Month: November 2019

Будаг нь ханхалсан, шинэхэн гавьяат “Танайд өнжье” буланд саатлаа. “Харанга” хамтлагийн бөмбөрчин, тус хамтлагийг үүсгэн байгуулагчдын нэг, Монгол Улсын гавьяат жүжигчин Н.Пүрэвдашийг бөмбөрийнхөө хэм хэмнэл мэт нэгэн болов уу гэтэл тайван дөлгөөн, урсгал устай зүйрлэж болом нэгэн ажээ. Товлосон цагтаа бид “49 дүгээр гудамж”-д байх “Харанга” хамтлагийн бэлтгэлийн өрөөнд уулзлаа. Тэрээр эхнэрийн хамт биднийг зорин иржээ.

Улаан цагаанаар хослуулсан хана, төгөлдөр хуур, бөмбөр гэх мэт хөгжмийн зэмсгүүд биднийг угтав. Цонхны дэргэдэх улаан бүтээлэгтэй ширээн дээр цай, кофе зэрэг байх аж. Буйдан, зурагт, чамин гэрлүүд ч байна. Энэ улаахан өрөөнд л тэд асч, жинхэнэ хитүүд мэндэлдэг байх нь гэсэн бодол зурсхийв. Ийнхүү бид түүний бага нас, ижий, аав, нутаг усны талаар яриагаа эхлүүллээ. Тэрээр Завхан аймгийн Нөмрөг сумын уугуул. Ээжийнхээ гэдсэнд бүрэлдэж байхдаа нутгаасаа гарсан ч хутагтын өлгий нутагтаа үргэлж сүсэлж, бахархаж явдаг гэсэн. Энэ зун тэрээр ээжийнхээ хамтаар нутгаа зорьжээ. Түүний ээж Должин 61 жилийн дараа, Н.Пүрэвдаш гавьяат анх удаа нутагтаа очсон нь энэ. “Ээжийнхээ мэндэлсэн Тэлмэн нуур, Улаан хаданд байх аавынхаа өвөлжөөнд очсон. Их сайхан санагдлаа. Ээжийн минь хүүхэд насны дурсамж, дурдатгал санаанд нь бууж байгаа бололтой сэтгэл өндөр байгаа нь харагдсан шүү” гэв.

Түүний аав Нэмэх 1945 онд Замын-Үүдийн есдүгээр отрядад тусгай чиг үүргийн алба хаажээ. Таван настайдаа аавыгаа алдсан тэрээр аавынхаа цэргийн алба хаасан тухай нь л хамгийн сайн мэддэг байж. “Өнгөрсөн жил ОХУ чөлөөлөх дайны 73 жилийн ойг сүр дуулиантай тэмдэглэсэн. Тэр үед Оросын нэг вэб сайт дээр аавын минь Маршал Х.Чойбалсангийн өмнө гандсан цэрэг хувцастайгаа номхон зогсож буй зураг гарч ирснийг би олж үзсэн. Миний хувьд аавынхаа тухай илүү ихийг мэдэхийн төлөө эрэл хайгуул хийсээр ирсэн л дээ.Аз болж надад Онц хилчин тэмдэгийнх нь үнэмлэх байсан юм. Түүгээр нь ТЕГ-ын архивт очоод шүүлгэтэл аавын минь тухай гарч ирсэн шүү. Мөн дараа нь Улсын төв архивын ажилтны зөвлөснөөр Намын кадруудын архиваас аавынхаа тухай хайсан. Аав минь цэрэгт байх үедээ намын гишүүн болсон юм билээ л дээ. Тэрхүү архиваас аавынхаа тухай зузаан материал олж үзсэн. Ёстой бөөн баяр болсон доо. Нэг ёсондоо 60 гарсан хойноо аавынхаа түүх намтар, хийсэн бүтээснийг нь олж үзсэн хэрэг. Нэгэнт л аав минь чөлөөлөх дайнд орж, гавьяа байгуулсан нь үнэн учир ээжийнхээ амьд сэрүүнд “Ахмад дайчин” гэх үнэмлэхийг нь нөхөөд авчих юмсан гэж боддог юм. Тэр болно байх аа. Би ийм л хүний үр хүүхэд” гээд “Харин ээж минь худалдааны байгууллагад олон жил ажиллаж гавьяаныхаа амралтад гарсан. Өдгөө 80 хол давсан буурай бий. Ааваас минь хойш гурван хүүгээ хүний дайтай өсгөж, эрдэм номтой хүн болгох гэж их хичээсэн дээ. Ээжийн минь аав их сайхан дуулдаг хүн байсан гэдэг. Магадгүй түүнээс улбаалж би урлагт элэгтэй болсон байх” гэлээ.

Эднийх 1959 онд хот руу нүүж анх Маахуур толгойд төвхнөж байжээ. Тэрээр “Хэрэв манайх хот руу нүүгээгүй бол би өдийд том хөөрөг өвөртөлсөн малчин эр сууж байх байсан биз” гээд инээд алдах нь тэр.

Бөмбөрчин болох замнал нь хэрхэн эхэлсэн тухай түүнээс асуухад “ХИД-1”-ийн суурин дээр хуучин зах байсан юм. Тэндээс ээж минь надад зөгнөсөн мэт, ерөөлөөр ч гэж хэлж болохоор луун толгойтой гурван суурьтай жижиг бөмбөр авчирч өгсөн. Тоглоом наадгай ховор тэр үед би тэр бөмбөрөөрөө их тоглодог байсан даа. Би арван жилийн тавдугаар дунд сургуульд сурч байгаад, 12 настайдаа Цэргийн хөгжмийн сургуульд суралцаж эхэлсэн. Эхлээд үлээвэр хөгжим үлээсэн ч нэг их гавиагүй юм байлгүй салаан дарга минь бөмбөрийн ангид оруулсан юм” гэв. Шантарч байсан уу гэвэл “Үүнийг хийж сурахгүй, чадахгүй бол өнөөдөр хоолгүй шүү” гэж хэлэх нь энүүхэнд. Тийм зарчмаар л сурсан. Гэхдээ тэр хатуу, чанга гараар сурсны хүчинд би энэ зэрэгтэй яваа юм. Асар их тэвчээр, хатуужил суусан гэж боддог” гэж байлаа.

