Month: August 2019

Гэрэл зургийг Ц.МЯГМАРСҮРЭН

УИХ-ын гишүүн Г.Тэмүүлэнтэй ярилцлаа.

---

-Үндсэн хуульд оруулах нэмэлт, өөрчлөлтийн хоёрдугаар хэлэлцүүлэг дуусах шатандаа явж байна. Гэтэл гишүүдийн ирц бүрдэхгүй байгаагаас чуулган хоёр өдөр хуралдсангүй. Таны хувьд үндсэн хуулийн нэмэлт өөрчлөлт дээр ямар байр суурьтай байгаа вэ?

-Миний хувьд итгэл үнэмшлийн хүрээнд эхнээс нь л сүүлийн 20, 30 жилийн хугацаанд үүссэн асуудлыг засах, зөв шийдлийг гаргаж ирэх үүднээс Үндсэн хуулийн нэмэлт өөрчлөлтийг хийх ёстой, гэхдээ зөв шийдэх ёстой гэсэн байр суурьтай байгаа. Харин бидний зүгээс ямар нэг алдаа гаргах ёсгүй. Ирээдүйн 20, 30 жилийн хугацаанд үүсч болох асуудлыг харж, зөв гарц шийдлийг олох үүднээс маш хариуцлагатай хандах ёстой.

Олон нийт ч ийм байр суурьтай байна. Эргэлзээ, тээнэгэлзээ байна. Буруу зөрүү хийчих вий, шүүх засаглалын бие даасан, хараат бус байдлыг бэхжүүлэхтэй холбоотой заалтууд яг зөв үү, Их хурал дээр томилгоо гарч байгаа нь зөв үү, томилогдохоосоо илүү сонгогдох зарчим руугаа явах ёстой ч гэдэг юмуу өөрсдийн байр сууриа илэрхийлж байна. Иргэдийн дунд ойлголцол, мэдээлэл бага байгаа нь нийтлэг байдлаар ажиглагдаж байна. Тэгэхээр иргэдийн оролцоо, санал, санаачилга нэмэгдүүлэх үүднээс бидний хувьд Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийг ард нийтийн санал, асуулгатайгаар хийх ёстой гэсэн зарчмын байр суурьтай байна.

Ер нь Үндсэн хууль гэдэг аливаа улс орны тусгаар тогтнолыг баталгаажуулдаг эрх зүйн чухал баримт бичиг. Тийм ч учраас бусад улс орнууд энэ баримт бичигтээ дураараа гар дүрээд байдаггүй. Өөрөөр хэлбэл өнөөдөр оруулсан нэг үг, үсэг, өгүүлбэрийн өөрчлөлтийг хийхэд дахиад хэдэн жил шаардагдана. Наанадаж энэ удаагийн төслөөр өргөн барьсан Гүйцэтгэх засаглал, Нутгийн удирдлага, Шүүх засаглал, Цэцтэй холбоотой өөрчлөлтийг хийхэд дахиад найман жил өөрчлөх эрхгүй болно. Тэгэхээр ард нийтийн дунд ч тэр, улс төрийн нам, иргэний байгууллагын дунд ч тэр урт хугацааны баримт бичиг дээрээ зөвшилцөл, ойлголцол бий болгох ёстой. Бүх нийтээрээ ярьж хөөрч, хэлэлцэх ёстой. Буруу зүйлээ бид засч залруулах ёстой. Эх орныхоо ирээдүйд санаа зовж явдаг хүн бүр саналаа, дуу хоолойгоо гаргах ёстой гэж үзэж байна.

-Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны хурал дээр хэлэлцээд, чуулган эхлэх боломж нь бүрдчихсэн байтал чуулганаа хуралдуулж чадахгүй хоёр өдөр болсон. Энэ нь гишүүд бүрэн зөвшилцөлд хүрээгүй байна гэдгийг илэрхийлж байна. Гишүүд яг ямар зүйл заалтад санал нэгдэхгүй байсан юм бэ?

-Харин хэлэлцүүлгийн явцад нэг харамсмаар зүйл анзаарагдлаа. Үндсэн хуулиар дамжуулж өөрсдийн эрх ашгийг хангах, байр сууриа бэхжүүлэх хандлага ажиглагдаж байна. Хэрэв тийм явцуу эрх ашгийн бодлого хөндөгдөх бол энэ маш буруу, тийм зүйлийг бид хэрхэвч зөвшөөрч болохгүй. Харин миний хувьд энэ нэмэлт өөрчлөлтийг улс, орны хөгжил, ирээдүйд хэрэгтэй байдлаар хийе гэсэн байр суурьтай байгаа. Тэрнээс аль нэг нам бүлэг болон хоёрдогч эрх ашгийн үүднээс хандах зүйл байх ёсгүй. Тэрнээс нэмэлт, өөрчлөлтийн асуудалд бид эрх ашгийн эрэмбээр хандаж чадвал ямар ч асуудлаар зөвшилцөл, ойлголцол, зөв гарц шийдэлд хүрч чадна гэдэгт итгэлтэй байна. Өөрөөр хэлбэл ийм чухал асуудалд бид хэн нэг хүний, аль нэг бүлэглэл, намын эрх ашиг, бодлого чиглэл гэдэг юм уу, эсхүл тухайн бодлогод нийцүүлнэ гэсэн зүйл байж болохгүй. Мэдээж зарим нэг гишүүд 62 гишүүний анх өргөн барьсан хуулийн төсөл сүүлийн хоёр сард зарим талаараа танигдахгүй болтлоо өөрчлөгдсөн гэдэг нь үнэн. Зарим талаараа буруудаад байгаа зүйлүүд ч байна. Тийм асуудлуудаа хэлэлцүүлгийн явцад ч засч залруулах ёстой.

-Түүнчлэн чуулган хуралдахгүй байгаагийн нэг шалтгаан нь шүүх засаглалтай холбоотой зүйл заалтуудтай гишүүд санал нэгдэхгүй байгаа гэх зүйл яригдаж байна. Та шүүхийн шинэчлэлийн асуудалд ямар байр суурьтай байна вэ?

-Өнөөдөр шүүх засаглал хараат болсон, тиймээс хараат бус, бие даасан байдлыг бэхжүүлэх шаардлагатай гэж байгаа нь үнэн. Гэхдээ өнөөдөр ШЕЗ-ийн гишүүдийг тав байсныг нь 10 болгоод дөрвийг нь УИХ, Засгийн газар томилно гэж байгаа нь маш буруу. Энэ нь илүү тухайн засаглалд, томилсон албан тушаалтандаа, муугаар яривал улстөрчдөд, улс төрийн намд үйлчилдэг тогтолцоог бий болгох гээд байна.

Шүүхийн хараат бус байдал, бие даасан байдал гэдэг бол хүн гэхээс илүүтэй үйл ажиллагаанд хамаарах асуудал гэж би ойлгодог. Тэрнээс томилгооны эрхийг нэгээс нөгөөд шилжүүлснээр, хэн гэдэг шүүгчийг хэн гэдэг дарга томилох вэ гэдгээс илүүтэй ёс зүй, хариуцлагыг нь дээшлүүлэх нэмэлт өөрчлөлт бидэнд хэрэгтэй байна. Асуудлынхаа суурь шалтгааныг шийдэхгүйгээр Ямар ч гоё тогтолцоо хууль, байшин барилга байгаад хүн нь муу бол нэмэргүй. Дахиад л нөгөө шавхайтай гуталтай нөхөр дураараа туучаад ороод ирдэг бол бид мянга өөрчлөлт хийгээд ямар хэрэг байх вэ дээ.

