Month: August 2019

-ГЭР БҮЛИЙН ХҮЧИРХИЙЛЛИЙГ ХОЁРООС ДЭЭШ ҮЙЛДВЭЛ ЭРҮҮГИЙН ХАРИУЦЛАГА ХҮЛЭЭНЭ-

Нийслэлийн цагдаагийн газрын урьдчилан сэргийлэх хэлтсийн дарга дэд хурандаа Л.Амармөрөнтэй гэр бүлийн хүчирхийллийн талаар ярилцлаа.

---

-Гэр бүлийн хоёр хоорондоо муудалцахад ихэнх хүн байх ёстой зөрчил мэтээр хүлээн авдаг. Тэгвэл маргалдах хүртэл гэр бүлийн хүчирхийллийн нэг хэлбэр юм билээ?

-Тухайлбал, гэр орондоо байнгын хэрүүл маргаан гаргадаг хүмүүс үүнийг ердийн үзэгдэл мэтээр хүлээн авдаг. Энэ бол гэр бүлийн хүчирхийлэл биш, харин маргаан гэдэг. Тэгвэл гэр бүлийн маргаан гэж байдаггүй. Энэ нь өөрөө гэмт хэрэг, зөрчил юм. Зөрчлийн тухай хуулийн 5.4 дүгээр зүйлд зодох, хүсэл зорилгынх нь эсрэг тодорхой үйлдэл хийх, хийхгүй байхыг албадах, хуваарьт болон дундын хөрөнгөө эзэмших, захиран зарцуулахад нь халдах, бусадтай харилцахыг хязгаарлах гэсэн дөрвөн хүчирхийллийн хэлбэрийг зааж өгсөн байдаг.

Цагдаагийн байгууллагаас гудамж талбай, ахуйн хүрээнд үйлдэгдэж байгаа зөрчил нэг бүрийг шалгаж, хуульд заасан хариуцлагыг ногдуулж байна. Энэ оны эхний зургаан сарын байдлаар 197 мянган дуудлага ирсэн. Энэ дуудлагын 30 орчим хувь нь гэр бүлийн хүчирхийлэлийнх байгаа. Мөн 2536 иргэнийг шүүхийн шийдвэрээр баривчлуулах арга хэмжээ авсан. Архины албадан эмчилгээнд 412 иргэнийг хамруулсан. Ухуулаг, нөлөөллийн ажлыг 12 мянга орчим иргэнд хийсэн. Эхний зургаан сард 30010 хүн эрүүлжүүлэхэд хоносон. Маш их архидалт байна гэсэн үг. Дүүрэг бүрт 20, 30 гэх зэргээр эрүүлжүүлэгдэж байна. Гэр бүлийн хүчирхийлэл хариуцсан ахлах байцаагч тэр хүмүүстэй өглөө болгон ухуулаг яриа хийдэг. Та өөрийн үйлдлээ гэр бүлийн хүчирхийлэл биш гэж хараад байгаа боловч энэ нь өөрөө гэмт хэрэг, зөрчил юм гэдгийг ойлгуулдаг. Гэр бүлийн хүчирхийллийн дуудлага өгсөн иргэд хүчирхийллийг даамжруулах нөхцөл байдлыг бий болгодог. Тухайлбал, энэ удаад би гомдолгүй. Нэг удаа маргалдсан юм. Дахиад тэгэхгүй байх, намайг тэжээдэг хүн гайгүй болчих байлгүй гэх байдлаар ханддаг. Цагдаагийн байгууллагад дуудлага өгч мэдэгдсэн нь энэ болохоос биш мэдэгдээгүй зөндөө байдаг. Хэлдэггүй. Энэ байдал давтагдсаар байгаад сүүлдээ хүний амь нас эрсдэх нөхцөл байдал үүсдэг.

-Шүүхийн шийдвэрээр баривчлагдсан хүмүүс гэр бүлийн хүчирхийлэл удаа дараа үйлдэж байна гэсэн үг үү?

-Шүүхээр ямар хүмүүс ихэвчлэн баривчлагдаж байна гэвэл өмнө нь 2-30 гаруй удаагийн дуудлага, мэдээлэл өгч байсан байдаг. Багадаа хоёр удаа. Дунджаар 7-8 байх жишээтэй. Мөн хоёроос дээш удаа баривчлагдаж байсан хүмүүс байна. Нийт баривчлагдсан хүмүүсийн 90 орчим хувь нь эрүүлжүүлэгдэж байсан. Мөн 10 орчим хувь нь ял шийтгэл эдэлж байсан хүмүүс байгаа.

-Нийт бүртгэгдэж байгаа дуудлагын 30 орчим хувь нь гэр бүлийн хүчирхийллийнх байна гэлээ. Зөрчлийн хууль хэрэгжиж эхэлснээр энэ төрлийн гэмт хэргийн шийтгэл өссөн үү?

-Дуудлага мэдээлэл харин ч буурсан. Өнгөрсөн оноос 20 гаруй хувиар буурсан байгаа. Гэхдээ дуудлага буурсан ч гэмт хэрэг нь өссөн байдаг. Энэ нь бид дуудлага нэг бүрт хүрч ажиллаж, хуульд заасан хариуцлагыг ногдуулж байгаатай холбоотой. Жишээ нь, өнөөдөр маргалдаад нөхөр нь гараад явчихсан байхад маргааш материалжуулах үйл ажиллагаа зохион байгуулна. Хуульд заасан хариуцлагыг тухайн нөхөрт ногдуулна. Шүүхээр 7-30 хоног баривчлах шийтгэлтэй. Тиймээс дуудлага нэг бүрт хүрч, хариуцлага тооцоод ирэхээр хүмүүс ухамсарлаж, эцэстээ гэмт хэргийн шинж рүү орох юм байна шүү гэж ойлгож байгаа юм болов уу гэж харж байгаа.

-Шинэ хуулиар гэр бүлийн хүчирхийлэл анх удаа үйлдсэн этгээдийг 7-30 хоног саатуулж байгаа. Давтан болоод ирвэл ямар шийтгэл хүлээх вэ?

