь баялгаас завшдаг өнгөрсөн үеийн алдаа гажуудлыг арилгаж, байгалийн баялгийн өгөөжийг иргэн бүр тэгш хүртдэг байх, ирээдүй үедээ өвлүүлэх, стратегийн ордуудыг ашиглахдаа ард түмнээсээ асууж шийдвэрлэх асуудлыг хуульчилсан. Монгол төр алсын хараатай, хөгжлийн бодлоготой байх, түүнийгээ заавал хэрэгжүүлдэг байна гэдгийг тов тодорхой зааж өгсөн. “Хөгжлийн бодлого, төлөвлөлт тогтвортой байна” гэдэг заалт шинээр оруулсан. Парламентын хэтийдсэн эрх мэдлийг хумьсан. Тухайл-бал “Улсын төсвийг хэлэлцэн батлахдаа төсвийн орлого, зарлагын бүтцийг өөрчилж болно. Ингэхдээ Засгийн газрын өргөн мэдүүлсэн төсвийн зарлагын болон алдагдлын хэмжээг нэмэг-дүүлж үл болно” хэмээн тодорхой зааж өгсөн. Төсвийн зардлыг дураараа нэмдэг, үрэлгэн төсөв баталдаг, улсаа өрөнд оруулдаг гажуудлыг Үндсэн хуулийн энэ нэмэлт, өөрчлөлтөөр эцэс болгож байна. Ерөнхийлөгч, Улсын их хурлын гишүүн, Засгийн газар гэсэн 78 субьектийн хууль санаачлах эрхийн хүрээ, хязгаарыг тодорхой болгосон. Ер нь Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтөөр сүүлийн 20 шахам жил өөрчлөх, засах ёстой гэж ард түмний хүсэн хүлээж байсан, нийгэмд яригдаж ирсэн асуудлуудыг бараг бүгдийг нь шийдвэрлэж чадсан гэж үзэж байгаа. Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтөөр Ерөнхий сайдад хэт их эрх мэдэл өглөө гэх шүүмжлэл мэр сэр байна. Би хувьдаа ийм байр суурьтай огтхон ч санал нийлэхгүй. Олон жил яригдсан “Давхар дээл”-ийг бид энэ нэмэлт, өөрчлөлтөөр нимгэлсэн. Үндсэн хуульд “Засгийн газар Ерөнхий сайд, гишүүдээс бүрдэнэ. Ерөнхий сайд болон Засгийн газрын дөрвөөс илүүгүй гишүүн Улсын их хурлын гишүүний албан тушаалыг хавсарч болно” гээд тодорхой заачихсан. Мөн Ерөнхий сайд танхимын гишүүдээ өөрөө томилж, чөлөөлж, огцруулдаг байх зохицуулалт оруулсан нь зөв болсон гэж бодож байна. Хоёр жилийн насгүй тогтворгүй Засгийн газруудтай байгаад өнгөрсөн 30 жилд Монгол Улс хожсон уу. Энэ асуултыг тавиад үзэх хэрэгтэй. Монгол Улсын Ерөнхий сайд Засгийн газрын бүтэц, бүрэлдэхүүн, түүнд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг Ерөнхийлөгчтэй зөвшилцөн Улсын их хуралд өргөн мэдүүлнэ. Ерөнхий сайд энэ асуудлыг Ерөнхийлөгчтэй долоо хоногийн дотор зөвшилцөж чадаагүй бол Улсын их хуралд өөрөө өргөн мэдүүлнэ гэдэг чинь Ерөнхий сайддаа эрхийг нь ч өгье, үүргийг нь ч нэхье гэсэн л үг. Засгийн газрын гишүүнийг Ерөнхий сайд өөрөө томилж, чөлөөлж, огцруулдаг байж гэмээнэ ажил хийдэг, хариуцлага хүлээдэг сайдуудтай болно. УИХ, Засгийн газрын цус ойртолтыг тэгж байж байхгүй болгоно. Мэдээж хэрэг Ерөнхий сайдад багагүй эрх мэдэл очиж байгаа учраас түүнийг дагаад хууль зүйн хийгээд ёс зүйн өндөр хариуцлага хамт ирж байгаа гэдгийг Засгийн газрын тэргүүн ухамсарладаг байх учиртай. Үндсэн хуулийн энэ нэмэлт, өөрчлөлт нийгмийн хөгжлийн нэгэн шинэ үеийг эхлүүлэх, хөгжил дэвшлийг түргэтгэхэд түүхэн үүрэг гүйцэтгэх нь гарцаагүй.

-Үндсэн хуульд оруулсан нэмэлт, өөрчлөлтийг дагаж гарах ёстой органик хуулиудыг боловсруулах ажил хийгдэж эхэлсэн үү?

-2020 оны нэгдүгээр сарын 09-ний өдөр Улсын их хурлаас“Монгол Улсын Үндсэн хуульд оруулсан нэмэлт, өөрчлөлтөд хууль тогтоомжийг нийцүүлэх, түүнтэй холбогдуулан авах арга хэмжээний тухай” Улсын их хурлын тогтоолыг баталсан. Энэ тогтоолоор Монгол Улсын Үндсэн хуульд оруулсан нэмэлт, өөрчлөлтөд хууль тогтоомжийг нийцүүлэх хуваарийг хавсралтаар баталсан. Өөрөөр хэлбэл, Үндсэн хуульд оруулсан нэмэлт, өөрчлөлтийг дагаж шинээр батлах анхдагч 3 хууль, шинэчлэн найруулах 20 орчим хууль, нэмэлт, өөрчлөлт оруулах 20 орчим хууль бий. Улсын их хурлын тухай, Засгийн газрын тухай, Улс төрийн намын тухай гээд холбогдох хуулийн төслүүд боловсруулах ажил эхлээд цэгцрэх шатандаа явж байна.

-Томсгосон тойргоор сонгууль явуулахын ач холбогдол нь юу юм бэ. Сул тал нь бас юу вэ?

-Олон эерэг тал байна. Жижиг 76 тойргийн үед сонгогч ганцхан л сонголт хийдэг. Тийм болохоор сонголтгүй сонгууль хэмээн гомдоллодог. Харин томсгосон тойрогт олон нэр дэвшигч өрсөлдөж, сонголтын илүү боломж бүрдэх учраас энэ нь сонгогчдын хувьд нэг давуу тал болж байгаа юм. Сонгох эрхээ өргөн хүрээнд хэрэгжүүлэх бололцоог олгож байна гэсэн үг л дээ. Нөгөөтэйгүүр тухайн тойрогт нэг намын нэр дэвшигчид баг болж, намынхаа мөрийн хөтөлбөрийг хамтдаа таниулах боломж бүрдэнэ. Тойрог том учраас хууль зөрчиж бэлэг сэлт, мөнгө төгрөг тараадаг асуудал гарахгүй. “Царцааны нүүдэл” ч багасна. Нэг ёсондоо мөнгөний сонгууль болохоос сэргийлж байгаа хэрэг. Өөр нэг давуу тал бол том тойрогт сонгогчид зөвхөн нэг намын нэр дэвшигчийг дэмжих бус холимог сонголт хийх боломж өргөн. Хамгийн гол нь сонгуулийн дараа байгуулагдах УИХ улс орны хийгээд ард түмний нийтлэг эрх ашигт нийцсэн, хөгжлийн бодлогодоо захирагдсан бодлого явуулахад ихээхэн ач холбогдолтой. Улсын төсвийг 76 жижиг тойрогт хуваарилж тарамдуулдаг, үүний урхагаар хөгжлийн том төслүүд гацдаг асуудал байхгүй болно гэж харж байна. Мэдээж хэрэг сул талууд ч бас бий. Гэхдээ давуу тал нь сул талаасаа илүү давж гарна гэж үзэж байгаа.

-Манай улс сонгуулийг гурван өөр хуулиар анх удаа зохицуулах гэж байна. Аймаг нийслэл, сум дүүргийн ИТХ-ын Сонгуулийн тухай хууль батлагдсан. Энэ хуулийн онцлог нь юу вэ?