-Байгалийн баялгийг төрийн нийтийн өмч гэх томъёоллыг дэмжсэн. Энэ хэр зөв шийдэл вэ?

-Гишүүдийн дунд анх өргөн барьсан томьёололтой холбогдуулаад нийт уул уурхайг ашиглахдаа тухайн уул уурхайн баялаг бол төрийн өмч байна. Үүнийг төр ашиглах, шийдвэр гаргахдаа тухайн улс орны хөгжил болоод урт хугацааны бодлогод нийцүүлж, ашигладаг байна гэсэн өгүүлбэр орсон байсан. Логик талаасаа өнөөг хүртэл уул уурхайг ашиглаж ирсэн жишиг маань ард нийтийн санал хүсэлт дээр үндэслэж байсан. Тухайн багийн хурал хуралдаад, эсвэл байгаль орчны байцаагч дэмжихгүй бол бид ашигладаггүй. Бид өнгөрсөн хугацаанд хариуцлагатай уул уурхайг хөгжүүлсэн чигээрээ хадгалж, авч үлдэх ёстой. Энэ удаагийн ҮХ-ийн нэмэлт өөрчлөлт Монгол Улсад хариуцлагатай уул уурхайг төлөвшүүлэх талаасаа эерэгээр нөлөөлөх өөрчлөлт болох ёстой.

-Гүйцэтгэх эрх мэдлийг нэмэгдүүлж байгаа талаар та ямар байр суурьтай байна. Мөн Засаг огцрох асуудал яригдаж байгаа. Энэ хэр бодитой мэдээлэл вэ?

-Аливаа сенсацийг дарах гэж сенсаци гаргадгаа болих хэрэгтэй. Засаг энэ тэр гэсэн асуудлаас чухал хийх ажил бидэнд их байна. Яаж засаглал өөрчлөх вэ, бэхжүүлэх вэ гэдэгт анхаарвал зохино. Харин 1992 оноос хойших улс төр, нийгмийн тогтолцоо дандаа улс төрийн нам, улстөрчдөд үйлчилдэг болж өөрчлөгдөж ирснийг бүгд мэдэж байгаа. Үүний бодит жишээ нь дан, давхар дээлийн асуудал байна. Үндсэн хууль дахь “Төрийн эрх барих дээд байгууллага нь парламент байна” гэсэн заалтыг ашиглан хэт эрх мэдлийг өөрсдөдөө олгож байгаагийн бодит жишээ бол энэ байх.

Яагаад заавал гишүүд сайд болох эрх зүйн орчныг хэвээр үлдээх гээд байгаа юм. Энэ асуудлыг бид нэмэлт өөрчлөлтөөр засвал зассан шиг засаж парламент, Засгийн газар нь 100 хувь тусдаа байх нөхцөл, бололцоог бий болгох хэрэгтэй. Парламентын засаглалтай орон гэж Засгийн газрын тэргүүнийгээ парламент нь томилдог орныг л хэлдэг болохоос парламент нь Засгийн газрынхаа өмнөөс засаглахыг хэлэхгүй байх. Монгол Улс шиг Засгийн газрынхаа эрх, үүрэг рүү хэт ордог байдал манайхаас өөр төлөвшсөн парламенттай улс орнуудад байдаггүй юм байна лээ. Тэгэхээр энэ өөрчлөлтийг зоригтой, тууштай хийж парламентын засаглалыг илүү бэхжүүлж, гүйцэтгэх засаглалаа бие даалгах боломжийг олгох нь зүйтэй.

Харин нөгөө талдаа бид гүйцэтгэх засаглалын эрх мэдлийг нэмэгдүүлж байна гээд гүйцэтгэх засаглалд тавигдах үүрэг, хариуцлагыг давхар орхигдуулж болохгүй. Жишээ нь, УИХ-ын гишүүд гэдэг юм уу, аль нэг Засгийн газрын зөвшөөрөлгүйгээр төсвийн хэлэлцүүлгийн үед төсөв нэмэхгүй гэх зүйлийг нэмэлт өөрчлөлтийн хүрээнд оруулж ирсэн. Гэтэл зөвхөн УИХ, гишүүд л ганцхан эрх мэдлийнхээ хүрээнд зардал нэмээд байгаа юм биш хяналт, хариуцлагын тогтолцоо нэлэнхүйдээ байхгүй учраас, өнөөдрийг хүртэл төсвийг үр ашиггүй захиран зарцуулаад байна.

Тэгэхээр төсвийн хариуцлагын хүрээнд УИХ, УИХ-ын гишүүдээс гадна давхар Засгийн газар, Ерөнхий сайд, Сангийн яам, Сангийн сайд зэрэг төсвийн шийдвэр гаргахад оролцдог субьект болгон улсын төсвийн өмнө хариуцлага хүлээдэг тогтолцоо бий болгох хэрэгтэй. Одоогийн хүчин төгөлдөр төсөв, санхүүгийн эрх зүйн зохицуулалтаар УИХ нь ч тэр Засгийн газар, Ерөнхий сайд, Сангийн сайд, Сангийн яам нь ч тэр улсын төсвийн буюу нийтийн төсвийн өмнө хариуцлага хүлээдэггүй. Ийм учраас төсвийн хөрөнгийг үр ашиггүй захиран зарцуулдаг олон зөрчлүүд гарч ирсэн. Хэрэв зөрчсөн тохиолдолд Сангийн сайд огцорч, Ерөнхий сайд нь сануулга авч, УИХ-ын Төсвийн байнгын хороо дарга өөрчлөгддөг санкцууд байх ёстой. Гэвч энэ байхгүйгээс болоод төсвийн төсөл боловсруулахдаа зөрчдөг, амьдралд хэрэгждэггүй, төсвийг үрэн таран хийдэг жишиг бий болоод байна.

Тэгэхээр бид эрх мэдлийг нь нэмэгдүүлэхээс гадна үүрэг, хариуцлага давхар шигтгэхгүй бол өмнөх 30 гаруй жилийн алдаа дахиад давтагдана гэдгийг сайтар ойлгох хэрэгтэй.

-Гишүүдийн тоог Ерөнхийлөгчийн зүгээс 108 гэж оруулж ирсэн. МАН гишүүдийн тоог хоёр оронтой тоонд багтаах нь зүйтэй гээд 99 болгосон. Энэ тухайд?

-Миний хувьд УИХ-ын бүрэн эрхтэй холбоотой хэд хэдэн асуудалд эсрэг байр суурьтай байгаа. Сонгуулийн холимог системийн асуудал нэлээд яригдаж байна. Гишүүдийн тоо 108 байх уу, 99 байх уу тэдний 50 хувь нь холимог системээр орж ирэх үү зэрэг намын жагсаалтын асуудал хөндөгдөж байна. Өнөөдөр Монголын нийгэмд ард түмний өмнөөс нам төрийг захирч байгааг бид мэдэж байгаа. Энэ тогтолцоог халах цаг нь болсон. Энэ томилдог тогтолцооноос сонгодог тогтолцоо руу шилжих ёстой. Холимог тогтолцоо буюу намын жагсаалтын ард нуугддаг, тойроггүй, буцаж очих эзэн хаяггүй гишүүд бидэнд хэрэггүй гэдгийг ард түмэн хэлж байгаа.

