Month: December 2019

“Гоёл 2020” наадмын үндэсний өдөр тутмын загварын шилдэг дизайнераар шалгарсан Шилмэл загвар компанийн загвар зохион бүтээгч Т.Болортой ярилцлаа.

-Загварын ертөнцөд анх хэзээ хөл тавьж байв. Ямар сургууль төгссөн бэ?

-2012 онд Урлах эрдмийн дээд сургуульд элсэн орж байлаа. 2016 онд төгссөн. Тэр цагаас хойш Шилмэл загвар компанидаа дизайнераар ажиллаж байна. Анх 2017 онд “Гоёл 2018” наадамд оролцож байлаа. Энэ удаа хоёр дахь удаагаа ороод Шилдэг үндэсний өдөр тутмын загвараар шилдэг дизайнер боллоо. Өмнө нь орж байсан загвар маань бас л үндэсний өдөр тутмын загвар байсан л даа. Энэ удаад ч үндэсний хэв маягийг тусгасан өдөр тутмын загвараараа оролцсон.

-Яагаад голчлон үндэсний өдөр тутмын загварыг зохиодог юм бэ?

-Хүмүүсийг өдөр тутамдаа үндэсний хэв маягтай хувцсаа өмсөөсэй, залуу дизайнерууд ямар загвар санал болгож байгааг сонирхоорой. Загварыг амилуулах хүмүүс нь та бүхэн шүү дээ. Тиймээс өдөр тутам өмсөх боломжтой загваруудыг багаар ч болов эхнээс нь санал болгоё гэдэг үүднээс үндэсний өдөр тутмын хувцсыг хийдэг. Гоёл наадамд оролцохдоо ч тэр ерөнхийдөө сүүлийн үед ийм загваруудыг голчлон хийж байгаа.

-Та өөрөө үндэснийхээ хувцсыг хэр их өмсдөг вэ?

-Би тодорхой хэмжээнд өмсөх үеүддээ өмсөнө. Гэхдээ байнга өдөр тутамдаа өмсөж чаддаггүй. Загваруудаараа түүнийгээ харуулж, хүмүүст аль болох хүргэхээр зорьж байна.

-Загваруудынхаа санааг яаж олдог вэ?

-Санаа бол хэзээд ч бодогдож орж ирэх үе бий. Орондоо хэвтэж байхад ч ороод ирэх үе байна. Зохиолчид онгод орно гэж ярьдаг шиг гэнэт санаа орж ирнэ. Тухай тухайн үедээ ингээд хийчихье гэдэг санаанууд хоол идээд сууж байхад ч ороод ирдэг. Сүүлийн үед ямархуу загварууд трэнд болж байна, түүнийг эрэл хайгуул хийнэ. Загварын чиг хандлагад юу давамгайлж байна гэдгийг судална. Түүнээс сохроор шууд хийнэ гэдэг өрөөсгөл. Хоёрдугаарт, өөрт төрсөн шинэ санааг туршиж үзье, үүнийг монгол дизайнерууд хийгээгүй байж магад гэсэн санаануудаа уялдуулаад шинэ загваруудаа гаргадаг.

-Түүхэн хувцасны судалгаа ч гэдэг юмуу түүхэн кино, зохиол дээр ямар хувцас дүрслэгдэж тэднийг уншиж судалдаг вэ?

-Түүхэн судалгааг нэг их хийж байгаагүй. Оюутан байхдаа түүхэн хувцаснаас сэдэвлэж, оюутан залуусыг дэмждэг Back stage загварын шоунд оролцож байсан. Түүнд оролцож байхдаа монгол үндэстэн ястны түүхэн хувцас, гоёл чимэглэлээс санаа аван загвар хийж байсан. Сүүлийн үед санаа авах гэхээсээ илүү хуучин юмаа давтахгүйгээр үндэсний хэв шинжийг харуулж л байгаа юм чинь аль болох орчин үеийн чиг хандлагатай гэхдээ бага зэргийн үндэсний гэх гоё гоё элементийг тусгаж өгсөн загваруудыг хийхээр хичээж байгаа.

-Үндэсний хээ угалз, хатгамлыг загвартаа их ашигладаг санагдсан?