-Аймаг, нийслэл, сум, дүүргийн Иргэдийн төлөөлөгчдийн хурлын сонгуулийн тухай болон хамт өргөн мэдүүлсэн Аймаг, нийслэл, сум, дүүргийн Иргэдийн төлөөлөгчдийн хурлын сонгуулийн тухай хуулийг дагаж мөрдөх журмын тухай хуулийн төслүүдийг УИХ энэ оны нэгдүгээр сарын 30-ны өдөр баталсан. Энэ хуулиар орон нутаг дахин сонгуулиа зарлаж чадахгүй нөхцөл үүсдэг байсан асуудлыг нэг мөр арилгаж байгаа. Өөрөөр хэлбэл, орон нутгийн Хурлын дахин болон нөхөн сонгуулийг жил бүрийн зургадугаар сарын гурав дахь долоо хоногийн ням гаригт улс даяар нэгдсэн журмаар явуулах, дахин сонгууль зохион байгуулах тухайн шатны сонгуулийн хороо нь татан буугдсан, эсхүл бүрэлдэхүүнгүй болсон бол Сонгуулийн ерөнхий хороо энэ хуульд нийцүүлэн тухайн шатны сонгуулийн хороог байгуулахаар хуульчилж өгсөн. Түүнчлэн өөр нэг чухал зохицуулалт бол 1996 оны Аймаг, нийслэл, сум, дүүргийн Иргэдийн төлөөлөгчдийн хурлын сонгуулийн тухай хууль хүчингүй болсноос хойш Орон нутгийн Хурлын сонгуульд зэрэг нэр дэвшихийг хориглож ирсэн. Тэгвэл Сум, дүүргийн хурлын төлөөлөгчид нэр дэвшигч нь аймаг, нийслэлийн Хурлын төлөөлөгчид зэрэг нэр дэвшиж болохоор болж байна. Мөн ээлжит сонгуулийн жил эхэлснээс хойш бусдын нэр төр, алдар хүндийг гутаан доромжилсон худал мэдээллийг нийтэд дэлгэсэн, ийм агуулга бүхий мэдээллийг хэвлэмэл материалын хэлбэрээр, эсхүл мэдээллийн хэрэгсэл, цахим орчин дахь олон нийтийн сүлжээгээр тараасан болох нь шүүхийн шийдвэрээр тогтоогдсон этгээдийг нэр дэвшигчээр бүртгэхээс татгалзана гэдэг заалт оруулсан. Өрсөлдөгчөө гүтгэн доромжилж, гутаан харлуулж байгаад сонгуульд нэр дэвшээд ороод ирдэг этгээдүүдийн бусармаг үйлдлийг үүгээр хааж өгч байгаа юм. Орон нутгийн хурлын сонгуулийг аль болох улстөржүүлэхгүй байхыг их чухалчилсан. Энэ хүрээнд мөнгөн хандивын хэмжээг иргэний хувьд хоёр сая төгрөг хүртэл, хуулийн этгээдийн хувьд 10 сая төгрөг хүртэл байхаар бууруулсан. Сонгуулийн сурталчилгааны хугацаа 22 хоног байсныг 15 хоног болгон багасгасан гээд дэвшилтэт өөрчлөлтүүд хийгдсэн гэж үзэж байна.

-Намрын чуулган завсарлалаа. Хаврын чуулганаар ямар асуудлууд хэлэлцэхээр байгаа вэ?

-Энэ УИХ-ын отгон чуулган гэдгээрээ хаврын чуулган онцлог болно. Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийг 2020 оны тавдугаар сарын 25-ны өдрийн 12 цагаас бүх нийтээр дагаж, мөрдөж эхэлнэ. Тиймээс эн тэргүүнд Монгол Улсын Үндсэн хуульд оруулсан нэмэлт, өөрчлөлтийг дагалдан гарах учиртай холбогдох хуулиудыг хэлэлцэн батлах их ажил хүлээгдэж байна. Тухайлбал, Монгол Улсын их хурлын тухай, Монгол Улсын их хурлын чуулганы хуралдааны дэгийн тухай, Монгол Улсын Засгийн газрын тухай, Засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгж, түүний удирдлагын тухай, Хот, тосгоны эрх зүйн байдлын тухай, Нийслэлийн эрх зүйн байдлын тухай, Үндэсний баялгийн сангийн тухай, Хөгжлийн бодлого, төлөвлөлт, түүний удирдлагын тухай, Улс төрийн намын тухай зэрэг хуулийн төслийг хэлэлцэн батлах зайлшгүй шаардлага тулгарч байна. Хаврын чуулган нэлээн ачаалалтай, ажил хэрэгч чуулган байна байх.

Categories
онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Эцэг бүхэн гэртээ Есүхэй баатар байдаг

Эцэг хүн гэдэг гэр бүлийн бахархалт эрхэм байдаг. Чингис хаанд эцэг Есүхэй нь бахархалт нэгэн байсантай адил, аав бүхэн үрдээ яг л тийм. Хүүдээ, охиндоо, ханьдаа тэр дахин олдошгүй баатар. Хэцүү цагт өмгөөлж хамгаалан, тэжээн тэтгэж, зам мөрийг нь холч ухаанаараа чиглүүлэгч, өмөг түшиг болж, үргэлжид үлгэрлэх бахархалт нэгэн бол хүний эцэг мөнөөс мөн. Үүнийгээ ч эцэг хүн ухаарч, сэхээрсэн байдаг. Тэр гэр бүлийнхээ төлөө амиа өгөхөөс ч буцахааргүй их сэтгэлийн тэнхээтэй оршдог. Үлдэх үр минь байгаа хойно гэсэн өег бодол нь түүнийг цатгачихдаг хэрэг. Энэ бодол хийгээд үр хүүхэд, хань ижлийнх нь өөрийг нь гэх сэтгэл түүний бахархал юм. Эцэг хүний бахархал, энэ үнэт зүйлийг нийгэм даяар үгүйсгэж, гутаан доромжлох явдал олонтаа харагдах болжээ. Эр хүн ийм зүйлд их эмзэг байдаг юм.

Саяхан болсон нэг эмгэнэлт явдал үүний тод жишээ. Сэлэнгэ аймгийн Мандал сумын Ноён уулын арын аманд мод тайрч байсан иргэдийг шийтгэж байгаа нэрийдлээр Босоо хөх Монгол ТББ-ын тэргүүн асан П.Шинжээравдан модоор балбасан. Түүнийгээ бахтай нь аргагүй цахим орчинд тарааж, зодуулж байгаа аав гэр бүлийнхээ өмнө ичгэвтэр байдалд орлоо. Энэ явдлын дараахан мод бэлтгэж байсан иргэдийн нэг нь амиа хорлолоо. Үр хүүхэд, хань ижлийнхээ өмнө ичгэвтэр байдалд орсон тэр тэссэнгүй бололтой.

Ер нь ч сүүлийн үед цахим орчинд хувь хүмүүстэй холбоотой янз бүрийн бичлэг цацагдах болжээ. Хамгийн сүүлд л гэхэд хар тамхинд мансуурсан жүжигчин залуу ээжийгээ зодож, танхайрч байгаа бичлэг цацагдлаа. Ээж нь хүүхдэдээ зодуулах шиг гутамшиг байдаггүй. Гэхдээ амьдралд ийм зүйл мэр сэр болдог. Үүнийгээ бусдад ярьж, харуулдаггүй ёстой юм шүү дээ. Эх хүний хамгийн эмзэг зүйл энэ. Гэтэл тэр бичлэгийг нийтэд цацаж эх хүний эрхэмсэг оршихуйг гутаан доромжилж байгаа нь яаж байгаа юм бэ. Эх болгон гэртээ Өүлэн эх байдаг юм шүү дээ.

Үүгээр зогсохгүй Н.Номтойбаярын зодооны бичлэг цацагдаж танхай, балмад буриадаараа дуудуулав даа. Тэрээр “Ядаж яс, үндсээр минь битгий доромжил, буриад хүн бүр балмад байдаггүй юм шүү” хэмээн учирлаж ч харагдана лээ. Оймсондоо мөнгө нуусан залуугийн бичлэг ч цахим орчинд шуугиан дэгдээж, түүнийг нийгэм даяар хараан зүхсэн. Түүний айж сандарсан, гэм буруугаа ухаарсан, өнөөхөө нуухчаа аядаж байгаа бичлэгийг АТГ-ынхан цацсан. Бодох нь ээ түүнд эцэг, эх, хань ижил, үр хүүхэд байдаг л байх даа.