-Эрүүгийн хуулийн 11.7 дугаар зүйл дээр гэр бүлийн хүчирхийлэл үйлдэх гэсэн гэмт хэргийн заалт бий. Уг заалтад байнга гэсэн үг бий. Өөрөөр хэлбэл, гэр бүлийн хүчирхийллийг байнга үйлдвэл эрүүгийн хэрэг үүснэ. Байнга гэдэгт хоёр буюу түүнээс дээш үйлдэл хамаарна. Тэгэхээр дуудлага нэг бүрт хүрч ажиллан, энэ хуулийн дагуу шийтгэл оноогоод ирэхээр гэмт хэрэг өссөн дүнтэй гарчихаж байгаа юм. Энэ онд гэр бүлийн хүчирхийллийн гэмт хэрэг өнгөрсөн жилтэй харьцуулахад 12.6 хувиар өссөн. Хүчирхийлэл байнга үйлдсэн этгээдэд зургаан сараас нэг жилийн хугацаатай зорчих эрхийг хязгаарлах, дээрх хугацаагаар хорих ял шийтгэлтэй. Мөн хүндрүүлэх нөхцөл байдал бий. Хүүхэд, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэнд хүчирхийлэл үйлдсэн, мөн асрамжийн байгууллагад ажилладаг хүн энэ хэргийг үйлдсэн байвал хүндрүүлнэ. Энэ тохиолдолд зургаан сараас хоёр жил хүртэл хугацаагаар зорчих эрхийг хязгаарлах буюу хорих заалттай. Тэгэхээр энэ зөрчлийг давтан гаргаад байвал гэмт хэрэг болно гэдгийг иргэд ойлгох хэрэгтэй. Гэмт хэрэгтэн болчихвол олон хүндрэл тохиолдоно шүү дээ. Сүүлд гадагш явах, ажилд орох зэрэгт цагдаагийн газрын тодорхойлолт хэрэг болно. Тэгэхээр гэр бүлийн хүчирхийллээр ял шийтгүүлж байсан юм байна гэх зэргээр асуудалтай.

-Гэр бүлийн хүчирхийлэл үйлдэж байгаа этгээдүүдэд ногдуулах шийтгэл нэмэгдсэнээр гэр бүл салах үзэгдэл өссөн үү. Өөрөөр хэлбэл, чи намайг цагдаад барьж өгсөн гээд салах тохиолдол байна уу?

-Гэр бүлийн хүчирхийлэл тойрог хэлбэрээр явж байна. Дуудлага өгдөг. Цагдаагийн байгууллага шалгадаг. Зохих байгууллага шийтгэл оноодог. Ингээд нэг удаа баривчлагддаг. Гарч ирээд 10 хоног ч юм уу байж байгаад дахиад архиа уудаг. Цагдаагийн байгууллагад дуудлага өгдөг гэсэн тойрог хэлбэр байна. Гэхдээ тэр дунд дуудлага өгөхгүй бас байна. Зодоод бүр арга нь барагдаад ирэхээр цагдаа дуудаж байгаа юм. Цагдаагийн байгууллага гэр бүлийн хүчирхийллийн дуудлагад очихдоо энэ хэн гэж хүн бэ, өмнө нь хэдэн удаа дуудлага ирж байсан гэдгийг таблетаар харчихаж байгаа юм. Гэр бүлийн дуудлага дээр очоод аюулын зэргийн үнэлгээ хийдэг. Энэ нь хохирогчийн эрсдэлийн зэргийг тогтоож байгаа юм. Хэрэв эрсдэл өндөр байвал хохирогчийг шууд хамгаалах байранд авна. Хамгаалах байранд үйлчлүүлж байгаа иргэдийн тоо нэмэгдэж байна. Салалтын тухайд, шүүхээр баривчлагдаад гарч ирээд гэр бүлээсээ салчихсан тохиолдол их гэж бодохгүй байна.

-Гэр бүлийн хүчирхийлэл үйлдэхэд архидалт хамгийн их нөлөө үзүүлж байна. Тэдний сэтгэл зүйг засахад хэрхэн анхаарч байна вэ?

-Нийслэлийн цагдаагийн албаны 107 гэсэн дугаар байгаа. Энэ дугаараар ямар ч иргэн сэтгэл зүйн зөвлөгөө авч болно. Манай нөхөр байнга архи ууж байна, яах ёстой вэ гэх зэргээр зөвлөгөө авдаг. Мэргэжлийн сэтгэл зүйчид та амьдрах итгэлтэй хүн, энэ асуудалд гуньж гутарч болохгүй, бага дээр нь хуулийн байгууллагад хандах хэрэгтэй гэх зэргээр зөвлөдөг. Харин хүйчирхийлэл үйлдэж байгаа хүмүүст баривчлах, эрүүлжүүлэх байранд дээр нь очиж нөлөөллийн ажил хийж байна. Хамгийн гол нь ухамсарт нь өөрчлөлт оруулах асуудал чухал юм. Энэ нь хүчирхийлэл гэдгийг ойлгуулах нь чухал. Мэдээж хэдэн удаа ч ухуулах нөлөөлөл хийгээд ойлгохгүй хүн байна. Бүр архины хамааралтай болчихсон байдаг. Бидний хийж чадах ажил бол ухамсарт нь нөлөөлж, хандлагыг нь өөрчлөхөд чиглэнэ. Мөн хянах. Дээр нь эрүүлжүүлэх ажиллагааг сайжруулах нь чухал. Бага дээр нь таслан зогсоох хэрэгтэй. Аливаа зөрчлийг бага дээр нь таслан зогсоогоогүйгээс болж хүний амь эрсэдсэн тохиолдлууд байна. Тухайлбал, өнгөрсөн дөрөвдүгээр сард Чингэлтэй дүүрэгт нөхөр нь эхнэрийгээ хөнөөсөн хэрэг гарсан. Шалгалтын явцад ямар байдал тогтоогдсон гэвэл цагдаад ерөөсөө дуудлага өгч байгаагүй. Хажуу айл нь мэдэж байсан. Тэгсэн ч цагдаад хандаж байгаагүй. Хэрэв хэлж байсан бол урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээ авах боломжтой байсан.

-Та гэр бүлийн хүчирхийллийг мэдэгдэж байх хэрэгтэй гэлээ. Үүнд хөрш айлууд чухал үүрэгтэй. Гэхдээ тэд дуудлага өгчихвөл хөрш айл нь мэдчихээд агсам согтуу тавина гэх зэргээр дуудлага өгөхөөс төвөгшөөдөг. Энэ талаар тодруулахгүй юу?

-Тийм хүндрэл гардаг. Гэхдээ иргэний үүргээ биелүүлэх ёстой. Хуульд мэдээлэх ёстой гэж заасан. Хэрэв үүргээ биелүүлээгүй бол хуулийн хариуцлага хүлээнэ. Торгох шийтгэлтэй. Цагдаагийн байгууллага нь хохирогч, мэдээлэл өгч байгаа хөршийн аюулгүй байдлыг хангана.

