Month: August 2019

УИХ-ын гишүүн Ж.Бат-Эрдэнэтэй ярилцлаа.

---

-МАН-ын бүлэг Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтөд байр сууриа нэгтгэхээр хуралдсаар байгаа. Зөвшилцөлд хүрэх боломж харагдаж байна уу. Одоогоор яг ямар шийдэлд хүрээд байна вэ?

-Ерөнхийдөө гурван асуудал дээр л зөрөлдөөд байгаа юм. Нэгдүгээрт, шүүхийн асуудлыг ярих ёстой. Шүүх шударга байгаа эсэх талаарх асуудал маш их хөндөгдөх болсон. Тиймээс бид Үндсэн хуульдаа тухайн хүн ямар шийдвэр гаргах нь тухайн хүнээс хамаардаггүй, зарчмынхаа дагуу шийдвэрлэгддэг байхаар суулгаж өгөх ёстой. Хоёрдугаарт, УИХ-ын гишүүдийн тоог 108 болгох асуудал дээр зөрөлдөж байна. Мөн бүрэн эрхийн хугацааг нь таван жил болгох, сонгуулийн тогтолцооны асуудлуудыг багагүй ярьж байна. Ерөнхийлөгч “Та бүхний санал болгосны дагуу 108 гишүүнтэй болгох, бүрэн эрхийн хугацааг сунгах зохицуулалтыг оруулж ирлээ” гэж бүлгийн хурал дээр хэлсэн. Энэ санал маань эцэстээ бидний санал болж хувираад байгаа. Энэ санал хаана яригдаж байгаад Ерөнхийлөгчийн өргөн барьсан Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийн төсөл, санал орчихов. Жишээ нь, УИХ-ын 62 гишүүний гарын үсэг зурсан Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах төсөлд тэрхүү зохицуулалт байхгүй. Ямартаа ч санал гаргасан Ерөнхийлөгч маань амарчихсан байгаа бололтой байна. Удахгүй ирээд энэ саналууд дээр ямар байр суурьтай байгаагаа илэрхийлэх байх.

-Хүн ам өсөхийн хэрээр гишүүдийн тоог нэмэх шаардлагатай гэдэг юм билээ?

-Бидний зүгээс 108 гишүүнтэй байх саналыг зөвшөөрөхгүй гэсэн саналтай байгаа. Өнөөдөр гишүүдийн тоо 76 байгаа нь нийгэмд тийм ч онц дүн авахгүй байна. Орж ирж байгаа гишүүд хариуцлагагүй, буруу алхам хийгээд байгаад л гол учир байгаа болохоос тоондоо биш шүү дээ. Нэн тэргүүнд гишүүд шат дамжиж, босго давж орж ирдэг болмоор байгаа юм. Үүнд бид анхаарах хэрэгтэй. Энэ хүрээнд Намуудын тухай хуульд анхаармаар байна. Зөв хүнээ сонгодог тогтолцоог бий болгох нь чухал байна. Тэр гишүүдийг оруулж ирэхдээ мөнгөөр нь биш, чадварыг нь харж сонгодог байх хэрэгтэй. Эрх мэдлийн хуваарилалт дээр ч тэр. Түүнчлэн сонгуульд дахин иргэдийнхээ эрхийг баталгаажуулаад орж ирэх процесс зөв явж байна уу, үгүй юу гэдгийг харах хэрэгтэй. Энэ бүхнийг шийдсэний дараа л гишүүдийн тоог ярих ёстой. Яг энэ дотор нь байгаа хүний хувьд тоо ярихаасаа илүү бид өөрсдөө чанаржих хэрэгтэй л гэж бодож байна.

Бидний гаргаж байгаа бодлого ард иргэдэд хүрдэг баймаар байгаа юм. Жишээ нь, сул гишүүдээс маш олон санал гардаг л даа. Гэтэл засаглал бариад явж байгаа хэдэн хүний санаагаар л бодлого гардаг. Бид наана нь мянга зөв яриад ажил болохгүй байгаа юм.

-Таны хувьд ажлаа хийж чадахгүй бол УИХ тарах хэрэгтэй гэх байр суурийг илэрхийлдэг. Энэ удаагийн Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийн төслөөр сонгуулийн тогтолцоогоо сайжруулахыг зорьж байна. Ажлаа хийж чаддаг УИХ бүрдэх боломж нөхцөлийг бүрдүүлж чадах болов уу?

-Ард түмэн дээрээ очих улаан нүүр байгаа юм бол буцаад гүйгээд очъё, Уи х таръя гэж би хэлж байсан л даа. хувь улстөрчийн хувьд иргэддээ өгсөн амлалтаа биелүүлж чадаж байна уу, үгүй гэдгээ мэдэхийн тулд Уи х тарсан нь дээр гэж хэд хэдэн удаа хэлсэн юм. хариуцлагын асуудал зайлшгүй байх ёстой. Олон улсад сонгуулийн тогтолцоогоо холимог байлгадаг жишгүүд байдаг. Гэхдээ тэдгээрийн ихэнхэд нь улс төрийн намууд төлөвшчихсөн. харин манай нөхцөл байдалд аль нэг нам, нэрийн хуудасны ард хэн, ямар хүн орж ирэх нь таашгүй болчих нь. 54 хүний нэр жагсаачихсан хуудас байлаа гэхэд бидэнд танигдахгүй. Танигдах бололцоо ч алга байна. Тэгэхээр хүн хүссэн хүсээгүй эхний 10 нь л аятайхан, мундаг хүн байгаа байлгүй гэж бодох боломжтой. Дээр хэлсэнчлэн улаан нүүрээрээ ард иргэдтэйгээ тулгарахад тэд сайн, муу, сайхан, муухайг нь хэлээд л, үнэлээд л өгнө. Сонгуулийн үед сонгогчдод мөнгө төгрөг өгдөг гэх зэрэг янз бүрийн зүйл ярьдаг л даа. Түүнтэй холбоод үзэх юм бол энэ мажоритор тогтолцоог халж болмооргүй байгаа юм. Нэг нэр дэвшлээ ч чадалгүй, хийсэн зүйлгүй нь дахин сонгогдож чадахгүй. Нэг нэр дэвшээд алга болж байгаа хүмүүс олон бий. Тиймээс баруун, зүүнээрээ итгэлээ хүлээлцдэг шударга л тогтолцоо гэж хардаг. Иймд үүн дээрээ гишүүдийн тоогоо айхавтар нэмэх шаардлагагүй. Харин үүнд тавих хяналтуудаа сайжруулах ёстой. Сонгуулийн үеэр мөнгө, төгрөгийн асуудал байдаг л гэлцдэг. Өнгөрсөн сонгуулиар л лав миний мэдэхээр тийм зүйл болоогүй. Хууль бол тун хатуу шүү дээ. Сонгууль цэгцтэй, тун хатуу болсон.

-Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийн төсөлд УИХ-ын ээлжит сонгууль явуулахын өмнөх нэг жилийн дотор УИХ-ын сонгуулийн тухай хууль батлах, түүнд нэмэлт, өөрчлөлт оруулахыг хориглоно гэж тусгасан. Сонгууль дөхмөгц эрх баригч нам өөрсдөдөө зориулж Сонгуулийн тухай хууль өөрчилдөг байдлыг халах зөв зохицуулалт боллоо гэж харж байгаа. Энэ тухайд?