Ерөнхийлөгч асан Намбарын Энхбаярыг салаавч гаргаж орилж буй бичлэг задарч, Монгол Улсын төрийн тэргүүн байсан шүү дээ гэх халаглалыг гадна, дотны олон мянган хүнд төрүүлсэн. Энэ хүн Монгол Улсын Ерөнхийлөгч байсан хүн. Ерөнхийлөгч байж улс удирдаж явсан хүний эго ямар байх билээ. Энэ хүн ямар байсныг бид ч мэднэ. Монгол Улсын хаан гэгдэж байсан хүн шүү дээ. Энэ бүгдийг нь гутаан доромжилж, төрийн хүнд суртал, дарангуйллын хатуу улаар нуга дэвсэлж, өөрийн ухаанаа алдсан үед нь бичлэг хийж, тэд тараасан.

Ингэж бичлэг задалж хэн нэгнийг гутаан доромжлох нь буруу. Бичлэгийг задалж тараагаад байгаа хүмүүс хүний эрхэмсэг оршихуйг хөндөж байгаагаа мэддэггүй хэрэг үү. Хүн гээч угаас өөрийнхөө сүүдэртэй талыг бусдаас нуухыг хүсдэг. Хүнд муугаа харуулах дургүй. Тэгвэл хүн ямар үед ичмээр муухай ааш араншин гаргаж, нууж байсан төрх байдлаа илтгэдэг вэ. Хүн маш ихээр айж, ичиж, өөрийн ухаангүй сандарч, тэвдэж байх үедээ муу муухай бүхнээ ил гаргадаг. Учир нь энэ үед хүний амьтнаас ялгардаг ухамсар гээч зүйл нь алга болж, адгууслаг зөн нь бий болдог юм. Энэ бол хүн төрөлхтний жам.

Айсан, ичсэн, хүчинд автсан энэ үед нь санаатай байдлаар бичлэг хийж олон нийтэд тараах нь хүн гээч амьтны эрхэмсэг оршихуйг гутаан доромжилж буй хэрэг. Хүний хамгийн их нуудаг ааш авираа ил гаргасан тэр бичлэг хүмүүст мартагддаггүй. Ямар ч үед хүмүүс түүнийг үүгээр нь л шоолдог.

Миний дээр дурдсан бүх тохиолдолд төр, цагдаа хүчний байгууллага хийсэн бичлэг байсан. Харин тэдгээрийг АТГ, цагдаа, прокурорын байгууллагаас зориудаар, бодлоготойгоор тарааж байна. Ингэж тэд иргэдийг дээрэлхдэгээ харуулж “Бид ийм хүчтэй шүү” гэж ард түмнийг сүрдүүлж, “Бидний үгэнд орохгүй бол та нарыг ч энэ мэтээр шившиглэх болно” гэж анхааруулж, бас өөрсдийгөө ажил хийсэн гэж зөвтгөж байгаа байх.

Тэртэй тэргүй хууль шүүхээр шийдэгдэх нь ойлгомжтой байхад мөрдөн байцаалтын явцад олсон энэ бичлэгүүдийг задалж, цахим орчноор тараах нь нөгөө хүнийг давхар яллаж байгаа хэрэг. Энэ бол гэмт хэрэг юм. Одоо биш юм аа гэхэд зургаан сарын дараа энэ мөрдөн байцаалтын нууц задруулсан гэх гэмт хэрэг болно. Угтаа одоогийн эрх баригчид тэр дундаа Галшар чигээс угшилтай нөхөд АТГ, цагдаа, прокурорт өөрдсийнхөө хүмүүсийг тавьчихаад дуртай бичлэгээ сугалж, нийгэмд цацаж байгаа юм. Энэ удаан үргэлжлэхгүй ээ. Сонгуулийн дараа бүгд солигдоход хийсэн үйлдэл тань гэмт хэрэг болох болно гэдгийг дахин хэлье.

Categories
мэдээ нийгэм

Хоёрдугаар сарын 11-нд болох үйл явдлууд

11.00 цагт Эрүүл мэндийн яамнаас коронавирусний асуудлаар өөрийн байрандаа мэдээлнэ. Утас: 99179899

11.00 цагт “Үндэсний мэдээллийн төв”-д Иргэдийн нэгдсэн холбооноос цаг үеийн асуудлаар мэдээлнэ.

11.00 цагт ХСҮТ-д шинээр тохижуулсан Хүлээлгийн танхимийн нээлт болно. Утас: 99030249, 91115302

11.30 цагт ЖДҮДС-гийн гадна талбайд “Иргэдийн Нэхэх Эрх” ТББ-аас тус сангийн зээлийн талаар мэдээлнэ.

11.40 цагт Экологийн цагдаагийн алба болон Монголын Байгаль Орчны Иргэний Зѳвлѳлтэй хамтран ажиллах санамж бичигт гарын үсэг зурах ёслол Экологийн цагдаагийн албаны байранд болно.

12.00 цагт “Ардчиллын өргөө”-нд Ардчилсан намаас цаг үеийн асуудлаар мэдээлнэ. Утас: 91020880

Categories
мэдээ цаг-үе

Цай Веньруй: Монгол нөхдийн сайхан сэтгэл, сайн үйлсийг хараад бид машид сэтгэл хөдөлж байна

БНХАУ-аас Монгол Улсад суух Онц бөгөөд Бүрэн эрхт элчин сайд Цай Веньруй энэ сарын 3-ны өдөр Монгол Улсын Гадаад харилцааны сайд Д.Цогтбаатартай уулзаж, итгэмжлэх жуух бичгийн хуулбараа өргөн барьсан юм. Элчин сайд анхны ярилцлагаа “Өдрийн сонин”-д өглөө.

-Таны хувьд БНХАУ-аас Монгол Улсад суух Онц бөгөөд Бүрэн эрхт Элчин сайдын үүргийг хүлээж аваад удаагүй байгаа. Монгол орон болон монголчуудын талаарх сэтгэгдлээ хуваалцахгүй юу?

-Би 1986 онд анх удаа БНХАУ-аас БНМАУ-д суух элчин сайдын яамны мэргэжилтнээр томилогдон Монголд ирж байлаа. 1986 оноос өнөөдрийг хүртэлх 30 гаруй жилийн 19 жилд нь Монголд ажиллаж амьдарсан байна.

Монгол Улс маань өргөн уудам нутагтай, үзэсгэлэнтэй байгальтай, аялал жуулчлалыг хөгжүүлэхэд таатай нөхцөл бүрдсэн газар. Энэ сайхан газар нутагт амьдардаг монгол иргэд элгэмсэг дотно, зочломтгой, шулуун шударга мөн авьяас билэгтэй.

Ийм сайхан улс орон, ард түмний дунд ажиллаж, амьдарна гэхээр маш таатай байна.

-Та өмнө нь Монголд нэг биш удаа томилогдон ажиллаж байсан. Тэр ч утгаараа Монголын зан заншил, хэл, соёлыг сайн мэддэг дипломатч. Харин одоо Элчин сайдаар томилогдон ажиллаж эхэллээ. Элчин сайдаар томилогдоод хийх хамгийн эхний ажил тань юу байх бол. Мөн урт хугацаанд хэрэгжүүлэх ажлын төлөвлөгөөнөөсөө хуваалцахгүй юу?