Мөн энэ гишүүдийн тоог нэмэх асуудал хөндөгдөж байна. Гишүүдийн тоог нэмээд ард түмний амьдрал дээшилнэ гэж байхгүй. Тоо, хугацаа, жагсаалт нэмээд ахиц дэвшил гарахгүй, амьдрал сайн сайхан болохгүй байх. Эсвэл үнэхээр хүн амынхаа тоотой нийцүүлж өсгөж байгаа бол яагаад 150 биш юм. Үндсэн хуулийн аливаа нэмэлт өөрчлөлт нийгэмд эерэг өөрчлөлтийг л авчрах ёстой. Тэрнээс ямар нэг судалгаагүй, үндэслэлгүй, эерэг зүйл авчирна гэх баталгаагүй бол фэнгшү маягаар өөрчлөөд нэмээд байх шаардлагагүй.

-Таны зүгээс Үндсэн хуулийн өөрчлөлтөд ямар зүйл заалт оруулж ирэх ёстой гэж үзэж байсан бэ?

-Өнөөдөр УИХ-ын гишүүдийг эргүүлэн татах асуудал оруулж ирээгүй. Би оруулж ирэх ёстой гэсэн байр суурьтай байгаа. Эргүүлэн татах тухай асуудлыг тодорхой болгох ёстой. Энэ бол миний зарчмын байр суурь.

Дээрээс нь УИХ-ын гишүүдэд тодорхой насны босго, хязгаарыг тавих ёстой. Цэцийн гишүүдийн насыг 40, шүүгчийн насыг 30, Ерөнхийлөгчийн насыг 55 гэж зааж оруулж ирсэн. Гэтэл иргэдийн өмнө хамгийн ил байдаг УИХ-ын гишүүдэд насны босго, мэдлэг боловсрол, ажил мэргэжил, мэргэшлийн шаардлага тавигдах ёстой. Бусдад тавигдах болзол шаардлагыг өндөрсгөж байгаа бол өөрчлөлтийг өөрсдөөсөө бас эхэлье.

Миний бодлоор нийт гишүүдийн гуравны нэгд ядаж мэргэжлийн хуульчид, олон жилийн туршлагатай, мэдлэг, чадвартай шилдэг хуульчид орж ажиллах ёстой. Харин үлдсэн гуравны хоёр нь магадгүй 10-аас доошгүй жил аль нэг салбарт тууштай ажилласан, тухайн салбарынхаа асуудлаа мэддэг, дуу хоолой нь болох бололцоотой хүмүүс баймаар байна. Ядаж аль нэг салбарыг төлөөлөх бүрэн бололцоотой. Мэдлэг боловсрол, мэргэжлээрээ мэргэшсэн байх нь зүйтэй гэж үзэж байна. Ингэж байж УИХ чадамжтай, чадвартай, ёс зүйтэй болно. Бид тооны хойноос хөөцөлдөөд чанар төдийлөн сайжрахгүй болов уу. Тооноос илүү чанарт, ёс зүйд суурилсан тогтолцоог бий болгох хэрэгтэй байна. Олон жил ярьсан, олон нийт хүсч байгаа, тэгэхээр хийх л хэрэгтэй байна.

Ерөөсөө энэ нийгэм хариуцлага дээр тогтоно. Харин энийгээ орхигдуулсан мянга гоё хууль хийгээд нэмэргүй гэдгийг л хаана хаанаа ойлгох хэрэгтэй.

Гавьяат дасгалжуулагч, боловсролын ухааны доктор, олон улсын хэмжээний мастер Бямбаренчингийн Баяраатай ярилцлаа. Тэрбээр 2016 оны олимпийн наадмын үеэр гавьяат дасгалжуулагч Ц.Цогтбаярын хамтаар шүүгчдийн шийдвэрийг эсэргүүцэж тэмцээнд оролцох эрхээ гурван жилээр хасуулаад байсан юм. Харин энэ долоо хоногт түүний шийтгэлийн хугацаа нь дуусгавар болоод байгаа билээ.

---

-Таны хувьд хилийн чанадад докторын зэрэг хамгаалсан чөлөөт бөхийн дасгалжуулагчдын нэг. 2020 олимпийн мөчлөг өндөрлөх тийшээгээ хандчихлаа. Жил хүрэхгүй хугацааны дараа олимпийн наадам Ази тивд маань болно. Энэ олимпийн мөчлөгийн эрэгтэй шигшээ багийн амжилтыг та яаж дүгнэж байна. Өмнөх олимпийн мөчлөгт эрэгтэй багтай тулж ажилласан хүний хувьд дүгнэхгүй юү?

-Саяхан чөлөөт бөхийн дасгалжуулагчид Сочи руу явах хамтарсан бэлтгэлийн өмнө хуралдаж бэлтгэлжилтийн талаар санаа бодлоо хуваалцсан. Энэ хурлаар багш нар сургалт арга зүйн талаар зөвлөлдсөн л дөө. Энэ үеэр гавьяат А.Энхээ ах надаас “Баяраа чиний хувьд өмнөх олимпийн мөчлөгт эрэгтэйчүүдийн шигшээ багтай тулж ажилласан хүн. Санал бодоо хэл. Тамирчдын сэргэлт нь хэд хоног байвал тохиромжтой вэ” гэж асуусан юм. Би ч хэлсэн л дээ. Энэ мөчлөгийн дасгалжуулагчид ажлаа аваад гурван жил болж байна. Шигшээ багийн төлөвлөгөөг нэг ч харсангүй. Ахлах дасгалжуулагч Б.Баттулга шигшээ багийг ямар төлөвлөгөөгөөр авч явааг нь хармаар байна. Хурлын дараа төлөвлөгөөг нь харахад эрэгтэй, эмэгтэй шигшээ баг дээр ангилсан төлөвлөгөө байгаагүй. Ерөнхийлсөн төлөвлөгөө л байсан. Олимпийн өмнөх жил үргэлжилж байхад багийг маш сайн судалсан байх шаардлагатай. Багийн хэдэн хувь нь биеийн ерөнхий хөгжил дутуу юм, хэдэн хувь биеийн ерөнхий хөгжлийн тусгай хөгжил дутуу юм, хэдэн хувь нь техник, тактик дутуу байна, хэдэн хувь нь дэлхийн шилдгүүдтэй эн тэнцүү өрсөлдөх хэмжээнд байгаа зэргийг судалсан судалгаа байх ёстой. Ийм зүйл байгаагүй. Байшин барих хөрсөө судлаагүй байсан гэсэн үг л дээ. Багийн судалгаанд үндэслэж төлөвлөгөө хийдэг. Үүнээс үзэхэд нөхдүүд судалгаагүй л ерөнхийлсөн юм бариад явж байна лээ. Нарийвчилсан зөвлөгөө өгөх боломжгүй байсан. Миний энэ яриа бол би хүнийг шүүмжилж байгаа юм биш. Таныг асуусан болохоор үзсэнээ хэлсэн юм. Тэрнээс биш олимпийн өмнө хэн нэгэнд өс хонзон санаж унагаах бодол надад алга.

-2020 оны олимпийн мөчлөгийн дасгалжуулагчдын МЧБХ-ноос ямар шалгуураар яаж сонгосон юм бэ?