-Мажоритор тогтолцоогоор явахаар дахиад хүмүүс сонгогддоггүй юм аа гээд байгаа юм. заавал унадаг гэдэг. Миний хувьд үүнийг хүн нь муу болохоор л уначихаад байх гэж ойлгодог. Асуудал хүндээ л байгаа хэрэг. үүнийг мажоритор тогтолцоогоор байна гээд л тусгачихсан юм бол гишүүд тойрогтоо очиж таалагдахын тулд их хичээнэ. Муу тал нь тойрог руугаа эдийн засгаа хэт татчих гээд байж болох юм. үүнийг засах нэг арга бий. Бид Байнгын хорооны хурал дээр эдийн засгийн урт хугацааны бодлого бий болгоё гэж санал оруулсан. Гэхдээ дэмжигдэж өгөөгүй л дээ. хэрэв зээ мажоритор тогтолцоогоор явна гээд сонгочихвол зөрүүлээд эдийн засгийн бодлого бий болгох ёстой. Тэнд хэн нэгэн Ерөнхий сайд гарч ирэнгүүтээ бодлогыг өөрийнхөө бодлоор үгүйсгэдэг, мөн нэг сайд нь очингуутаа гэв гэнэт ухаантай амьтан болж асуудлыг өөрчлөөд явдаг байж болохгүй. Бүх зүйл эдийн засгийн бодлогынхоо хүрээнд л байх ёстой. Дорж, Дондогийн аль нь ч сайд боллоо гэсэн том эдийн засгийнхаа урт хугацааны бодлогод нийцүүлэх учиртай юм. үүнийгээ л сайн биелүүлсэн бол онц сайд байх ёстой гэсэн үг. Түүнээс гайхалтай мундаг байх албагүй. Бодлогодоо нийцүүлж хэрэгжүүлэхийн тулд мэргэжлийн сайд нь ажиллах нь чухал. Мажоритор тогтолцоогоор тойрог, тойрог руугаа зулгаах гэхээс илүү том бодлого дотор баригдаж, Сангийн яам үүнийг хянаад явна. Үүн дээр урд хөршийн жишээг хэлж болно. БНхАУ-д хүч шинэтгэлийн хороо гэж байдаг. Тэрхүү хороо том бодлогыг нь барьж явдаг. Ямар ч сайд дураараа том толгойлж үг ярьж чаддаггүй. үүгээр л бид мажоритор тогтолцооны жижиг сул талыг хааж чадна.

-Сөрөг хүчний зүгээс Ерөнхийлөгчийг парламентаас сонгодог байх саналыг оруулсан. МАН-ын бүлгийн даргын мэдээллэж байгаагаар энэ саналыг хүлээж авах боломжгүй гэж байна. Та хувь гишүүний зүгээс юу гэж үзэж байгаа вэ?

-Сөрөг хүчнийх зөв санал байж магадгүй. үгүй бол бидний өнөөдрийн тогтолцоон дээр хэн Ерөнхийлөгч хийхээс үл хамаараад эрх мэдлээ булаацалдах нөхцөл байдал гарч ирээд байна. үүнд бид хатуу хаалт хийж чадахгүй байгаа. Өнөөдөр үАБз дээр ярьсан бодлого төрийн бодлого бол хувирах гээд байна. Угтаа бол үАБз зөвлөмж гаргадаг шүү дээ. Тэрхүү зөвлөмжийг биелүүлэх ч албагүй. Төрийн бодлого зөв, буруу эсэхийг хөндлөнгөөс энэ гурван хүн хянаж байх л зарчимтай юм. энэ мэт шалтгаанаас улбаалаад Ерөнхийлөгчийг парламентаас сонгох нь тийм ч буруу зүйл биш. эцсийн эцэст бид том толгойтойдоо л эдийн засгийн асуудлуудад алдаа гаргаж байгаа. Улс орноо авч явах боломж бололцоо байна гэж хүн бүр мэдэж байгаа мөртлөө бодлого гарч өгөхгүй байна.

Та бүхэн мэдэж байгаа байх. Би “Шинэ хөдөө” гэж их л ярьж байна. Миний барьж байгаа бодлого бол “иргэн болгон баяжигтун” л юм. Бид ажлын байрыг бий болгоё л гэцгээдэг. Төрийн албыг өргөтгөөд ажлын байр бий болгохгүй шүү дээ. Тэр ажлын байрыг аж ахуй нэгж, хувийн хэвшил л бий болгоно. үүнийг л хөгжүүлье гэж байгаа юм. Харин үүнийг яагаад бодлого болгохгүй байна вэ гэдэг нь сонин. эцсийн эцэст хүн хийх ажилтай, санхүүгийн хараат бус бол үр хүүхдүүдээ хүмүүжүүлж, боловсролтой болгон, эрүүл мэндэд нь анхаарч чадна. Төр бүх зүйлийн урдуур ороод байх шаардлагагүй болно гэсэн үг. хувь хүний боловсрол, эдийн засгийн чадамжийг сайжруулах чинь л улс орны хөгжлийн түлхүүр болчихоод байна шүү дээ.

-Та сайд байсан хүний хувьд Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтөөр хөндөгдөж буй давхар дээлний асуудалд та ямар байр суурьтай байгаа вэ?

-Яг үнэндээ миний хувьд эргэлздэг болж байна. Анхандаа засгийн газар унагаах гэх асуудалтай нь холбож, тэр өнцгөөр нь энэ нөхцөл байдлыг харж байсан байх. хэтэрхий эрх мэдэл бүхий Ерөнхий сайд гарчих, тэр нь давхар дээлийг бий болгож, тэдгээр нь үгэнд орохгүй нөхцөл үүсгэнэ гэх зэргээр бодох болов уу. Тэгэхээр логик утгаараа яагаад хүлээн зөвшөөрсөн мөрийн хөтөлбөртэй нам нь эрхээ барьдаг юм бэ, эрх мэдлээ хуваарилж авдаг юм бэ. хэдэн хүн сууж байгаад улс орноо хөгжүүлэх мөрийн хөтөлбөр зохиолоо гэж бодъё.

Түүнд нь олон ургалч үзэл гарна. Эцэст нь тэрхүү мөрийн хөтөлбөрөө боловсруулахад оролцсон нэгэндээ хэрэгжүүлэх үүрэг оноож, сайд болгодог. Мөрийн хөтөлбөрөө хэрхэн боловсруулсан, яаж хэрэгжүүлэх талаар тэрээр сонссон, мэдэж байгаа учраас тэр. Тэс хөндлөнгийн хүнийг сайдаар тавихаас илүү дотор нь байсан хүн илүүтэй мэднэ шүү дээ. Түүнтэй адилхан парламент дотроо маргалдаад л, хэлэлцээд, санал бодлоо хуваалцаад байна гэдэг бодлогоо олон ургалч үзлээр боловсруулаад л байгаа хэрэг. Түүнийгээ энэ дотор сууж байгаа хүн нь цааш аваад явахад илүү дөхөм юм. Тийм ч учраас 62 гишүүний өргөн барьсан төсөл дэх дөрвөн гишүүн нь давхар дээлтэй байх саналыг дэмжиж байгаа юм. Ядаж дөрөв нь парламентаасаа сонгогддог байх хэрэгтэй. Засгийн газрын гишүүд бүгд гаднаасаа байх юм бол ямар ч хяналтгүй болчих эрсдэлтэй. Бид нарын яриад байгаа зүйл тэнд хэрэгжихгүй байж мэднэ.

-Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтөд шүүх эрх мэдлийн хариуцлагыг дээшлүүлэх, хараат бус байдлыг хангахтай холбоотой зохицуулалтууд орохоор яригдаж байна. харин ерөнхийлөгчийн өргөн барьсан төсөл дэх шүүх засаглалтай холбоотой саналыг шүүмжлэх хүмүүс олон байна л даа.

-Шүүхийн зохицуулалтыг маш сайн харах хэрэгтэй. Хараат бус шүүх зайлшгүй байх хэрэгтэй. Тэгж байж толгойдоо тогшуулахгүй, хажуугаасаа ёвруулахгүй байж чадна. Энэ тохиолдолд Шүүх шударга, цэвэр ажиллана. Зарим зүйл дээр Үндсэн хууль ерөнхий байх ёстой гээд байна л даа. Бид ерөнхий зүйлээс болж дандаа л алдаж байгаа. Ядаж иргэдийн эрх ашгийг хамгаалж мөн хохироох нөхцөлийг бүрдүүлж чадах шүүхийн хараат бус байдалд гоц анхаарах ёстой юм.

-Засгийн газартай холбоотой асуудал хөндөгдөж, эрх баригч нам ждү, 60 тэрбумаараа дахин талцаж байна гэх зүйл яригдах болжээ. Ерөнхий сайдын ойрын үед хийж буй эрс шийдэмгий мэдэгдлүүдийг тэрхүү нөхцөл байдалтай холбож тайлбарлаж болох уу?

-20 гаруй гишүүн Засгийн газрын асуудлыг хөндөх нь гэх болж. Санаатайгаар ийм мэдээлэл явуулаад байна уу, ямар учиртай байдаг юм, үүнийхээ учрыг олоорой гэж бүлгийнхэндээ хэлсэн. Ийм цуурхал л яваад байна гэж харж байгаа.

Намын даргын шинэчлэл хийнэ гэж байгаатай би санал нэг байгаа. Энэ нийгэмд ийм зүйл зайлшгүй хэрэгтэй. Энэ бол зориг гаргаж хийж байгаа том ажил. Гэхдээ буруу яваад байгаа зүйл бий. Би төрд олон жил ажилласан болоод ч тэр үү асуудлыг тухай бүрт нь шийдээд явчихаар санагдаад байгаа юм. Жишээ нь, уул уурхайн лицензийг хууль бусаар өгсөн гэх асуудал гарч ирсэн бол лиценз өгсөн хүнд нь хариуцлага тооцох хэрэгтэй. Тэр хүн нь ямар учраас хууль бус лиценз өгсөн гэдгээ хэлнэ шүү дээ.

-Төр шүүхийн үүрэг гүйцэтгэж байгаа хэрэг биш үү?

-Харин журмаараа явж байгаа хэлбэр болно. Одоо шүүхийн үүрэг гүйцэтгээд байна шүү дээ. Хариуцлага алдсан хүнийг нь, гол цэгийг нь олж тогтоогоод л хариуцлага тооцчихно гэсэн үг. Ингэж чадвал тун амархан цэгцэрнэ.

–Засгийн газар унах асуудал хөндөгдөх эрсдэл байхыг үгүйсгэх аргагүй. Гэхдээ сонгууль ойртож байгаа энэ үед эрх баригч нам сандал, ширээнийхээ асуудлыг хойш тавьж, мөрийн хөтөлбөрийнхөө биелэлтэд анхаарах нь чухал биш үү?

-Ер нь төр, засаг солигдоход нөлөөлдөг хүчин зүйл нь уул уурхайн ашиг сонирхол байх гэж хардаг. Тиймээс төрийн алба, шүүх засаглал зэргийг ямар ч нам, засаг, даргад атгагдаад байхааргүй зохицуулалтыг энэ Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтөөр хийж өгөх ёстой. Ингэж гэмээнэ эрх мэдлийн төлөөх тэмцэл буурна. Үүний цаадах шиг сонирхол нь арилна.

Хөрөнгийн зах зээлийн шинжээч Д.Ангартай цаг үеийн асуудлаар ярилцлаа.

---

-Манай нэр бүхий томоохон компаниуд сүүлийн хоёр жил IPO гаргаж хөрөнгийн зах зээлийг багагүй хөдөлгөөнд орууллаа. Үүнийг та хэрхэн дүгнэж байгаа вэ?

-Улс орны эдийн засгийн гол тулгуур бол санхүүгийн зах зээл байдаг. Санхүүгийн зах зээл байж эдийн засаг өөрөө зөв санхүүжигддэг. Хуримтлалтай хэсгийг нь мөнгө шаардлагатай хэсэгтэй нь холбож өгснөөрөө эдийн засгийн өсөлт, үйлдвэрлэл, ажлын байр зэрэг бий болдог. Тиймээс санхүүгийн зах зээл эдийн засагт яагаад байх ёстой вэ гэдэг гол үндэслэл нь энэ.

Санхүүгийн зах зээл байж л эдийн засаг хөдөлдөг. Санхүүгийн зах зээл дотроо маш олон оролцогч байгууллага байх ёстой. Олон улсынхаа стандартаар хөрөнгийн зах зээл, даатгал, банк, банк дотроо арилжааны банк, хөрөнгө оруулалтын банк байдаг. Бас дээр нь хөрөнгө оруулалтын сангууд, хөрөнгө оруулалтын сангууд дотроо нээлттэй сан, эсвэл жижиг сангууд орох боломжтой. Хүний биеэр яривал олон төрлийн эд эрхтэн байж гэмээнэ санхүүгийн зах зээл эрүүл явдаг. Хоорондоо өрсөлддөг. Өрсөлдөөний үр дүнд санхүүжилтийн өртөг буурдаг, зээлийн хүү буурдаг, үйлчилгээ сайжирдаг.