-Хамгийн түрүүнд би БНХАУ-ын засгийн газрын Монгол Улстай харилцахад баримталдаг төрийн бодлогыг яг таг хэрэгжүүлнэ. БНХАУ-ын засгийн газар Монгол Улстай харилцах харилцаагаа цаг ямагт чухалчилж, иж бүрэн стратегийн түншлэлийн харилцаандаа тодорхой, тууштай хандана. Эхлээд бид бие биенийгээ хүндэтгэж харилцан итгэлцэж, хоёр улсын төрийн харилцан итгэлцлийн түвшингээ дээшлүүлнэ. Хоёрдугаарт, хоёр тал бие биенийхээ эрх ашгийн цөмийг харилцан хүндэтгэж, харилцан дэмжинэ. Гуравдугаарт, харилцан ашигтай, хүртээмжтэй хамтын ажиллагааг хоёр тал хөгжүүлэх хэрэгтэй. Хамтын ажиллагаа ард түмэнд хүртээмжтэй байх нь илүү их чухал. Мөн ард түмэн хоорондын харилцаа, найрамдлыг бэхжүүлэхийн төлөө ажиллах болно. Хятадуудын хэлдгээр “Төрийн харилцаа бол ард иргэдийн харилцаанаас эхэлдэг. Ард иргэдийн харилцааны гол цөм нь бие биенийгээ ойлгоход оршино” гэдэг. Тиймээс ард түмэн хоорондын харилцааг улам бүр хөгжүүлэхийн төлөө бид ажиллана. Мөн олон улсын хамтын ажиллагаагаа бэхжүүлэх хэрэгтэй байна. “Бүс ба зам” санаачилгыг манай хоёр улсын хөгжлийн стратегид илүү их уялдуулан зохицуулах, хэрэгтэй байна. “Бүс ба зам” бодлогын хүрээнд хоёр тал бодит ажил, хамтын ажиллагаагаа эхлүүлэх нь зүйтэй гэж үзэж байгаа. Мөн бид энэ асуудал дээр Монголын холбогдох байгууллагатай илүү ойр дотно, идэвхтэйгээр хамтран ажиллах хэрэгтэй.

-Монгол, Хятад хоёр улсын эдийн засгийн харилцааг хөгжүүлэхэд таны зүгээс ямар шинэлэг алхам хийх вэ?

-Манай хоёр улс хөршүүд. Худалдаа эдийн засгийн хамтын ажиллагааг хөгжүүлэх чиглэлд давуу тал ихтэй байдаг. Сүүлийн жилүүдэд бидний худалдаа, эдийн засгийн хамтын ажиллагаа амжилттай хөгжиж ирлээ. Өнгөрсөн онд бидний худалдааны нийт эргэлт, 900 мянган ам.долларт хүрсэн. Энэ онд нэг сая ам.долларт хүргэнэ гэж бид төлөвлөж байна. Эдийн засгийн хамтын ажиллагааг хөгжүүлэхдээ хоёр талын хамтын ажиллагаанаас гадна БНХАУ, ОХУ, Монгол Улс гэх гурван талын хамтын ажиллагаа чухал. Хоёр талын хувьд дэд бүтцийн хөгжлийн салбарт илүү их хамтран ажиллах шаардлага, хэрэгцээ, бололцоо бий. Хамтын ажиллагаагаа хөгжүүлэхдээ шинэ орчинг бий болгох хэрэгтэй байна. Өнгөрсөн онд бид БНХАУ, Монгол Улсын хооронд хил орчмын худалдааны чөлөөт бүс байгуулах тухай хэлэлцээрийг байгууллаа. Цаашид энэ хэлэлцээрийг бодит ажил болгохын төлөө ажиллах болно. Хамтарсан чөлөөт бүсийг жинхэнэ ёсоор байгуулж, хэрэгжүүлж чадах юм бол хоёр улсын эдийн засгийн хамтын ажиллагаанд шинэ боломж, шинэ үүдийг нээх болно. Мөн Монгол Улс мал аж ахуйн орон. Мал аж ахуйн салбарт давуу тал ихтэй. Энэ боломжийг ашиглаж бид Мал аж ахуйн бүтээгдэхүүнийг боловсруулах, худалдааны чиглэлээр хамтран ажиллана. 2016 онд манай улсын ерөнхий сайд Монгол Улсад айлчлах үед хоёр улсын ерөнхий сайд энэ чиглэлээр хамтран ажиллахаар тохиролцсон. Цаашид бид энэ тохиролцоог хэрэгжүүлэхийн төлөө ажиллах болно. Түүнчлэн Уул уурхайн салбар хоёр орны хамтын ажиллагааны чухал салбар. Монгол Улс баялгаар баян орон. Бид хөрш орнууд учраас тээвэрлэлтэд давуу талтай. Мөн БНХАУ өргөн зах зээлтэй. Монгол Улсын байгалийн баялгийг боловсруулж, нэмүү өртгийг нэмэгдүүлэх, Монголын ард түмэнд илүү их ашиг тусыг хүртээх чиглэлээр бид хамтран ажиллах нь чухал байна.

-Гадаад харилцааны сайд Д.Цогтбаатартай та саяхан уулзаж, ярилцсан. Тэгэхдээ юу ярилцсан бэ?

-Сайдтай уулзаж, жуух бичгийн хуулбараа өргөн барилаа. Бид хоёр найрсгаар хоёр улсын харилцааг хэрхэн хөгжүүлэх талаар санал бодлоо солилцож, ярилцлаа. Би БНХАУ-аас Монгол Улсад баримталж байгаа бодлогыг ярьсан. Сайд маань хоёр улсын харилцааг маш өндрөөр үнэлж байгаа гэдгийг сонсоход таатай байлаа. “БНХАУ, Монгол Улсын харилцаа улс орнуудын харилцааны үлгэр жишээ” гэж сайд маань дүгнэсэн байна лээ. Бүрэн санал нэгдэж байгаа. Цаашид хоёр тал хоёр улсын найрсаг ажил хэрэгч хамтын харилцааг хөгжүүлэхийн төлөө хамтран ажиллах болно.

-“Нэг бүс, нэг зам” санаачилгын хүрээнд БНХАУ-тай хөрш зэргэлдээ болон бүс нутгийн орнууд идэвхтэй хамтран ажиллаж, үр шимийг нь хүртэж байна. Харин Монгол Улсын тухайд газар зүйн байршлаасаа шалтгаалан энэ санаачилгын хүрээнд татагдан орохоос илүүтэй, Орос, Монгол, Хятад гэсэн гурван улсын Эдийн засгийн коридор төслөөр холбогдож байна. Одоогоос бараг дөрвөн жилийн өмнө Гурван улсын эдийн засгийн коридорын хүрээнд хэрэгжүүлэх дэд бүтцийн томоохон төслүүдээ тохирсон ч гүйцэтгэл хангалтгүй байгаа. Гурван улсын эдийн засгийн коридорын төслүүдийг хэрэгжүүлэхэд ямар саад бэрхшээл байна вэ?

-“Бүс ба зам” бол ганц Хятад улсын бодлого биш. Энэ бол олон улсын, бүс нутгийг хөгжүүлэх томоохон төсөл. БНХАУ-д ашигтай төдийгүй, нийт оролцож буй бүхий л улс оронд ашиг тусаа өгнө гэж үзэж байна. “Бүс ба зам”-ын гол үзэл санаа нь хамтаараа ярилцаж, зөвлөлдөж, ач тусыг нь хамтдаа хүртэх юм. БНХАУ болон Монгол Улс энэ хөтөлбөрөө хэрэгжүүлж, оролцоход газарзүйн хувьд ихээхэн давуу талтай. “Бүс ба зам”-ын стратегийн хүрээнд зургаан коридор байгуулахаар төлөвлөж байна. Үүний нэг нь БНХАУ, Монгол Улс, ОХУ-ын эдийн засгийн коридор юм. Гурван талын ярилцаж байгаагаар энэ коридорт нэлээд олон төсөл хамрагдаж байна. Түүний дотор дэд бүцийн төсөл болох Алтанбулаг-Улаанбаатар-Замын-Үүд-ийн төмөр зам, автозамын төсөл болон боловсруулах үйлдвэр байгуулах төсөл орж байгаа. Түүнчлэн мөнгө, санхүү, чөлөөт худалдаа гээд маш олон төсөл бий. Эдгээрийг гурван тал нухацтай судалж, ярилцах хэрэгтэй. Ойрын үед эхлэх бололцоотой байгаа төслийг гурван тал сонгож, хэрэгжүүлж эхлэх нь аль, аль талдаа ашигтай шийдэл.

