Өнөөдөр Сүхбаатарын талбайд 10:00-19:00 цагийн хооронд соёл урлагийн байгууллагуудын дунд нээлттэй хаалганы өдөрлөг зохион байгуулж байна. Энэхүү өдөрлөг нь соёл, урлагийн үйлчилгээний чанар, хүртээмжийг нэмэгдүүлэх зорилгоор төр засгаас авч хэрэгжүүлж буй бодлого, чиглэлийг таниулах олон талт арга хэмжээ юм.
Баянзүрх дүүргийн 20 дугаар хороо, Шар хоолойн “Их-Ам”-ны задгайд хоёр иргэн таван метр гүн нүхэн жорлон ухаж байгаад ухаан алдсан байсныг Онцгой байдлын алба хаагчид аварчээ.
Дуудлага өчигдөр 17:54 цагт ирсний дагуу Нийслэлийн аврах ангийнхан очиж, Баянгол дүүргийн харьяат иргэн 43 настай эрэгтэй Б, Сонгинохайрхан дүүргийн харьяат иргэн 20 настай эрэгтэй Т нар 5 метр гүнтэй нүхэн жорлон ухаж байгаад ухаан алдсан байсныг гаргаж, анхан шатны тусламж үзүүлэн эмнэлгийн байгууллагад хүлээлгэн өгчээ.
Эх сурвалж: ОБЕГ
Зургаадугаар сарын 14-18-ныг хүртэлх цаг агаарын урьдчилсан төлөвөөр 14-нд баруун аймгуудын ихэнх нутаг, төвийн аймгуудын нутгийн баруун хэсгээр, 15-нд баруун, төв, говийн аймгуудын ихэнх нутгаар, 16-нд ихэнх нутгаар, 17-нд төв, зүүн болон говийн аймгуудын ихэнх нутгаар дуу цахилгаантай бороо орно. Салхи 14-нд зарим газраар, 15-нд говь талын нутгаар түр зуур секундэд 18-20 метр хүрч ширүүснэ. 14-нд төв, говь, зүүн аймгуудын нутгаар, 15-нд нутгийн зүүн хагаст халж Алтай, Хангай, Хөвсгөл, Хэнтэйн уулархаг нутаг, Тэрэлж голын хөндийгөөр шөнөдөө 6-11 градус, өдөртөө 20-25 градус дулаан, говийн бүсийн нутаг, Орхон-Сэлэнгийн саваар шөнөдөө 18-23 градус, өдөртөө 30-35 градус дулаан байна. Бусад нутгаар шөнөдөө 12-17 градус, өдөртөө 25-30 градус дулаан гэж ЦУОШГ-с мэдээллээ.
Уг төслийг “Либерал эмэгтэйчүүдийн оюуны сан” дөрвөн жилийн хугацаанд Монгол орон даяар хэрэгжүүлжээ. Энэхүүтөслийн хүрээнд хөдөө орон нутаг дахь тендер шалгаруулалт, төрийн байгууллагын төсөв санхүү, сум хөгжүүлэх сангийн зарцуулалтад мониторинг хийсэн байна. Төслийн зорилго нь ТБОНӨХБҮХА хуулийн хүрээнд талуудын хүлээсэн үүрэг, оролцооны хэрэгжилт, зөрчил түүний нөхцөл, шалтгааныг тодорхойлох, түүнд нөлөөлөл үзүүлснээр иргэдийн оролцоог нэмэгдүүлэх юм.
Төсөлд зөвхөн 2019 онд авлигын эсрэг олон нийтийг соён гэгээрүүлэх үйл ажиллагаанд орон нутгийн 2500 гаруй иргэн хамрагдаж, 60 гаруй төрийн байгууллага, 450 орчим төрийн бус байгууллагын ажилтнууд хамтран ажилласан гэв.
-Төслийг ямар байгууллагатай хамтран хэрэгжүүлсэн бэ?
-“Либерал эмэгтэйчүүдийн оюуны сан”-ийн тэргүүн, доктор профессор Л.Бүжидмаа: 1992 онд байгуудагдсан “Либерал эмэгтэйчүүдийн оюуны сан” энэхүү төслийг Азийн хөгжлийн сан, Канадын засгийн газрын дэмжлэгтэйгээр амжилттай хэрэгжүүллээ. Асуудал дагуулж буй тендер, төрийн худалдан авах үйл ажиллагаанд иргэний нийгмийн байгууллага болон иргэд мониторинг хийдэг болгох нь бидний эрхэм зорилт байсан. Аймаг бүрт хоёроос гурван хүний бүрэлдэхүүнтэй баг ажиллаж хэлэлцүүлэг зохион байгуулах замаар иргэдийн саналыг сонсож, төсөлдөө тусгаж ажилласан.