Тэрээр Үлгэр жишээ үлээвэр найрал хөгжимд ажиллаж байх үедээ тун ч эрэлттэй бөмбөрчний нэг байжээ. Цэргийн ансамбель, улсын циркээс эхлээд урилга, заллага тасарна гэж үгүй. Гадна, дотны циркийн тоглолтуудад удирдаачтай харьцаж, агаарын болоод төрөл бүрийн үзүүлбэрүүдийн аяыг секунд, доль алдахгүй тоглоно гэдэг бөмбөрчний чадварыг ёстой л нэг шалгана. Гавьяат Н.Пүрэвдаш өдөртөө Үлээвэр найрал хөгжимдөө, орой нь цирктэй тоглодог байж. Тиймдээ ч орлого сайтай хөгжимчний нэгд тооцогдоно. Хамтлаг байгуулах тухай бодол ч түүнээс хол байсан гэдэг. “Би 1976 онд Үлгэр жишээ үлээвэр найрал хөгжимд орсон юм. Харин 1977 онд Чука, 1978 онд Манлай, 1981 онд Оогий орж ирсэн. Гэхдээ бид тус тусдаа группт байсан л даа. Бие биенээ нэг байгууллагын хөгжимчид л гэж мэднэ” хэмээв. Рок хамтлаг байгуулах тухай МУГЖ Ц.Энхманлай, Я.Одсүрэн, Төрийн шагналт хөгжмийн зохиолч, урлаг судлаач, доктор С.Соронзонболд нар их ярьдаг байж. “Манай С.Соронзонболд ерөнхийдөө яриаг нь сонссдог. Номын хүн учир номоо уншаад л сууж байдаг байж. Өнөөх хоёр “Хамтлагтаа оруулах сайн бөмбөрчин яаж олох вэ гэж их ярьдаг байсан юм билээ.Нэг удаа С.Соронзонболд “Хоёр лүмпэн шаар аа. Та хоёр хажуудах бөмбөрчнөө олж харахгүй байж, Халхын хаанаас бөмбөрчин олох гээв” гэсэн гэдэг. Мань хоёр байгууллагынхаа бөмбөрчнийг анзаараагүй хэрэг. Яг бодит түүх нь энэ. Ингээд бид дөрөв 1984 онд Монголын радиод “Өргөн хангайн нутаг”, “Ганган борлог” зэрэг дуунуудыг бичүүлсэн. Энэ үеэс бие биенээ улам сайн мэддэг болцгоосон доо. Ер нь бол 1983 онд Манлай халагдсанаас хойш Оогий намайг “Хамтлаг байгуулъя, ажлаасаа гарчих” гэж ятгах болсон юм. Тэр үед би армид ороод 18 жил болчихсон, дахиад хоёр жил болоход л тэтгэвэртээ гарах байлаа. Хамтлаг байгуулах саналыг гэр бүлийнхэн ч дэмжсэнгүй, тэр дундаа эхнэр минь дурамжхан байсан учир шийдвэрт хүрч чадахгүй л байв. Гэхдээ ажлаасаа гарч, хамтлаг байгуулъя гэж эргэлт буцалтгүй шийдэхэд минь нэг л хүн нөлөөлсөн. Тэр бол эхнэрийн минь ах, армийн таван хурандаагийн нэг, “Рапорт” Баадай гэж хүн. Тэрээр “Би цэргийн бүх албан тушаалыг дамжлаа, тэтгэвэртээ гараад найман сар болж байна. Намайг өнөөдөр хэн ч тоохоо больсон. Хүмүүс надад баяр хүргэж архи л авч өгж байна. Бодит амьдрал ийм л байна. Чи хожимдоогүй дээрээ найзуудтайгаа нийлж, хүссэн зүйлээ хий. Үнэхээр мундаг хамтлаг байгуулж чадах юм бол үр хүүхэд чинь чамаар бахархана. Одоо халагд” гэсэн. Ингээд л би шийдсэн. Тэр хүн надад ингэж хэлээгүй бол би Манлай, Оогий хоёрын үгэнд орох ч үгүй байсан юм билүү. Хөөрхий Баадай ах минь гүйж байгаад л шинжилгээний минь хариуг муу гаргаж, армиас халагдуулсан юмдаг. Хамгийн сонин нь 1989 оны дөрөвдүгээр сарын 20-нд Цэргийн төв эмч нарын магадлангаар тахир дутуугийн гуравдугаар группт оруулж, халсугай гэсэн тушаал гарч байсан бол яг тэр цаг мөчид Драмын театрт жүжигчнээр авсугай гэсэн тушаал минь гарч байлаа” гэв. Ийнхүү тэрээр хангамжтай, халтууртай, цалин орлого чамгүй их авчихдаг ажлаасаа, нэг ёсондоо үүрнээсээ 18 жилийн дараа нисч, өөрийн зам мөрөөр ажиллаж, амьдрахаар сэтгэл шулуудаж.

“Харанга” хамтлагийн анхны бүрэлдэхүүнд Я.Одсүрэн, Ц.Энхманлай, Н.Пүрэвдаш нараас гадна Т.Найданжав, Булган нар байжээ. Ийнхүү Улсын драмын театрын дэргэдэх “Харанга” хамтлаг үүсэн байгуулагдав. Тэд эхлээд баруун таван аймгийг зорьжээ. Орлогын төлөвлөгөө байгуулахаар театрын шинэ автобусыг хөлөглөж, бүр болоогүй шинэ техник хэрэгсэл авахуулснаар тэдний аялал эхэлсэн байна. Хэдий “Харанга” дэгдээхийг хүссэн ч бүх зүйл тэдний хүслээр болоогүй нь лавтай. “Өөрсдийн гэсэн дуугүй учир тухайн үеийнхээ дуунуудыг дуулъя гээд л зоригтойхон аяллаа эхлүүлсэн. Ёстой хоёр, гурван шуудай боорцог хийж аваад гэдэг шиг хоол, хүнсээ базаагаад л явцгаасан. Хэд хэдэн аймгуудаар тоглолоо. Дуу хуур, архи дарс, мах гээд л. Сүүлдээ ч онцгүй болоод ирлээ. Юу хийчихэв, яах гэж армиасаа гарав гэсэн бодол төрөөстэй. Ер нь аливаа зүйл шууд амжилтад хүрчихдэг гэдэг нь өрөөсгөл. Эхлээд унаж, босож, алдаж онодог. Түүний л дагуу болж байж дээ гэж одоо бодогддог юм. Тэр үед ганцхан би ч биш бүгд л эрэгцүүлж бодоцгоосон байгаа юм. Эцэст нь Манлай, Оогий бид гурав тунаж үлдсэн. Хот руу буцаж явахдаа буюу Архангайд явахдаа бид гурав Чукагаа хамтлагтаа элсүүлэхээр ярилцлаа. Оогий маань “Чука орж ирэхээр болбол басс гитар тоглоно гэнэ. Би бассаа мөрөөдсний эцэст тоглох гэж байж Чукад өгмөөргүй байна” гээд болдоггүй. Ямартаа ч Чукатайгаа ярья гэж бодоод Архангайн холбоо руу гүйлээ. Гэрийнх нь утас руу залгатал авч байна аа. Чука “Хөгшин нь байраа засаж байна. “Өргөө” хамтлагийн Бархас, Болоож хоёр ирчихсэн манай шал таазыг будаад л байж байна. Энэ хоёр намайг хамтлагтаа орчих гээд гуйгаад болдоггүй. Барилгын хүмүүс авчирч манай байрыг янзлуулаад байх юм” гэдэг байгаа. Тэгэхээр нь л “Чи найзуудтайгаа нийлчих л дээ. Бид хэд наймдугаар сарын 20-д гэхэд хот орчихно. Ажлаасаа гараад хүлээж бай” гээд л учирлалаа. Гэтэл Чука “Та нар хаяж явчихаад” гээд гоморхож байна. Тэгснээ “Цаад Оогийтойгоо ярьсан юм уу. Би орвол басс гитараа тоглоно шүү” гэж билээ. Холбоо руу хэд хэд гүйсний эцэст нь Оогийгоо зөвшөөрүүлж, Чука хамтлагт орж, бассаа тоглосон. Төд удалгүй Чука Лхагвааг олж ирсэн юм. Ингээд есдүгээр сараас эхлэн аравдугаар сарын 26 хүртэл бэлтгэл хийж, анхны “Амьдрал” тоглолтоо хийж байсан түүхтэй” гэлээ. Ардчиллын салхи сэвэлзсэн тэр үед “Харанга” хамтлаг “Томоотой хүн”, “Лусын хааны зарлиг”, “Замын тухай дуу” гэх дуунуудаараа өөрсдийн үзэл санаагаа илэрхийлж байжээ. “Тухайн үед намын төв хорооноос театрын Н.Сувдаа даргыг дуудаж “Наад хэдэн нөхдүүд чинь юу дуулаад байна вэ” гэж загнаж байсан гэдэг” хэмээн тэрээр хуучилсан юм.

30 жилийн түүхтэй, рок попын домог болсон“Харанга” хамтлагийн “луужин” нь МУУГЗ Ц.Чулуунбат аж. Энэ талаар гавьяат Н.Пүрэвдаш “Хамтлагт нэг дайчин хүн байх ёстой юм. Манайд тэр нь Чука. Жадны үзүүр нь л гэсэн үг. Аливааг хойш нь тавьдаггүй. Бүхнийг цаг хугацааны дагуу хийдэг. Хэрэв бүгд назгай байсан бол тэр бүр гараас ажил гарахгүй шүү дээ. Биднийг араас хөөж, тууж, шавхуурддаг хүн нь гэж ойлгож болно. Яг бодит байдал нь энэ юм. Энэ зүйлсийг та бүхэн сонсож байгаагүй байх шүү” гэлээ. Харин хамтлаг хамтаараа, эвтэй, найрамдалтай өнөөдрийг хүрсэн нууц нь юу болох талаар тэрээр “Ааш араншингийн хувьд их зохицдог хүмүүс. Тавуулаа адгуу, ааш муутай байсан бол хэцүү шүү дээ. Нэг нь дуугарч, бусад нь түүнийг хүлээн зөвшөөрдөг. Гол учир нь үүндээ байгаа юм. Бие биенээ тун их хүндэлж байгаа хэрэг. Анхны тоглолтоо хийн тайзан дээр тэврэлдээд зогсож байхдаа л бид “Бүгдээрээ салахгүй, улам их уран бүтээл хийнэ шүү” гэцгээсэн. Тэр амлалтдаа ч хүрсэн. Бид таван биенээ олох гэж их ч цаг хугацаа, даваа нугачааг туулсан юм шүү дээ” гэв. Анхны тоглолтдоо цаг наргүй бэлдэж байх үедээ л холын аянд хамтдаа мордоход итгэл даах нөхдөө олжээ гэдгээ мэдсэн хэмээн тэрээр итгэл төгс хэлж байлаа. Өнөө цагийн хамтлагуудын урт удаан оршин тогтнож чадахгүй байгаа шалтгааны нэг нь орлогоо эн тэнцүү хуваарилж чаддаггүйтэй холбоотой гэдэг. Тэрээр ч үүнтэй санал нэг байдгаа хэлсэн юм. МУГЖ Н.Пүрэвдаш “Өнөөдөр хамтлагуудын ахлагч нь “Би дуугаа зохиосон учир илүү хувийг нь авна” гэсэн зарчмаар яваад байгаа. Тиймдээ ч орчин үеийн хамтлагууд оршин тогтнохгүй байгаа юм. Манай алдарт том хамтлагууд яг л түүнээс болж сарниж байсан шүү. Манайх бол таван тэнцүү л хуваадаг. Хэрэв дээрийнх шиг байдлаар хуваавал ямар ч дуу зохиодгүйгээрээ хамгийн багыг нь бөмбөрчин нь авах нь байна. Дуу зохиодоггүй л бол хөгжимчний ур чадвар хамаагүй гэсэн үг байх нь” гэж байв.