Г.БАТЗОРИГ

-ИТГЭЛТӨГСӨД БОЛОМЖ АМЛАСАН БОЛОХООР Л СОДНОМДАРЖАА, ЧИМГЭЭ НАРТ ЭРҮҮ ШҮҮЛТ ТУЛГАСАН-

Гэрэл зургийг Б.НАМСРАЙ

Монголын шүүх эрүү шүүлттэй холбоотой хэргийг ойрын өдрүүдэд хэлэлцэж байна. Энэ талаар “Даяар Монгол” хөдөлгөөний тэргүүн Хон хэрэйд овогт Б.Энхбаттай ярилцлаа.

-Сайн байна уу. Сайхан намаржиж байна уу. Хэнтий нутагт “Монголын нууц товчоо”-г танилцуулаад ирсэн гэв үү?

-Намаржаа сайхан болж байна. Би саяхан Хэрлэнгийн хөдөө арлаараа яваад ирлээ. Их хаадын маань төрийн чухал асуудлаа хэлэлцдэг ариун дагшин газруудаар явж, торгон дээр бичсэн “Монголын нууц товчоо” их хөлгөн судраа дэлгэж ард түмэнд үзүүлчихээд ирлээ. Өнөөдрийн монголчуудын тусгаар тогтнолын баталгаа бол “Монголын нууц товчоо”. Хэрэв Нууц товчоо гэдэг их хөлгөн судар байгаагүй бол олон улс манай түүхийг үгүйсгэх байсан. Одоогоос 800 жилийн өмнө Монголын газар нутаг дээр амьдарч байсан бүх угсаатныг нэгтгэсэн тэр их хааны, тэр хүнд хүчин зүтгэж явсан цэргүүдийн, жанждын овог аймгуудын түүх энд байдаг болохоор чи ч, би ч ялгаагүй, өнөөдөр танай сониныг унших ямар ч хүн Нууц товчоогоор бахархах ёстой юм. Гурван жилийн турш, ажлын цагт шилбүүлбэл таван жилийн хугацаанд эхнэр, охин хоёр маань 180 метр урт торгон дээр Монголын нууц товчоог гараар урласан бүтээл. Монголчууд аливаа зүйлийг хийхдээ билгэдлийг их боддог байсан. Дээл хувцас, аяга шанага, эмээл хазаар хийхдээ ч, идээ ундаагаа зассан ч тэр билгэдлийг маш их харуулдаг. Монголын нууц товчоог оёхдоо өөрийнхөө мэдлэгийн хэмжээнд бэлгэдлийг шингээсэн. Нууц товчооны тухай маш их юм ярина. Чи харин өөр зорилгоор ирсэн болохоор энэ тухай ингээд зогсооё.

-За энэ сэдвийг тань түр азная. Монголын шүүх эрүү шүүлттэй холбоотой хэргийг энэ өдрүүдэд хэлэлцэж байна. Тодруулбал, С.Зоригийн амийг бүрэлгэсэн хэрэгт ял сонссон Б.Содномдаржаа, Т.Чимгээ нарт эрүү шүүлт тулгасан гэх хэрэг. Уг хэрэгт тагнуул, прокурор, шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх байгууллагын удирдах хүмүүс яллагдагчаар татагдаж байгаа нь олон нийтийн анхаарлын төвд байна. Та энэ явдлыг юу гэж харж сууна вэ?

-Ер нь эрүүдэн шүүх технологи хүн төрөлхтөн үүссэн цагаас шударга ёс тогтоодог системд оршин тогтнож ирсэн зүйл. Эрүү шүүлтийг зайлшгүй хэрэглэдэг. Энэ бол байх ёстой үзэгдэл. Манай улсын оршин тогтнож байсан түүхэнд ч эрүү шүүлт хэрэглэхийг зөвшөөрч ирсэн байдаг. Гэхдээ Монголын хувьд ганцхан зарчим байдаг. Эрүү шүүлт нь анагаах ухааны үндэстэй байсан. Хэмжээг нь хэтрүүлбэл тэр хүн эрэмдэг болно, амиа алдана гэдгийг мэддэг учраас хэтрүүлдэггүй. Хэрэв эрүү шүүлтийг даваад гарах юм бол хэргийг хэрэгсэхгүй болгодог. Харин Европ болон суурин соёл иргэншилтэй хүмүүс хүнийг зүгээр үхтэл нь тамладаг. Тэгэхээр соёлын асар том ялгаа бий. Өнөөдөр дэлхийн хамгийн ардчилсан улс гэгддэг АНУ-ын ерөнхийлөгч хүртэл эрүү шүүлт хэрэглэхийг зөвшөөрдөг.

Тэгвэл Монголд яригдаж байгаа эрүү шүүлтийн асуудал бол тусгай албад эрүү шүүлт хэрэглэсэн. Энэ бол зөв. Харин хохь чинь. Тусгай албад эрүү шүүлт хэрэглэсэн нууцаа алдсан. Хавтаст хэргийн нууцыг задлахгүй гэдэг шиг энэ ч задрах ёсгүй байсан. Хонзонтой хүмүүс нь төрийн мөн чанарыг эрхэмлэхээ байчихаад, төрийнхөө нууцыг хадгалахаа байчихаад өрсөлдөгч нараасаа өшөө авахын тулд төрийн нууцыг задалснаас болж өнөөдрийн энэ асуудал үүсч байгаа юм. Ер нь эрүү шүүлт зайлшгүй байх ёстой юм. Хэрэг хийсэн хүнийг “Чи хэргээ хүлээгээч. Май, цай уу. Бие чинь яаж байна, эмчид үзүүл. За одоо хэргээ хүлээчихээч” гэвэл ямар ч хүн хэргээ хүлээдэггүй. Би өөрөө ч эрүү шүүлтэд зөндөө орж явсан хүн. Социализмын үед ч орж явсан, зах зээлийн нийгмийн шоронд төрийн эрүү шүүлтийг амсаж явсан. Тэгээд би генерал Хурцыг хохь нь гэж байгаа юм. Эрүү шүүлтийг хэрэглэсэн нь хуулийн хүрээнд зөв. Гэхдээ нууцаа хадгалж чадаагүй бол хариуцлагаа хүлээ. Өнөөдөр байгууллагын нууцыг алдсан хэн ч бай, цэргийн нууцыг алдсан хүн ч шүүхээр шийтгүүлнэ. Өөрөөр хэлбэл, эд нарийн хэрэглэсэн технологи чинь нууцын зэрэглэлд байх ёстой болохоос биш олон нийтэд цацах ёсгүй. Өрсөлдөгч нар нь Хурцаасаа долоон дор хүн хогууд байж. Төрийн өндөр зэрэглэлтэй нууцыг зүгээр хонзон авахын тулд ил гаргаж цацна гэдэг гутамшиг. Манай эрүүгийн хуульд нэг зарчим байдаг. Эрүү шүүлт нь илрээд баригдах юм бол тэр хүнээс авсан байцаалт хүчингүй болдог. Дахиад шинэчилсэн мөрдөн байцаалт явуулна гэдэг зарчим үйлчилдэг байсан. Одоо ямар болсныг мэдэхгүй. Тэгэхээр одоо бол Содномдаржаа, Чимгээ нараас өмнө нь цуглуулсан бүх мэдүүлэг хүчингүй болно. Нэгэнт эрүү шүүлт хэрэглэж авсан л бол хүчингүй гэсэн үг. Дахиад эхнээс нь шинэчилсэн мөрдөн байцаалт явуулна.