Б.ОЮУНГЭРЭЛ
Т. ЛХАМСҮРЭН
УИХ-ын Ёс зүйн дэд хорооны дарга С.Бямбацогт өчигдөр Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны даргаар сонгогдсон. Тиймээс Ёс зүйн дэд хорооны даргыг шинээр сонгох шаардлагатай болсон бөгөөд тус дэд хороог С.Бямбацогт гишүүн ахалж байсан юм. Төрийн байгуулалтын өнөөдрийн хуралдаанаар энэ асуудлыг хэлэлцэхээр төлөвлөсөн байна. Мөн Ёс зүйн дэд хорооны бүрэлдэхүүнээс Д.Сарангэрэл гишүүнийг чөлөөлж, Б.Бат-Эрдэнэ гишүүнийг нэмж байгааг УИХ-ын дарга хэллээ.
Амралт зугаалгын улирал эхэлж байгаатай холбогдуулан нийслэлээс орон нутаг, орон нутгаас нийслэл рүү чиглэгдсэн хөдөлгөөний эрчим эрс нэмэгдэж хөдөлгөөнд оролцогчдын сахилга хариуцлагагүй болон МУ-ын ЗХД-ийн зүйл, заалтуудыг зөрчсөний улмаас тухайн зам, орон нутаг дахь зам тээврийн ослын тоо нэмэгддэг.
Орон нутгийн авто замд үйлдэгддэг зам тээврийн гэмт хэрэг, ослыг бууруулах, урьдчилан сэргийлэх, хөдөлгөөнд оролцогчдын сахилга, хариуцлагыг дээшлүүлэх, тэдгээрт мэдлэг мэдээлэл олгох тэдний хөдөлгөөнд оролцох үеийн аюулгүй байдлыг хангах зорилгоор Монгол улсын хэмжээнд “Орон нутгийн зам хөдөлгөөний соёл 2019″ урьдчилан сэргийлэх нэгдсэн арга хэмжээг 06 дугаар сарын 15-ны өдрөөс 9 дүгээр сарын 25-нь хүртэлх хугацаанд зохион байгуулахаар төлөвлөж байна.
Цагдаагийн байгууллага замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлыг хангах ажиллагааг өнгөрсөн оны мөн үеийн зам тээврийн ослын кримилоги судалгаа болон статистик дүн мэдээнд үндэслэн зохион байгуулдаг.
Тээврийн цагдаагийн алба жилд дунджаар 81 мянга гаруй зам тээврийн ослын дуудлага хүлээн авч 29 мянган зам тээврийн осол бүртгэн шалгаж байна зөрчилд холбогдогсдын 75% нь буруу жолооны хүрдтэй 81% нь 10-аас дээш жилийн насжилттай тээврийн хэрэгслүүд эзэлж байна.
Өнгөрсөн онд зам тээврийн осолд 5323 хүн өртөж 4761 хүн гэмтэж 562 хүн амь насаа алдсан байна. Амь үрэгдсэн 562 хүний 422 нь орон нутгийн осолджээ.
Цагдаагийн байгууллага өнгөрсөн 2018 оны 06 дугаар сарын 15-ны өдрөөс 09 дүгээр сарын 25-ны өдөр хүртэл хугацаанд “Орон нутгийн зам хөдөлгөөний соёл” урьдчилан сэргийлэх нэгдсэн арга хэмжээг улсын хэмжээнд, нийслэлд 207, орон нутагт 232 алба хаагчийн бүрэлдэхүүнтэйгээр 186 цэгт 24 цагаар 58 автомашин бусад техник хэрэгсэлтэйгээр зохион байгуулсан энэ хугацаанд нийт 744.854 тээврийн хэрэгсэл шалгаж, 119.252 иргэнд сэрэмжлүүлэг, зөвлөмж өгч, 177.873 зөрчил илрүүлж, хяналт шалгалтыг байнгын постоо түшиглэн хөдөлгөөнтэйгээр зохион байгуулсаны үр дүнд хөдөлгөөний аюулгүй байдлын эсрэг гэмт хэрэг 55 нэгж буюу 18.3% хүний амь нас хохирсон 24 нэгж буюу 24%, гэмтсэн хүн 16 нэгж буюу 9.6%-аар тус тус буурсан үзүүлэлттэй байна.