МУГЖ Н.Пүрэвдаш гэргийтэйгээ 40 гаруй жил ханилж байгаа аж. Урлагийн хүний гэр бүл байх баяр жаргалтай хийгээд басхүү зовлонтой энэ үүргийг П.Отгонтуяа гуай тун чиг сайн биелүүлж ирсэн нь “Харанга”-ын Пүүжээгийн амжилтаас илхэн харагдах биз ээ. Тэрээр хойд хөршид гутал загварын мэргэжлээр суралцаж төгссөн. Худалдааны салбарт олон ажиллаж, өдгөө тэтгэвэртээ гарчээ. П. Отгонтуяа гуай Улсын хүндэт засуул, ган хоолой хэмээх Пүрэвсүрэнгийн бага охин аж. Гэрийн эзэн “Анх цагаан сараар хадмындаа очиж танилцаж байлаа. Бөхчүүд хөндөлсөөд л. Х.Баянмөнх, О.Балжинням аварга, Д.Мөнх-Эрдэнэ арслан тэргүүтэй том цолтонгууд ирчихсэн. Гэтэл хүргэн нь гэж туранхай, жижигхэн, цэргийн хөгжимчин хүү л тэнд суугаад байдаг. Одоо эргээд бодох нь ээ хөөрхий хадам аав минь тэр үед “Гэрээр эргэлддэг ханхайсан эрчүүдээс охиныг минь аваад суучихсан бол ач нараас минь ганц бөх төрөхгүй юу” гэж бодож л байсан байхдаа” гээд инээд алдлаа. Тэд 18, 19-тэйдөө найзуудаараа холбогдон танилцаж, 20 насандаа анхны хүүхдээ өлгийдөн авч байжээ. Өдгөө хамгийн том хүү нь 40 насыг шүргэж байгаа аж. Эднийх хоёр хүү, нэг охин, таван зээтэй. “Харанга” хамтлагтаа хамгийн өнөр бүл нь гэсэн. Хүүхдүүдээс нь урлагийн хүн төрөөгүй ч өөр, өөрсдийн зам мөрөөр сайн сайхан амьдарч байгаа хэмээн гэрийн эзэгтэй хэлж байлаа. Мөн тэрээр “Харанга”-ынхан үнэхээр ар гэрээ умартан зүтгэдэг байсан. Эхэндээ гомдож, туних үе бишгүй л байв. Урлагт хайртай, түүнийхээ төлөө зорьж тэмүүлж байгааг нь хараад сүүлдээ бид ч эвлэрсэн. Таван жилийнхээ ойг хийсний дараа шүтэн бишрэгчид нь улам нэмэгдэж, нэрд гарч эхэлсэн. Ингээд бодоход 30 жил болчихсон хамтлаг гэдэг нэг гэр бүл шиг л болчихдог юм байна. Хамтлагийн гишүүдийн гэр бүлийнхэн нь ч энэ хугацаанд ойр дотно байсаар ирж дээ” гэв.

МУГЖ Н.Пүрэвдаш “Бид хийж байгаа уран бүтээлдээ л бүх анхаарлаа хандуулдаг байсан. Урлагт эргэлт буцалтгүй орчихсон учир ар гэртээ зориулах цаг завыг ч мартаад зүтгэсэн гэж болно. “Харанга”-д орсноосоо хойш хүүхдээ хичээл сургуулиас нь авсан удаа байхгүй. Ард түмнээ баясгаж, стресс бухимдал, гуниг гутралыг нь тайлахын төлөө л төдийгөөс өдий хүртэл нэг сэтгэлээр явж ирсэн байна. Омголон, үнэхээр шатаж явсан үедээ хийсэн болоод ч тэр үү бидний уран бүтээл он цагийн уртыг үл ажран дуулагдсаар байна гэж боддог доо” гэсэн юм.

Гэргий нь “Хөдөлмөрийнхөө үр шимийг үзэж, зорьсон зорилгодоо хүрсэнийг нь бодохоор ханиараа туйлын их бахархдаг юм. Пүүжээ шиг 12 настайгаасаа эхлээд 60 гартлаа бөмбөрөө нүдээд явж буй хүнийг би хувьдаа мэдэхгүй юм” гэж байлаа.

12-хон настай жаалхүү бөмбөртэйгөө нөхөрлөснөөр Үлгэр жишээ үлээвэр найрал хөгжмийн үнэхээр л үлгэр жишээ бөмбөрчин байж, улмаар Монголын рок попын акул “Харанга”-ын “зүрх” нь болж цохилон 48 дахь жилдээ бөмбөрийг эзэгнэж байна. Хагас зуун гэхэд ч болохоор. Энэ бүхнээс “Харанга”-ыг бөмбөргүйгээр төсөөлөхийн аргагүйтэй адил түүний ч бөмбөргүйгээр төсөөлөхийн аргагүй мэт. Хань нь хоолой зангируулан бахархсан сэтгэлээ илэрхийлэхээс ч өөр яах билээ. Гэргий П.Отгонтуяа нь “Харанга” л биш бол бусад тоглолтуудыг нэг их ойшоодоггүй гэдгээ ч нуухгүй хэлсэн шүү. Харин МУГЖ Н.Пүрэвдаш “Хэрэв ханийн халамж, хайр үгүйсэн 60 насыг давтлаа бөмбөр нүдэж чадаа ч уу, үгүй ч үү. Ар талыг минь бат даагаагүйсэн бол тууштай урлагтаа зүтгэж чадах эсэх нь ч эргэлзээтэй. Энэ бүхэнд баярлаж явдаг даа” хэмээн чин сэтгэлээсээ талархсанаа илэрхийлж байлаа.

Бөмбөрийг зөв сураагүйгээс үүдэн бөөр, нуруу өвдөх хүндрэл үүсдэг байна. Нэг талаасаа эрсдэл, золиос нь тэр аж. Түүний хувьд Орос багш, цэргийн диктатурын ачаар зөв сурсан учир ийн олон жил ажралгүй тоглож байгаа гэдгийг ч гэргий нь онцолж байсан юм. Монголд бөмбөрийн нот бичдэг цөөн хүний нэг нь Н.Пүрэвдаш гавьяат гэсэн. Урлаг, соёлын томчуул ч бөмбөрийн нот бичүүлэхээр түүнийг зорьж ирдэг байна. Мөн тэрээр армиасаа эхлээд олон шавьтай болжээ. “Никитон” хамтлагийн бөмбөрчин Билгүүн, “Хурд”-ын Д.Ганбаяр гээд авьяаслаг олон шавь бий” хэмээн тэрээр бахархан хуучилсан юм.

МУГЖ Н.Пүрэвдаш өдгөө Монголын Бөмбөрийн холбооны тэргүүн, Үлгэр жишээ үлээвэр найрал хөгжмийн зөвлөх хөгжимчнөөр ажилладаг. Тэрээр энэ хугацаанд хөгжимчний хувьд тоглохыг хүссэн бүх л театр, Соёлын ордондоо тоглосон гэдгээ хэлж байв.