-Энэ удаагийн загвартаа л ашиглаж хийсэн. Өмнө нь бол хатгамал ашиглаж байгаагүй. Ширээсэн оёдол, хээ угалзыг арай өөр маягаар загварууддаа ашиглаж байсан. Энэ удаагийн бүх загварт давтагдаж байгаа зүйл нь хатгамлыг оруулж өгсөн. Хатгамлыг бусад газрууд их хийдэг л дээ. Гэхдээ тэднээс арай өөр маягаар хувцасны тодорхой детал хэсгүүд дээр оёсон. Мөн аксессиор болгоод төрөл бүрийн гар цүнхийг хийсэн. Хүний хамгийн чухал хэрэглээний нэг гар утас болчихоод байна шүү дээ. Тэгэхээр гар утас, төлбөрийн картаа хийх боломжтой хатгамалтай жижиг гар цүнхнүүдийг санал болгосон загварууд дээрээ чимэг болгож хийж өгсөн.

-Шинэ хээ зохиодог уу, уламжлалт хээ угалзаа ашиглан загвартаа оруулдаг уу?

-Энэ удаад хээ зохиож хатгамал хийж оролцъё гэж бодсон ч амжсангүй. Ирээдүйд шинэ хээ угалз зохиож хийе гэж бодож байгаа. “Гоёл 2020” наадамд гэнэтийн шийдвэрээр оролцохоор болоод цаг нь тулчихсан байсан учраас Монголын уламжлалт хээ угалзны ном ашиглан, ургамал амьтны хээ угалзыг байгаагаар нь ашиглан хийсэн. Түүнийгээ өөрийнхөө загвартай аль болох тохирох хэлбэр хийцтэй хээ угалзыг сонгоод хатгамал маягаар хувцсандаа шингээж өгсөн.

-Яг хэзээнээс загвар зохион бүтээгч болохоор шийдсэн бэ?

-Би 4-5 дугаар ангид байхаасаа загвар зохион бүтээгч болохоор шийдэж байсан. Зарим хүүхдүүд ямар мэргэжилтэй болох уу гэж эргэлздэг. Би ерөөсөө тэгж эргэлзэж тээнэгэлзэж байгаагүй. Хүүхдүүд мэргэжил сонгох насан дээрээ ирэхэд би хувцас хийдэг л хүн болно гээд аль хэдийнэ шийдчихсэн байсан. Арван жилд байхаасаа хүүхдүүдийн дунд болдог загварын тэмцээнд байнга оролцдог. Байнгын л хувцсаа өөрчилж өмсдөг хүүхэд байлаа. Цэцэрлэгт байхаасаа л хувцасны шүүгээтэй охин зурна, янз бүрийн хувцас зурдаг. Зурах дуртай сонирхол нь явсаар байгаад тавдугаар ангид байхдаа хамгийн анхны загварын тэмцээндээ орсон. Түүнээс хойш хөдөлшгүй би загвар зохион бүтээгч болно гэж шийдэж, шинэ шинэ алхмууд хийдэг байлаа.

-Загварын тайзан дээр ард нь явах аяыг дизайнерууд өөрсдөө сонгодог уу?

-Загвартаа тохирох аяыг дизайнерууд өөрсдөө сонгодог. Миний ая сонголтууд нэгдүгээрт, загваруудыг маань хүчтэй мэдрүүлэх, хүний сэтгэлд үлдэцтэй байлгах. Хоёрдугаарт, загварт маань тохирч байх. Гуравдугаарт, моделийг ч загвартаа уусгаж нэгтгэх миний загвар ийм санаатай, ийм зүйлийг харуулахыг зорьж, ийм л пооз авбал зохимжтой гэдгийг илтгэж байх ёстой. Би ч гэсэн ийм зүйлийг харуулсан ая байгаасай гэж хүсч, тийм ая тавихыг зорьдог. Би эрч хүчтэй аянуудыг л өгөхийг боддог.

-Загвар өмсөгч нараа яаж сонгодог вэ. Энэ ийм загвар болох нь тэрэнд илүү зохих нь гэж бодоод зориулж хийдэг үү?

-Миний энэ загварууд тайзан дээр шинэ гарч ирж байгаа залуу охидод илүү тохирохоор санагдсан. Загварууд маань худалдаанд шууд гарах боломжтой өдөр тутмын загварууд учраас. Дээрээс нь бүх насныханд тохирохоор хэлбэр хийцтэй. Моделиудаа энэ удаа залуу охид байлгая гэж бодсон. Тайзан дээр гарах моделиудаа ч гэсэн тайзны ард ажиллаж байхдаа миний загвар тохирох, Гоёл наадамд оролцоод амжилт үзүүлж байсан охидыг сонгосон байгаа.

-Ойрын үеийн төлөвлөгөө зорилго юу байна?