-Тодорхой хэмжээний сургалт арга зүйн онолын шалгалт, гадаад хэлний мэдлэг, нэмээд мэдээлэл зүй комьпютерийн шалгалт авдаг. Шалгалтын дүнгээр л шалгаруулж авдаг байх. Баттулгын тухайд ч энэ жишгээр л сонгогдсон байх. Гэхдээ дэл сул яриа их байдаг. Хамгийн өндөр оноог Ууганбаяр гэж залуу авсан байна лээ. Өндөр оноо авсан нь мэдлэг зузаан гэдэг утгаараа ахлах болох эрхтэй шүү дээ. Гэхдээ дотроо ямар тохиргоотойгоор Баттулга ахлагч болсон юм, би мэдэхгүй.

-Ингэхэд Ц.Цогтбаяр ах та хоёрын эрхийг яагаад хасчихсан юм бэ. Дэлхийн аварга Абдулрашид Садулаев аваргын төлөөх барилдааны үеэр Кубын тамирчинтай дэвжээн дээр зодолдож байсан нь саяхан шүү дээ. Барилдааны дараа Оросын багийн дасгалжуулагч ч шүүгчийн биед халдаж байсан удаатай. Эдгээрийн хэн хэн нь эрхээ хасуулаагүй. Та хоёрын тухайд шүүгчийн биед халдаагүй санагдана?

-Дэлхийн аваргын төлөөх барилдааны дараа Оросын дасгалжуулагч Тедэев шүүгчид гар хүрч цохисон байгаа. Оросоос гадна шүүгчид рүү хараалын үг хэлж доромжилсон олон зөрчлүүд байдаг. Гэмт хэргийн шинж чанартай үйлдэл хийсэн нөхдүүд яагаад уснаас хуурай гараад байна гэхээр үндэсний холбоо нь сайн ажиллаж байна л даа. Өөрийн гишүүн нь буруутай ч бай, буруугүй бай эх орны төлөө тэмцсэн иргэдийнхээ талд бат зогсож байгаа юм. Оросын чөлөөт бөхийн холбоо тамирчнаа өмгөөлж харилцан тохиролцож чадаж байгаа юм. Хүн шивэртэй гээд хөлийн хуруугаа тайрч хаядаггүй биз дээ. Харин манай хэд тайрчихсан байж мэднэ шүү.

-Та хоёрын эрхийг яагаад түдгэлзүүлэв?

-2016 оны наймдугаар сарын 31-нд дэлхийн чөлөөт бөхийн холбооноос “Монголын чөлөөт бөхийн холбооноос ирүүлсэн захидлыг үндэслэн спортын шүүхээс асуудлыг нарийвчлан авч хэлэлцсэн бөгөөд танайхаас ирүүлсэн захианы үндсэн дээр дараах шийдвэрийг гаргалаа” гэсэн албан бичиг ирээд л бид хоёрын эрхийг хасчихсан. Манайхаас л захиа биччихсэн юм шиг байгаа юм. Шүүгчийн биед халдсан Орос дасгалжуулагчийг холбоо нь шургаж захиа бичээгүй байгаа. Харин ч хамгаалсан байна лээ. Иймэрхүү л юм болсон доо. Гэхдээ үүнийг шүүдэг хүн нь би биш л дээ. Аливаа зүйлийн үнэн мөн гэдэг, цаг хугацааны эрхээр шийдэгддэг. Хохирсон бид хэдхэн чих нүдтэй хийсэн хүмүүс ч хэдхэн чих нүдтэй. Харин ард түмэн хэдэн сая чих нүдтэй учраас зөвөөр шүүх биз.

-Та гурван жилийн хугацаанд хаагуур юу хийж явав?

-Унаж босч янз бүрийн л юм үзлээ. Ажилгүй ч хэсэг явлаа. Тодорхой хэмжээний эрх зүйн хязгаарлалтад амьдрахад өөрийн мэдлэг чадвараа бүрэн дайчилж чадахгүй асуудлууд тулгарч л байлаа. Гэхдээ зүгээр суугаагүй ээ, хөдөлмөрлөсөн. Өдөр бүр бэлтгэл таслалгүй тамирчидтайгаа ажиллалаа. Үүний үүний үр дүнд “Аваргууд академи”-ийн тамирчин Т.Түвшинтулга маань ДАШТ-ээс хүрэл медаль зүүлээ. Г.Ганхуяг гэж шавь маань залуучуудын ДАШТ-ээс медаль хүртлээ. Б.Бямбадорж дэлхийн сайчуултай эн тэнцүү барилдаж байна. Сүүлийн үед МУБИС-ийн тамирчидтай ажиллаж байгаа. Насанд хүрэгчдийн УАШТ-д багаараа дэд байр эзэллээ. Бид тасралтгүй хөдөлмөрлөсөн.

-Рио-гийн олимпийн үеэр Цогоо багш дэвжээн дээр гүйгээд гарахад та эхлээд тайвшруулах оролдлого хийж байсан. Сүүлдээ нийлээд тэмцэж эхэлсэн. Тухайн үед юу болсон юм?

-Тухайн үед шүүгчид олон зөрчил гаргасан л даа. Тэвчихийн аргагүй. Үндсэн цаг дуусахад Мандахнаран хожсон. Олон улсын дүрэмд үндсэн цагт хэн хожсон нь л ялагчаар тодордог. Барилдааны үндсэн цаг дууссан бол шүүгч үргэлжлүүлж ажиллах эрх байхгүй. Монголын талын челленжийг хүлээж аваагүй. Харин Узбекстаны челенжийг хүлээн авч бичлэг үзэж эсрэг талд шийдсэн. Шүүгчид цаг дуусахад саналаа нэгтгэж чадаагүй. Энэ талаар яривал их юм бий.

-Тухайн барилдааныг дэнсэлсэн шүүгчдэд ямар хариуцлага оногдуулсан бэ?

-Яг энэ барилдааныг шүүсэн шүүгчдэд ямар шийтгэл оногдуулсан нь тодорхой биш байгаа. Харин Наурозовын өмнөх барилдааныг нь шүүсэн шүүгчдийн эрхийг түдгэлзүүлсэн байдаг. Тэр хүн бол шигшээд гарч барилдах эрхгүй хүн шүү дээ. Олон тамирчинг луйвардсан нь тогтоогдоод шүүгчид нь арга хэмжээ авахуулчихсан. Манай Мандахнарантай гарч барилдах эрхгүй хүн байхгүй юу. Дэлхийн бөхийн холбооны үйл ажиллагааг энэ дээр ёстой ойлгоогүй.

-АНУ-аас авахуулаад олон холбоод Цогоо ах та хоёрын талд дуугарч байсан санагдаж байна?

-АНУ, Япон, ОХУ гэх мэт олон улсын холбоод луйвартай шүүлтийн эсрэг тэмцэл зүй ёсны байсан юм шүү гэж хэлж байсан. Бидэнтэй санал нэг байсан.

-Шүүгч хүн гэдэг нэг талдаа тамирчдаа өмгөөлөх үүрэгтэй байдаг. Олон улсын жишиг ч ийм. Рио-гийн олимпод Б.Төмөрбаатар гэж хүн шүүгчээр ажилласан. Та хоёрыг тэмцэж байхад хаана юу хийж явсан юм?