Түүнээс Монгол Улсын гавьяат жүжигчин гэх эрхэм шагналыг хүртэх болсноо мэдсэн анхны сэтгэгдэл болоод хүлээлт байсан эсэх талаар нь асуухад “Тэгж их хүлээж, төрдөө гомдоллож байсан зүйл үгүй. Урлагийн ганц том шалгуур нь ард түмнээрээ хүлээн зөвшөөрүүлэх л явдал байдаг. Тэр бол асар том шагнал юм” гээд “Шагнал авах болсноо өмнөх орой нь мэдсэн. Мэдээж Ерөнхийлөгчийн Тамгын газраас залгаад шагнал авах болсон тухай дуулгахад их баярласан, огшсон гэв.

Шагнал гардуулах үедээ Ерөнхийлөгч Х.Баттулга “1990-ээд оны үед өр, зээл тавиад л яваад байсан. Тэр хүчин зүтгэлийн тань үр дүн өнөөдөр гарч байна уу. Үнэнч байсны үр дүн гарч байгаа биз. Одоо дахиад олон жил бөмбөрөө тоглоорой Пүүжээ ах аа” гэсэн би “За Ерөнхийлөгч өө” гээд л шагналаа гардаж авсан даа. Ерөнхийлөгчийг “Женко”-ийн компанийн захирал байхад “Харанга”-ын хамгийн анхны плакатыг хийхээр би мөнгө зээлэх гэж орж уулзаж байлаа. Цаасан хайрцгаар дүүрэн гурав, тав, арван төгрөг бүхий гурван сая төгрөг тэврээд гарч байсан шүү. Нөгөөдүүлээрээ плакат хийсэн ч зарагдаагүй. Ёстой цөм шатсан даа. Эргээд яаж ч билээ тэр өрөө дарж байсан юм. Ерөнхийлөгч тэр түүхийг сөхсөн хэрэг (инээв). Би 2015 онд тайлан тоглолтоо хийсэн юм. Тэр үед одоогийн миний тоглож буй бөмбөрийг Х.Баттулга Ерөнхийлөгч УИХ-ын гишүүн байхдаа “Талх чихэр”, “Мах импекс”-д үүрэг өгч, захиалуулж хийлгэж байлаа” хэмээн дурслаа.

“Харанга” хамтлаг 30 жилийн ойн тоглолтоороо 40 жилийн ойгоо нижгэр тэмдэглэх үүргийг ард түмнээсээ авсан. Шүтэн бишрэгчдэд нь дуулгахад энэ үүргийг биелүүлэхэд бэлэн гэдгээ ч тэрээр хэлсэн шүү. Н.Пүрэвдаш гавьяат “Зорьсондоо хүрнэ шүү дээ. Өмнөхөөс илүү хариуцлага ирж байна. Эрүүл байх хэрэгтэй болж байна. Би Монгол Улсын гавьяат жүжигчин гэх алдрыг өнгөрсөнд хийсний минь төлөө бус ирээдүйд илүү ихийг хийгээсэй гэж өгч байна гэж ойлгож байгаа. 40 жилийнхээ ой дээр бөмбөрөө тоглож байх ёстой шүү л гэж өгч байгаа байх. Ийм урам боллоо гэж харж байна. Миний үеийнхэн ямар аархуу юм гэж бодож байж мэдэх юм. Тийм биш шүү” гээд “Бид бүгд хурцлагдчихсан. Тэртэй тэргүй 40 жилээ хийнэ. Ирэх жил бид гарах шинэ CD-ндээ зориулж “Цаг хугацаа” гэх тоглолтоо ч хийх болно” хэмээн урам зориг дүүрэн хариулсан юм.

Монголын Үндэсний фронтын тэргүүн, бэлтгэл хошууч Генерал Б.Баярмагнайтай ярилцлаа.

-Фронт гэхээр яалт ч үгүй цэрэг армитай холбоотой үг байна л даа. Энх цагт энэ үгийг бид юу гэж ойлговол зүйтэй вэ.Танайх ТББ уу?

-Монголын үндэсний фронт бол ТББ биш. Харин ТББ, иргэний хөдөлгөөнүүд, эх оронч иргэдийн нэгдэл юм. Монголын Үндэсний фронт байгуулагдсан шалтгаан нь, Монгол Улс 1990 оноос ардчилсан чөлөөт зах зээлийн нийгэмд шилжээд, ард түмэн маань төр засгаа өөрсдөө сонгодог болсон. Тэр цагаас хойш төр засгийн эрхийг хоёр нам ээлжлэн гартаа атгаж, төрийн эрх барьсан дээд байгууллагуудыг удирдсаар өнөөдөр, 2019 онд Монголын ард түмэн, Монгол Улсыг ямархуу байдалд оруулав. Ард түмэн ядуурал, туйлдлынхаа дээд цэгтээ тулчихсан, өр ширэндээ баригдчихсан, нөгөө талаас улс эх орны байдал нь өртэй болчихсон, төр засагт нь хямрал бүрэн хэмжээгээр нүүрлэчихсэн, тогтолцоо нь гажуудчихсан, засаглал нь мухардалд орчихсон, УИХ нь үйл ажиллагаа явуулахад хүндрэлтэй. УИХ нь ёс зүй болоод эрх зүйн хувьд чадамжгүй болчихсон. Дээрээ мухардалд орчихсон, доороо ард түмэн ядуурлын туйлдаа хүрчихсэн энэ цэг дээр Монголын Үндэсний фронт байгуулагдаж байгаа юм. ТББ-ууд, шударга иргэд, иргэний хөдөлгөөнүүд дандаа тус тусдаа тэмцэж ирсэн. “Оффшорчидтой тэмцье”, “Төрийн өмчийн хулгайтай тэмцье”, “ЖДҮ болон бусад сангаас идэж уугаад байгаа нөхдүүдтэй тэмцье”, “Утааны эсрэг тэмцье” гэсэн жижиг жижиг тэмцлүүд явдаг ч ямар ч үр дүнд хүрэхгүй, тэрийг нь төр засаг замхруулах, хүчийг нь сарниулах маягаар явж ирлээ. Одоо бид нэгдэх ёстой юм байна. Бид нэгдэж байж л амжилтад хүрнэ. Нэгдье, зорилгоо нэгтгэе, нэг туган дор оръё, нэгдсэн удирдлага дор шилжье гээд хүрээд ирчихсэн улсууд байхгүй юу. Дан тэмцэгч улсууд гэж бас ойлгож болохгүй. Ардын Их хурлын зургаан депутат, төрийн албыг төгс хашсан гурван генерал, хурандаа нар, бэлтгэл офицерууд, ахлагч, байлдагч, түрүүч нар байна. Мөн урлаг, спортын алдартнууд, иргэний нийгмийн хөдөлгөөний зүтгэлтнүүд байна. Залуучууд ч хүртэл байна. Энэ бол бүгдээрээ нэгдчихсэн нэгдэл.

Фронт гэж үгийг мэдээж цэрэг армид л хэлдэг. Цэрэг армид өвөр талаа фронт гэж нэрлэдэг. Дайн тулааны үед дайсантай шууд нүүр тулан тулалдаж байгаа цэргүүдийг фронтын шугаман дээр байлдаж байна гэж нэрлэдэг. Бид бүхэнд яг үүн шиг фронтын шугаман дээр гарах цаг нь болчихсон. Ард түмний түмний үзэн ядалт, хорсол дээд цэгтээ тулчихсан. Гараад уулзсан ямар ч иргэн асуудалтай, өр ширтэй, зээлтэй, байнгын дарамт, шахалттай. Улс орны нөхцөл байдлыг харахад “Саарал жагсаалт”-д орчихсон. Төр засаг нь “Болж байна, бүтэж байна” гэж ард түмнээ хуураад байхад, дэлхий үнэлгээ тавиад “Саарал жагсаалт”-д оруулчихаад байна. Төр засаг нь “Оффшорчдын мөнгийг эх орондоо оруулна”, “Луйварчдыг цээрлүүлнэ”, “Төрийн албыг авлигаас салгана” гэж яриад байгаа боловч, яг бодитоор шийдсэн шийд байхгүй. Ард түмэн ийм ярианд нь хэдийнэ итгэхээ больчихсон. Ард түмэн төрдөө итгэх итгэл алдарлаа гэж ярих болсонд би эмзэгдэж явдаг. Төрд итгэх итгэл бол Монголын ард түмний хамгийн сүүлчийн итгэл. Төрд итгэх итгэл байхгүй болчихвол өөр юунд итгэх юм бэ. Монголын ард түмэн “Төрийн минь сүлд өршөө” хэмээн бэлгэшээдэг. Гэтэл төрдөө итгэх итгэл алдарлаа гэхээр өөр хэндээ итгэх болж байна. Харийнханд итгэх юм уу. Монголын үндэсний фронт бол ард түмний төрдөө итгэх итгэлийг буцааж авчирна. Монгол Улсын Үндсэн хуульд “Засгийн бүх эрх ард түмний мэдэлд байна” гэсэн заалт бий. Дээрээс нь “Монголын ард түмэн төрийн үйл хэрэгт шууд оролцох эрхтэй” гээд заачихсан. Энэ заалтуудаа л хэрэгжүүлээгүй явсан. Үнэхээр л улс орон нь цааш явахгүй, мухардалд орчихсон юм бол бид нар энэ эрхийг нь ард түмэнд өгөхийн төлөө энэ тэмцлийг явуулна гэж бодож байгаа.