-Монгол Улсад Хятадын хөрөнгө оруулалттай олон аж ахуйн нэгж уул уурхай, дэд бүтцийн салбарт ажиллаж байна. Харин аж үйлдвэр, тэр тусмаа боловсруулах аж үйлдвэрийн хөрөнгө оруулалт хангалтгүй байна. Энэ байдлыг засахын тулд Хятадын Засгийн газрын зүгээс дэмжлэг үзүүлнэ гэдэгт итгэж байна…

-Монгол Улсад үндэсний аж үйлдвэрийг хөгжүүлэх бодлого баримталж байгаа. Зарим арга хэмжээнүүдийг ч авч байна. БНХАУ-ын талаас дэмжиж байгаа. Ер нь Монгол Улсын эдийн засгийн хөгжилд үндэсний аж үйлдвэрлэл илүү их боломжийг нээж өгнө. Эхний ээлжинд уул уурхайг түлхүү ашиглаж, олсон хөрөнгөөрөө аж үйлдвэрлэл, боловсруулах үйлдвэрийг хөгжүүлж болно. Энэ чиглэлд бид дэмжиж, хоёр тал хамтарч болно. БНХАУ-д техник, технологи бий. Санхүүгийн боломж ч бий. Тиймээс хоёр тал энэ хүрээнд хамтран ажиллах бололцоотой. Цаашид бид Монгол Улсад боловсруулах үйлдвэр, нэмүү өртөгтэй бүтээгдэхүүн гаргахад нь анхаарал хандуулах болно.

-БНХАУ болон Монгол Улсын харилцааг шинэ шатанд гаргахын тулд талууд юун дээр анхаарч ажиллах ёстой гэж та бодож байна вэ?

-Бидний харилцаа өндөр түвшинд хүрч байна. Энэ харилцааг хөгжүүлж, өргөжүүлэх гэрэлт ирээдүй бий. Д.Цогтбаатар сайдын дүгнэсэнчлэн үлгэр жишээч, харилцааг хадгалж, хөгжүүлэх, улс төрийн хүрээнд харилцан итгэлцэх итгэлцлийг нэмэгдүүлэх хэрэгтэй. Хоёрдугаарт, энэ харилцааг урт удаан хугацаанд хөгжүүлэхэд тусалдаг эдийн засгийн хамтын ажиллагааг түлхүү хөгжүүлэх хэрэгтэй. Эдийн засгийн хамтын ажиллагаа бол улс төрийн харилцааг хөгжүүлэх томоохон хөшүүрэг юм. Гуравдугаарт, ард иргэд хоорондын харилцан танин мэдэх, ойлголцлыг дээшлүүлж, бататгах хэрэгтэй байна. Сүүлийн жилүүдэд энэ чиглэлээр дорвитой ахиц, дэвшлүүд гарч байна. Эргэж ирэхэд л ажиглагдаж байсан. Мөн олон улсын нийгэмлэгийн өмнө хүлээсэн үүргээ биелүүлж, бие биенийгээ дэмжиж, тусалж, олон улсын тавцанд байр сууриа уялдуулан зохицуулах хэрэгтэй байна.

-Сүүлийн хоёр гурван жилд Хятадын сонгодог уран зохиолыг монгол уншигчдад таниулах, кино урлагийг монгол телевизүүдээр нэвтрүүлэх зэргээр соёлын харилцаа эрчимтэй явж байна. Гэвч дан нэг улсын соёлын контентыг телевизээр түлхүү гаргахад олон нийтийн зүгээс дургүйцэх хандлага ажиглагддаг. Энэ хандлага Өмнөд Солонгосын олон ангит кинонуудын тухайд ч ажиглагддаг. Манай хоёр улс түүх, соёлын урт удаан жилийн түүхтэй. Энэ түүхийг харуулсан хамтарсан соёлын контент бүтээх замаар энэ хандлагыг зөөллөх боломж харагддаг. Энэ тал дээр таны бодлыг сонсмоор байна…

-Чухал сэдэв. Манай хоёр ард түмэн өнө удаан жилийн уламжлалт харилцаатай. Сэтгэл зүйн хувьд ч ижил төстэй. Тиймээс энэ тал дээр хамтын ажиллагаагаа нэмэгдүүлэх нь давуу тал үүсгэнэ. Соёл урлагийн салбарт хамтран ажиллаж, бүтээл туурвихад бидний зүгээс дэмжинэ. Хоёр талын соёлын харилцааг хөгжүүлэх хэрэгтэй. Нэгэнт ийм бололцоо байгаа учраас ашиглах ёстой. Ялангуяа би хувь хүний зүгээс дэмжлэг үзүүлэх болно.

-Сүүлийн таван жил БНХАУ-ын дэмжлэгтэйгээр монгол оюутнуудыг Хятадад сургая гэсэн Хятадын Засгийн газрын дэмжлэг нэлээн сайн явсан. Энэ хөтөлбөр дуусч байна. Цаашид үргэлжлэх болов уу?

-Хамтын ажиллагааны өргөн ирээдүйг хөгжүүлэхэд бие биенийгээ ойлгож, мэдэрдэг боловсон хүчин хэрэгтэй. Сүүлийн жилүүдэд Монголд хятад хэл эзэмшсэн боловсон хүчин олноор нэмэгдэж байна. Энэ нь хоёр улсын харилцааг хөгжүүлэхэд маш том тус дэм болж байгаа. Хоёр талын боловсролын хамтын ажиллагааг хөгжүүлэхийг БНХАУ-ын тал маш их чухалчилж байна. Олон жилийн турш Хятадын засгийн газрын тэтгэлгээр оюутнуудыг сургасан. Одоо тогтмол квот нь 220 оюутан байна шүү дээ. Цаашид энэ чиглэлээр хамтын ажиллагаагаа хөгжүүлэхийн төлөө байна. Хоёр талын боловсролын байгууллага энэ талаар ярилцаж байгаа. Энэ чиглэлд хамтын ажиллагаагаа улам эрчимжүүлнэ.

-БНХАУ-д коронавирусийн нөхцөл байдал хэр байгаа вэ. Дэгдэлт болон нас баралт өдөр бүр нэмэгдсээр байна шүү дээ?

-Өдгөө Хятадын ард түмэн халдварт өвчний эсрэг хатуу тэмцэж байна. Си Жиньпин дарга биечлэн удирдан зохион байгуулж, Ли Көчян ерөнхий сайд өвчний тархалттай тэмцэх төв ажлын хэсгийг удирдан бүх талын ажлыг зохион байгуулж, улс орон даяар тархалттай тэмцэх нэгдсэн системийг шуурхай байгуулан хамгийн цогц, хамгийн хатуу арга хэмжээг аван ажиллаж байна. Эдгээрийн олон арга хэмжээ “Олон улсын эрүүл мэндийн дүрэм”-ийн шаардлага болон ДЭМБ-ын санал зөвлөгөөнөөс хавь илүү давсан. Өвчний тархалтын нөхцөл байдал хүнд, ээдрээтэй байгаа ч урьдчилан сэргийлэх ажил тасралтгүй ахицтай байна. Вирусийн эсрэг вакцин гаргаж авах судалгааг эхлүүлсэн бөгөөд тусгаарлах эмнэлгийн барилгын ажил дуусч эмнэлэг ашиглалтад ороод байна. Уг өвчнөөр халдварласан хүний тоо хэдий олон байгаа ч Хятадад халдварын улмаас нас барах магадлал маш бага буюу хоёр хувь байна. Энэ магадлал Эбола, H1N1, Амьсгалын цочмог халтай хам шинж (SARS), Ойрх Дорнодын амьсгалын замын хам шинж (MERS) зэрэг халдварт өвчнүүдтэй харьцуулахад харьцангуй бага аж. Одоогоор уг халдвар эдгэрсэн тохиолдол тасралтгүй нэмэгдэж байгаа бөгөөд нөхцөл байдал өөрчлөгдөж сайнаар эргэнэ гэдэгт итгэлтэй байна. Хятад улс Си Жиньпин даргаар цөм болгосон ХКН-ын төвлөрсөн зөв удирдлагатай, Хятадын онцлогтой социализмын том асуудлыг төвлөрсөн хүчээр шийддэг тогтолцооны давуу талтай, эдийн засаг, нийгэм, эрүүл мэндийн салбарын өндөр хөгжилтэй, бүх ард түмний эв нэгдэл, олон түмний эр зоригоор урагшилдаг оюун санааны эрч хүчтэй байна. Бидэнд энэ халдварт өвчнөөс урьдчилан сэргийлж, даван гарах итгэл, чадвар мөн нөөц бололцоо ч байгаа.