Орон нутгийн замд хяналт шалгалт зохион байгуулахад доорх зөрчлүүд хамгийн ихээр бүртгэгдсэн байдаг. Үүнд:
Иймд хөдөө орон нутгийн замд хөдөлгөөнд оролцохдоо дээрх төрлийн зөрчлүүдийг гаргахгүй байхад анхаарч хөдөлгөөнд оролцохыг Тээврийн цагдаагийн албанаас сэрэмжлүүлж байна.
С.Зориг агсны амь насыг хөнөөсөн хэргээр Ц.Амгаланбаатар, Б.Содномдаржаа, Т.Чимгээ нарт шүүхээс хорих ял оноосон билээ. Сүүлд энэ хэргийг мөрдөн шалгасан тагнуул, цагдаагийн байгууллагын ажилтнууд эрүүдэн шүүсэн гэх дуулиан дэгдэж, Б.Хурц тэргүүтэй хүмүүсийг баривчлан саатуулсан. Хэргийн талаар Т.Чимгээгийн нөхөр С.Бямбасүрэнтэй ярилцлаа.
-Сүүлд эхнэртэйгээ хэзээ уулзсан бэ, эрүүл мэндийн байдал нь ямар байна вэ?
-Манай хадам ээж, Т.Чимгээгийн том ах, дүү нь гээд бид хэд орж уулзсан. Сэтгэл санааны байдал гайгүй болсон байна лээ. Мөн шулуун гэдсээр нь цус алдах зэрэг зовиур байсан. Дарга нар нь Зайсангийн “Гранд мед” эмнэлэгт аваачиж үзүүлсэн. Хагалгаанд оруулна гэсэн юм билээ. Ер нь өмнөхөө бодвол сэтгэл санааны хувьд харьцангуй гайгүй болсон байна лээ.
-Анх хоригдсоны дараа очиж уулзахад ярьж хөөрөхөөс эхлээд хүнд байсан байх. Сая очоод уулзахад ямар байв?
-Өмнө нь их хэцүү байсан шүү дээ. Би уулзахаасаа айдаг байсан. Уулзуулна гэж байна гээд баярлаад очно. Тэгээд тэр хүнийг харчихаад гарч ирээд уйлдаг байлаа. Зүв зүгээр байсан хүнийг хэлмэгдүүлнэ гэдэг чинь хэцүү. Одоо бол гайгүй болсон байна лээ.
-Сая МҮОНТелевизээр эрүүдэн шүүж байгаа бичлэгийн хэсгээс цацсан. Танай эхнэрийн бичлэгийн хэсгээс ч гаргасан. Эрүүдэн шүүж байгаа бичлэгийг хараад танд хүнд санагдсан байх?
-Хэцүү. Би хүүхдүүддээ тэр бичлэгийг харуулахгүй гэж бодож байсан. Энд нэг зүйлийг хэлчихье. Та бүхэн мэдэх байх, намайг өмнө нь 14 хоног хорьж байсан. Тэгэхэд надад нүцгэн байдалтай зураг харуулж байсан. Тэрийг сая Монголын Үндэсний телевизээр гаргаагүй. Тухайн үед би шалгаж байгаа хүмүүст нь хэлж байсан. Биднийг хооронд нь хагаралдуулах гэж тийм зүйл хүртэл надад харуулж байсан гэж боддог. Хадмуудыг надтай муудалдуулах гэж, миний ханийг надтай эвдрэлцүүлэх гэсэн зүйл өчнөөн явагддаг байсан. Ер нь шүүх цагдаагийнхан Б.Содномдаржаагийн ах, дүү нараас тэр бүр ярилцлага аваад байдаггүй юм билээ. Би тэр хүний хажууд яг байсан болохоор миний хэл амыг боох гэж намайг хорьж байсан. Намайг дагаж, чагнадаг гэх зэргээр өчнөөн дарамт үзүүлсэн.
-Та бүхнийг яагаад энэ хэрэгт татан оролцуулж, хэлмэгдүүлсэн гэж боддог вэ?