Харамсалтай нь Монголд санхүүгийн зах зээл гэдгийг ердөө л арилжааны банк гэж ойлгодог болж эхэлсэн. Арилжааны банк нь нийт санхүүгийн зах зээлийнхээ 20-30 хувиас хэтрэх ёсгүй. Бусдыг нь хөрөнгө оруулалтын сангууд, хөрөнгийн бирж, хувьцаа, бонд зэрэг авч явдаг байх хэрэгтэй. Монголд бол 20-30 хувь байх банкны салбар 95 хувийг эзэлдэг болчихсон. Үүний өрсөлдөгч нь болох гээд хөрөнгийн зах зээл маань хөгжих гэж ядаж байна. Иргэд анзаарсан бол, сүүлийн хоёр жилийн хугацаанд маш их хэмжээний IPO гарлаа. 10 орчим. Иргэдийн сонирхлыг татсан IPO гэвэл “LendMN”байна. 25 төгрөгийн хувьцааг худалдаж автал тэр нь 75 төгрөг болчихсон. Долоохон өдрийн дотор, 14-хөн өдрийн дотор. Өөрөөр хэлбэл, таван сая төгрөг хийчихсэн чинь ганцхан сарын дотор 15 сая төгрөгтэй болчихсон, 10 сая төгрөгийн цэвэр ашиг хийсэн. Мэдээж энэ нь бусад хүмүүст урам, сэдэл өгсөн. “Хөрөнгийн зах зээл гэдэг чинь маш зүгээр зүйл юм байна”.“IPO гэдэг чинь зүгэээр юм байна”. “Хувьцаа аваад байх ёстой юм байна” гэсэн ойлголт олон нийтийн дунд үүсч эхэлсэн. Энэ бол уг нь маш буруу ойлголт юм. Дандаа ингэж өсдөг хувьцаа угаасаа байхгүй.

-Яагаад тэр билээ. Хувьцаа гаргах нь аль, аль талдаа ашигтай гэж үздэг биш бил үү?

-“LendMN” бол нэгдүгээрт, санхүүгийн шинэ үйлчилгээ.

Онлайнаар буюу шинэ, электрон байдлаар, барьцаагүй зээл олгож байгаагаараа онцлогтой байсан. Хоёрдугаарт,андеррайтер буюу тухайн төслийг хөрөнгийн бирж дээр гаргаж байгаа санхүүгийн компани өөрөө маш сайн компани байсан.Солонгосын хөрөнгө оруулалттай том компани. Солонгосын компаниуд энэ төслөө маш зөв танилцуулсны үндсэн дээр маш олон хөрөнгө оруулагч нар орж ирж, тэд нар нь өрсөлдөөд, хувьцааны үнэ нь өссөн. Гэвч Монголын компаниуд үүнийг буруу байдлаар ашиглаж эхэлсэн. Нэгдүгээрт, хувьцаат компаниуд. Ямар ч хамаагүй аргаар хувьцаа гаргачихвал иргэд авчихдаг юм гэж ойлгосон. Хоёрдугаарт, Монголын андеррайтер компаниуд ямар ч хамаагүй хувьцааг хөрөнгийн бирж дээр гаргавал хүн авчихна гэсэн ойлголт төрсөн. Гуравдугаарт, хөрөнгө оруулагч нар хөрөнгийн биржээс хувьцаа авчихвал хоёр, гурван зуун хувь өсдөг юм байна гэж буруу ойлгож эхэлсэн. Харамсалтай нь эдгээр нь “LendMN” шиг байж чадаагүй.Хамгийн гол нь андеррайтер нь өнөөдөр Монголд хөгжиж чадаагүй байна. Солонгосын тэр компанитай дүйцэх хэмжээний үйлчилгээ үзүүлэх компани Монголд үүсээгүй байна. Дээр нь хөрөнгө оруулагч нар мөнгөө л хийчихвэл өсдөг юм байна гэсэн хий хүлээлтэд орсон. Тийм учраас “LendMN”-ээс хойш гарсан бүх IPOтөсөл хөрөнгө оруулагчдаа алдагдал хүлээлгэсэн.

-Тухайлбал?

-Тухайлбал гээд байх юм байхгүй. Нэр заагаад яахав. “LendMN”-ээс хойш гарсан IPO-ийн ихэнх нь, 90-ээс дээш хувь нь хөрөнгө оруулагч нартаа алдагдал авчирсан. Хүмүүс өснө гээд мөнгөө хийгээд байдаг, тэр нь уруудаад байдаг. Энэ удаагийнх дээр алдчихлаа, дараагийнх дээр хожих байх гээд дараагийн IPO дээр мөнгөө хийсэн. Дахиад л алдсан. Үүний гол шалтгаан бол зах зээл маань өөрөө энэ хэмжээний IPO шингээх цаг нь болоогүй байсан. Үүнийг системтэйгээр, төрийн бодлого, дэмжлэгтэйгээр, татварын зохицуулалттайгаар зөв явуулах ёстой юм. Сүүлийн хоёр жил болсон зүйл бол зүгээр л “LendMN”-ийг дагасан, хошуурсан, хүмүүсийн мөнгийг хэдэн хүмүүс нийлж байгаад авсан. Муу үгээр хэлбэл, бараг шамшигдуулсан зүйл болчихоод байгаа юм. Хүний мөнгийг хүүгүй ашигласан, бүр хасах хүүтэй. Жилийн өмнө мөнгөө хийгээд өнөөдөр хасах байна гэж юу гэсэн үг вэ. Банк бусад хөрөнгө оруулалтад хийгээд 15-20 хувийг ашиг олох боломжоо алдсан. Бас дээр нь өөрийнхөө үндсэн мөнгийг алдчихсан, хоёр давхар алдагдал хүлээчихээд байгаа.

-Хөрөнгийн зах зээл ийм хэмжээний IPO шингээх цаг нь болоогүй байсан гэлээ. Ийм байхад яагаад компаниуд IPO гаргав аа. Тэд мэдээж судалсан л байж таараа шүү дээ?

-Түүнээс гадна хувьцаат компаниуд маань бэлэн биш байна. Би өөрөө Хөрөнгийн биржийн захирал байсан хүн. Захирал хийж байх үедээ Монголын хөрөнгийн биржээс хувьцаа ав гэж зөвлөж чаддаггүй байсан. Яагаад гээл өнөөг хүртэл манай Хөрөнгийн бирж дээр байгаа хувьцаат компаниуд дандаа хулгай, луйвар хийж ирсэн. Тэд үргэлж жижиг хувьцаа эзэмшигчдийнхээ эрх ашгийг шамшигдуулдаг. Жижиг хувьцаа эзэмшигчдэд очих ашгийг том хувьцаа эзэмшигчид нь хулгайлж авдаг. Зүгээр л нүдэн дээр ил хулгай луйвар нь явдаг. Ийм зах зээл рүү яаж хүнийг ор гэж зөвлөх юм бэ. Энэ бол зүгээр ёс зүйн асуудал. Жижиг хувьцаа эзэмшигчдээ дээрэмддэг асуудал Монголын хөрөнгийн бирж дээр, Монголын хувьцаат компаниудын дунд явдаг учраас эхлээд энэ асуудлыг засахгүйгээр, дотоодын хөрөнгө оруулагчдыг Хөрөнгийн бирж рүү мөнгөө оруул гэж зөвлөх нь зүгээр л “Та нар мөнгөө алд” гэж байгаагаас өөрцгүй.

-Жижиг хувьцаа эзэмшигчдийн эрх зөрчигдөх байдал манай компаниудад дийлэнх байгаа нь анзаарагддаг. Яагаад ийм нөхцөл байдалд хүрэв. Үүнийг засч хянах байгууллага нь байгаа биз дээ?