-Бид ирэх зун гэхэд Шилмэл загвар шоу фэйшн хийх төлөвлөгөөтэй байгаа. Шинэ он гараад 2020 оны төлөвлөгөө гэх юм бол Цагаан сараар шинэ загварын коллекцио санал болгох байх. Хоёрдугаарт тавьсан том зорилго маань Шилмэл загвар шоу фэйшн юм. Тэр үеэр шинэ загваруудаараа уулзах байх. Түүгээрээ Шилмэл загвар компани юу хийдэг, ямар хүмүүс ажилладаг, манай компани юу хийж чаддаг вэ гэдгийг харуулах том шоу болох болно. Надаас гадна хэд хэдэн дизайнер байгаа. Бид баг болоод юу хийж бүтээж байгаагаа тайлагнана. Шилмэл загвар компани шинэ дүр төрхтэйгөөр, юу хийж чадахаа харуулах шоу хийнэ гэж бодож байна.

Энэ дашрамд Шилмэл загварын хамт олондоо, ард минь дэмжиж байдаг найз нөхөд, гэр бүл болон намайг дэмжсэн бүх хүмүүст баярлалаа гэж хэлмээр байна.

Нур-Султан хотод дөрөө мултлав. Аяны унаа минь Туркийн агаарын тээврийн компанийн BOEING-737-500. Нисэх буудал дээр Казахстанд суугаа Монголын Элчин сайдын яамны нөхөд угтчухуй. Элчин сайд Л.Баттулга тэргүүнтэй энэ хамт олон тун ч найрсаг, дотно, элгэмсүү юм. Ер нь ч хаа газрын элчин сайдын яамныхан нутаг орныхондоо ийнхүү хандах учиртай ч биз. Монголынхоо сонин сайхнаас дуулгаж, Алмата зорьж яваа учир явдлаа ч танилцууллаа. Ерөнхий сайд У. Хүрэлсүхийн Казахстан улсад хийх айлчлалын бэлтгэл ажил ид өрнөж байсан есдүгээр сарын сүүлчийн өдрүүдийн наран дор “хээр талын Дубай”- Нур-Султан хот эрдэнэсийн өнгөөр гялбалзан туяарч байж билээ.

Элчин сайд Л.Баттулга бээр таны эрхлэн гаргадаг “Улирал ба Зохиолч” сэтгүүл өөрөөс чинь өмнө энд ирсэн шүү гэж хавар, зуны хоёр дугаарыг номын сангаасаа гарган үзүүлэхэд сэтгэлийн шувууд баясанхан жиргэсэнсэн. Тэгэх ч учир байв. Юун гэвээс 2019 онд “Улирал ба Зохиолч” сэтгүүлийн бүтэн жилийн дугаар Онц бөгөөд бүрэн эрхт элчин сайд, доктор Г.Батсүхийн оюунлаг хөрөнгө оруулалт, санхүүжилт “Элчин сайд нарын клуб”-ынханы дэмжлэг туслалцаан доор Монгол улсаас гадаад улсад суугаа 30 Элчин сайдын яаманд хүрч байгаа билээ. Тэдгээрийн нэг нь Казахстан улсад суугаа Монголын Элчин сайдын яам аж. Баярласан сэтгэлийн минь шувууд тэр даруйд жигүүр дэлгэн ниссэн, лавтайяа тэр өдөртөө эрхэмсэг нөхөр Г.Батсүхийн баруун зүүн мөрөн дээр буун суун жиргэсэн буй за.

Астана нэртэй байсан энэ хот эдүгээ Нур-Султан нэртэй болжээ. Олон улсын нисэх онгоцны буудал нь ч бас Нур-Султан ажу. Ер нь энэ хотод Нур-Султан нэртэй гудамж талбайгаар алхаж, цэцэрлэгт хүрээлэнгээр зугаалж Нур-Султан нэртэй таван одтой буудалд бууж, бас тийм нэртэй ресторанд зоог барьж болохсанж.

Нур-Султан бол орчин үеийн архитекторын олон янз шийдэлтэй гоёмсог хот. Эндээс Азийн ч, Европын ч дүр төрхийг харж болно. Хотыг босгоход дэлхийн шилдэг компаниуд оролцжээ.Тэдэн дотор Турк, Итали, Франц, Швейцарийн компаниуд ч бий. Архитекторын гол шийдлийг алдартай уран барилгач Кишо Курокава, Норман Фостер нар гаргажээ. Уужим саруул өргөн чөлөө, өвөрмөц содон орд харш, усан оргилуур, шөнийн гэрэлтүүлэг, орон сууцны хорооллууд , сүм хийдийн үзэсгэлэнт барилгууд, ур ухааны цогц шийдэл-хөшөө дурсгалууд… Энд ирсэн зочид гийчдийн мэлмийг баясгаж, сэтгэлийг соронздоно. Тийнхүү би ч бас баясанхан зураг хөргөө татуулж явав.