-Монгол цус судсаар нь гүйдэг, Монголын төлөө цохилох зүрхтэй л хүн юм бол сэтгэл нь зовж шүүгчдэд хэдэн үг хэлэх байсан биз. Үе үеийн шүүгчид ч монгол тамирдаа өмгөөлөх чиг хандлагатай байсан. Харин манай шүүгч тухайн үед инээд алдаад Цогтбаяр бид хоёрын зураг дараад, бичлэг хийгээд зогсож байсан даа. Үнэхээр харамсалтай. Тухайн шүүгч маань олимпийн наадмын өмнө ОХУ-ын аварга шалгаруулах тэмцээнийг шүүхдээ будлиантуулж Дагестанчууд бүтэн багаараа орхиж байлаа. Олимпийн сонгон шалгаруулалтын тэмцээн шүү дээ. Одоо мань хүн хахуулийн хэрэгт холбогдсон юм уу, яасан юм. Шүүх эрхээ хасуулаад байгаа. Цогоо бид хоёр Монгол Улсынхаа төлөө тэмцээд шийтгэл амсдаг юм байна. Гэтэл Б.Төмөрбаатар олон улсын дэвжээнд луйврын чанартай шүүлт хийж эрхээ хасуулсан. Энэ хүн дээр МЧБХ ямар арга хэмжээ авсан нь тодорхойгүй байна.

-Холбооны удирдлагууд дасгалжуулагч тамирчдаа өмгөөлөхгүй хаана юу хийж явав аа. Тухайн үед Асашёрюү Д.Дагвадорж холбооны ерөнхийлөгчөөр ажиллаж байсан санагдаж байна?

-Дагвадорж тухайн үед твиттер хуудсандаа “Чөлөөт бөх баяртай. Залуустаа амжилт хүсье” гэж жиргээд тамирчдаа хаяад явчихсан. Нэг ёсондоо дайны талбарт цэргүүдээ хаяад зугтчихаж байгаа юм. Монголын чөлөөт бөхийн холбоог толгойлж байгаа хүний тухайд тамирчдаа хамгаалж дуугарах нь үүрэг байсан.

-Өнөөгийн Монголын нийгэмд яаруу, давчуу, бодлогогүй, эрт баярладаг зан зонхилох болжээ. Тал нутаг шигээ уужуу тайвуу зантай хүн ховордож. 2016 онд ч ийм зан суртахууны л балгаар 36 жил хүлээсэн медалиа алдах үндсийг нь тавиад өгчихсөн гэж ярих хүмүүс олон байсан. Сүүлийн тав зургаахан секунд тамирчныхаа сэтгэл хөдлөлийг нь дарчихаж чадаагүй юм уу, та хоёр?

-Танхимд 20 мянган үзэгч давалгаалж байсан. Цогоо бид хоёр ч бие биенийхээ юу ярьж байгааг гүйцэд ойлгох сөхөөгүй байсан л даа. Хурц, ширүүн өрсөлдөөнтэй барилдаан болсон. Хувь тамирчны спортын гоо зүй гэж нэг юм бий. Харууштай чанар шүү дээ. Түрүүлж буй дугуйчин барианд орохдоо гараа даллаж үзэгчидтэй мэндчилдэг. Гүйлтийн тамирчин ч адилхан. Бокс ч бас адилхан. Тэр бүрт хариуцлага тооцдоггүй. Тамирчин ялалтын баяраа үзэгчидтэй хуваалцах агшин байдаг. Мандахнаран хүн цохиогүй, нүд ам руу нь хуруу, гараа хийгээгүй, нуруугаа харуулж зугтаагүй. Олимп дэлхийн аварга Жордан Борауз дэвжээ тойроод л зугтдаг. Энэтхэгийн тамирчин бүр дэвжээнээс гараад зугтааж байсан. Тэр бүрт торгоогүй.

-Хүрэл медалийн төлөөх барилдааны өмнө Цогтбаяр дасгалжуулагч, Мандахнаран гавьяат та гурвын хооронд ямар яриа өрнөсөн бэ. Өмнөх жилийнх нь ДАШТ-нд Наузов Мандах гавьяатыг хожчихсон байсан шүү дээ?

-Ялагдалдаа их судалгаа хийсэн л дээ. Ялна гэдэг бүрэн итгэлтэй байлаа. Судалж төлөвлөсний дагуу бүх юм аа шавхана гэж тооцоолсон. Эх орны даалгаврыг заавал биелүүлэх даалгавартай л дэвжээнд гарсан.

-Энэ оны ДАШТ сар хүрэхгүй хугацааны дараа эхэллээ. Шигшээ багийн амжилтыг та яаж харж байна?

-Сайн мэдэх юм алга даа. Бид нар шигшээ багийн дасгалжуулагчаар ажиллаж байхдаа адуу манаж байгаа юм шиг л тамирчнаас нэг хором ч холдуулалгүй өдөр шөнөгүй дагадаг байлаа. Тэр үед дэлхийн аваргаас тэдэн медаль авна гээд сарын өмнө хэлчихдэг байсан шүү дээ. Энэ нь судалгаатай л холбоотой. Судалгаа хүнийг ийм түвшинд хүргэдэг. Энэ баг хамт олон ингэж ажиллаагүй учраас мэдэх юм үнэндээ алга. Тэднээс асуувал гаргасан судалгаандаа тулгуурлаад нэг юм хэлэх биз. Шигшээ багийн дасгалжуулагчдаас асуувал дээр байх.

-2020 оны олимпоос чөлөөт бөхийн тамирчид медаль зулгаах боломж байна уу?

-Бид нарт олимпийн наадмаас медаль авах мэдлэг чадвар туршлага бий. Бид нарын гурав, дөрвөн олимп үзсэн судалгаа шинжилгээ, арга туршлагыг үнэлээд хамтарч ажиллаж чадвал медаль авч чадна.

-Та шигшээ багийн дасгалжуулагч гэдэг тамирчнаасаа нэг хором ч нүдээ салгах ёсгүй гэж яриандаа дурдлаа. Шигшээ багийн лидер тамирчин П.Орхон маань допингийн асуудалд холбогдчихлоо. Багш нарын хариуцлагатай холбоотой юу?

-Их гайхдаг юм. Орхоныг Хосбаяр багш тэмцээн болгон дээр дагаж хоол унд, амралтыг нь тохируулж дэлхийг донсолгосон их амжилтуудыг гаргасан. Допинг зөрчлийн ямар ч асуудал гаргаагүй. Хосбаяр ганц Азийн наадамд л Орхоныг дагаж явж чадаагүй. Энэ тэмцээн дээр л допингийн асуудалд холбогдчихсон. Хариуцаж явсан багш нар нь хаана юугаа хийж явдаг юм, би гайхаад байдаг юм. Үнэн нь цаг хугацааны эрхээр ил болно л доо. Хувийн дасгалжуулагчид хоорондоо “Орхоныг маань хорлочихлоо доо” гэж ярилцдаг юм. Илрэхгүй юм гэж байхгүй дээ.

-Д.Дагвадорж ерөнхийлөгч дайны талбар цэргүүдээ хаяад зугтчихаж. Одоо Монголын чөлөөт бөхийн холбооны үйл ажиллагааг хэн базаж авч явж байна вэ?

-Д.Сумьяабазар хариуцаад явж байгаа болов уу гэж бодож байна. Ерөнхийдөө Б.Болд, Батбаяр нарын ах дүүс үйл ажиллагааг нь чиглүүлээд явж байгаа болов уу.

-Гавьяат тамирчин Б.Наранбаатар та хоёр хэсэг хугацаанд хамтарч ажиллаж өндөр амжилт үзүүлж байсныг тань мэдэх юм. Гавьяат та хоёр ямар шугамаар багш шавийн барилдлагатай болж байв?