-Тэр байгууллага нь Санхүүгийн зохицуулах хороо. Энэ байгууллагын үндсэн үүрэг бол жижиг хувьцаа эзэмшигчдийн эрх ашгийг хамгаалах явдал. Том хувьцаа эзэмшигчид эрхээ хамгаалах шаардлага байдаггүй. Тэд өөрөө гэрээгээ байгуулж байна, өөрөө мөнгөө шилжүүлж байна. Харин Хөрөнгийн биржээс хувьцаа худалдаад авчихсан жижиг хувьцаа эзэмшигчид тэр компанийн үндсэн үйл ажиллагаанд оролцдоггүй. Ямар гэрээ байгуулж байгааг, ямар ашиг, алдагдалтай ажиллаж байгааг мэдэхгүй. Тиймээс жижиг хувьцаа эзэмшигчдийн эрхийг Санхүүгийн зохицуулах хороо хамгаалах үүрэгтэй. Гэтэл Санхүүгийн зохицуулах хороо гэдэг байгууллага маань энэ үүргээ огтхон ч биелүүлдэггүй. Ийм орчинд яаж хөрөнгийн зах зээл хөгжих юм бэ. Хулгай луйвар яваад байхад нь хөрөнгө оруулагчдыг яаж мөнгөө хий гэх юм бэ.

-Хулгай луйвар гэдгийг та тодруулаач. Ямар байдлаар тэд жижиг хувьцаа эзэмшигчдийн эрхийг хохироодог юм бэ?

-Манай хувьцаат компаниудын дунд хулгай, луйвар хийдэг ядарсан нэг арга байдаг. Уг нь хүн харахад кино, номон дээр гардаг шиг ухаалаг хулгай бол бас ойлгохсон. Хөөрхий, зүгээр л хүний халааснаас мөнгө хулгайлж байгаатай адилхан хулгай хийдэг юм. Ингэхдээ хажуудаа нэг охин компани байгуулчихаад тэр охин компаниараа л ашгаа сороод авчихдаг.

Хувьцаат компани гэж ярьдаг боловч энэ орчуулга нь буруу. Олон улсын зөв нэршил нь “public” буюу нээлттэй компани юм. Нэгэнт нээлттэй компани юм чинь бүх юм нь л нээлттэй байх хэрэгтэй. Ашиг орлого, хийж буй гүйлгээ зэрэг нь хувьцаа эзэмшигчдэдээ нээлттэй байна. Харин Монголд бол хаагдмал. Дотроо дандаа хулгай луйвар явдаг. Өнөөдөр Хөрөнгийн бирж дээр 200 орчим хувьцаат компани байна.Сүүлд гарсан 10 орчим IPO компаниуд өнөөдөр дөнгөж мөнгө босгочихоод байгаа учир тэдэнд хулгай, луйвар хийх шаардлага одоогоор байхгүй. Харин ашиг олоод ирэхээр тэд ч бас бусдынхаа араас орно. Жишээ нь, хөрөнгийн зах зээлийг үнээгээр төсөөлье. Жижиг хувьцаа эзэмшигчдэд “Та нар нэг хувин аваад өөрийн тохирох хэмжээний сүүгээ ав” гэнэ. Харамсалтай нь нөгөө том хувьцаа эзэмшигч нь жижгийнхээ хувинг цоолоод өөрийнх рүүгээ тосчихно. Жижиг хувьцаа эзэмшигч саагаад байдаг. Сүү нь буцаад том хувьцаа эзэмшигч рүү шилжээд байдаг. Ингэж л жижиг хувьцаа эзмшигчид ногдол ашиггүй үлддэг. Оруулсан мөнгө нь ашиг өгөх биш, харин ч бүр үрэгдээд алга болдог. Үүний шалтгаан нь Монголын хувьцаат компаниуд ашиггүй ажиллаад байгаадаа биш. Монголчууд хувьцаа талаар ойлголтгүйдээ ч бас биш. Угаасаа бүх улсад тийм байдаг. Японы жижиг хувьцаа эзэмшигчид гэхэд “Кока кола” компани дээр очоод миний хувьцаа хаачсан бэ гээд хэрүүл хийгээд байхгүй. Тэр жижиг хувьцаа эзэмшигчдийн өмнөөс хэрүүл хийдэг нь тухайн улсынхаа Санхүүгийн зохицуулах хороо нь байдаг. Тэр хороо нь ажлаа маш сайн хийдэг учраас хувьцаа дээр нь хулгай луйвар байдаггүй. Байлаа гэхэд олж илрүүлээд хариуцлага хүлээлгэдэг.

-Хөрөнгийн зах зээл Монголд үүсч хөгжөөд 30 орчим жил болж байна. Та Хөрөнгийн биржийг нэг үе удирдаж явсан хүн. Энэ асуудлыг та захирал байхдаа шийдэж болоогүй хэрэг үү?

-Хөрөнгийн бирж бол зүгээр бараа тавьдаг дэлгүүр. Харин барааг нь чанартай, чанаргүй эсэхийг хянадаг нь Санхүүгийн зохицуулах хороо. Хөрөнгийн биржид ямар ч эрх байдаггүй. Хувьцаат компанийг торгох ч эрхгүй гээд бод доо. Хөрөнгийн биржийн ганц эрх нь хэдэн брокероо л торгодог. Яагаад гэвэл брокерууд нь Хөрөнгийн биржтэй гэрээ хийдэг. Би Хөрөнгийн биржийн захирал болоод хамгийн анх анзаарсан зүйл бол хуулийн хугацаанд нэг ч компани санхүүгийн тайлангаа өгдөггүй. Санхүүгийн тайлангаа жижиг хувьцаа эзэмшигчдэдээ өгөөгүй компани яаж ил тод нээлттэй байх юм бэ. Тэгэхээр нь би жагсаалтыг нь гаргаж “Энэ компаниуд санхүүгийн тайлангаа хуулийн хугацаанд өгсөнгүй. Хариуцлага тооцмоор байна. Харамсалтай нь бидэнд эрх алга. Жижиг хувьцаа эзэмшигчдийн эрхийг хамгаалж хариуцлага тооцож өгнө үү” гээд Санхүүгийн зохицуулах хороонд хандахад нэг ч арга хэмжээ авч өгөөгүй. Тийм ч учраас Хөрөнгийн бирж вэб сайтдаа компаниудын жагсаалтыг гаргахаас хэтрээгүй. Би 2014 оны зургадугаар сард ажлаа хүлээж авсан. Сарын дараа Хөрөнгийн биржийн вэб сайтад хууль биелүүлдэггүй компанийн нэрсийг зарласан. Гэтэл компаниуд гайхсан. Юу болчихов, хэзээ ингэж тайлан дээр сүржигнэдэг болсон юм гээд л. Уг нь энэ хамгийн наад захын, энгийн дүрэм шүү дээ.

Зарим улс орнуудад Санхүүгийн зохицуулах хороо нь ажлаа хийж чадахгүй бол өөр шинэ схем байдаг. Зохицуулалтын эрхээ хөрөнгийн биржид өгдөг. Та нар нэгэнт хувьцаа эзэмшигч нартай өдөр тутмын харилцаанд ойр байгаа учраас энэ жижиг хувьцаа эзэмшигчдийн эрх ашгийг та нар хамгаал гэх маягтай.