Нур-Султан хот дэлхийн хамгийн гоё нийслэлээр өргөмжлөгдөж, ЮНЕСКО-гийн медалиар шагнагдаж, “Энх тайваны хот” хүндэт цол хүртжээ.

Хэзээ нэгтээ Улаанбаатар хот минь ч бас Хархорин зүгт шинэ шаваа тавьж, байгальд ээлтэй, орчин үеийн технологид суурлисан үзэсгэлэнт шинэ хот болон өндийн цэцэглэх буй за. Нийслэлээ нүүлгэсэн хэдий ч хөгжил дэвшлийн дээдэд хүрсэн аль олон улс орныг нэрлэх вэ? Чухамхүү нэг жишээ нь л гэхэд энэхүү Нур-Султан хот байнам, аа.

2.

Алмата хот улаахан алимны өнгөөр гэрэлтэн туяарах амой. Цэцэрлэг гудамжны аль нэгтээх моддынх нь мөчирт болц нь гүйцсэн алим унжиж байх нь бий… Ерөөс Алмата гэсэн үг олон хэлнээ алим гэсэн утгаар орчуулагддаг гэнэм. Яруу найрагч Х.Жукельтай хамгийн түрүүнд очсон газар бол Абай Куненбаевын гэрэлт хөшөө сүндэрлэн буй төв талбай. Энэ жил Казакын ард түмний бахархал болсон – энэ яруу найрагчийн 150 жилийн ой тохиож байгаа өндөр жил юм. Тэрбээр Казакын гарал үүслийн тухай нэгэн тэмдэглэлдээ “…монголоос гаралтай ард түмний нэг нь манай казах…” гэж онцлон бичжээ. Тэгээд ч олон казак зохиолчид бид нэгэн гаралтай улс гэж өөриймсэх хийгээд, Чингис хаан бол манай ч хаан мөн бүлгээ хэмэн омогших ч бололтойдог шүү. Зохиолчдын байгууллагыг нь Зүчийн удам угсааны хүн болох – казакын орчин цагийн нэрт яруу найрагч Бахытжан Канапьянов удирдаж байна. Казахстан улс байгуулагдсан түүх бол саяхных. Харин тэд уг сурвалж, гарал үүслээ эрж олж, түүнээ батлах гэж ихэд хичээдэг болжээ. Үүсмэл шинэ улсын зовлон ч биз, зорилго ч биз. Алмата, Талдыкурган хотын хооронд орших нэгэн багавтар хадтай толгойг “Чингис толгой” гэх бөгөөд яг дээр нь гарах юм бол эргэн тойрны бараа хэдэн бээртээ харагддаг гэж Жукел анд ярьсан бөгөөд нэн бишрэлтэйгээр зааж өгсөн билээ. Тэр толгой дээрээс Чингис хаан минь баатар цэргүүдээ удирдаж тулалдаанд ялалт байгуулжээ. Түүнээс хойш энэ болдог толгодыг “Чингис толгой” гэх болжээ. Энэ мэт орчин цагийн домог зохиогдон түгж буй бололтой. Алтан ордны улс байгуулагдсаны 750 жилийн ойг тэмдэглэх хийгээд Зүчи жанжны алдар гавьяаг ихэд бахдахын зэрэгцээ дээдлэн мөнхжүүлэх их ажил дээр дооргүй өрнөжээ.

Хаад дээдэс, харьяат жанждынхаа намтар цадиг, баатарлаг үүх түүхээ үнэн мөнөөр нь бичиж, хол ойрд нотлон баталгаажуулах нь эрдэмтэн мэргэд, түүхчдийн төдийгүй монголчууд бид бүхний амин халуун хариуцлага болжээ гэдгийг аян замын тэмдэглэлийн энэ хэсэгтээ шигтгээ болгон оруулсугай. Үгийн амь үхдэггүй гэдэгт итгэдэг монгол хүн билээ, би. Тийнхүү Абай найрагчийн хөшөөнд хүндэтгэн мэхийж, Казахстаны мөнхийн Ерөнхийлэгч Нурсултан Назарбаевын гарын хээн дотор шүлэгчийн алгаа дарж, эдүгээ аялал зугааалгын цогцолбор болсон Медео цэнгэлдэх хүрээлэнгийн түсрэгт хүрхрээнд норж явав шүү. Манайхаар бол Зайсан толгой л юмдаг уу, “Көк Төбе” гэгдэх толгой өөд нь бүхээгт дүүжингээр гарч тэртээ холд тэргүүн нь цайвалзан гялбалзах Тянь Шань уулсын мөнх хөхөмдөгт мэлмий билчээж, Алмата хотын шингэн хөөг дунд шил толь нь гялалзах өндөр барилгуудыг сониучирхаж, давхар зам бүхий гүүрүүдийг дээрээс нь ширтэж зогслоо л…