-Ц.Амгаланбаатар гэж нөхөр миний эгч Гансүрэнгийн өргөмөл хүүхэд юм. Тэр өмнө нь янз бүрийн илрээгүй хэргийг хүртэл хүлээж байсан юм гэнэ лээ. Тэгээд “Чамайг ялгүй гаргана, чи ойр дотны сайн мэддэг эр, эм хоёр хүнийг олж өг” гэсэн санал тавьсныг хүлээж авсан гэж боддог юм. Манай өмгөөлөгч хүртэл тэгж ярьж байна лээ. Тэрний нэг бай нь Т.Чимгээ, нөгөөх нь Д.Содномдаржаа болсон.
Намайг их дарамталдаг байсан. Чамайг өөр хэрэг дээр тохно шүү гэж аархсан байдалтай хэлдэг. Болохгүй бол хүүхдүүдээр чинь оролдоно шүү гэдэг байсан. Би өөрөө айдаггүй. Тэртэй тэргүй 50 гарсан хүн яадаг юм. Ханийгаа тэнд хориулчихсан байхад намайг алвал алаг л дээ. Хамгийн гол нь би үр хүүхдийнхээ төлөө айдаг байсан. Үр хүүхдийг минь яачих бол гэж айдаг байсан. Ингэж бодож би телевиз хэвлэлд хамаагүй ярилцлага өгдөггүй байсан болохоос биш өөрийгөө хэзээ ч бодож байгаагүй. Үхтэл үр харам гэдэг. Монгол хүнд дахин ийм муухай хэлмэгдүүлэлт бүү явагдаасай гэж бодож байна.
-Т.Чимгээ баригдсанаас хойш нэлээн хэдэн жил өнгөрлөө. Та бүхэн шүүх цагдаа гэж их гүйсэн. Мөн сэтгэл санааны хүнд цохилтод орсон нь гарцаагүй. Одоо амьдрал ахуй ямар байна вэ?
-Манай эхнэрийг 2015 оны наймдугаар сарын 31-нд хэлмэгдүүлэн баривчилгаа хийсэн. Та бүхэн мэднэ. Би есдүгээр сарын 2-нд том охинтойгоо орж ирж, Улаанбаатар хотод долоо хоног хөөцөлдөөд хаана байгааг нь мэдэж чадаагүй. Тэгээд буцаж яваад арваннэгдүгээр сард бүх хүүхдээ энд авчирсан. Энэ хэргээс болоод манай охин өнгөрсөн. Гэхдээ би үүнийг энэ хэрэгтэй шууд утгаар нь холбож байгаа юм биш. Хэрэв ээжийг нь хэлмэгдүүлэн баривчлаагүй байсан бол миний охин амьд мэнд л байх байсан. Ээжийнхээ араас явж байгаад осолд орж нас барсан. Би Улаанбаатарт дандаа хөлсний байраар явж байна. Сарын 500 мянган төгрөгийн түрээстэй. Үүнийг 3-4 сараар бөөнөөр нь төлнө. Бүх юмаа дуусч байна. Яг одоо би цөхөрлийн байдалд орчихсон явж байна. Хажуугаар нь оюутан залуугаа төгсгөх гэж зүтгэсээр төгсгөлөө. Манай ээж 86 настай хөгшин бий. Юмаа мартана. Орхиод гарч болохгүй. Плитка залгаад нөгөөхөө мартана. Санаа зовсноос тэр. Би хүртэл санаа зовсоноос болоод нойр хүрэхгүй сэтгэцийн эмнэлэгт хэвтэж эмчлүүлж байсан шүү дээ.
-С.Зориг агсны эхнэр Б.Булгантай уулзсан уу. Хэргийн цорын ганц гэрч шүү дээ?
-Угаасаа үнэн юм үнэнээрээ л гарч ирнэ. Саяхан Олон улсын парламентын холбооныхон бидэнтэй уулзсан. Б.Булган хүртэл бидэнтэй уулзсан шүү дээ. Б.Булган надаас уучлалт гуйсан. Миний амыг боочихсон болохоор чадсангүй гэсэн. Одоо би энэ хоёр хүнийг үнэн зөвөөр нь гаргаж өг, яав ч биш шүү гэдгийг өчнөөн хэлнэ. Хуулийн байгууллага дахиад шүүх хурал хийвэл хамгийн түрүүн би оролцоно шүү гэж хэлсэн. Тэгээд надаас уучлалт гуйсан.
-Мөн та хэрэг гардаг өдөр Дорноговьд байсан тухайгаа ярьсан байсан. Энэ талаар тодруулахгүй юу?