-Тэгвэл одоо яах ёстой вэ. Хөрөнгийн зах зээлийг хөгжүүлэх зайлшгүй шаардлагатай. Та ямар алхмыг нэрлэх вэ?

-Санхүүгийн зохицуулах хорооны бүтэц болсонгүй. Хуулийг нь, бүтцийг нь өөрчлөх ёстой. “Даахгүй нохой булуу хураана” гэгчээр Санхүүгийн зохицуулах хороо даатгал, банк бус санхүүгийн байгууллага, хөрөнгийн зах зээл буюу хувьцаат компанийг зохицуулах гээд байгаа юм шиг. Тэгснээ бичил санхүү, хадгаламж зээлийн хоршоо гээд нэг байгууллагад 5-6 юм даалгачихаар аль алинынг зохицуулж чадахгүйд хүрч байгаа нь энэ. Дээр хэлснээр Монголд санхүүгийн зах зээлд банк 95 хувийг эзэлж байна. Уг нь 20-30 хувь байх ёстой. Санхүүгийн зохицуулах хорооны зохицуулах гээд байдаг нөгөө даатгал хөрөнгийн бирж, банк бус халгаламж зээлийн хоршоо нийлээд уг нь 50-60 байх ёстой. Яагаад эд нар хөгжихгүй байна вэ гэвэл зохицуулалт нь буруу яваад байна. Зах зээлээ зохицуулж чадахгүй байна. Төрийн зохицуулалт гэдгийг анхнаасаа хуулиараа буруу заагаад өгчихсөн байна. Хүнийг торго, хариуцлага тооц, дарамтал. Ийм байдлаар хуулийг нь бичээд өгчихсөн. Зах зээлээ зогсоо гацаа. Тэгсэн ч чи төсвөөс санхүүжилтээ авна гэдэг. Бусад улс оронд зах зээлээ хөгжүүл, илүү олон нийтэд итгэлтэй болго. Илүү олон нийтийн сонирхлыг татуул гэдэг үүрэг өгдөг. Ингээд өөрийнхөө шимтгэлийг зах зээлээсээ олно.

АНУ-ын Санхүүгийн зохицуулах хороо гэхэд төсвөөсөө нэг ч цент авдаггүй. Зөв зохицуулсныхаа хөлсөнд брокерийн компаниуд, хөрөнгө оруулалтын сангуудаас, хувьцаат колмпаниудаас тодорхой шимтгэл авч өөрийгөө санхүүжүүлдэг. Америкийн Санхүүгийн зохицуулах хорооны уриа бол зах зээлээ зөв хөжгүүл, зөв хөгжихөд нь бид нар дэмжлдэг туслалцаа болъё гэдэг. Монголд санхүүгийн зохицуулалтын хуулийг анхнаас нь буруу бичсэнээс нь болж өнөөдөр ийм нөхцөл байдал үүсчихээд байна. Хар л даа, хууль нь зөв явсан уу, буруу явсан уу гэдгийг гарсан үр дүнгээр нь харна. Монголбанкны зохицуулж байгаа банк нь хөгжөөд байна. Санхүүгийн зохицуулах хорооны зохицуулж байгаа хөрөнгийн зах зээл, хадгаламж зээлийн хоршоо, даатгал нь хөгжиж байна уу. Хуулиа л буруу бичсэн гэсэн үг. Монголбанк, арилжааны банкны хуулийг банк талдаа яривал маш зөв бичсэн гэсэн үг. Тэд төсвөөс маш их дэмжлэг туслалцаа авч байна, татварын хөнгөлөлт чөлөөлөлт эдэлж байна. Энэ буруугаа Монголын төр хүлээн зөвшөөрөхгүй 20-30 жил явчихлаа. Энэ чинь нийт улсынхаа хөгжлийг гацаачихаад байгаа юм. Банкууд чинь бүр монополь болчихлоо. Монополь болчихсон банкууд яаж зээлийн хүүгээ бууруулах юм бэ. Санхүүжилт шаардаж байгаа аж ахуйн нэгжүүд бүгд л банкин дээр очиж зээл гуйна. Ийм учраас Монгол Улс маань өнөөдөр дэлхийн хамгийн өндөр зээлийн хүүтэй болчихоод байна. Монголтой адил зээлийн хүүтэй улс бол дайн байлдаан, үймээн самуунтай улс байдаг. Яагаад гэхээр өрсөлдөөн байхгүй. Банкны салбартай өрсөлдөх хөрөнгийн зах зээлийг төр нь өөрөө нухчин дарчихаад байна.

-Хэрэв хөрөнгийн зах зээлийн хөгжлийн гол өгөөж нь юу байдгийг тайлбарлахгүй юу?

-Ерөөсөө шууд зээлийн хүү буурна. Санхүүгийн зах зээл дээр өрсөлдөөн бий болно. Санхүүгийн үйлчилгээний нэр төрөл сайжирна. Үүнээс нэг зүйлийг ойлгох ёстой. Хөрөнгийн зах зээлийг хөгжүүлнэ гэж ярихаар хөрөнгө оруулагч, брокерын компани, банк банк бус санхүүгийн байгууллага талаас нь хараад байдаг. Хөрөнгийн бирж хөгжинө гэхээр брокерууд л хөрөнгөтэй болчихно гэж үздэг. Үгүй. Хоёр жилийн хугацаатай зээл авдаг байсан компаниуд найман жилийн хугацаатай авдаг болно. Санхүүгийн зах зээл хөгжихөд үр шимийг хүртэх нь аж ахуйн нэгжүүд. Аж ахуйн нэгжүүд сайн санхүүжилттэй, өөрт нь таарсан санхүүжилттэй болж байж л хөгжих асуудал яригдана. Хөрөнгө оруулалтаа шийднэ. Өнөөдөр ний нуугүй хэлэхэд Монголд бизнес хийсэн аж ахуйн нэгжүүд хүүлэгдээд л дампуураад байна. Шударга зарчмаар бол бизнесийн зээлийн дундаж хүү 10-аас доош байх ёстой. Нэг оронтой тоонд байж л бизнесийн зээл гэдэг. Ихэвчлэн 4-6 хувийн хооронд байх нь илүү тохиромжтой. Ингэж байж тухайн компани тэр мөнгийг ашигласнаар өөрийнхөө зардлыг санхүүжүүлнэ. Ажилчдынхаа цалин, нийгмийн даатгалын шимтгэл, түрээс, тоног төхөөрөмж худалдаж авах, түүхий эдээ татах гэх мэт зардлаа даана. Дараа нь хүүгээ төлдөг. Үүний дараа бизенес хийж байгаа юм чинь дахиад цэвэр ашигтай үлдэх ёстой. Ингэж байж тэр компани дараа жилдээ дахиад хөрөнгө оруулалт хийх мөнгөтэй үлдэх ёстой. Монголд бизнесийн зээл нь 4-6 биш 20-30 хувьтай байдаг. Ашиг олохоор хүү нь илүү гарчихаад байгаа юм. АНУ-ын компаниуд дөрвөн хувийн хүү төлөөд ашигтай ажиллаж байхад Монголын компаниуд 30 хувийн хүү төлөөд алдагдалтай ажилладаг. Энэ бол Монголын компаниудын буруу биш. Санхүүгийн зах зээл буруу яваад байгаа юм. АНУ-ын ерөнхийлөгч Д.Трамп гэхэд аж ахуйн нэгжүүдийнхээ төлөө БНХАУ-тай дайн зарлаж байна. Та нар манай аж ахуйн нэгжүүдийн барааг авахгүй байна гээд. Гэтэл манайд аж ахуйн нэгжүүд туйлдаж байна. Маш харамсалтай дүр зураг харагдах болсон. Аж ахуйн нэгжүүд өдөр бүр зээлийн хүүдээ баригдаад дампуурч эхэллээ.