Тийнхүү бас Зайсан толгойгоос Богд ханы тэргүүн оргил- Цэцээ гүн хүртэл ийм бүхээгт дүүжинт гүүр байгуулж гэмээ нь жуулчдын төдийгүй өөрсдийн халаасыг хоосолж болох ажээ гэж санааширсан шүү.

3.

Казахстаны нэрт яруу найрагч, орчуулагч, Монголын утга зохиолын 80-аад оныхон бидний дундахь ганц хасаг шүлэгч Хасайн Жукелийн 60 насны ойн уран бүтээлийн цэнгүүн Казахстаны Зохиолчдын ордоны их танхимд сайхан болов. Ерээд оны эхээр Монгол нутгаасаа үндэстнээ зорьж нүүсэн анд минь эдүгээ улсдаа алдартай уран бүтээлч болжээ. Үгийг нь бичсэн дуунууд нь эгшиглэж , шавь нар нь шүлгээс нь уншиж, Казахстаны Зохиолчдын Хорооны орлогч дарга Мереке Кулкенов баяр хүргэн үг хэлж, Олон улсын Түрэг академийн эрдэм шинжилгээний ажилтан, түүхийн ухааны доктор Тойшины Акеди уран бүтээлийнх нь тухай илтгэл тавив. Монголоос түүний 60 насны ойн баярт зорьж очсон би-вээр яруу найрагч андуудынхаа мэндчилгээг дэвшүүлж, “Улирал ба Зохиолч” сэтгүүлийн Казахстан улс дахь утга зохиолын ажилтны үнэмлэхийг нь гардуулж өгсөн болой. Мөн уран бүтээлийн цэнгүүнийх нь нэр болох “Өвснөөс мэндэлж өвсөнд шингэнэ” хосмолжин мөрийг нь мөнгөн утаст торгон дээр тэнгэрийн зарлигт -сонгодог монгол бичгээрээ бичүүлж очсоноо дурсгасан билээ. Мөн түүнд зориулж бичсэн шүлгээ дуудчухуй.

Найрагч Жукел-д

“Долоон гол”- ын аглагт

Тэр суудаг

Голоон дагаж урссаар

Холын хол оддог,

Газрын хөх судас бүхэнд

Нэвчиж шингэсээр

Буйд холын тоонот-

Булган голтойгоо нийлдэг

Долгисоор нь тоглож нааданхан

Наран зүг үсчдэг,

Том улаан тэргэл

Сартай хөвдөг,

Уйт бага нас, хөдөөх суурин…

Улаанбаатараа санадаг

Зохиолч Мөнхийн Амгалан андындаа

Зочлохсон гэж хүсдэг

Мөрөөдөлдөө умбанхан

Гэрэлтэн сацарсаар

Мөнгөнхөн үүлс болон

Булган голоосоо хөөрдөг

Зүүн гарын алаг уулаан зорьж

Зүсэр бороо болон ордог

Ай, тэгээд л

Долоон голынхоо цутгаланд нэгдэж

Амраг нутагтаа ирдэг

Өдөр бүр тэр

“Чингис толгой”- доо залбирдаг

Өглөөн наран

Алтай давж ирэхэд баярладаг

Мөнх цаст Алата-Уулын

Мөнгөн дүрс хөвүүлж

Алтанхан хундагаар

Архи сөгнөдөг,

Найргийн нөхөд, Дашбалбар

Наяад оноо дурсдаг

Монголоор ч, хасгаар ч

Уянгын шүлгээ тэрлэж

Морин харгуй, нүүдэлчний замаар

Довтолгодог

“Өвснөөс мэндэлж

Өвсөнд шингэнэ…” гэнэм

Өнө мөнхөд тэр

Өвст талаан дуулдаг

Дуртмал он жилүүдийг бөхөлж

Дуун хөрвүүлэгчийн цэцэрлэгт

Саатдаг

Хүйн чулуу нь Монголд ч

Хүслийн чулуу нь Казахстанд

Хасагийн тал нутаг- Долоон голын аглагт

Хамайн Жукел найрагч шүлгээн тэрлэж суудаг, аа.