-Би 2007 оноос л шигшээ баг дээр ажиллаж эхэлсэн. Шигшээ багт ирэхэд гавьяат тамирчин Б.Наранбаатар багийн лидер тамирчин нь байлаа. Надад ирээд “Би Азийн наадамд оролцоод ирлээ. Медаль авч чадсангүй. Дэлхийн аваргаас ганц хүрэл медаль аваад л байрандаа зогсчихлоо. Байрнаасаа хөдөлмөөр байна” гэж хэлсэн юм. Би ч “Байрнаас чинь хөдөлгөж чадна. Мэдлэг чадвартаа итгэж байна” гээд л хамтраад л ажилласан даа. Байрнаас нь хөдөлгөж ч чадсан. Дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээнээс мөнгөн медаль хүртсэн. Томоохон гран при тэмцээнүүдэд бүгдэд нь түрүүлсэн шүү дээ, Наранбаатар маань. Монгол тамирчин анх удаагаа дэлхийн чансааг тэргүүлсэн нь тэр жил. Эрэгтэйчүүдийн шигшээ баг олимпийн наадмын дөрвөн эрх авч байлаа. Ажлын гараагаа ингэж л эхэлсэн.

“Master Dance” бүжгийн клубыг үүсгэн байгуулагч, бүжигчин Б.Содмягмартай ярилцлаа.

---

-“Master Dance” хамтлагийнхан маань тун удахгүй ДАШТ-д явахаар болсон тухай баяртай мэдээ сонслоо. Танай хамтлагийн хувьд анх удаагаа дэлхийн аваргад өрсөлдөх гэж байгаа байх аа?

-Өнгөрсөн 10-ны өдөр болсон стандарт хамтлагийн улсын аварга шалгаруулах тэмцээнд манай хамтлаг хоёрдугаар байрт шалгарснаар ДАШТ-д оролцох эрхээ авч, бэлтгэлээ улам эрчимжүүлээд явж байна. Ирэх сарын 7-нд Москва хотноо ДАШТ болох учраас бүх зүйл маш тулгуу л байна. Бидний хувьд байгуулагдаад удаагүй, ердөө нэг жил болж байгаа гэхэд дэлхийн аваргад улсаа төлөөлөн оролцох болсондоо маш баяртай байгаа. Өнгөрсөн зургадугаар сард хотын аварга болж, сая улсын аваргын тэмцээнд амжилт үзүүлж явах болсон нь манай хамтлагийн хувьд том боломж, том амжилт. Тиймээс бид юу чаддагаа хичээнгүйлэн харуулах хүсэлтэй байна. “Master Dance” клубын маань дэргэд стандарт болоод латин бүжгийн хамтлаг байгуулагдаад жил болсон ч ДАШТ-д орох болсон нь том амжилт. Монголчууд маань 2010 оноос эхлэн бүжгийн спортоор ДАШТ-д оролцох болж, “Хатантуул”, “Улаансарнай” хамтлагууд оролцож ирсэн байдаг.

-Өөрөө хамтлагаараа стандарт бүжгээр ДАШТ-д оролцохоос гадна латин бүжгийн төрөлд хосын төрлөөр оролцох гэж байгаа гэж дуулсан. Ер нь манайх хосын төрөлд тэр дундаа латин бүжгээр анх удаа орох гэж байгаа байх шүү?

-Латин бүжгийн хосын төрөлд өнгөрсөн жил аварга болж, өнөө жил дэд байрт орсон амжилт маань Г.Энхжин бид хоёрыг ДАШТ-д хосын төрөлд оролцох боломжийг олгож байна. Ер нь хамтлаг, хосын төрөлд зэрэгцэж дэлхийн аваргад өрсөлдөх тохиолдол манайдаа анхных ер нь ч ховорт тооцогдох байх аа. Тэр дундаа стандарт бас латин төрөлд зэрэг орох. Тиймээс миний хамтрагч, бид хоёр ихэд хичээж байгаа. Манай хамтлагийнхан өөрсдийгөө хөгжүүлэх гэж байнга олон улсын мэргэжилтнүүдийн хичээлийг авдаг. Өнгөрсөн зургадугаар сард гэхэд Орос явж дэлхийд ранкаараа гуравт ордог бүжигчний сургалтад хамрагдаж байсан. Энэ бүх олж дуулсан, сурч мэдсэн маань бидэнд хэрэг болно гэдэгт итгэж байна.

-Ингэхэд “Master Dance” клуб маань хэзээ байгуулагдсан бэ?

-“Master Dance” клубээ байгуулаад гурав дахь жилийнхээ нүүрийг үзэх гэж байна. Байгуулагдаад гурван жил болж байгаа ч хүүхдүүд маань тогтмол өндөр амжилт үзүүлдэг, хүүхэд, өсвөр нас, насанд хүрэгчдийн олон аваргуудыг төрүүлж, нэгэнт хүлээн зөвшөөрөгдсөн клуб болжээ. Анх хоёр жилийн өмнө Малайзад болсон олон улсын тэмцээнд Монголоос анх удаа оролцож байлаа. Тэр үед бусад орны тамирчид Монголоос ирж оролцож байна гэхэд ихэд гайхаж байсан. Хүүхэд нас болон өсвөр насны ангилалд найман хүний бүрэлдэхүүнтэй оролцож 11 төрөлд өрсөлдөөд есөн төрөлд нь байр эзлээд ирсэн. Өнгөрсөн жил Сингапурт болсон дэлхийн газар газраас шилдэг тамирчид ирж ордог “World Super Star” хэмээх олон улсын тэмцээнд хүүхэд нас, өсвөр насны тамирчид маань хоёр гуравдугаар байрт орсон гэх мэтээр олон улсын тэмцээн уралдаанд тогтмол амжилттай оролцож ирсэн. Харин одоо ДАШТ-д бид насанд хүрэгчдийн стандарт бүжгийн хамтлагаараа оролцох гэж байна.

-Бүгд мэргэжлийн бүжигчин болохгүй ч бүжгийн спортоор хүүхэд багачуудыг хичээлүүлж, урлагийн мэдрэмжтэй болгоно гэдэг том ажил санагддаг. Ер нь танайхаар дамжиж хэр олон хүүхэд бүжгийн спорттой танилцсан бэ?

-Өнгөрсөн хугацаанд манайх 1000 гаруй хүүхэд залуусыг төгсгөснөөс яг тэмцээний ангийн чадварлаг тамирчид гэвэл 500-600 гаруй хүүхэд байна. Одоо манай клуб дээр тэмцээний ангийн 100 гаруй тамирчин тэмцээн уралдаанд тогтмол оролцоод явж байна. Хүүхэд нас, өсвөр наснаас гадна залуу нас, насанд хүрэгчид, ахмад насанд хүмүүс хичээллэж байна.

-Бүжгийн спортоор хэдэн наснаас эхэлж хичээллэж болох вэ?

-Ер нь дөрвөн наснаас элсэлт авдаг. Манайд одоо дөрвөн настай хүүхэд суралцдаг. Бид анхан шат, ахисан шат, тэмцээний анги гэсэн гурван үе шаттай элсэлтээ авдаг. Манайд бүх насны ангилалд тамирчид бэлтгэгдэж байна. Бүр сениор насны ч тамирчидтай. 30-35, 40-өөс дээш, 60-аас дээш насны тамирчид ч хичээллэдэг.