-Энгийн иргэд хувьцааны талаар сонирхдог. Банкинд мөнгөө хадгалуулснаас хувьцаа болгочихвол ирээдүйд ашигтай гэж үзэх хэсэг бий. Нэгэнт манай улсын хөрөнгийн зах зээл ийм нөхцөл байдалд байгаа үед та мэргэжлийн шинжээч хүний хувьд хувьцаа сонирхож байгаа иргэдэд юу зөвлөх вэ?

-Яг өнөөдрийн хувьд Монголын иргэдийг хувьцаат компанийн хувьцааг ав гэж хэлж чадахгүй. Яагаад гэвэл хулгай луйврын асуудлаа төр нь засч залруулж байж иргэд хуримтлалаа хувьцаат компаниуд руу, хөрөнгийн бирж рүү, хувьцаа руу, бонд руу, үнэт цаас руу оруулах ёстой. Энэ бол зөв зам. Гэхдээ өнөөдөр бол цаг нь биш.

Б.ЭНХЗАЯА

Хорьдугаар зууны манлай монгол бөх, дархан аварга, хөдөлмөрийн баатар Хорлоогийн Баянмөнх XXI зууны шилдэг тамирчдыг бэлтгэхээр “Шонхор” биеийн тамирын дээд сургуулийн үйл ажиллагааг Спортын төв ордны хажууханд нээж байсан. Хоёр давхар навтгар цагаан байшинд боловсорч тив дэлхийн дэвжээнд гялалзсан тамирчид олон байдаг. Дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээний хошой мөнгөн медальт гавьяат тамирчин Оюунбилэгийн Пүрэвбаатар, Баянмөнхийн Гантогтох, олон улсын хэмжээний мастер, Азийн тивийн аварга, аймгийн арслан Норжингийн Баярмагнай нарын тамирчид дотоодын ширүүн өрсөлдөөнөөс шалгарч тив дэлхийн дэвжээнд нэгэн цагийн шилдгүүдтэй эн тэнцүү өрсөлдөж, спортын хорхойтнуудыг өндөлзүүлж явсан удаатай. Өөрийн уран хурц, зоримог дайчин барилдаанаараа онцгойрч чадсан дархан аварга А.Сүхбат ч энэ заалнаас их амжилтын их аяндаа мордож байсан түүхтэй. Шонхорын заалнаас тодорсон өөр нэг шилдэг хүчтэн нь Увс аймгийн Баруунтуруун сумын харьяат улсын аварга Сүхбаатарын Мөнхбат.

“Нэг ангийнхан” булан энэ удаа улсын аварга С.Мөнхбатын ангийнхныг онцолж байна. Аварга цолтонтой энэ ангийг онцолсон нь бас учиртай. Эдний ангийн аймгийн цолтнууд нь өнөө хэр нь амжилттай сайн барилдаж нутаг орныхоо нэрийг дуурсгаж яваа.

Тэртээ шинэ мянганы эхэн үе. 2004 оны намар цаг. Хөдөлмөрийн баатар Хашбаатарын Цагаанбаатар Афины олимпоос хүрэл медаль хүртэхийг зурагтаар харж огшиж, омогшиж суусан 30 гаруй залуус том бөх болох мөрөөдөл тээж “Шонхор” сургуулийн босгоор алхаж байжээ. Эдний ангийн олонх нь хөдөө орон нутгийн харьяалалтай, сум орны наадамдаа шаггүй барилдчихдаг, зарим нэг нь сумын цолд хүрчихсэн залуус нэг ангид цуглажээ.

Сайн бөх, сайн багш дасгалжуулагч бэлтгэх үүргийг тухайн үед ид барилдаж байсан Баянхонгор аймгийн Баянбулаг сумын харьяат улсын харцага Даш-Очирын Батболд, аймгийн арслан Равсалын Дамдин нар хүлээж анги удирдсан багшаар нь томилогдсон байна. Энэ ангиас улсын аварга С.Мөнхбат, Дорнод аймгийн харьяат аймгийн арслан П.Мөнхбат, Говь-Алтай аймгийн харьяат аймгийн арслан Б.Отгонбаатар, Өвөрхангай аймгийн харьяат аймгийн заан О.Бундхорол, Ховд аймгийн харьяат аймгийн харцага М.Ганзориг нарын мундаг бөхчүүд энэ ангид суралцаж төгсчээ.

Гол төлөв хөдөө орон нутгаас ирсэн оюутнуудаас бүрдсэн энэ ангийнхан ихэнхдээ хотод байх ах дүү, хамаатан садныхаараа амьдардаг байжээ. Бусад нь оюутны дотуур байранд сууна. Гэр орон, аав ээжээсээ хол болохоор гэдэс өлсөх, мөнгө төгрөггүй болох үе их гарна. Мөнгөтэй үедээ 100-гийн ундаа, 150-ын наполеон торт идчихнэ. Бас сургуулийнхаа гуанзны пирожки, мантуун буузыг ёстой нэг идэх шиг болдог байсан гэнэ.

“Шонхор” бол биеийн тамирын сургууль. Ийм ч утгаараа оюутнууд нь завгүй. Бүтэн өдрийг сургууль дээрээ өнгөрүүлнэ. Өглөө найман цагаас хичээл нь эхлээд их үдийн алдад тарна. Цаг орчмын хугацаанд хоол унд эргүүлж байгаад үдээс хойш бэлтгэлдээ орно. Д.Батболд, Р.Дамдин нарын багш нар нь бөх барилдах арга барил мэх техникээс авахуулаад тамирчин хүн биеэ хэрхэн авч явах тухай, ёс зүй, хэм хэмжээний талаар үлгэрлэж өгдөг байж. “Багш маань биднийг ер нь зодож байгаагүй. Зарим эрэгтэй хүүхдүүдтэй ангийг удирдахад хэцүү байдаг юм шиг байна лээ. Багш зодоод гэхийг зөндөө л олон удаа сонсож байлаа. Харин манай ангийн багш бидэнд гар хүрч байгаагүй. Загнах нь ч ховор байсан байх. Гэсэн ч бид багшаасаа их айна. Ер нь анзаараад байхад хүүхдийг айхавтар загнахгүй байхаар тэр хэрээр хүндлэл хүлээдэг шиг байгаа юм. Манай багш тийм л хүн байсан. Амьдрал дээр гарахаар янз бүрийн л хүнтэй уулзана. Хэцүү ааштай хүнтэй таарлаа гэхэд багш байсан бол лав л муудалцахгүй, эвтэйхэн өнгөрөөчих байсан даа гэж бодоод аргалдаг юм” гэж шавь нар нь ангийн багшийнхаа талаар дурслаа.