Ц.Амгаланбаатар, Б.Итгэлтөгс нар Б.Содномдаржаад эрүү шүүлт тулгаж буй нь

-Нэг л авцалдаагүй сонсогдож байна. Б.Содномдаржаа, Т.Чимгээ нарыг суллах асуудлыг улс төр, хуулийн салбарын томчууд ярьж байгаа шүү дээ?

-Авцалдаагүй биш, зарчим нь тэр. Тэр хүнээс мэдүүлэг авах ёстой. Дахин шинэчилсэн мөрдөн байцаалт явуулах ёстой. Түүнээс биш Содномдаржаа, Чимгээ хоёр цагаадна гэдэг онигоо. Байж болохгүй зүйл. Эрүү шүүлт хэрэглэсэн байна, энэ хэрэг цагаадна гэдэг ойлголт байхгүй. Харин мөрдөн байцаалт шинээр явагдаад мөрдөх ажиллагаа нотолж чадахгүй бол тэр хоёр цагаадна.

-Дахиад мөрдөн байцаалт эхэллээ гэхэд эрүүдэн шүүлтийн асуудал яригдвал…

-Дахин эрүү шүүлт явах эсэхийг прокурор хянах ёстой. Гэхдээ хэрэглэж болно. Нууцын зэрэглэлээ алдахгүй байх ёстой. Яах гэж нууцын зэрэглэл байгаа юм. Өндөр зэрэгэлэлийн гэмт хэрэгтнүүд дээр нэг годгоносон охин ирээд би мөрдөн байцаагч, прокурор байна гэхэд хэн ч “Тийм ээ, би хийсэн” гэж хэргээ хүлээдэггүй л байхгүй юу. Үүн дээр маш олон технологи хэрэглэнэ. Содномдаржаа, Чимгээ хоёр дээр болсон процесс бол яалтчгүй тусгай албад эрүү шүүлт хэрэглэсэн.

-Шүүгдэгч Б.Хурцын өмгөөлөгч хорих ангид болсон үйл явдлыг эрүү шүүлт биш, хоригдлууд хоорондоо танхайрсан хэрэг гэж ярьсан удаатай. Таныхаар энэ тэгвэл эрүү шүүлт мөн болж таарав уу?

-Өмгөөлөгч нарт буруу өгөх шаардлагагүй. Тэд өмгөөлж байгаа хүнээ аваад гарах ёстой. Чи сэтгүүлч хүн, би сэтгүүлч хүн. Намайг сэтгүүлч болж байхад манай аав ганц зүйлийг захиж байсан. “Энэ бол хамгийн аюултай мэргэжил. Чи алуурчныг хүн алаагүй гэж ард түмэнд итгүүлж чаддаг. Үнэнийг худлаа болгож, худлааг үнэн болгож чаддаг чадварыг эзэмшиж байж л чи өөрийгөө сэтгүүлч боллоо гэж ойлгоорой” гэдэг байсан. Үүн шиг өмгөөлөгч үйлчлүүлэгчээ алуурчин байсан ч хөнгөн ял оноолгохын төлөө бүх аргыг хэрэглэнэ. Үүрэг нь тэр юм чинь. Ажлаа л хийж байна, тэр хүн. Нэр төрөө худалдаж байгаад ч хамаагүй, эцсийн эцэст үйлчлүүлэгч нь хөнгөн ял авах юм бол тэр хүн үүргээ гүйцэтгэж байгаа хэрэг. Шүүгч бол ямар ч аргаар хамаагүй яллах ёстой. Зарчим нь энэ шүү дээ. Тэр өмгөөлөгч эрүү шүүлт хэрэглэсэн гэдгийг мэдэж байгаа. Шоронд эрүү шүүлт яаж явдгийг өмгөөлөгч хүн дээд зэргээр мэдэж байдаг. Гэхдээ яах юм, “Миний үйлчлүүлэгч эрүү шүүлт хэрэглэсэн нь үнэн. Гэхдээ би цагаатгуулна” гэх нь утгагүй биз дээ. Содномдаржаа, Чимгээ хоёрт эрүү шүүлт технологиороо явагдсан.

-Технологиороо явагдсан гэдгээ тайлбарлаач?

-Эрүү шүүлт хийгдэхийн тулд удирдах дээд албаны зөвшөөрөлгүй хэзээ ч явагддаггүй. Тэр Батбаярын хэлээд байгаачлан “Энэ бол хоригдлуудын дунд байдаг үзэгдэл” гэдэг худлаа. Хоригдол дунд дэг, диаграмм бол байдаг зүйл. Армид ч тэр. Нэгнийгээ зодох, дээрэлхэх, эрэмдэг болгох. Энэ бол ердийн үзэгдэл, эрүү шүүлт биш. Харин “За Дорж оо, нааш ир. Энэ нөхөр хэргээ хүлээхгүй байна. Чи ороод зодож нүдээд хэргийг нь хүлээлгээдэх. Хариуд нь чиний ял хөнгөлнө шүү” гэж тусгай хүн оруулаад үйл ажиллагаа явуулах бол эрүү шүүлт.

-Эрүү шүүлт хэрэглэх нь хүний эрхийг ноцтой зөрчсөн явдал. Манай улс эрүү шүүлтээс ангид байх олон улсын конвенцид нэгдсэн орон. Гэтэл таныхаар бол байх ёстой зүйл гэх аж?

-Эрүү шүүлтийг Зоригийг хөнөөсөн хэрэг дээр зайлшгүй хэрэглэхээс өөр аргагүй. Харин жинхэнэ эзнээ олж барьж авч чадсан уу, үгүй юу гэдэг эргэлзээтэй. Эрүү шүүлт бол тэр болгон хэрэглэгддэг зүйл биш. Маш ноцтой хэргүүдэд тусгай зөвшөөрлөөр хэрэглэдэг. Зоригийг бүрэлгэсэн хэрэг дээр ажиллаж байгаа мөрдөн байцаагч, прокурорууд тусгай зөвшөөрөлгүйгээр үүнийг хэрэглэж болохгүй гэдгээ дээд зэргээр мэдэж байгаа хүмүүс. Тэгэхээр тэр тусгай зөвшөөрлийг Хурцад хэн өгөв, дараа нь Хурц хэнд өгөв гэдэг сонин. Жишээ нь, “Аль кайда” алан хядагчдын бүлэглэлийн хүмүүсийг баригдахад эрүү шүүлт хэрэглэх зөвшөөрлийг АНУ-ын ерөнхийлөгч өгдөг. Тухайлбал, Барак Обама ч эрүү шүүлт хэрэглэх зөвшөөрлийг өгч байсан байдаг. Түүнээс биш барьсан хүмүүс өөрсдөө эрүү шүүлт хэрэглэж чаддаггүй. Тэгэхээр эрүү шүүлт хэрэглэх зөвшөөрөл аль нэг цэгээс гарч ирсэн. Тэгэхдээ Хурцаас дээш түвшний албан тушаалтнаас гарсан гэсэн үг.