-Монголын Үндэсний фронтод армиас гарсан алдартай генерал, хурандаа нар байгаа нь ард түмэнд итгэл өгч байгаа бол эрх баригчид, улстөрчдөд айдас төрүүлж байна. Улстөрчид “Энэ хэдэн генерал, хурандаа нар төрийн эргэлт хийчих вий” гэсэн айдастай байгаа нь ил байна?

-Юуны өмнө Монголын үндэсний фронтод байгаа зэвсэгт хүчин, хил, цэрэг, цагдаа, тагнуулын байгууллагад ажиллаж байсан эдгээр бүрэлдэхүүнүүд маань бүгдээрээ тэтгэвэр, чөлөөндөө гарчихсан, бэлтгэл офицер, ахлагч нар. Бэлтгэл юм уу, чөлөөнд байгаа офицер, ахлагч нар бол энгийн хүмүүс гэсэн үг. Монголын үндэсний фронт байгуулагдсан өдрийнхөө баярыг тэмдэглэж бид дүрэмт хувцсаа өмсөж, хэвлэлийн бага хуралд оролцсоноос биш ердийн үед дүрэмт хувцсаа өмсөөд байдаггүй. Намууд баяраа хийхэд намд нь байгаа цэрэг, цагдаагийнхан дүрэмт хувцсаа өмсөөд явж л байдаг шүү дээ.

Цэрэгт алба хааж байсан, бэлтгэл офицер, ахлагч нар яагаад ард түмэнтэйгээ хамт байж болдоггүй юм. Бидэн дунд төрийн алба хашиж байгаа хүн байхгүй. Миний хувьд бусдаасаа арай өөр онцлогтой. Төрийн албаасаа татгалзаад, тэтгэвэртээ гарсан. Учир нь “Улс орныхоо төлөө явъя. Улс орон минь болохоо байчихсан байна. Бидний явж байгаа энэ зам буруу тийшээ явчихсан байна” гэж үзээд 2015 оны арванхоёрдугаар сарын 31-нээс тэтгэвэртээ гараад 2016 оны нэгдүгээр сарын нэгэнд “Би одоо яах вэ” гэж маш том мэдэгдэл хийж байсныг ард түмэн минь санаж байгаа байх.

-Тийм, тийм таны мэдэгдлийг санаж байна?

-Тэр мэдэгдэлдээ “Би Монгол Улсаа яавч буруу замаар явуулахыг хүсэхгүй байна” гэсэн. Байгалийн баялаг, нефтиэсээ болоод том гүрнүүдийн нөлөөнд автаж “Саддам Хусейн гэж том удирдагчаа та нар авчих юм бол Ардчилсан сайхан улс болно” гэдэг ятгалгад нь ороод Саддам Хусейныг бүгдээрээ устгуулчихлаа, одоо сайхан цаг ирэх нь гэтэл улс нь дэлхийн хамгийн тогтворгүй улс болоод Исламын улс бүлэглэл гэсэн алан хядах бүлэглэлийн үүр болчихсон улс байна шүү дээ. Би тэр улсад алба хаасан. Монгол цэргийн баг хамгийн анх 2003 онд Иракт үүрэг гүйцэтгэхэд би удирдаж явсан. Би тийм замаар эх орноо оруулмааргүй байна гэж тэр мэдэгдэлдээ хэлсэн. Мөн байгалийн баялаг, алмааз эрдэнэс (очир эрдэнэ) олж аваад хамгийн баян улс болно гэж мөрөөдөж яваад уул уурхайн зохисгүй бодлогын нөлөөгөөр алмаазны төлөө хоорондоо 11 жил байлдаад 400 мянган хүнээ алаад, хоёр сая хүнээ дүрвүүлснээс болж дэлхийн хамгийн ядуу улс болсон Сьерра-Леоне улсад би алба хаасан. Бас анхны багийг нь би удирдаж авч явсан. Би улс орноо тийм замаар оруулмааргүй байна гэж мэдэгдсэн. “Монгол Улсын иргэн би Монгол Улсын Үндсэн хуулиар хүлээсэн иргэний цэргийн үүргээ үнэнчээр биелүүлж, өвөг дээдсийнхээ ариун гал голомт болсон Монгол Улсынхаа халдашгүй дархан байдлыг амь, биеэ үл хайрлан батлан хамгаална” гэж цэргийн тангараг өргөж, 25 жил тасралтгүй алба хаахдаа харийн дайснаас эх орноо хамгаалахын төлөө өөрийгөө зориулж, нэг ч өдөр өөрийнхөө амин хувийг хичээлгүй, хоёргүй сэтгэлээр албаа хааж явсан. Албанаасаа гараад 2016 онд эргээд харахад эх орон минь тайван замаар эзлэгдэж байгаа юм биш биз дээ. Мөнгөнд дуртай дотоодын шунахай нөхдүүд, төрийн өмчийн хулгайч нар, ард түмэн, татвар төлөгчдийн мөнгийг хумслагчид, төрд төвлөрсөн ард түмний хөрөнгийг хувьдаа ашигладаг луйварчид харийн, гадаадын нөхдүүдийг эх орондоо оруулж, байгалийн баялгаа цөлмүүлээд явж байгааг хараад өөрийн эрхгүй тэднийг “Дотоодын дайсан” гэж үзсэн.

Ингээд л би одоо харийн дайсан биш дотоодын дайсантай тэмцэх ёстой юм байна гэдгийг ойлгосон. Тэмцлээ үг хэл, үйлс бүтээлээрээ харуулна аа гэж хэлж байсан. Үүний дагуу сайхан цагийг авчрахын тулд өөрийнхөө төлөө тэмцэж байгаа юм биш ээ. Үр хүүхэд, хойч ирээдүйнхээ төлөө тэмцэж байна. Үр хүүхдүүд маань сайхан амьдраасай, тэдэнд ядаж, ухаж олзворлох жаахан ч болтугай баялаг үлдээчихээч ээ. Ямар муухай сувдаг сэтгэлээр эх орныг минь ухаж төнхөж, гадагш нь зөөж байна вэ. Аймаг, сумандаа юу болж байгаа тухайн мэдээллийг тухайн газрын иргэд нь хагас дутуу мэддэг. Улаанбаатарт байгаа иргэдийн хувьд мэдээлэл дунд амьдардаг. Миний хувьд Монгол Улсаа хэд хэдэн удаа тойроод үзчихсэн, шалгалтаар ч явж байлаа. Монгол Улсынхаа газар нутаг, байгалийн баялаг, тусгаар тогтнолыг нүдээрээ хараад явж байсны хувьд сэтгэл эмзэглэхээс өөр аргагүй. Энэ эх орныг бид өвөг дээдсээсээ бүрэн бүтэн хүлээж авчихаад, одоо үр хүүхдэдээ онгорхой улс хүлээлгэж өгөхөөр сэтгэл эмзэглээд байна. Тиймээс үүнийг л зогсоож, бодлогогүй төрийг цааш нь үргэлжлүүлэхгүй. 1992 оноос хойш бид төр засагтаа итгээд л сонголтоо хийгээд хүлээдэг байсан. Одоо бидэнд хүлээх цаг байхгүй. Ийм улсуудыг дахиж хэзээ ч сонгох шаардлагагүй. ЖДҮ гэж яриад байдаг. Энэ бол зохион байгуулалттай бүлэг гэмт хэрэг байхгүй юу. Үүнийгээ шийддэг, шийтгэдэг юм байхгүй. Хамгийн харамсалтай нь үүнд хариуцлага тооцдог ямар ч механизм алга. Зүгээр л ярьдаг, ард түмний өмнө. “Одоо энийг шийтгэнэ”, “Зайлаарай”, “Яваарай” гэж байгаа боловч яг үнэндээ хэнийг зайлуулаад, хэнийг явуулчихсан юм бэ. Төрийн дээр нам гарчихсан. Ийм байхаар чинь ямар юмных нь төрийн бодлого гарах юм бэ. Ийм байхад ард түмэн яаж төрдөө итгэх юм бэ. Эрх баригч нам нь улсаараа тоглож байдаг тогтолцоотой болчихсон. Нам нь ахмадын байгууллага гээд бүх хөгшчүүлийг хажуудаа авааччихсан. Эмэгтэйчүүдийн байгууллага гээд бүх эмэгтэйчүүдийг нэгтгээд авчирчихсан. Залуучуудын байгууллага, оюутны байгууллагыг хүртэл дэргэдээ нэгтгэчихсэн. Одоо цаана нь намын дэргэд нэгтгэхэд цэцэрлэг, яслийн хүүхдүүд л үлдээд байна. Ийм байдлаар явна гэж байхгүй.