Бусад оюутнууд шиг гадуур, дотуур тэнээд явах цаг зав тэдэнд байхгүй. Зав гарвал бэлтгэлээ хийж завсар зайгаар нь барилдаан үзэж, завшаан гарвал аманд гарч явсаар эхний хичээлийн жил улирчээ. Энэ их хөдөлмөрийн үр дүнд л эдний ангийнхан өнөөдөр том бөхчүүд болсон талаар “Шонхор” сургуулийнхан ярьдаг юм билээ.

Хоёрдугаар курсийн хичээлийн жил эхлэхэд өнөө ангийнхан эрийн цээнд хүрчихсэн байжээ. Бөхийн өргөөнд гараад зодоглоход бас дугтруулаад тохойлдчихооргүй хэмжээнд хүрсэн байсан талаараа дурсаж байна. Тогтмол барилдаанд оролцдог болсон тул үндэсний бөхийн бэлтгэлдээ гол хүчээ хаях болжээ. Энэ нь үр дүнгээ өгч заал танхимын барилдаанд ганц нэг давчихдаг болсон гэнэ. Сумын цолтнуудын барилдаанд түрүү, үзүүрт зорьж зодоглодог болсон талаараа ангийнхан дурсаж байлаа.

“ШОНХОР”-ЫН БАРИЛДААНДАА
ШУУГИУЛДАГ АНГИЙНХАН

“Шонхор” дээд сургуулийн аварга шалгаруулах барилдаан ширүүн өрсөлдөөнтэй болно. Өнөөдрийн улсын заан Б.Батмөнх, улсын харцага Ө.Даваабаатар, улсын начин Бо.Батжаргал, Б.Баатарцол нар курс ойролцоо. Үеийн залуус хоорондоо оч үсчиж, гал маналцтал яс үзнэ. Ийм өрсөлдөөнөөс өөрийгөө хурцалж шалгарч чадсан С.Мөнхбат өнөөдөр улсын аварга цол хүртээд байна. Энд өгүүлж буй ангийнхнаас Говь-Алтайн Б.Отгонбаатар, Дорнодын П.Мөнхбат нар шөвгөрч сайн барилддаг байжээ.

Энэ ангийнхнаас түрүүлж тодорсон нь Сүхбаатарын Мөнхбат. 2006 оны хавар гуравдугаар курсээ төгссөн залуу Сүхбаатар аймгийн наадамд зодоглохоор сэтгэл шулуудаж хүлгийн жолоо залжээ. Эх орны баруун хязгаар Хархираа түргэний уулсын өвөр бэлд өсч торнисон хүү “ногт ганзагалж” зүүн бүсэд очсон нь буруудсангүй, аймгийн заан болчихоод сэтгэл тэнэгэр буцаж байжээ. Энэ үеэс “Шонхор” сургуулийн Мөнхбат гэж туранхай бор залуу улсын цолтнуудын “шүдний өвчин” нь болсон байна. Улсын аваргуудад хүндэтгэл үзүүлэх барилдаан Бөхийн өргөөнд зохион байгуулагдахад улсын аварга Д.Сумъяабазар, улсын арслан Х.Мөнхбаатар, улсын арслан До.Ганхуяг нарыг хазайлгаж шуугиулж байсан удаа түүнд бий. Аймгийн заан цолтой байхдаа шүү дээ. Ангийн анд Мөнхбатынхаа араас нөхөд нь ч аажимхан сайжирсаар байжээ. 2007 онд “Шонхор” сургуулийн шинэхэн төгсөгч Пүрэвжавын Мөнхбат төрөлх нутаг Дорнод аймгийнхаа наадамд зодоглож тав давснаар аймгийн заан цол хүртсэн байна. Хожим тэрбээр 2012 онд аймгийн наадамдаа түрүүлж аймгийн арслан цол хүртсэн юм. Эдний ангийн Б.Отгонбаатар 2008 онд Баянхонгор аймгийн наадамд тав давж ангийнхаа аймгийн цолтнуудын тоог нэгээр нэмжээ. Тэр жилээ Говь-Алтай аймгийнхаа наадамд түрүүлэх зорилготой зодоглосон ч чимэг нэмээд буцсан энэ залуу хожим Дархан-Уул аймгийн наадамд түрүүлж дутуугаа гүйцээсэн. Өдгөө Алтай нутгийнхны итгэл хүлээлгэсэн цолондоо дүүрэн том бөх болжээ. Арал бяртай арсланд улсын цол ойрхон талаар баг дасгалжуулагчид ярьдаг.

АНГИЙН АМЬДАА НАР НААДМЫН
ДЭВЖЭЭНД ЧУХАЛ ДАВААНД УЧРАА ТААРЛАА

Энэ ангид баруун болон зүүн аймгийн төлөөлөл хоёр Мөнхбат бий. Нэг нь Увс аймгийн Баруунтуруун сумын харьяат улсын аварга С.Мөнхбат. Нөгөөх нь Дорнод аймгийн Цагаан-Овоо сумын харьяат аймгийн арслан П.Мөнхбат. Улсын цолны тааварт олон жил яригдаж буй шийртэй сайн бөх. П.Мөнхбат арслан өнөө жилийн улсын их баяр наадмаар улсын харцага Д.Бат-Эрдэнэ, улсын гарьд Ш.Жаргалсайхан нарыг илүүрхэж тавын даваанд босох эрхтэй болсон юм. Улсын цолны төлөө хариуцлагатай даваанд П.Мөнхбат бөхийн ертөнц рүү цуг алхаж орсон, оргил өөд хамтдаа зүтгэж буй ангийн найзтайгаа хүч үзэхээр болсон юм. Тавын давааны ам сонссон бөх сонирхогчид “Аварга найзыгаа дэмжих нь, улсын цолны босго алхуулах нь” гэх мэтээр өөр хоорондоо ярилцаж байв. Гэсэн ч хоёр найз наадмын дэвжээнд яс үзэж аварга нь илүүрхэв. Арслан Мөнхбат дүүрэн нулимстай наадмын дэвжээг орхив. Харгүй сайхан барилдсан найзууд тэврэлдээд салахад халаглах хүмүүс олон байсан даа. Шударга барилдаан гэдэг ийм л байдаг. Наадмын дэвжээ ийм л хатуу.

Шинэ мянганы эхэнд газар газраас цуглаж Шонхор сургуулийн босгоор алхаж байсан залуус өнөөдөр төрдөө үнэлүүлж, түмэндээ хүндлэгдсэн том бөхчүүд болжээ. Хүнд хүчир бэлтгэлийг давж байсны шанд энэ хамт олноос улсын аварга цолтон төрсөн байна. Аймгийн цолтнууд нь ч цолондоо эзэн болж, төгссөн сургууль, төрсөн нутгийнхаа нэрийг дуурсгаж сайн барилдацгааж байна.