-Хэн гэж?

-Хууль зүйн сайд, Ерөнхийлөгч эсвэл ҮАБЗ-өөс хэрэглэхийг зөвшөөрсөн зөвлөмж гарч ирнэ. Тийм учраас энэ хэрэг чинь нууцлагдаад байгаа юм. Яг дургүй нь хүрвэл Хурц “Би дээрээс ирсэн зөвшөөрлийн дагуу, нөхөр тэр сайдын гарын үсгээр, эсвэл Ерөнхийлөгчийн зөвшөөрлөөр хэрэглэсэн” гэж хэлэх эрхтэй. Ингэж хэлэхээс нь айгаад байгаа учраас энэ хэрэг нууцын зэрэглэлтэй байгаа. Яагаад гэвэл Хурц тушаал биелүүлсэн. Хурцаас тушаал авсан хүмүүсийг бас барьчихаад байгаа. Үүнийг ард түмэн үүнийг ойлгоход хэцүү.

-Б.Содномдаржаа, Т.Чимгээ нарт эрүү шүүлт тулгасан Ц.Амгаланбаатар, Б.Итгэлтөгс нарыг та таних уу?

-Танина. Танихын дээдээр танина.

-Ингэхэд тэд ямар хүмүүс вэ?

-Хавханд орсон чоно ямар ч аргаар гарахаа л бодно. Үүн шиг гэмт хэрэгт орооцолдсон хүмүүс ямар ч аргаар хамаагүй өөрийнхөө ялыг хөнгөлөх боломж хайна. Ганц хоёр жилийн өмнө шоронгоос гарахыг хүснэ. Шоронд байхдаа бас боломжийн нөхцөлд амьдрахыг бодно. Энэ боломжийг нөгөө тал олгоё гээд байгаа нөхцөлд хэн ч татгалзахгүй. Тийм биз дээ. Амгаланбаатар, Итгэлтөгс хоёрт буруу өгөх ямар ч шаардлагагүй. Тэр хоёрыг оруулсан хүмүүс л шийтгүүлэх ёстой. Нэг нь хашааны шоронд, нөгөө нь өөр мөрдөнд байсан хоёр оргож ирээд л мөрдөнгийн хаалгыг эвдэж орж зодоогүй. Тэндээс хамгаалалттай машинаар ачиж авч ирээд “ а энэ өрөөнд ороорой” гэж оруулаад, “За бид харахгүй. Чи зохицуулаарай” гэсэн хүмүүс л хариуцлага хүлээх ёстой юм.

-Б.Итгэлтөгсийн хувьд эрүү шүүлт тулгасан гэх 2015 онд Булганд хоригдож байсан гэдэг. Үнэн үү?

-Би Итгэлтөгсийн түүхийг мэднэ. Та нарын мэдээлэл зарим нь буруу явдаг. Би энэ хүүхэдтэй дотно явсан учраас их юм яримааргүй байна. Ойр ч явсан. Хар цайгаа хувааж уугаад, хатсан талхаа хувааж идэж явсан хүүхдүүдийн маань нэг. Итгэлтөгсийн тухайд бол мэдэж байсан ч би хэлэхгүй. Олон юмыг мэднэ. Амгаланбаатарын хувьд би түүнтэй мөрдөнд зөрөөд өнгөрч байсан үеүд бий. Амгаланбаатар шиг хүн хогтой харьцах шаардлагагүй. Шоронд зиндаа, зиндаагаараа л байдаг. Тийм хүн хогууд тэр доогуур жорлонгоо цэвэрлээд, хогоо түүж идээд шалан дээр унтаад бидний зиндаанд орж ирдэггүй. Итгэлтөгс чинь өөр залуу. Боловсролтой, хүн чанартай. Амьдралдаа алдаа гаргаад хэрэгт орсон залуу.

-Энэ удаа уг хэрэгт Ц.Амгаланбаатар гэрчээр орж ирснийг хүмүүс янз бүрээр тайлбарлаж байгаа?

-Эхлээд Зоригийн хэрэг дээр Хурц болон Хурцын дээр байсан удирдлагууд хууль бус механизм явуулсан, илрүүлсэн. Эд нарын эрх хэмжээний хязгаар дуусангуут дараа нь гарч ирсэн хүмүүс ахиад эднийхээ эсрэг хууль бус механизм ашиглаж байгаа хэрэг. Тэгэхээр хоёр хууль бус механизм хоёулаа хоорондоо мөргөлдөж байна. Үүнээс харахад одоо мөрдөж байгаа хүмүүст ч шударга зан чанар байхгүй. Зүгээр л хонзонгоо авах гэсэн хэдэн хүмүүс байгаа гэж би харж байгаа. Амгаланбаатарын тухайд бол шоронд орсон хүмүүс дотроо олон хуваагдана. Хүчингийнхэн, хулгайчууд, аминыхан гэж. Үйлдлээсээ болж бас олон хуваагдана. Жишээ нь, зодолдож байгаад нэг найзаа санаандгүй алчихсан хүн, бохир заваанаар хүний нялх охиныг хүчиндээд алсан хүн хоёрын хооронд сэтгэл зүйн асар их ялгаа бий. Хэргийнх нь хувьд ч асар их ялгаатай. Тийм учраас новшийн хэрэг хийсэн хүн шорондоо хог л байдаг. Алддаггүй аавын хүү, бүдэрдэггүй хүлэг морь гэж байдаггүй. Тиймээс хүний ёс зөрчөөгүй хэргүүдэд шоронгийнхэн хүндэтгэлтэй ханддаг. Хүний ёс зөрчсөн хэргүүдэл шоронгийнхон хог л гэж ханддаг. Амгаланбаатар өөрөө хүний ёс зөрччихсөн.

-Тэгвэл Ц.Амгаланбаатарт хүчингийн хэрэг бас байдаг хэрэг үү?