-“Master Dance” клуб маань сүүлийн хоёр ч жил шилдэг клубээр шалгарсан санагдаж байна. Гэтэл үнэндээ байгуулагдаад удаагүй юм байна. Манайд байгаа тэр олон бүжгийн клубуудээс шилдгээр тодорно гэдэг амаргүй биз дээ?

-Бүжгийн спортын холбоонд харьяалалтай маш олон клуб бий. Монголын бүжгийн спортын холбоо 2000 оноос хойш идэвхитэй үйл ажиллагаа явуулж ирсэн. Улаанбаатар хотод л гэхэд арваад клуб байна. Хөдөө орон нутаг аймаг болгонд харьяалалтай клубүүд бий. Манай бүжгийн спортын холбооны тэмцээн уралдаан маш өргөн цар хүрээнд болдог. 1000 гаруй тамирчин тэмцээнд тогтмол оролцож, жил ирэх тусам ур чадвар нь нэмэгдэж өрсөлдөөн маш өндөр байдаг. Сардаа 1-2 удаа тэмцээн болдог учраас бүжигчдийн, клубын ур чадвар маш хурдтай өсөн дэвждэг гэж болно. Тэр өрсөлдөөн дундаа бид илүү чадавхижиж, илүү өсч дэвжсээр ирсэн.

-Манайд байгаа спортын олон холбоод дундаас танай бүжгийн спортын холбоо нэлээд дэгтэй, үйл ажиллагаа нь нягт нямбай явагддаг шиг анзаарагддаг…

-Монголын бүжгийн спортын холбоонд клубууд маань харьяалагддаг. Манайхан дүрэм журмаа сайн биелүүлдэг идэвхитэй гишүүдтэй сайн холбоо гэдэг нь үнэн шүү. Багш нар маань холбооныхоо багш дасгалжуулагчийн сургалтад сууж байж багшлах эрхийн лицензээ авна. Мөн клубууд маань спортын холбоондоо татвараа төлөөд үйл ажиллагаа явуулах эрхтэй болдог. Монголын бүжгийн спортын холбоо нь дэлхийн бүжгийн спортын холбоонд харьяалагддаг. Дэлхийн бүжгийн спортын холбооны тэмцээн уралдаанд орохын тулд эхлээд Монголын бүжгийн спортын холбооныхоо тэмцээн уралдаанд орж эрхээ авдаг.

-Өөрийг тань “Ододтой хамт бүжиглэе” шоун дээр загвар өмсөгч Д.Пүрэвсүрэнгийн хос болж байснаар олон хүн таних болсон. Ер нь бүжгийн спортоор хэр удаан хичээллэж байна вэ?

-Би бүжгийн спортоор хорь дахь жилдээ хичээллэж байна. Тэр шоу нэвтрүүлэг яг арван жилийн өмнө болж байжээ. Би тэмцээнд оролцогчдоос хамгийн бага нь буюу 16 настай байсан. Бүжигчний хувьд туршлагатай ч энэ шоу нэвтрүүлэг миний хувьд олон шинэ зүйлийг нээж өгсөн. Камерт аль талаасаа ямар хөдөлгөөн хийвэл илүү сайхан харагддаг гээд. Бүжгийн тэмцээнээс тэс өөр. Тэгэхэд гурван сарын турш үргэлжилсэн тэмцээний бэлтгэл маань өглөөнөөс орой болтол явагддаг байлаа.

-Загвар өмсөгч Д.Пүрэвсүрэн гайхалтай бүжигчин гэдгээ баталсан. Маш өөрчлөгдсөн. Хамтрагчийн хувьд заах зүйл их байсан биз?

-Би бүжигчний хувьд заах ч хувь хүнийхээ хувьд Пүүжээ эгчээс маш их зүйл сурч авсан. Бараг би илүү шахуулж байсан юм биш үү. Өглөө яг цагтаа ирнэ. Маш шаргуу хөдөлмөрлөдөг тэр хүнээс сурах зүйл их байсан. Тодорхой хугацаанд арван бүжиг сурна гэдэг амаргүй.

-Хорин жил бүжиглэж байна гэлээ. Ийм залуу хүн хэдтэйгээсээ бүжиглэж эхэлсэн гэсэн үг үү?

-Би одоо 26 настай. Зургаан настайдаа анх латин бүжиг, цэнгээнт бүжгээр хичээллэж эхэлсэн. Дарханы “Солонго” хамтлагт П.Фрунз багшдаа анх шавь орж байлаа. Клубээ хамтран байгуулсан Ч.Анхбаяр найзтайгаа тэр үеэс хойш хамт явж байна даа. Дарханыхан бид хоёрыг андахгүй. Анхаа маань стандарт бүжгээр, би латин бүжгээ илүү барьдаг юм. Одоо өөрсдөө бүжигчин бас багшаа хийгээд явж байна. Энэ спортоор хичээллэсэн хугацаанд үзүүлсэн амжилт гэвэл Монгол Улсын найман удаагийн аварга, бүжгийн спортын мастер, Хонгконгт болсон олон улсын тэмцээний дөрвөн төрлийн нэгдүгээр байрт шалгарч байсан.

-“Master Dance” клубийнхээ салбарыг орон нутагт тэр дундаа Дарханд байгуулсны учир юу вэ. Өөрсдөө Дарханых учраас тэр үү?

-Бидний тэнд салбараа нээх болсон шалтгаан түүх их хөөрхөн. Анх гурван жилийн өмнө клубээ хотод нээгээд үйл ажиллагаа явуулж байхад Дарханаас 8-9 насны хүү манай клубт шавь ормоор байна гээд ирсэн. Тэгээд Б.Насанбат маань ажлын өдрүүдэд хичээлдээ суугаад амралтын өдрүүдэд Улаанбаатарт бүжгийн сургалтадаа суудаг байсан. Баасан гаригийн орой галт тэргэнд сууж ирээд, ням гаригт таксидаад буцаж байгаа тэр бяцхан хүү бидний сэтгэлийг хөдөлгөсөн. Эхний ээлжинд ээж, аав нь зөөдөг байсан бол сүүлдээ хүү ганцаараа Улаанбаатар, Дарханы хооронд гурван жил явсан. Тэгж их сэтгэл зүрх гаргасныхаа хариуд өнгөрсөн жил хүүхэд насны ангилалд Монгол Улсын аварга болсон. Олон улсын тэмцээн уралдаанд ч бас түрүүлсэн мундаг тамирчин болсон. Хоёр жилийн өмнө Малайзын олон улсын тэмцээнд дөрвөн төрөлд гэхэд түрүүлсэн хүү дээ. Энэ хүүгийн сэтгэл биднийг орон нутагт салбараа нээхэд хүргэсэн. Тэгээд ч бид өөрсдөө Дарханд анх бас бүжгийн спортод хөл тавьж байсан болохоор уугуул нутагтаа өнгөрсөн гуравдугаар сард салбараа нээсэн. Олон ээж, аавууд бид хоёроор хүүхдүүддээ бүжиг заалгахыг хүсч байгаа сэтгэл, орон нутгийн хүүхдүүдийн сэтгэл биднийг тэнд салбараа нээж, бас байнга өөрсдөө очиж байх урмыг өгдөг. Тэнд салбараа миний олон жилийн хамтран бүжиглэгч Б.Тамир маань хариуцаж, Ч.Анхбаяр бид хоёр амралтын өдрүүдээр ээлжлэн очиж хичээлээ заадаг. Б.Тамираа маань Монгол Улсын аварга мөн олон улсын тэмцээнд өндөр амжилт үзүүлж байсан.