4.

Талдыкурган хотод Монголоос нүүж очигсод нилээд бий гэнэ. Тэд энэ хотын буйдангийн бизнесийг нэгэнт “атгажээ”.Гоёмсог, орчин цагийн дизайн бүхий буйдан, тавилгаар гэрээ чимье гэвэл эднийг л зорьдог байна. Унаа, машин нь ч уугуул суугчдаас илүү тансаг хийгээд гол төлөв “тоёота” –гийн сүүлчийн загварынх гэж яруу найрагч нөхөр минь сайрхав. Үндэстнээ зоригсод минь өөдөлж яваад би ч бас нэгэнтээ баярлаж, хоёронтоо бахархав. Алс холд амьдрагсдаа хэзээ эртээс л монголын минь уул ус , лус савдаг харж түшин ивээлээ хайрлаж, нөмөрлөн хамгаалж байдаг нь нэгэнт батлагдсан үнэн юм. Хамайн Жукелийнх Талдыкурган хотын шинэ хороололд амьдарнам бүлгээ. Тэд эдүгээ ач зээгээ тэвэрч эрхлүүлсэн өвөө эмээ нар болжээ.

Хоёр шүлэгч Зүүн гарын алаг уулнаа зорчин бичигт хаданд залбирч, хасагийн тал нутгийг халианхан,Алата –Уулыг даван Иссыкуль нуурны эрэг дээр наран жаргахыг харна гэж төлөвлөсөн ч хоног хугацаанд шахагдав. Талдыкурган хот бол Нурсултан Назарбаевын төрсөн хот ажаам. Тийнхүү түүний хөшөө энд сүндэрлэжээ. Амьддаа хөшөө нь боссон анхны ерөнхийлэгч буюу тэр. Буцахынхаа өглөө Казахстаны далбаа өндөрт намиран байдаг талбайд очлоо. Боржин суурийг нь улсынх нь газрын зурагны хэлбэрээр хийжээ. Газрын зураг дээр хотын нэрс гэрэлтэнэ. Талдыкурган хотын нэр ч байна. Алаглан нүүх цэнхэр тэнгэрийн өехий өргөж Казахстаны далбаа намирах ажу. Эргэн тойрон алаг цэцэгийн мандал, гоёмсог бут сөөг. Хөшөөний өндөр сууринаас нэгэн хүү нөтбукээ цэнэглэн сууж, ном унших бүлгээ. Моддын доорхи сандал дээр хос залуус сууна. Тэр сацуу монгол улсынхаа далбаа хэдэнтээ намирч асан наадмын талбай орчмыг дурсан санав. Сар орчим л харааг минь булааж, сэтгэлийн минь галыг асаан намирсан юмсан. Олон жилийн өмнө шүү дээ. Одоо бол хэн хүний дуртгалын тэнгэрт намиран буй биз ээ. Далбааны суурь нь байгаа байлгүй, алтан соёмбот далбаагаа ахин залъя хэмээн хашгирья. Өдөр бүр намиран хийсэх далбаагаа харж буй монгол хүн омогшил бахархлаар цэнэглэгдэн өөдлөн бадрахын зөнгөөр гэрэлтэн урагшлах билээ л. Иргэн нэг бүр нь зорилготой тийм улс л хөгжил бадралын дээдэд хүрнэ.

…Алматагийн нисэх буудлаас хөөрчухуй. Тэртээ доор хотын гэрэл сүлрэн, тэнгэрийн заадас мэт туяарах ажу. Шүлэгч анд Жукелийн баяртай гэж даллан үлдсэн дүр төрх үзэгдэнэ. Бидний дунд эр улсын амлалт бий. Уран бүтээлийн урт зорилгын үзүүр энд зангилагдав. “Миний ертөнц” анхны сонет цэцгэн эрхи бүтээл минь казак хэлээр уншигчдаа хүрчээ. Өмнө нь англи, орос, македон зэрэг хэлээр хөрвүүлэгдсэн юмсан. Зохиогчийнхоо гараас гарсан уран бүтээл өөрийнхээ зам мөрийг хөөдөг. Араас нь залбирч зогсохын шид хутагт автахын жаргал зовлонг бүтээгчээс нь өөр хэн ч эдлэхсэн билээ. Онгоцны гэгээвчээр одод гялбалзаж, түүний дүрс сэтгэл дотор түгнэ.