Урьдчилан сэргийлэх тал дээр Хятад улс юуны өмнө ард түмнийхээ амь насыг, эрүүл мэндийг хамгаалах хариуцлагаа биелүүлж, үүний зэрэгцээ дэлхий дахины эрүүл мэндийн аюулгүй байдлыг хамгаалахад олон улсад хүлээсэн үүргээ биелүүлэх болно. Хятадын Засгийн газар өвчний тархалт үүссэн цагаас эхлэн нөхцөл байдалд нээлттэй, ил тод, үүрэг хариуцлагатайгаар хандаж, дотоод гадаадад тархалтын талаарх мэдээллийг цаг тухайд нь хүргэж ирсэн. Мөн ДЭМБ-д өвчний тархалттай холбоотой нөхцөл байдлыг хамгийн түрүүнд мэдэгдэж, вирусийн генийн дарааллын талаарх мэдээллийг ДЭМБ болон бусад улс орнуудтай цаг тухайд нь, санаачилгатайгаар хуваалцан бүх тал дээр идэвхтэй хариу арга хэмжээ авч, олон улсад холбогдох хамтын ажиллагаагаа бэхжүүлж нөхцөл байдал харьцангуй хөнгөн буюу халдвар тохиолдлын тоо нийт халдвараар бүртгэгдсэн тохиолдлын нэг хувийг эзэлж байна. Мөн Монгол Улсад уг өвчний тохиолдол гараагүй буйд маш баяртай байна. Энэ бүх нөхцөл байдал Хятад улс өвчний тархалттай тэмцэж, дэлхийн бүх ард түмний эрүүл мэндийг хамгаалахаар хамгийн их хүчин зүтгэл гаргаж, хамгийн үр дүнтэй арга хэмжээ авч байгааг харуулж байна.

Олон улс БНХАУ-ын өвчний тархалтын эсрэг авч хэрэгжүүлж буй арга хэмжээг өндрөөр үнэлж байна. ДЭМБ Хятад улс шинэ төрлийн коронавирусээр үүсгэгдсэн уушгины хатгалгааны тархалтын эсрэг шинжлэх ухаанч, үр дүнтэй арга хэрэглэж байна. Хятадын талын гаргаж буй хичээл зүтгэлийг хүндэтгэн сайшаах нь зүйтэй. Хятадын тал өвчнийг ялан дийлж чадна гэдэгт итгэлтэй байна гэсэн юм. ДЭМБ-ын ерөнхий захирал Терос Адханом, “Хятад улсын удирдлагууд болон ард иргэдийн өвчинтэй тэмцэж байгаа зүрх зоригийг хараад сэтгэл их хөдөлж байна. Хятад улсын авч хэрэгжүүлж буй хүчтэй арга хэмжээ зөвхөн Хятад төдийгүй дэлхий нийтэд тустай. Энэ үйл явдал Хятад улсын хариуцлагатай байдал, итгэл найдвар, чадварыг харуулж байна. Хятад улс дэлхийн улс орнуудад халдварт өвчинтэй тэмцэх шинэ үлгэр жишээг бий болгож өглөө” хэмээсэн юм. Герман, Сингапур, Англи зэрэг дэлхийн улс орнууд халдварт өвчнийг хянах, урьдчилан сэргийлэх, эмчлэх тал дээр Хятад улсаас үлгэр дуурайлал авч буйгаа илэрхийлэн, улс орнууд хамтын ажиллагаагаа нэмэгдүүлж, гар гараасаа барилцан халдварт өвчнийг ялан дийлэхийг уриалсан.

Нэгдүгээр сарын 30–ны өдөр, ДЭМБ шинэ төрлийн уушгины хатгалгаанаас үүдэн “Олон улсын онц байдал” зарласан нь Хятад улсын халдварын эсрэг хэрэгжүүлж байгаа арга хэмжээ хангалтгүй байна гэсэн үг биш, харин эрүүл мэндийн тогтолцоо сул улс орнуудыг хамгаалах, өвчний тархалтын эсрэг илүү олон улс орнуудын хүч чадлыг дайчлахын тулд юм. Хоёрдугаар сарын гуравны өдөр, ДЭМБ-ын ерөнхий захирал Терос Адханом “Улс орнууд үнэн бодит байдалд тулгуурлан, шинжлэх ухаанч талаас нь дүгнэлт хийх нь зүйтэй. Сэрэмжлэх нь зүйтэй хэдий ч хэт дэвэргэх шаардлагагүй. ДЭМБ-аас улс орнууд ямар нэгэн харилцан зорчих хөдөлгөөн болон худалдааг хязгаарлах арга хэмжээ ав гэж зөвлөхгүй” хэмээн дахин мэдэгдсэн. Хятадын тал олон улстай хамтын ажиллагаагаа нэмэгдүүлж, халдварын эсрэг арга хэмжээг хамтран хийж гүйцэтгэхэд бэлэн байгаа ба улс орнууд Хятад улсад дэгдээд байгаа өвчний байдал болон урьдчилан сэргийлэх ажлыг бодитоор харна гэдэгт найдаж байна. Хэт хязгаарлах арга хэмжээ авах шаардлагагүй.

Олон улс орнууд төрөл бүрийн хэлбэрээр Хятад улсын халдварт өвчний эсрэг тэмцэх тэмцлийг дэмжиж буйгаа илэрхийлж байхад АНУ эсрэгээрээ, Хятад улсад ямар ч бодит тусламж үзүүлээгүйгээр барахгүй, Хятад улсад дэгдсэн өвчний талаар хэт дэвэргэсэн хариу үйлдэл үзүүлж, хэтрүүлсэн тэмцэх арга хэмжээ авч байна. Тэр ч байтугай, зарим нэгэн өндөр албан тушаалтнууд Хятадын талаар нөхөрсөг бус тайлбар хийсэн нь муу үлгэр дуурайл үзүүлсэн хэрэг боллоо.

Зовох цагт нөхрийн чанар танигдана. Халдварт өвчин дэгдсэнээс хойш, Монгол Улсын Ерөнхий сайд У.Хүрэлсүх, Гадаад харилцааны сайд Д.Цогтбаатар нар БНХАУ-ын ерөнхий сайд Ли Көчян, Төрийн Зөвлөлийн гишүүд, Гадаад хэргийн сайд Ван И нарт Хятад улсыг дэмжиж буйгаа илэрхийлэн захидал илгээж, Монгол Улсын Засгийн газар Хятадын талд 200 мянган ам.долларын хандив үзүүлж буйгаа мэдэгдсэн. Монголын улс төрийн намуудын удирдлагууд болон найрсаг харилцаатай байгууллагууд, салбар бүрийн төлөөллүүд Хятад улсыг дэмжиж буйгаа илэрхийлэн, хандив өргөхийг уриалсан. Монгол нөхдийн сайхан сэтгэл, сайн үйлсийг хараад бид машид сэтгэл хөдөлж байна, чин сэтгэлийн талархал илэрхийлье. Энэ бүхэн сүүлийн жилүүдийн Хятад, Монгол хоёр орны харилцааны өндөр хөгжил, хоёр орны ард иргэдийн гүн гүнзгий найрамдлыг харууллаа. Саяхан, Монгол Улс Хятад, Монголын хилийн боомтуудаар зорчих иргэдийн хөдөлгөөнд хязгаарлалт хийсэн. Хятадын тал үүнийг ойлгож байгаа бөгөөд Монгол Улс ДЭМБ-ын зөвлөмжийг хүндэтгэж, Хятад, Монгол хоёр орны ард иргэдийн найрамдал, хоёр орны харилцааг сахин хамгаалах үүднээс зохих хязгаарлалтын арга хэмжээг аажмаар султгаж, хоёр орны иргэдийн зорчих хөдөлгөөн болон худалдааны сөрөг нөлөөг багасгана гэдэгт итгэлтэй байна.