-2016 онд танай хамтлаг “Авьяаслаг монголчууд” шоунд орж байсан байх аа. Түүгээрээ бас хүмүүст танигдсан байх. Тэр үеийн түүхээсээ хуваалцахгүй юу.

-Клубээ анх байгуулж, шинэ хүүхдүүдээ элсүүлж аваад нэлээд тулж ажиллаад, Анхаа багш бид хоёр хүүхдүүдтэйгээ хамт орж байлаа. “Авьяаслаг монголчууд” шоунд орсны учир бүжгийн спортыг олон нийтэд таниулах хүсэлд байлаа. Бид аль болох бүжгийн спортын техникүүдийг харуулах бүжгүүдийг бүжиглэж үзүүлсэн. Тэр тэмцээнд нас насны ангиллаар орсон маань онцлогтой байсан. Хамгийн доод тал нь 7-8 настай хүүхдүүд оролцож байсан. Нийтдээ таван хос арван хүний бүрэлдэхүүнтэй орсон. Бид хагас финальд шалгарч чадсан.

-Бүжгийн партнёр олон хүн байдаггүй байх. Тэгж байн, байн солиод байдаггүй байх шүү…

-Бүжгийн нэг л партнёр байна. Тэгж байн байн солих боломжгүй л дээ. Би Дарханаас хотод ирэхэд миний партнёр Б.Тамир маань тэнд үлдэж, би гурав, дөрвөн жил партнёргүй завсардаж байх жишээтэй. Харин өнгөрсөн хугацаанд клубынхээ өсвөр насны охидуудыг дасгалжуулж бэлдэж байгаад Г.Энхжин гээд шавьтайгаа хамтран бүжиглэх болсон. Манай шавь 16 нас хүрээд залуучуудын ангилал руу орсноор надтай бүжиглэх боломжтой болно. Өөрийнхөө гарын шавиа хамтран бүжиглэгчээ болгоод авчихсан, тэмцээн уралдаанд тогтмол орж байна.

-Залуудаа бүжиглэх хүсэлтэй байсан ч боломж нь олдоогүй хүмүүс нас нь явсан ч бүжиг сурмаар байна гээд ирэх нь байдаг гэж дуулсан. Бусад тийм хүсэлтэй хүмүүст юу гэж зөвлөх вэ?

-Бүжгийн спортод насны хязгаар гэж байхгүй. Өндөр настай хүмүүс ч хичээллэх боломжтой байдаг. Манайд л гэхэд 50 гарсан хүмүүс нэг хоёр сарын хугацаанд бүжгийнхээ үндсэн элементийг өөрсдийнхөө хэмжээнд сурч, насныхаа ангиллын тэмцээн уралдаанд орж байгаа. Өөрсдөө ч сэтгэл өндөр байгаа. Тийм болохоор нас явчихлаа, сурахгүй байх гэж өөрийгөө голох хэрэггүй.

-Солгой хоолойтой хүн гэдэг шиг огт бүжгийн эв дүйгүй хүн байдаг уу, насанд хүрэгчид ер нь хэр удаан явж байж зүгширдэг вэ. Хүүхдүүдээс хамаагүй илүү цаг хугацаа шаарддаг уу?

-Бүжгийн спортын маань давуу тал нь бүх зүйл техникийн дагуу байдаг. Бүх гишгэлт бүх алхам, гарны байрлал, толгойны байрлал бүгд техникээр байдаг болохоор анхнаас нь сурахад ямар ч эвсэлгүй хүн байсан ч ялгаагүй сурах боломжтой. Ерөнхийдөө дор хаяж хоёр сар явж байж үндсэн бүх бүжгүүдийнхээ үндсэн хөдөлгөөнийг сурч жигдэрдэг. Хүүхэд ч тэр, насанд хүрсэн хүмүүс ч тэр. Тэгээд гурав дахь сараас эхлээд ахисан шат тэмцээний ангилал руугаа ороод явах боломжтой.

-Нийт хэдэн бүжиг сурах вэ, энэ хугацаанд. Бас танайд гэр бүлийн анги гэж байдаг гэсэн үү?

-Цэнгээнт бүжгийн спортод латин бүжиг, стандарт бүжиг гэсэн хоёр төрөл байдаг. Латин дотроо таван бүжигтэй, стандарт таван бүжигтэй. Энэ бүжгүүдийг бүгдийг нь мэргэжлийн түвшинд сурна гэж ойлгож болно. Мөн гэр бүлийн анги бий. Эхнэр, нөхөр хамтдаа явж болно. Бас хүүхдүүдтэй хамт сурах боломжтой. Гэр бүлээрээ хамтдаа байх цагийг олгож, халуун дулаан уур амьсгалыг нэмэгдүүлдэг тун онцгой сургалт гэж тэд маань сэтгэл хангалуун байдаг шүү. Бас байгууллагын сургалт ч бий. Манайх “Хаан банк”-тай гурван жилийн турш салшгүй холбоотой хамтарч ажиллаж байгаа. Зөвхөн “Хаан банк”-ны ажилтнуудаас бүрдсэн бүжгийн хамтлаг бий шүү дээ.

-Гэр бүлийнхээ тухай танилцуулахгүй юу?

-Манай эхнэрийг Э.Ариунзаяа гэдэг. “Mas­ter Dance” клубыг үүсгэн байгуулалцсан хүмүүсийн нэг. Эхнэр маань манай клубын бүх менежмент, тэмцээн уралдаанд орох бүх санааг гаргадаг. Ч.Анхбаяр багш бид хоёр бүжиг тавилт, техник дээрээ ажиллаж, бусад бүх санаа зохион байгуулалт, гадаад харилцаа, арын бүх ажлыг гэргий маань хариуцдаг. Мөн хажуугаар нь “Master Dance” клубынхээ “S Siilen” брэнд гээд бүжгийн хувцасны брэнд гаргаж байгаа. Одоогийн байдлаар бэлтгэлийн хувцас, бэлтгэлийн цамц гаргасан. “Master make up” нүүр будалтын салоноо саяхан нээсэн. Манай клубын бүх тамирчдын тэмцээн уралдааны нүүр будалтыг хийдэг. Бид хоёр хүүхэдтэй. Бага маань гурван настай, том охин маань тавтай. Бид уран бүтээл, ажил гээд явчихаар хүүхэд харах хамгийн том арын ажлыг хадам ээж маань дааж хариуцдаг даа.

-Эхнэр тань бүжиглэдэг үү?

-Үгүй. Гэхдээ бүжигт маш мэдрэмжтэй. Бараг Ч.Анхбаяр бид хоёрт бүжиг тавилт дээр зааж зөвлөдөг шүү. Бид бүжгийн клубээ илүү өргөн цар хүрээнд бүжгээ заачихдаг, хувцсаа хийчихдэг, тэмцээн уралдаанд орохдоо нүүр гоёлоо хийчихдэг цогц том клуб болгон ажиллахаар зорьж, эхнээсээ ч үүндээ хүрээд явж байгаадаа баяртай явдаг.

-ДАШТ-д нь амжилт хүсье. Саяхан мэдээтэй буцаж ирээрэй.

-Баярлалаа та бүхэндээ.