-Амгаланбаатарын хэрэг ер нь заваан. Хоёрт тэр хэцүү саванд өөрийгөө аваад явах чадвараасаа шалтгаалж шоронд өөрийнхөө зиндаанд очно. Гэтэл өөрийгөө аваад явж чадахгүй хүн хог болж байгаа бол хогоороо л байх ёстой байхгүй юу.

Б.ЭНХЗАЯА

Үргэлжлэл бий

Аман хуур киноны хэсгээс…

Монголчуудын зүрх сэтгэлд “Аман хуур” киноны Соном өвгөний дүрээр мөнхөрсөн жүжигчин Т.Цэрэнлхүндэв гуайн охин Ц.Цэцэгээтэй ярилцлаа.

---

Ач охин Ц.Цэцэгээ

-“Амар хуур” киноны Соном өвгөнийг монголчууд бид сайн мэднэ. Харин Энэхүү дүрийг бүтээсэн жүжигчин Т.Цэрэнлхүндэв гуайн тухай сайн мэддэггүй. Энэ гайхамшигтай жүжигчин бодит амьдрал дээрээ ямар хүн байсныг дурсахгүй юу?

– Аав маань төрөлхийн авьяастай урлагийн хүн. Анх 15, 16-тайгаасаа эхлэн урлагт хөл тавьсан. Сүхбаатарын нэрэмжит жанжин клуб гэж байхад туслах жүжигчин, туслах найруулагчаар ажиллаж байсан. Ажилчны соёлын ордон, Кабинетийн соёлын орднуудад бас ажилладаг. Аав минь 1961 онд “Гологдсон хүүхэн”, 1963 онд “Аман хуур”, 1963 онд “Нүгэл буян”, 1965 он “Хүний мөр”, 1971 онд “Тэмцэл”, 1971 онд “Тунгалаг тамир-2” киноны гол болон туслах дүрд тоглож байсан.

Нийт есөн кинонд тоглосон байдаг юм. Ихэнх нь туслах дүрүүд. Ганц гол дүр нь “Аман хуур” киноны Соном өвгөний дүр. Аавын минь тоглосон киноны туслах дүрүүдийг хүмүүс маш сайн мэддэг. Туслах дүрийг тэр бүр хүмүүс сайн анзаараад байдаггүй. Харин аавын дүрийг хүмүүс маш сайн мэддэг нь бахархмаар санагддаг юм. Ингэж л хүмүүсийн зүрх сэтгэлд туслах дүрүүдээрээ хоногшиж чадсан хүн дээ.

Бодит байдал дээрээ намхан жижигхэн биетэй, дүрлэгэр том нүдтэй хүн байсан. Хаа явсан газраа хүмүүстэй инээлдэж, хөгжилдөөд явж байдаг сэргэлэн өвгөн байсан сан. Хүмүүс ч гэсэн хаа явсан газар нь киноных нь дүрээр дуудаж, хэлсэн үгийг нь хэлж байдаг. “Гологдсон хүүхэн” кинон дээр “Гэлэн гуай гэх нь битгий хэл гөлөөг гэх ч хүн алга” гэж ярьдаг, “Тэмцэл” кинон дээр Сүхбаатар багадаа айл хөрш байсан саахалтындаа машинтай ирээд явдаг хэсэг дээр жолоочтой нь ярилцаж гардаг шүү дээ. Энэ хэсэг дээр жолоочоос “Энэ нөгөө Чийчаан гэдэг нь мөн үү” гэж асуухад “мөн мөн” гэж хариулахад нь “Ээ хайрхаан, энэ ер нь ямар ухаанаар явдаг байна даа” гэдэг. Харин жолооч нь оньсон хүрдээр хөдөлж байгаа юмаа өвгөн гуай, тос, ус хоёр хийгээд л болоо” гэхэд нь “Өөхөн тос уу, шар тос уу” гэж асуухад нь “Өөхөн тос ч биш, шар тос ч биш, газрын тос оо” гэдэг шүү дээ. Тэгэхэд нь “газрын тос оо, манай энд ч турж үхэх унаа байна даа, манай эндэхийн шорооноос ус ч гарахгүй” гэж хэлдэг. Энэ хооронд жолооч нь цай уух гээд гэр лүү орсон хойно нь “Замбуутив их юм болохоор, тос гардаг шороотой газар байдаг л юм байна” гэж хэлдэг дээ. Энэ үгнүүдээрээ хүмүүстэй хөхрөлдөж тоглож явдаг. Заримдаа энэ үгсээрээ ёгтолж тоглодог хөгжөөнтэй хүн байсан. Аавыг танихгүй хүн ч бараг байхгүй. Ямар нэгэн ажил төрөл бүтээх болохоороо давхиж ороод л “Чи намайг таньж байна уу, би “Аман хуур”-ын Соном өвгөн байна шүү дээ” гээд л ажлаа бүтээчихээд гараад ирдэг байсан. Намайг сургуульд оруулах хэрэгтэй болов оо. Аль болох л шинэ сайхан сургуульд оруулчих гэж үзнэ. Хариуцаж байгаа хүн дээр нь очоод л “Би нөгөө “Аман хуур”-ын Соном байна. Ах нь одоо ингээд л явж байна шүү дээ” гэхэд нь “Өө тийм байна шүү дээ”. Та л мэддэг шүү дээ гэх жишээний киноных нь хэсгээс ярилцаад, хүмүүс найрсагаар хүлээж аваад инээлдэж хөхрөлдөөд л ажил төрлөө бүтээчихээд гараад ирдэг байлаа.

Манай аав урлагийн хүн болохоор их тансаг хүн байсан. Нарийн нандин зүйлс ууж иднэ. Энэ нарийн нандин зүйлийг сэргэлэнтээд “Соном өвгөн нь байна аа” гээд л их дэлгүүр хавиар явж байгаад олоод ирдэг. (инээв)

Ер нь өмсөж зүүх, эдэлж хэрэглэх зүйлс дээрээ нарийн нандин ханддаг хүн байлаа. Тийм болохоороо ч нүүрэндээ тос түрхдэг. Хөгшрөн хөгширтлөө тос түрхэж нүүрээ арчилсан. Урлагийн хүн гэдэг чинь урлагийн л хүн байдаг юм билээ. Надад ч гэсэн тос түрх гээд л авчираад тавьчихдаг. Бас ном их унших дуртай байсан. УИД-ийн хажуу талын номын дэлгүүрээс шинэ гарсан ямар ном байна гээд авч уншдаг. Намайг дагуулаад бүх музей, цирк, урлаг соёлын үзвэр үйлчилгээнд их дагуулж явдаг байсан юм.