-Надаас хэрэг гардаг өдөр та хоёр хаана байсан бэ гэж асуусан. Би 17 жилийн өмнөхийг яаж санадаг юм бэ. Бид хоёр ямар ч байсан цуг байсан. Дорноговь, эсвэл Эрдэнэтэд байсан гэсэн мэдүүлэг өгсөн. Сүүлд нь манай дунд охин, талийгаач охин маань санаад хэлсэн. Манай дунд охин Дорнговьд есдүгээр сарын 1-нд нэгдүгээр ангид орж байсан. Ингээд би бүх бичиг баримтыг нь материалтай нь хавсаргаж өгсөн. Энийг хэрэгсээгүй. Сүүлд нь бодоод байсан чинь 1998 онд Эрдэнэтэд байсан хашаа байшингаа зараад Дорноговь руу явсан. Тэнд айлын байр түрээсэлж байсан юм билээ. Тэр бичиг баримт нь бүгд гарч ирдэг. Үүнийг ерөөсөө харгалзаж үзээгүй.
-Хэргийн үнэн мөн олдож, Т.Чимгээ гараад ирэхэд цаашдын амьдралаа та хэрхэн харж байна вэ?
-Хэцүү шүү дээ. Гэхдээ энэ нь Т.Чимгээ бид хоёрын хоорондох асуудал биш шүү. Би тэр агуулгаар нь хэлээгүй. Энэ бусдыг хэлмэгдүүлсэн нь зүгээр нэг ажиллагаа биш. Үүний цаана өчнөөн “том” хүмүүс байгаа. Мань мэтийн жоохон юмнуудыг, миний ханийг, намайг ч яах юм билээ. Үр хүүхдүүдээр минь оролдох юм биш биз. Энэ талаас нь хэцүү гэж байгаа болохоос биш өөр надад бодогдох зүйл байхгүй. Айдас, түгшүүр одоо хүртэл байж л байна.
Г.БАТ
Онцгой байдлын ерөнхий газрын дарга, хошууч генерал Т.Бадрал тэргүүтэй төлөөлөгчид ОХУ-ын Онцгой байдлын яамнаас Москва хотноо энэ сарын 04-09-ний өдрүүдэд зохион байгуулсан “Иж бүрэн аюулгүй байдал-2019” олон улсын үзэсгэлэн яармагт оролцоод ирлээ.
Олон улсын үзэсгэлэнд нийт 35 улс орон, олон улсын байгууллага болон ОХУ-ын Онцгой байдлын яамны бүсийн болоод орон нутгийн дарга, захирагч нараас бүрдсэн нийт 220 гаруй төлөөлөгч оролцсон байна.
Үзэсгэлэнд оролцсон төлөөлөгчдөд ОХУ-ын дотоодын 50 гаруй аж ахуйн нэгж, компаниудын 300 нэр төрлийн эрэн хайх, аврах, гал унтраах зориулалтын техник, тоног төхөөрөмж, багаж хэрэгслийг танилцуулсан юм.
Энэ үеэр хошууч генерал Т.Бадрал ОХУ-ын Онцгой байдлын дэд сайд, хурандаа генерал П.Ф.Барышев тэргүүтэй төлөөлөгчидтэй хоёр талт уулзалт хийж, Монгол-Оросын онцгой байдлын салбарын хамтын ажиллагааны талаар санал солилцож, Монгол Улсын онцгой байдлын байгууллагад мэргэжилтэй боловсон хүчин бэлтгэхэд анхаарал хандуулж ажилладагт талархал илэрхийллээ.
Мөн Онцгой байдлын яамны Гал эсэргүүцэх албаны академийн үйл ажиллагаатай танилцаж, тус акедемийн захирал, хошууч генерал А.М.Супруновский, дэд захирал, хурандаа М.В.Бедило, Гадаад хамтын ажиллагааны институтын захирал, дэд хурандаа Д.С.Шкурский нартай уулзалт хийлээ гэж Онцгой байдлын ерөнхий газраас мэдээллээ.
Тээврийн цагдаагийн албанаас зохион байгуулагдаж байгаа “Бяцхан зорчигч” аяны хүрээнд тус албаны Хан-Уул дүүрэг дэх замын цагдаагийн хэлтсээс нийслэлээс орон нутгийг чиглэх авто замд хяналт шалгалтыг эрчимжүүлж, тээврийн хэрэгсэлд хүүхдийг буруу тээвэрлэж байгаа зөрчлийг илрүүлж, илэрсэн зөрчлийг арилгуулах, шаардлагатай тохиолдолд тээврийн хэрэгслийн хөдөлгөөнийг үргэлжлүүлэхгүй байх арга хэмжээ авч, зөрчил гаргасан жолооч нарт Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлын хууль, тогтоомжийн тайлбар сургалтыг зохион байгуулан ажиллаа.