Нур-султан хотын Нур-султан нисэх онгоцны буудалд унаагаа юүлнэ. Наран зүг эх орон юугаа зорин ниснэ гэхээс сэтгэл далавчлана.

Улаанбаатар- Нур-султан-Алмата- Талдыкурган

Данзангийн НЯМАА (СГЗ, Д.Нацагдоржийн шагналт яруу найрагч)

Хүлэг морио хайрладаг хүн бүхэнд зориулав.

Аянч холын шувууд жигүүр амраан буудаллах талын нуур. Үй олноор шаагилдах энэ олон шувуудын дууг намрын найрал хөгжим гэлтэй. Нуур усандаа хоргодон чуулах энэ шувууд шиг намрын тал намиатан талимаарч ирэх улиралд халаа сэлгээгээ өгөхгүй хүлээх мэт. Энэ л нуурын дэргэд олон жил намаржсан Баянхүүгийнх яг л буудагтаа буужээ. Эхнэр Дэжид нь энэ намар гэрт орж эм, гадаа гарч эр болсоор бүр туйлдаж гүйцлээ. Өвчтэй нөхрөө бөөцийлөх, гарч мал ахуйгаа адгуулах гээд түмэн ажилд түүртэнэ. За энэ ч яахав хийж үзээгүй ажил биш. Даваад л гарна. Хамгийн гол нь сэтгэл санааны тух алдах л нэн хэцүү. Уг нь Дэжид дөрвөн хүүхэд төрүүлж өсгөсөн гэхэд толиотой сайхан өтөлжээ. Баянхүү гэдэг энэ л мал буянтай, тохь тухтай сайхан айлын эзэгтэй. Гэтэл энэ намар энэ айлыг хэлж ирдэггүй өвчин зовлон дайрчээ. Тэрбээр тархиндаа цус харваад нүд нь голгоноод осолдохгүй л амьтай голтой төдий хүний гарт орсон нь энэ. Хот хүрээнд суух хэдэн хүүхэд нь ээлжлэн ирж ээждээ хань бараа болж аавыгаа өргөлцөх боловч Дэжид туйлын ганцаардсан хэвээрээ л байх нь нэн сонин. Юм болгон дээр л Баянхүүгийн гар үгүйлэгдэж асуух зөвлөх хүнгүй ганцаардана. Энэ үед өвчтэй нөхөр лүүгээ харж санаа алдаад доголон нулимсаа сэмхэн шударна. Хорь гаруй жил ханийн хайранд хэрхэн умбаж явснаа энэ намар л мэдрэх шиг. Тэнгэр газар шиг, нар сар шиг, өдөр шөнө шиг, хос багана шиг амьдрахын утга учрыг яс махандаа тултал ойлголоо. Байгаа юмыг үгүйлдэггүй хорвоо юмсанж.

Энэ жил хойд нуурын шувууд бүр олон болсон бололтой ганганалдах нь чихэнд чийртэй. Дэжид өвчтэй нөхөртөө аяга бантан халбагадаж өгөөд хэдэн малынхаа араас мордохоор зэхэж байлаа. Гэтэл гэрийнх нь гадаа суудлын хөнгөн тэрэг санаа алдах мэт сүгхийн ирж зогсоод, пөгхийн хаалгаа хаах нь сонсогдлоо.

-Өө, миний хүү давхиад ирлээ, сайн явж ирэв үү?

-Сайн явж ирлээ. Аавын бие яаж байна?

-Хэвэндээ байна аа. За хүү минь эндээс л хурдан нүүе. Энэ нуурын шувууд ганганалдаад сэтгэл сэмлээд хэцүү юм. Арай гэж өдөр хоногийг өнгөрөөж байна.

-Энэ нуур чинь энэ жил гойд их шувуутай байх шив.

-Тийм байна. Энэ хэдэн мал л дассан бэлчээр усандаа сайхан байх шиг байна. Түүнээс ээж нь энд нэг ч хором байх арга алга.

-Тэгнэ ээ тэгнэ, ойлгож байна ээж ээ. Нөгөөдөр сайн өдөр, хэдэн унагаа тамгалаад малаа ах дүүсдээ тараагаад та хоёрыг аваад хот явна. Өөр эмнэлэг “домнолго” хөөцөлдье.

-Ээ мэдэхгүй. Сар гаруй эмнэлгээр яваад дээрдээгүй мөртлөө гэртээ ирээд царай зүс нь гэрэлтээд санаа дагаад ч тэр үү сайхан болоод байгаа шүү дээ.