Аав өөрөө дуулж бүжиглэдэг байсан гэж ярьдаг л даа. “Учиртай гурван толгой” жүжгийн гурван зарцын дүрд дуулж тоглодог байсан гэдэг. Би аавыг “та нэг дуулж үзүүлээч” гэхэд ерөөсөө дуулдаггүй байсан.

Сүүлд би том хүүгээ төрүүлчихсэн байхдаа аавын дуулж байхыг анх удаа сонсож билээ. Өглөө боссон чинь аав авдарынхаа шороо тоосыг арчиж байхдаа “Ардын намын журамт цэрэг ээ хө, Улаан тугийг мандуулаад” гэчихсэн дуулж байна. (инээв) Ерөөсөө солгойрохгүй, хөөрхөн дуулж байсан. Би аавд “Та чинь сая яав аа, дуу дуулсан уу” гэсэн чинь “Үгүй ээ үгүй” гээд цааш хараад жуумалзаж байсан. Намайг төрөхөд их л баярлаж дээ гэж тэр үед би бодож байсан юм.

Жүжигчин Т.Цэрэнлхүндэв

-Та өөрийнхөө талаар танилцуулаач. Т.Цэрэнлхүндэв гуайн хэд дэх хүүхэд нь вэ?

-Т.Цэрэнлхүндэв гэдэг жүжигчин бол миний өвөө л дөө. Би багаасаа өвөө, эмээгийнхээ гар дээр өссөн. Иймээс өвөөгөө аав, эмээгээ ээж гэж дуудсаар байгаад сурчихсан юм. Өвөөгийнхөө нэрээр овоглож явдаг. Миний аав Цэрэнлхүндэвийн Жигжидсүрэн гэж хүн байсан. Энэ хүн нэг ёсны миний залуу аав. Т.Цэрэнлхүндэвийн төрсөн хүү нь. Би хүүгийнх нь охин Цэцэгээ нь. Бас өргөж авсан нэг охин бий. Энэ эгчийг минь Цэнд-Аюуш гэдэг. Өлгийтэй байхаас нь л өөрийнхөө овгийг өгч асарч авсан гэдэг. Бага байхад минь аав, ээж хоёр намайг өвөө, эмээгийн хүүхэд гээд үлдээгээд хөдөө явсан гэнэ лээ. Миний эмээ (ээж) намайг дөрвөн настай байхад даралтаар бурхан болсон. Тэр үеэс л өвөөтэйгөө (аавтайгаа) хүнтэй суух хүртлээ хамт байсан даа. Аавтайгаа хөтлөлцөөд, эрхэлж өссөн хүн дээ би чинь. Эмээ ээжийг өнгөрсний дараа аав минь автобус баазад ажилд орсон юм. Тэр үед хүмүүс 50 мөнгөөр автобусанд суудаг байлаа. Аав кондуктор хийдэг. Аавыг ажлаа хийж байхад нь би автобусанд дотор дагаад л явж байдаг байлаа. Намайг кондуктор суудаг жижиг буланд суулгачихдаг байсан юм.

Аав кондуктор хийж байхдаа олон ч хүмүүсийг хос болгож байсан даа. Хүмүүс автобусан дотор орж ирэхдээ зарим нь нэг төгрөг өгдөг. Тэр болгонд нь тавин мөнгө хариулж өгнө гэдэг хэцүү. Иймд аав албаар эрэгтэй эмэгтэй хүмүүсийг хос болгоод та хоёр дундаа, учраа олоорой гээд явуулчихдаг. Хэн нэгэн хүн нэг төгрөг өгөхөөр та хоёр дундаа гээд бодчих. Гараад бие биенээсээ тавин мөнгөө аваарай гээд хэлчихдэг. Хүмүүс нь тавин мөнгөө олж авах гээд хамт явж байхдаа бие биетэйгээ танилцаад, хайр дурлал үүсгээд явчихдаг байсан гэсэн. Сүүлдээ хүмүүс хүртэл хос болох их дуртай болчихсон. Би энэ хүнтэй хос болно шүү гэж хэлдэг болсон гэнэ лээ. Зарим нь “таны автобусанд л суух гэж ямар удаан хүлээв ээ” гэж хүртэл хэлдэг байсан гэж ярьдаг юм.

-Зориуд хостой болох гэж хүлээж байгаад суудаг байж дээ?

-Хүмүүсийг та хоёр тохирно, тэр хоёр тохирохгүй юм байна шүү гээд л инээлгээд явдаг байсан. Тэр үед автобус пиг дүүрэн явдаг байж. Автобус зогсоход шахцалдаан гэж аймаар. Одоо бодоход тийм шахцалдаан дунд яаж билетээ тараагаад явдаг байсан юм бол доо гэж боддог юм. Тэгээд аав билетээ тараагаад алга болчихдог. Дуу нь гарахгүй болохоор нь би уйлдаг, дуу нь гарангуут нь баярлаад чимээгүй болчихдог байсан сан.

-Автобусны кондуктораас гадна билет таслагч хийж байсан гэсэн. Олон ажлыг зэрэгцүүлж хийдэг байжээ?

-Тийм ээ Намайг 17, 18-тай байхад аав 70 настай байсан. Тэтгэврийнхээ хажуугаар манаач, жижүүрийн ажил хийдэг. Намайг бага байхад хооллоно, хувцаслана. Тэр үед кинонд тохирох дүрүүдийг харж байгаад энэ дүрд Т.Цэрэнлхүндэв тохирно гээд аавыг дууддаг. Аав, ажлынхаа хажуугаар хоёр, гурван хоног очоод зургаа авахуулчихаад л хүрээд ирдэг байсан.

-Кинонд тоглох үедээ таныг дагуулж явдаг байсан уу?

-Аав бид хоёр хоёулахнаа амьдардаг байсан учраас намайг харах хүн байхгүй. Тэгээд “Тунгалаг тамир” кинонд тоглож байхдаа намайг нэг удаа дагуулж явсан юм. Ганц кадр авах гэж олон удаа давтдаг юм байна лээ. Тэгж хоёр хонохдоо бушуухан л харих юмсан гэж боддог байлаа. Зарим жүжигчид бас хүүхдүүдээ дагуулаад ирчихсэн байдаг байсан. Тэр хүүхдүүдтэй тоглоно гэж байхгүй. Аавтайгаа хамт өссөн болохоор их зожиг байсан юм.(Инээв)

Би аавынхаа намтар түүхийг бичээд тавьчих юмсан гэж боддог юм. Хүмүүс танаас очиж аавын тань талаар асууна шүү гэдэг. Би хаана ч явсан аавынхаа тухай ярих дуртай. Өөрийгөө Соном өвгөний охин гэж хэлэх дуртай. Сургуульд сурч байхад намайг танихгүй хүүхэд гэж үгүй байсан. Манайх тэр үед 500 айл байдаг, одоогоор “Өргөө” кино театрын хойд талд байсан. Хүмүүс тэр газрыг “Нарангийн энгэр” Нарангийнхан гэж нэрлэдэг. Зүүн наран, баруун нарангийнхан намайг андахгүй. Өө, энэ нөгөө Соном өвгөний охин шүү дээ гээд л. Тэндээ л “од” явдаг байлаа шүү дээ. Аавтайгаа хамт би гэдэг хүн давхар дурсагдаад явж байдаг юм.