-Та монгол хэл сурч, Монгол Улсад олон удаа томилогдон ажиллаж байсан хүн. Яагаад монгол хэл сонирхон судлах болсон бэ. Монгол хэлний том мэргэжилтний хувьд монгол хятад хэлнээ зохиол бүтээл орчуулж байсан уу?

-Монгол Улсын ачаар, Монголын багш нарын ачаар би монгол хэл судалж, сурч эзэмшсэн байна. Монголын уран зохиолыг унших дуртай. Монгол Улсын зарим бүтээлүүдийг хятад хэлэнд хөрвүүлж орчуулсан. Бээжингийн их сургуулийн багш Дулаан гуай Монголын шүлгийн түүврийг хятад хэлэнд орчуулсан. Цаашид Монголын ард түмний тухай ойлголтыг нэмэгдүүлэхийн тулд Монголын ном, бүтээлүүдийг хятад хэлэнд орчуулах ажлыг улам эрчимжүүлнэ.

-Та яагаад монгол хэлийг тэр олон мянган хэлээс онцлон гүнзгийрүүлэн суралцсан юм бэ?

-Монгол хэл сурна гэж анхандаа бодоогүй. Манай нутагт орос хэлийг нэлээд заадаг байлаа. Би хойд нутгийн хүүхэд учраас монгол хэлний факультетэд хуваарилагдсан. Анх сурахад хэцүү байсан. Дуудлага амаргүй байлаа. Тэгээд Монголд ирж ажиллаад, Элчин сайдын яамнаас намайг МУИС-д оруулж, хэлний дадлага хийлгэсэн. Монгол багш нарын ачаар монгол хэлийг эзэмшсэн. Надад сайхан багш нар хичээл зааж байсан. Чой.Лувсанжав багшаас эхлүүлээд л.

-Та Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Х.Баттулгад итгэмжлэх жуух бичгээ удахгүй өргөн барина.

-Удахгүй эрхэм Ерөнхийлөгчид жуух бичгээ албан ёсоор өргөн барина. Тэсэн ядан хүлээж байна. Ерөнхийлөгчтэй уулзахдаа БНХАУ-ын Засгийн газраас монгол Улстай харилцах төрийн бодлогыг дахин давтан илэрхийлнэ. Монгол Улсын тусгаар тогтнол, нутаг дэвсгэрийн бүрэн бүтэн байдлыг хүндэтгэх нь БНХАУ-ын тууштай бодлого юм.


Categories
мэдээ цаг-үе

Арван нэгэн доктортой 10 “А” анги

“Эдний ангийнхан суугаад сурчихсан байдаг юм. Ийм л хүүхдүүд юм сурна даа” гэх цагаахан атаархлыг бусад багш нартаа төрүүлж явсан Цэмээдэй, Рагчаадорж багш нартай Ховд аймгийн нэгдүгээр арван жилийг 1991 онд төгссөн 10 “А” бүлэг өнөөдрийн “Нэг ангийнхан” буланд оролцож байна.

Бага ангийн багш Цэмээдэй нь тэдэнд хичээлдээ маш анхааралтайгаар сууж сурахыг заадаг байв. Тэд багшаасаа номыг нь ч, номхоныг нь ч сурч чаджээ. Харин Рагчаадорж багшийнхаа “Та нар минь дөлгөөхөн, мөн ямар ч зүйлд буурь суурьтай хандаж, сайтар нягталж, ард нь заавал гарч байгаарай” гэсэн үгсийг ч өдгөө санан биелүүлсээр явдаг байна. Тиймдээ ч энэ ангиас 11 эрдэмтэн доктор төрөн гарсан биз ээ. Тухайлбал, Хэл шинжлэлийн ухааны доктор Д.Бадамноров, Газарзүйн шинжлэх ухааны доктор Б.Баярхүү, Хэл шинжлэлийн ухааны доктор Ч.Соёлмаа, Хэл шинжлэлийн ухааны доктор Ц.Ичинхорлоо, Эдийн засгийн ухааны доктор Б.Батбямба, Химийн шинжлэх ухаан доктор Д.Ганчимэг, Физикийн шинжлэх ухааны доктор Ц.Цэрэнгомбо, Ж.Лхагвасүрэн. Ш.Жаргалсүрэн, Э.Оргилмаа, Математикийн шинжлэх ухааны доктор Д.Отгонтуяа нар юм. Эдийн засаг, математик, хэл шинжлэл, хими, физикийн салбарт докторуудтай болохын сацуу Хөнгөн атлетикийн спортын мастер С.Цэрэнжамц, аймгийн заан, волейболын спортын мастер Р.Цогтдалай, волейболын спортын мастер Д. Бадамноров, Д.Отгонбаяр, Т.Хандмаа, Д.Наранцэцэг гэсэн зургаан спортын мастертай байна.

Аймгийн заан, волейболын спортын мастер Р.Цогтдалай “Манай анги бол спортлог хамт олон байлаа. Тухайн үед заал одоогийнх шиг элбэг байгаагүй ч хашаа, гудамжаараа нийлээд, хоёр шонгийн хооронд олс татаж байгаад л тоглодог байлаа. Өөрсдөө шийд босгож сагс тоглох нь ч энүүхэнд” гэсэн тэдний дурсамжаас энэ хамт олны спортлог байсныг ч бэлхэнээ харж болохоор байгаа юм.

Мөн тэрээр “Бид өвөл нь гол дээр гулгадаг байлаа. Машин яваад дагтаршсан гудамжны мөс бидэндээ хоккейн талбай байв шүү. Тэр мөснийхөө хоёр талд цүнхнүүдээ тавьж байгаад л гутлын савны дугуй хайрцагт шороо хийн хоккей тоглодог байлаа. Дулаан орохоор резин бөмбөгөөр маатаг тоглоно доо. 13-ын жижиг бөмбөг олж аваад л тоглоно. Өнөөх бөмбөг хэр барагтай олдож өгөхгүй ээ. Хэн, хаашаа явна тэр болгонд “Ээ дээ нэг бөмбөг л аваад ирээрэй” гэж аминчлан захина. Ховор нандин байсан болоод ч тэр үү бөмбөгтэй хүүхэд од байлаа. Бидний үед РС, цахим тоглоом гэж байсангүй. Энэ ч бидэнд хүүхэд насны дурсамж бүрээ хамтдаа бичилцэх, хамт олон ч чанарыг бий болгох боломжийг олгосон гэж боддог доо” хэмээв. Тэд одоо ч спортлог хэвээрээ юм билээ. Энэ талаараа ч “Лүүк Монголиа” ХХК захирал, Бразил улсын өргөмжит консул Т.Баттулга “Бид долоо хоногтоо заавал нэг удаа заал авдаг. Энэ уламжлал улам өргөжин 2007 оноос эхлэн үе үеийнхний дунд тэмцээн зохиодог болсон. Одоо бүр гурван насны ангиллаар явагдаж байгаа” гэж байлаа.

“Konplott” ХХК-ийн захирал Ч. Алтантуяа дурсахдаа “Монголын пионерийн байгууллага гэж байдаг байлаа. Бүлгийн дарга, бүлгэмийн зөвлөлийн гишүүн гэж ч байв. Заавал сурах арван бүжгээ сурцгааж, таван онцын эзэн болохын төлөө мэрийдэг байж дээ. Энэ мэтчилэн сурагчдын дунд маш олон үйл ажиллагаа зохиогддог байсан даа” хэмээн дурссан юм. Хүүхдүүдэд хөдөлмөрийн амт шимтийг мэдрүүлж, ажлын дөртэй болгоход ногоо хураах, хөрзөн ховхлох ажлууд чухал нөлөөтэй.