-Цус харвасан хүнийг эмчилж эдгэрүүлдэг янз бүрийн л арга байдаг гэсэн. Ээж минь болохоос нь болохгүйг нь хүртэл үзнэ дээ.

-Бурхан минь! Эдгэрч л үзээсэй. Юм хөгжөөд мөн ч сайхан болсон байх юм. Тэгсэн мөртлөө энэ өвчинг л яаж ч чадахгүй юм. Тэгэхээр мөн ч гайтай эдээ. Ээж нь хэдэн хониныхоо араас мордъё.

-Би мордъё. Та гэртээ байж бай.

-Миний хүү олохгүй. Ээж нь яваад нааш нь эргүүлээд ирье. Ийн ярьсаар Дэжид гэрээс гарлаа. Нохой хамартаа хүрэхээр усч гэж хүн цагаа тулахаар юуг ч хийж дасаж даддаг бололтой.

Дэжид хониныхоо араас шогшуулж явлаа. Тэртээ нуурын хойд захад Баянхүүгийн хэдэн азарга адуу ижил зүсээрээ, цөм бүрнээрээ багшран зогсчээ.

Үгүй нээрээ муу хань минь юу дутлаа гэж тэр тууврын агтанд явсан юм бол доо?! Тэгээгүй бол ийм өвчин тусаа ч уу, үгүй ч үү?! Зун нуурын дэргэд Хятад руу гаргах адууг өндөр үнээр авч байгаа сургаар хэдэн адуу өгье гэсээр мордсон. Орой нь эргэж ирээд адуу худалдахаа ч больчихлоо, хэдэн залуустай хил хүртэл адуу туухаар боллоо. Гайгүй үнэ хөлс өгье гэнэ, юухан байхав” гэсээр ирсэн сэн. Дэмий юм биш үү гэж Дэжидийг дургүйцэхэд,

-Баахан учир мэдэхгүй залуучуудад найман мянган адуу хариуцуулах хэцүү байна. Та л эд нарыг нэг чиглүүлээд өг гээд гуйгаад байна. Одоо ямар нэг их ажил байх биш мал зарж байхаар ажил хийгээд л мөнгө олчихъё гээд инээж байсан. Эр хүн олзонд, эрвээхий зуланд гэж гайтай тэр өдөр тас зөрөөд болиулдаг байж дээ гэж Дэжид өнөө хэр амаа барьж яваа билээ.

Баянхүүгийн гадаа хүн мал багширчээ. Зун бариагүй тавь гаруй дошгин унага барьж тамгална гэдэг нүсэр ажил ажээ. Баянхүүгийн хүүхдүүд цөмөөрөө ирж ойр хавийнхан бүгд цуглаж хөлтэйхэн ажил боллоо. Баянхүүг дулаан хувцаслаж тэргэнцэртэй нь гадаа гаргасан боловч сэтгэл санаа нь тогтохгүй бие нь тавгүйрхээд байгааг Дэжид ажиглаад гэр лүүгээ оруулах үед Тавнан гэх нутгийн залуу ирж туслав. Багагүй халамцсан Тавнан:

-Дэжид эгч ээ, Баянхүү ах адуугаа харахаар сонин болоод байх шиг байна, тийм ээ.

-Мэдэхгүй, бие нь тааруу байгаа бололтой.

-Аргагүй аргагүй, тийм юм харсан хүн тэгнэ. Надад одоо ч гэсэн зүүдэнд үзэгдээд эвгүй оргиод хэцүү байх юм.

-Юу тэр вэ?

-Баянхүү ах хэлээгүй юм уу?

-Чи солиороо юу? Энэ хүн чинь юм ярьж чадахгүй байгаа шүү дээ.

-Өө нээрэн тийм л дээ. Зун биднийг хил дээр адуу тууж очиход хятадууд адууг эргэж гүйлгэж алдахгүйн тулд нүдийг нь сох сох цохичихсон. Нулимс асгартал эргэж үүрсээд ёстой хэцүү…

-Тавнаан, Чи битгий худлаа ярь. Юу гэж тийм муухай юм байдаг юм.

-Нээрэн, гайтай юм шиг Баянхүү ах бид хоёр тэр бүгдийг нь шөнө унтаагүй байж байгаад харчихсан юм. Тэрнээс л болсон гээд Тавнан нулимсаа арчлаа.

Дэжид нөхөр лүүгээ эргэн харвал хүний сүг болсон хөөрхий нөхрийнх нь нүднээс бөн бөн нулимс дусалж байлаа. Тэрээр ханийнхаа нэвт норсон хүйтэн энгэрт нь хацраа наалаа.

2016.10.22