-Т.Цэрэнлхүндэв гуай ямархуу зан араншинтай хүн байсан бол?

-Аав их тусархаг хүн. Маш сайхан сэтгэлтэй. Ийм хүн үнэхээр ховор шүү. Би нэг өдөр хичээлээ тараад ирэхэд гэрт нэг хүн аваад ирчихэж. Урдаас пүгхийтэл гал дүрэлзүүлээд түлчихсэн. Авч ирсэн хүнийхээ хувцасыг нь угаагаад, хооллож, цайлаад байж байлаа. Угаасан хувцаснаас нь дусаал гоожоод гэрээр нэг усан далай болох шахуу юм болгочихсон. Аав маань юм угаачихаад сайн базаж чаддаггүй хүн байхгүй юу. (инээв) Маргааш нөгөөдрөөс авч ирсэн хүний хувцас нь хатаад өмсөөд явсан. Тэр үед нь би ямар хүн болох талаар асууж чадаагүй. Явсных нь дараа ааваас “Та ямар учиртай хүн авч ирээд угааж, ундлаад хооллоод байгаа юм бэ” гэж асуухад “Нэг ядарсан өвгөн гудамжинд гуйлга гуйгаад сууж байхад нь авч ирсэн юм” гэж хэлж билээ. Тэр үед гудамжинд гуйлга гуйж суудаг хүн ховор, бараг байдаггүй байсан цаг. Аав минь ийм л тусархуу, сайхан сэтгэлтэй хүн дээ. Хүүхдийг хүүхэд гэж голохгүй, хүүхэд байсан ч яриад хөгжөөгөөд инээлгээд, шоглоод явдаг. Яахав, шоглож егөөдөж ярих үедээ заримдаа хүмүүсийн дургүйг нь хүргэж байсан л байх. Санаандгүй шоглосон үг нь хүмүүсийн эмзэг цэг нь байж таардаг, эвгүй үг нь байж таардаг ч юмуу. Тийм үе байсныг үгүйсгэх аргагүй. Аавыг автобусан дотор орж ирсэн хүмүүс “Аман хуур”-ын Соном өвгөн байна гээд таньдаг. Аав ч орж ирсэн хүмүүс яриа өрнүүлээд хөгжөөгөөд явчихдаг байсан.

Аав Улаанбаатарын унаган хүүхэд байсан. Хуучин Амгаланбаатар хотод Махандов гэдэг газар төрсөн байдаг юм. Айлын ганц хүү. Аавын аав Түвдэн гэж хүн байсан.

Хүмүүсийн тэр бүр сайн мэдээд байдаггүй нэг зүйлийг аав ярьж байсан л даа. Богд хааны өргөмөл хүү байсан тухайгаа ярьж байсан. Тэр үед Богд Жавзандамба хутагт ядуу зүдүү, хэцүү амьдралтай айлын хүүхдүүдийг өргөж авч өөрийн ордондоо өсгөж бойжуулдаг байсан гэнэ лээ. Богд хаан манай аавыг өргөж аваад тахилч ламынхаа асрамжинд өгсөн гэнэ лээ. Богд хаан ганц аавыг ч биш өөр олон хүүхдийг өргөж аваад өөрийн хүрээллийн лам нарын асрамжинд хүлээлгээд өгчихдөг байж. Аав ярихдаа “Би ер нь эрхлэхээс өөр юм мэддэггүй байсан. Тэр үед ном сурна гэж ер мэдэхгүй, эрхлээд явж байдаг. Харин осолдохгүй тэр усан тахилыг л хийж сурсан” гэж ярьдаг байсан.(инээв) Тэгээд 1932 оны хэлмэгдүүлэлтийн сургаар лам ах нь аавыг “цаг хэцүү болж байна” гээд буцаагаад аваачиж өгсөн юм гэнэ лээ. Хөөрхий тэрний дараа цаазлуулсан юм гэсэн.Тэгээд ээж, аавынхаа гар дээр эргэж ирсэн гэж ярьдаг юм.

-Аав тань 16 настай байхдаа урлагт хөл тавьсан гэсэн үү?

-Аав өөрийгөө 1917 онд төрсөн гэж ярьдаг. Анх 14 юмуу, 15 настай байхдаа Rанжин клубт насаа нэмж орсон тухайгаа ярьдаг юм. Яагаад гэхээр тэр үед Жанжин клубт 16, 17 настай хүүхэд авдаг байсан юм шиг байгаа юм. Аав минь их жижигхэн хүн шүү дээ. Жанжин клубд одоогийнхоор бол цэргийн хүмүүс байсан юм шиг ээ. Цэргийн хувцас өмсгөөд, дээлэн дээр нь сэлэм зүүлгэдэг. Тэр сэлэм нь аавд уртдаад, явахад нь газар чирэгдээд зам татуулаад явдаг байсан гэж ярьдаг. (инээв)

Жаахан байсан болохоороо сэлэм нь уртдаад мөр гаргахад нь харж, тоглож яваад шонгийн мод мөргөсөн тухайгаа их ярьдаг.(инээв) Аав минь марзан юм ярих их дуртай. Жанжин клубт тавигдсан нэг жүжгэн дээр Дамбийжаагийн Тоодгор гээд анхны дүрээ бүтээсэн байдаг. Энэ дүр нь эсрэг талын дүр байсан юм уу даа. Тэр жүжигт тоглосноос хойш хүмүүс зүгээр явуулдаггүй Дамбийжаагийн Тоодгор явж байна гээд чулуугаар нүүлгээд байдаг байсан гэсэн. Тэр үед чулуугаар нүүлгүүлж байсан нэлээн хэдэн хүн байдаг гэсэн шүү. Аав дандаа театруудаар явж найруулагч хийж байсан гэсэн. Ээж ярихдаа “Аав маань их хатуу найруулагч байсан гэдэг”. Нэг өдөр жүжигчнээ дуудахад тэр жүжигчин нь хүүхэд нь халуураад гэх шалтгаантайгаар ирэхгүй байгаад байж. Аав заавал ир гээд дуудсан гэнэ. Тэр үед нь шууд машин явуулаад очиж авч байсан гэж ярьсан.

Б.ОЮУНЖАРГАЛ

Үргэлжлэл бий