-Ирэх оны сонгуулийг угтаад намчирхал гэдэг юм сэдэрч эхэллээ?

-Айл гэр ч дотроо гурав хуваагдчихсан. Дундговьд манай нутагт явж байхад аав нь АН-ынх, ээж нь МАН-ынх, хүүхэд нь МАХН-ынх. Эд нар санаатайгаар хуваагдаж байгаа юм биш. Аль нэг нь явбал манай гэр бүлд хэрэгтэй гэж бодож байгаа байхгүй юу, зайлуул. Аль нэг нь ялбал тэр нь гэр бүлээ дөрвөн жил тэжээх хэмжээний цалинтай золгоно л гэж тэр шүү дээ. Малчин хүртэл “Тэр айл АН-ын айл”, “Энэ айл МАН-ын айл” гэж хуваагдаж, сумын Засаг дарга нь өөрийнхөө намын малчныд өвс өгнө. Нөгөө намын айлд өвс өгөхгүй. Ийм өрөвдөлтэй байдалтай явж байна гэдэг бол төрийн завхрал дээд цэгтээ хүрчихсэний шинж. Үүнийг Монголын ард түмэн мэддэг ч хэлж чаддаггүй. Хэлье ээ гэхээр тэнгэр хол. Үүнд нь Монголын үндэсний фронт тэргүүн шугаманд нь гараад ирье, ард түмэн үүнийг хүрээлээд өг, ард түмэн бүгд нийлээд энэ байдлыг зогсооё, зөв замд нь оруулъя. Үр хүүхдэдээ бүрэн бүтэн улс үлдээе.

-2008 оны долдугаар сарын 1-нд болсон үйл явдлаас хойш монголчууд жагсаж, цуглаж, бөөгнөрөхөөс нэг л айж, жийрхдэг болсон талтай. Монголын үндэсний фронд энэ сарын 7-нд Д.Сүхбаатарын талбайд жагсаал зохион байгуулахаар болсон. Ямар жагсаал болох вэ?

-Монголын үндэсний фронтын гишүүд дэмжигчид маань фронтыг бүрдүүлсэн үүсгэн байгуулагчдыг зүгээр битгий суу, гудамжинд гарч тэмц гэж шаардаж байгаа. Мэдээж шууд гарах нь эрсдэлтэй учир дотооддоо зохион байгуулалтад орж нэгдсэн удирдлагатай болох ёстой, нэг командаар хөдлөх ёстой. Тийм учраас манай фронтынхон намайг цэргийн хүн гэдэг утгаар нь тэргүүнээрээ сонгосон. Энэ фронт нэг командаар, нэгдсэн удирдлагаар хөдөлнө. Хэн нэгэн дур мэдэн хууль бус үйл ажиллагаа явуулж, олон нийтийг үймүүлсэн эмх замбараагүй байдалд турхирах, эсвэл ямар нэг байдлаар хүч хэрэглэх тийм зам руу орохгүй. Бид тайван замаар, шаардлага хүргүүлэх маягаар ойлгуулах замаар хийнэ. Гэхдээ нөгөө талд эрх мэдэл, бүх хууль хүчний байгууллага эрх баригчдын мэдэлд байгаа. Харамсалтай нь сүүлийн үед манай хууль хүчний байгууллага, төрийн цэргийн байгууллага, хууль сахиулах байгууллагуудын удирдлагуудыг маш олон удаа сольж, шинэчилж, өөрчилж байгаа. Солих, шинэчлэх болгонд хүч нь суларч байдаг. Доройтож байдаг. Энэ бол Монгол төрийн бодлого биш. Монгол төр тогтвортой байвал тэр нь Монголын төрийн бодлого. Тогтворгүй, хүчгүй, сул дорой байх нь харийн бодлого. Ийм байдалтай байхад бид тусгаар тогтнол, аюулгүй байдлын тухай ярих шаардлагагүй.

Сонгуулиас сонгуулийн хоорондох ажилдаа хууль хүчний байгууллагыг татан оролцуулж, цол хэргэм, энгэр дэх одон медалиар өөртөө татах эсвэл даалгавар гүйцэтгэх маягаар томилгоо хийгээд байгаа нь улс оронд тогтворгүй байдал бий болгоод байна. 2019 оны арваннэгдүгээр сарын 7-ны өдөр Жанжин Д.Сүхбаатарын талбайд Монголын үндэсний фронт уриалаад бүх нийтийг хамарсан жагсаал цуглаан зохион байгуулахаар гишүүд, дэмжигчдийнхээ III хурлаар шийдвэрлэсэн. Мөн энэ УИХ ёс зүй болоод эрх зүйн чадамжгүй болсон учир УИХ-ыг тараах шаардлага хүргүүлье гэж шийдсэн. Ерөнхийлөгчийн зүгээс УИХ-ыг тараах хоёр ч удаа шаардлага хүргүүлсэн ч хүлээж аваагүй. УИХ өөрөө тарах гээд бараагүй. Энэ бүхэн бол юу хийхээ мэдэхгүй, мухардал, гацаанд орчихоод байгаатай холбоотой. Тэгвэл ард түмэн яагаад энэ УИХ-ыг тарааж болдоггүй юм. Үндсэн хуульд “Засгийн бүх эрх ард түмний мэдэлд байна” гэж заасны дагуу УИХ-ыг тараая гэсэн шийдвэр гарсан. Энэ шийдвэрийн дагуу бид жагсаал цуглаан зохион байгуулж, Нийслэлийн Засаг даргад мэдэгдлээ хүргүүлчихсэн. Бэлтгэл ажлаа ид явуулж байна. Ард түмэн маань Монголын үндэсний фронтоо дэмжээрэй. Магадгүй 1992 оноос хойш болж байгаа хамгийн том жагсаал болно гэж тооцоолж байгаа. 2008 оны жагсаал бол цуглаан биш, турхиралт л байсан. Ард түмний хувьд жагсаал цуглаанаас айх айдасгүй болсон.

Үргэлжлэл бий

-ШҮҮХЭЭС ХОРИХ ЯЛ ОНОГДУУЛАХГҮЙГЭЭР ТЭНСЭХ, АЛБАДЛАГЫН АРГА ХЭМЖЭЭ АВАГДСАН 64 ЭТГЭЭДЭД АНХАН ШАТНЫ ТЕСТИЙН СОРИЛ ТАВИХАД 20 НЬ ХАР ТАМХИ, МАНСУУРУУЛАХ БОДИС ДАХИН ХЭРЭГЛЭСЭН НЬ ТОГТООГДСОН-

Хар тамхитай тэмцэх газрын тасгийн дарга, цагдаагийн дэд хурандаа Г.Даваанямтай ярилцлаа.

-Үндэстнийг мөхөөдөг хар тамхитай тэмцэхэд яамд болон албан байгууллагууд ямар оролцоотой ажилладаг вэ. Яаж ажиллах шаардлагатай вэ гэдгээс ярилцлагаа эхэлье?