10 “А” ангийнхан ч ногоо хураалтад явж, сурагч ахуй насны гэгээн дурсамжаа зузаалжээ. Энэ үеийнхээ хөгтэй, хөөртэй явдлын талаар “Konplott” ХХК-ийн захирал Ч.Алтантуяа “Галаа, Бадрах, Буд бид дөрөв нэг групп болсон юм. Галаа, Бадрах хоёр хаанаас ч юм нэг консерив олчихож билээ. Тэд “Та хоёр ажил дуусахад наадахаа задалчихсан байгаарай” гэчихээд яваад өгөв өө. Бид хоёрт тэр консервыг задлах төмс хураахаас ч хэцүү байж билээ. Үзүүртэй чулуунд үрээд л байлаа онгойх шинж ч алга. Сүүлдээ гар, хуруу улаан эрээн болчихсон байж билээ” хэмээн инээд алдах нь тэр. Зуны чилийсэн гурван сар дуусч, хичээл сургууль эхлэхийг хүүхэд бүхэн л мөрөөснө. Ангийнхан минь өндөр болоо болов уу, зуны амралтаараа юу хийж амжуулаа бол гэх гэнэн цагаан бодол тэднийг эзэмддэг нь нууц биш. Дунд ангид ороход ангийн хөвгүүд ёстой сөөм, сөөмөөр өсдөг сөн. Тэд ч ангийн хөвгүүн, өдгөө Улсын заан Хилчин спорт хорооны дарга Ц.Мягмарсүрэнгээ ийн өссөн болохыг гайхан ярьцгаах аж. Арга ч үгүй биз, нэгээс гуравдугаар ангидаа бие жижиг байсан хөвгүүн тавдугаар ангид ордог жилээ дэнхийсэн том эр болчих нь гэж хэн санах билээ.

Ховдод хар мод тэр бүр байдаггүй учир Увс аймгийн Цагаанхайрханаас мод бэлтгэдэг байж. Тэд завсарлагаан болов уу үгүй юү сургуулийн дотуур байрны бэлдсэн модон дээр болжмор шиг л сууцгаадаг байсан аж. Давирхай авч бохь болгон зажлах гэж байгаа нь тэр гэнэ. Энэ тухайгаа “Давирхайгаа зуугийн хадаасаар цохиж байж авдаг байж билээ. Авсан давирхайгаа бүтэн өдөржингөө зажилна. Гадны орныг зорьсон ах, эгч нар бохь авчирна. Тэр нь бидэндээ нүдний гэм. Хэдэн өдөр л зажилдагсан” хэмээн дурсацгааж байлаа.

Хүүхдүүд л болсон хойно сахилгагүйтэх, хэрэг тарих явдал олонтаа тохиох нь дамжиггүй. Энэ ангийнхан ч түүнээс хол зөрсөн нь үгүй. Энэ тухай Р.Цогтдалай “Сум бүрт мал аж ахуй дээр суурилсан нэгдэл гэж байлаа. Манайд бол газар тариалан дээр суурилсан Минжбулган хоршоолол, жимсний аж ахуй байсан юм. Монголд жимс үйлдвэрлэл миний мэдэхийн хоёроос гурав л байсан санагдана. Тухайн жимсний аж ахуйн дарга нь аав минь байсан юм. Тэнд би ажилтай юм шиг өдөр бүр л очдог байж билээ. Хаана нь ямар жимс ургадгаас эхлээд бүгдийг л гарын арван хуруу шигээ мэддэг байв. Нэг удаа ангийнхныгаа дагуулаад л тийш зүглэлээ дээ. Алимны нэлээн хэдэн мод байдаг байсан. Алимны хэд хэдэн сорт байсныг ч мэдэх юм. Тэр дотроос бидний усан болор гэж нэрлэсэн маш зөөлөн, базах юм бол шууд л шүүс нь асгардаг жимс байдаг байлаа. Барагтай л бол худалдаанд гарахгүй. Гарлаа ч ёстой л өдрийн од шиг л үзэгдэнэ. Ангиараа нийлсэн нөхдүүд өнөөхийгөө л олж идэхийг зорьж байгаа юм.

Ном, дэвтрээ элсэн дотор булчихаад л хоосон цүнхээ үүрээд гол гатлан жимсний талбай дээр очлоо. Алимныхаа модны яг доод талд нь очиж явтал, хүүхдүүдийн зүрхэнд орсон Шар Баатарсүрэн гэх манаач ахтай тааралдчихдаг байгаа. Бид ч тал тал тийш зугтацгаалаа. Эргээд хартал Баатараа ах морьтойгоо яг миний араас явж байна шүү. Би ч баригддагийн даваан дээр “Би байна аа” гэж хэлж аврагдсан ч орой нь ааваасаа анх удаа таван салаа боов хүртэж билээ” гэж дэггүйтэж явсан дурсамжаа сөхлөө.

Тэр үеийн хүүхдүүдийн хайр сэтгэлээ нуулгүй илчлэх талбар нь захидал. Энэ л жишгээр ангийн хөөрхөн охин Бадамноровт хайрын захиа илгээж байсан бол өдгөө тоонот гэрт толгой холбож, нэгэн гэр бүл болсон талаараа Р.Цогтдалай мөн дурссан юм. Түүнчлэн энэ ангиас Пүрэвжамц, Туяа, Амарсайхан, Батчимэг, Дашзэвэг, Батцэцэг, Баярхүү, Нямдорж нар гэр бүл болцгоожээ.

10 “А” ангийнхан 2016 онд нутагтаа 25 жилийнхээ ойг тэмдэглэсэн байна. Тэд цаг товлон Ховд аймгийнхаа төв талбай болох Ард Аюушийн талбайд уулзацгааж, “Магсаржав” кино театртаа кино үзэж хүүхэд ахуй насаа дурсжээ. Сурагч үедээ тэд энэхүү театртаа кино үзэж, киноны хальс солих хооронд шүгэлдэх нь шүгэлдэж, алга таших нь ташиж, цаас толгой дээгүүрээ шидэлцэж багагүй шуугиан дэгдээдэг байж. Энэ л дэггүй гэгээн үеэ нэхэн санахын тулд тус театрыг онцгойлон зорьсон нь тэр аж.

Тэд 1991 онд хамт сургуульд орсон нэг үеийнхэнтэйгээ анги хамт олон мэт тун ойр өссөн аж. Тиймдээ ч нэгнийхээ зовлон, жаргалтай үед хамтдаа байж, түшиг тулгуур болцгоодог гэсэн. Улаанбаатар хотод цуглавал 100 шүргэж, Ховд аймагтаа бол 300-лаа цуглацгаадаг байна. Нэг үеийнхнээрээ нийлж “Бүрэн хайрхан” гэх сан байгуулжээ. Сангийнхаа хуримтлалаар жил бүр 6-12 дугаар ангийнхны дунд англи хэл, физик гэсэн хичээлээр олимпиад зохион байгуулдаг байна. Энэ арга хэмжээ нь хүүхдүүдэд хичээлдээ дурлах, тэмцэх зан чанар суулгах зорилготой гэдгийг тэд онцолж байсан юм.

Х.БАТМӨНХ

Categories
мэдээ нийгэм

“Барс 1” худалдааны төвийн үйл ажиллагаанд зөрчлийн хэрэг нээн ажиллаж байна

Баянгол дүүргийн 3 дугаар хорооны нутаг дэвсгэрт байрлах Барс Импекс ХХК-ийн Барс 1 худалдааны төвийн үйл ажиллагаанд МХЕГ-ын даргын баталсан 01/13 дугаартай урьдчилан сэргийлэх хяналт шалгалт хийх тухай удирдамжийн дагуу хяналт шалгалт хийгдэж байна.

Шалгалтаар Барс худалдааны төвийн хоолны газрын барилга байгууламж нь стандарт, эрүүл ахуйн шаардлагад нийцээгүй, хана таазны будаг шохой ховхорсон, таазнаас дусаал гоождог, механик агааржуулалтын тоног төхөөрөмжгүй, хоолны газруудын технологийн шат дамжлагыг нэг чигийн урсгалтай байхаар зохион байгуулаагүй, хоолны газрын зориулалтын тоног төхөөрөмж, багаж хэрэгслээр хангагдаагүй, зориулалтын хөргөгч, хөлдөөгч хүрэлцээгүй, гурван дамжлагт угаалга стандартад нийцээгүй, хоол үйлдвэрлэлд батлагдсан жор технологийн карт мөрддөггүй зэрэг зөрчлүүд илэрсэн.

Илэрсэн зөрчилд Зөрчлийн хэрэг нээн Зөрчил шалган шийдвэрлэх ажиллагаа явуулж байна.