-Энэ төрлийн гэмт хэрэгтэй тэмцэх, илрүүлэх, таслан зогсоох, урьдчилан сэргийлэх үүргийг цагдаа, гааль, эрүүл мэндийн байгууллагаас гадна холбогдох хууль тогтоомж болон Засгийн газрын 2017 онд батлан хэрэгжүүлж буй Мансууруулах эм, сэтгэцэд нөлөөт бодисын хууль бус эргэлттэй тэмцэх Үндэсний хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэхэд олон чиг үүргийн байгууллагуудын үүрэг, оролцоог зааж өгсөн байдаг. Тухайлбал, БОАЖЯ, ХХАХҮЯ мансууруулах үйлчилгээтэй ургамлын тархац, нөөцийг тогтоох, МХЕГ мансууруулах эм, сэтгэцэд нөлөөт бодисын бүртгэл, үйлдвэрлэл, зарцуулалт, хадгалалт, түүхий эдийн олборлолт, ургамлын тархцад хяналт тавих, БСШУСЯ мансууруулах эм, сэтгэцэд нөлөөт бодисын хор хөнөөлөөс хүүхэд, залуусыг урьдчилан сэргийлэх мэдлэг олгох бодлогыг боловсруулж, хэрэгжүүлэх гэх мэт. Цагдаагийн байгууллагаас чиг үүргийн байгууллагуудыг хууль, тогтоомжоор хүлээсэн үүргээ хэрэгжүүлж ажиллах талаар мэдэгдэл, шаардлага, зөвлөмжийг удаа дараа хүргүүлж байгаа. Мэдэгдэл, шаардлага, зөвлөмжийг хэрэгжүүлээгүй байгууллага, албан тушаалтанд хуульд заасан арга хэмжээ тооцох болно. “Мансууралтай тэмцэх ажилд оролцохгүй нэг ч төрийн байгууллага, алба хаагч байх ёсгүй” гэж үздэг.

-Энэ төрлийн гэмт хэрэгтэй тэмцэх, урьдчилан сэргийлэх чиглэлээр цаашид ямар ажил зохион байгуулахаар төлөвлөөд байна вэ?

-Мансууруулах эм, сэтгэцэд нөлөөт бодисын хууль бус эргэлттэй тэмцэх Үндэсний хорооны шийдвэр, Хууль зүй дотоод хэргийн сайдын энэ оны аравдугаар сарын 24-ний өдрийн тушаалаар Мансууруулах эм, сэтгэцэд нөлөөт бодистой холбоотой гэмт хэрэгтэй тэмцэх, урьдчилан сэргийлэх ажлыг мэргэжил арга зүйн удирдлагаар хангах, салбар дундын зохицуулалт хийх үүрэг бүхий Дэд зөвлөлийг байгуулсан. Тухайн Дэд зөвлөлийг Хар тамхитай тэмцэх газрын дарга, цагдаагийн хурандаа Ж.Эрдэнэболд ахлан ажиллаж байна.

Дэд зөвлөл байгуулагдсантай холбогдуулан тус зөвлөлийн анхдугаар хуралдааныг өнгөрсөн сарын 28-ны өдөр зохион байгуулсан. Хуралдаанаар мансууруулах эм сэтгэцэд, нөлөөлөх бодистой холбоотой гэмт хэрэгтэй тэмцэх, урьдчилан сэргийлэх үйл ажиллагааг үр дүнтэй зохион байгуулахын тулд судалгаа, дүн шинжилгээнд суурилсан, мэргэжлийн байгууллага, олон нийтийн дэмжлэг оролцоонд тулгуурласан үйл ажиллагааг хэрэгжүүлэх нь зүйтэй гэж тогтож гурван чиглэлд үйл ажиллагааг чиглүүлж ажиллахаар шийдвэрлэлээ.

Мансууруулах эм, сэтгэцэд нөлөөт бодисын хууль бус эргэлтээс урьдчилан сэргийлэх нь бүх нийтийн үүрэг, оролцоон дээр тулгуурлах ёстой. Нэн ялангуяа төрийн байгууллагуудын үүрэг, оролцоо маш чухал. Өнөөдөр цагдаагийн байгууллага энэ төрлийн гэмт хэргийг илрүүлээд хуульд заасан хариуцлага тооцоод байдаг. Харин иргэдийг энэ төрлийн гэмт хэрэгт холбогдох, хэрэглэгч болохоос урьдчилан сэргийлэх, хэрэглэгч, донтогчдод үзүүлэх эрүүл мэндийн үйлчилгээ, хорих ял эдлээд суллагдсан иргэдийг нийгэмшүүлэх гээд маш олон асуудал бий. Бүх систем зэрэг, жигд ажиллаж байж энэхүү гэмт явдал, нийгмийн сөрөг үзэгдэл, үр дагавартай үр дүнтэй тэмцэх, хүн ардаа хамгаалах учиртай.

-Үйл ажиллагааныхаа чиглэлийн талаар илүү тодруулахгүй юу?

-Гурван чиглэл байгаа талаар би яриандаа дурдсан. Эхнийх нь мансууруулах эм, сэтгэцэд нөлөөт бодисын хууль бус эрэлт, нийлүүлэлт борлуулах үйл ажиллагааг илрүүлэх, таслан зогсоох, хязгаарлах, хяналтад авах ажлыг эрчимжүүлэх, байгууллагуудын ажлын уялдаа холбоо, хамтын ажиллагааг сайжруулах чиглэлээр ажиллана. Тэмцэх чиг үүргийн байгууллагуудын хооронд мэдээлэл солилцох ажлыг шуурхай болгож сэжигтэй бүлэг бөөгнөрөл, байр байгууламжийг илрүүлэх, тэдэнд цохилт өгч ажиллах үндсэн үүргийг хэрэгжүүлнэ.Мөн мансууруулах эм, сэтгэцэд нөлөөт бодисын хууль бус эргэлтээс урьдчилан сэргийлэх, ухуулга нөлөөллийн ажлыг үр дүнтэй зохион байгуулахаар болсон. Үүнээс гадна донтогч, хэрэглэгч нарыг эмчлэх, хорт зуршлаас татгалзуулах, нийгэмшүүлэх гэсэн чиглэлүүдээр үйл ажиллагааг идэвхжүүлнэ.

-Төлөвлөсөн зорилтуудын хүрээнд хийж гүйцэтгэх ажлуудынхаа талаар ярихгүй юу?

-Дэд зөвлөлөөс аливаа ажил, арга хэмжээг хэрэгжүүлэхдээ судалгаа, дүн шинжилгээнд суурилсан, чиг үүргийн байгууллагуудын хоорондын ажлын уялдаа холбоог хангаж зорилтот бүлэгт чиглэсэн үр дүнтэй урьдчилан сэргийлэх ажил арга хэмжээг төлөвлөж ажиллахаар зорьж байгаа.

-Хэвлэл мэдээллийн байгууллагууд хар тамхимтай тэмцэх, энэ төрлийн гэмт хэрэгт холбогдсон этгээдүүдийг олон нийтэд сурталчлахгүй чиглэлээр уриалга гаргаж ажилласан?

-Хэд хэдэн хэвлэл мэдээллийн байгууллага уриалга гаргаж бидний ажлыг дэмжин ажиллаж байгаа. Хэвлэл мэдээллийн бодлогод хар тамхины хор хөнөөл, учирч болох сөрөг үр дагаврыг таниулсан, соён гэгээрүүлэх зөв мэдлэг, мэдээлэл олгоход чиглэсэн байгаасай гэж санагддаг юм.

Цагдаагийн байгууллагаас хэвлэл мэдээллээр гарч байгаа мэдээллийн бодлого, агуулгад тогтмол хяналт тавьж байгаа. Мансууруулах эм, сэтгэцэд нөлөөт бодис хэрэглэх, түүнийг тарих, түүж бэлтгэх, боловсруулах, худалдаалах гэх мэт хууль бус үйл ажиллагааны үйлдлийн аргыг харуулсан, сурталчилсан уран бүтээл хийхгүй, олон нийтэд түгээхгүй байх тухай мэдэгдлийг хэвлэл мэдээллийн байгууллагуудад хүргүүлсэн. Энэ нь өсвөр үе залуучуудад хар тамхи хэрэглэж үзэх сэдэл төрүүлдэг муу талтай. Энэхүү бодлогыг хэвлэл мэдээллийн байгууллагууд дэмжиж, хамтран ажиллаж байгаа.

-Хар тамхитай тэмцэх газраас албан байгууллагуудад хандсан уриалга гаргаад хоёр сар орчмын хугацаа өнгөрсөн байна. Уриалгын үр дүн яаж гарч байна. Уриалгын ач холбогдол, онцлогийн талаар ярихгүй юу?

-Хар тахимтай тэмцэх газраас “Хар тамхигүй ажлын байр” гэх уриалгыг олон нийтэд гаргасан. Энэ нь олон улсад хэрэгжээд үр дүнгээ өгсөн арга хэмжээ. Аж ахуйн нэгж, байгууллагууд албан хаагчдаа мансууруулах төрлийн бодис хэрэглэсэн эсэхийг нь улиралдаа нэг шалгадаг байх, хэрэгцээт орон тоон дээрээ сонгон шалгаруулалтаар судалж буй хүнийг мөн шалгадаг байхыг л уриалж байгаа юм л даа. Энэ нь тухайн байгууллага тогтвортой үйл ажиллагаа явуулах, аюулгүй байдлаа хангахад нь хэрэгтэй.

Үүний цаад зорилго нь далд хэрэглэгчдийг эрт илрүүлэх, хэрэглээг нь хязгаарлахад чиглэж байгаа. Хар тамхи мансууруулах бодис хэрэглэдэг хүнийг төрийн алба, цаашлаад үндэсний хэмжээний компани, аж ахуйн нэгж байгууллагуудад ажиллах, ажилд орох боломжийг хязгаарлах юм. Цаашилбал, гадаадад суралцахад тавьдаг шалгуур үзүүлэлтүүдийн нэг нь хар тамхи хэрэглэдэг эсэхийг тестэлдэг тогтолцоо бий болгохыг зорьсон. Энэ нь ирээдүйд “Хар тамхи мансууруулах бодис хэрэглэх нь миний хөгжиж дэвших, сурч боловсрох, ажил хөдөлмөр эрхлэхэд саад тотгор болно” гэсэн сэтгэхүй, ойлголт, хандлагыг хүүхэд залууст эртнээс суулгахад ач холбогдолтой гэж ойлгож болно.

-Хар тамхи хэрэглэсэн эсэхийг тестэлдэг багаж хэрэгслийн хүртээмж хэр вэ?

-Мансууруулах бодис хэрэглэсэн эсэхийг шалгах тест нь жирэмсний тесттэй л яг адилхан, биологийн дээж буюу шээсэнд дүрж үр дүнг шууд харах боломжтой байдаг. Эрүүл мэндийн байгууллагууд холбогдох хууль тогтоомж, зөвшөөрлийн дагуу оруулж ирээд зарахад нээлттэй. Харин энэ төрлийн гэмт хэрэгтэй тэмцэх , хяналт шалгалт хийх чиг үүргийн байгууллагууд албаны үйл ажиллагаанд ашиглах тест хангалттай, хүрэлцээтэй байдаг. Ер нь энэ тестний хэрэглээг бүх төрийн байгууллагууд нэвтрүүлэхийг цагдаагийн байгууллагаас зөвлөж, уриалж байгаа.

-Цахим орчинд олон тооны дагагчтай хүмүүс зарим төрлийн мансууруулах бодисыг эрүүл мэндэд хоргүй, хуулиар зөвшөөрөх хэрэгтэй гэх мэт мэдээлэл, цацаж байна. Энэ талаар та ямар байр суурьтай байдаг вэ?

-Энэ нь өсвөр үе, залуучуудад буруу ойлголт хандлагыг төрүүлэх, мөн урьдчилан сэргийлэх, соён гэгээрүүлэх, хор аюул, үр дагаврын талаар ухуулга, нөлөөллийн ажлыг нас, сэтгэхүйн онцлогт тохирсон, шинжлэх ухаанд суурилсан хэлбэрээр зохион байгуулахгүй бол зарим сургалт нэртэйгээр зохион явуулж буй урьдчилан сэргийлэх ажил нь хүүхдүүдийн сонирхол, шохоорхлыг өдөөсөн эсрэг сэдэл, сурталчилгаа болж болзошгүй байгаад анхаарч боловсролын байгууллагаас эрдэмтэн, судлаачдын оролцоотой сургалтын бодлогыг боловсруулах, хэрэгжүүлэх зайлшгүй шаардлагатай гэж манай байгууллага үздэг. Дэд зөвлөлөөс энэ чиглэлд мөн ажлын хэсэг байгуулж ажиллахаар тогтсон байгаа.

-Энэ төрлийн гэмт хэрэгт холбогдсон урлаг соёлынхон, олны танил эрхмүүд тодорхой хуулийн дагуу ял шийтгэл хүлээдэг ч олонх нь тэнсэн харгалзах ялаар шийтгүүлээд үлддэг юм билээ. Тэнсэн харгалзах ялаар шийтгүүлсэн хүмүүст танайхаас ямар хяналт тавьж ажилладаг вэ?

-Нийслэлийн шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх газар, Нийслэлийн Прокурорын газартай хамтраад өнгөрсөн сард Шүүхээс хорих ял оногдуулахгүйгээр тэнсэх, албадлагын арга хэмжээ авагдсан 64 этгээдэд мансууруулах эм, сэтгэцэд нөлөөт бодис хэрэглэсэн эсэхийг шалгах анхан шатны тестийн сорил тавихад 20 этгээд хар тамхи, мансууруулах бодис дахин хэрэглэсэн нь тогтоогдсон. Эдгээрийн дөрвөн этгээд биедээ мансууруулах бодистой явсныг илрүүлж хэрэг бүртгэлийн хэрэг нээн шалгаж байгаа. Мансууруулах бодис хэрэглэсэн 16 этгээдэд “Шүүхээс хүлээлгэсэн үүргийг биелүүлээгүй” гэх үндэслэлээр одоогийн шүүхийн шийдвэрийг хүчингүй болгуулж, хорих ял оногдуулах тухай саналыг холбогдох байгууллагад хүргүүлээд байгаа.

Шүүхээс энэ төрлийн хэрэгт холбогдсон гэм буруутай этгээдэд тэнсэх, албадлагын арга хэмжээг хэрэглэхдээ тухайн этгээдэд засрал хүмүүжил олгох үүднээс “Согтууруулах ундаа, мансууруулах бодис хэрэглэхийг хориглох” албадлагын арга хэмжээг давхар оногдуулж байгаа. Иймд шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх болон прокурорын байгууллагаас хэрэгжүүлж буй энэ төрлийн ял эдлүүлэх ажиллагаанд манай байгууллагаас мэргэжил арга зүйгээр хангаж, хяналт тавьж ажиллах болно.

-Дуучин Б.Амархүү, жүжигчин Б.Энхтүвшин нар хар тамхи мансууруулах төрлийн бодис хэрэглэх явцдаа баривчлагдсан байсан. Дээрх хэргүүдийн талаар тодруулбал?

-Холбогдох хуулийн хүрээнд л шийдвэрлэгдэж байгаа асуудал. Цагдаагийн байгууллага нь олны танил, нийгмийн давхаргаас нь үл хамаараад гэмт хэргийг илрүүлэх үйл ажиллагааг тасралтгүй явуулж байгаа.

-Манайд үйл ажиллагаа явуулдаг гадаад хэлний сургалтын төвийн хоёр ч багш хар тамхины хэрэгт холбогдсон. Та бүхэн хэлний сургалтын төвийн багш нарт ямар хараа хяналт тавьж ажилладаг вэ?

-Цагдаагийн байгууллагаас энэ төрлийн гэмт хэрэг үйлдэж байгаа, үйлдэж байж болзошгүй талаарх мэдээллийг хүлээж авч шалгалтын ажиллагаа явуулдаг. Энэ хүрээнд л шалгаад явдаг. Сургуулийн орчинд гадаад багш нартай холбоотой асуудал яригдаж байна. Энэ нь тухайн сургууль, боловсролын байгууллага нь гадаад багш урьж ажиллуулах эрх нь нээлттэй байгаа. Гол нь тухайн багшийнхаа хувийн байдлыг маш нарийн судалж байх шаардлагатай. Боловсролын байгууллага энэ тал дээр анхаарал хандуулж ажиллах зайлшгүй шаардлагатай. Цагдаагийн байгууллагаас хамтран ажиллах бүрэн боломжтой.

Эцэг, эхчүүддээ хандаад хүүхдийнхээ зөн төлөвт гарч буй өөрчлөлтийг маш сайн ажиглаж, нээлттэй сайн ярилцаж байхыг зөвлөж байна. Аливаа сэжигтэй зүйл илрэх тохиолдолд тестээр шалгаад үзэхэд илүүдэхгүй. Эрт илрүүлэх тусам түүнийг эмчлэх, хорт зуршлаас нь татгалзуулахад үр дүнтэй.