Нийт хүүхдийг буруу тээвэрлэж явсан 67 нь тээврийн хэрэгслийг зогсоож шалган ЗТХ-ийн 14.7.20, 14.7.45-д заасны дагуу арга хэмжээг тооцон ажиллаж, дүүргийн хэмжээнд 0-10 насны хүүхдийг буруу тээвэрлэж явсан 96 нь жолоочид сургалт орж сэрэмжлүүлэг, брошур тарааж ажиллаа.
ХХААХҮ-ийн сайд Ч.Улаантай цаг үеийн асуудлаар ярилцлаа.
-Үржлийн бус эр ямаа, хонь гаргах асуудлыг мэргэжлийн байгууллагад хэлэлцэж, шийдвэрлэвэл болохгүй зүйл байхгүй гэж та хэлж байсан. Үүний эсрэг малыг хөлөөр нь экспортлох манайд олон талын хохирол амсана гэж яриад байгаа.
-Монголын мах, ноос ноолуур, хүнсчдийн холбооны төлөөлөлтэй бид уулзаж зөвлөлдөн долоон асуудал дээр хамтарч ажиллахаар болсон. Энэ асуудлуудыг би Засгийн газрын өнөөдрийн (өчигдрийн) хуралдаанд танилцууллаа. Тус холбооны зүгээс малыг хөлөөр нь гаргавал манай дотоодын мах үйлдвэрлэгчид түүхий эдээ бэлтгэхэд асуудал үүснэ. Түүнчлэн Үндэсний аюулгүй байдалтай холбоотой олон саналууд хэлж байна л даа. Ингээд энэ талаарх зүйлсийг Засгийн газрын хуралдаанаар хэлэлцэж тодорхой асуудлаар хамтарч ажиллахаар шийдсэн. Одоогоос хэдэн жилийн өмнө манайхаас малыг хөлөөр нь гаргах, мал махны экспортын хэмжээг нэмэгдүүлэх тухай тушаал гарсан юм билээ. Тухайн үеийн шийдвэрт үржлийн бус эр хонь, ямааг хөлөөр нь гаргаж болох боломжийг нээж өгсөн. Гэхдээ энэ хэрэгжээгүй, мал хөлөөрөө гадагш гараагүй байгаа. Ингээд Засгийн газрын хуралдаанаар Монголын мах, ноос ноолуур, хүнсчдийн холбооны санал санаачилгыг харгалзан үзэж, Засгийн газрын өмнөх шийдвэрийг хүчингүй болгох шийдвэрт хүрч байна. Бид аль болох дотооддоо өртөг шингэсэн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж гадагш гаргах бодлого барьж байна. Үүн рүүгээ махны экспортоо чиглүүлэх, мах үйлдвэрлэж байгаа үйлдвэрүүдийн үйл ажиллагааг дэмжих, тэдний хүчин чадлыг нэмэгдүүлж бүрэн дүүрэн ашиглах, малыг эдийн засгийн эргэлтэд үр ашигтайгаар оруулах боломж нөхцөлийг бүрдүүлэх чиглэл барьж ажиллахаар болж байгаа юм.
-Тэгэхээр малыг хөлөөр нь экспортлохгүй гэсэн шийдвэрт хүрчээ гэж ойлгох уу?
-Тийм. Малыг хөлөөр нь гаргах буруу гэж Засгийн газар үзсэн.
-Та махны экспортод квот тогтооно гэсэн. Харин ч манай улс махаа олон жилийн өмнөөс экспортлох зорилготой байсан шүү дээ.
-Бид махаа экспортолно. Гэхдээ гадагшаа гаргаж байгаа мах маань дотоодынхоо зах зээлийн эрэлт нийлүүлэлтийн түвшин, үйлдвэрүүдийн хүчин чадал, мал сүргийн тоо толгой, бэлчээр, хадлан тэжээл ус зэрэгтэй уялдсан байж гэмээнэ үр дүнтэй болно. Тийм учраас мэргэжлийн яамны хувьд жилд хэдий хэмжээний малыг хаанаас гаргаж болох талаар тоо хэмжээг тогтооно. Мэдээж эрүүл бүсээс мал гарах ёстой. Бид нэн тэргүүнд эрүүлжүүлсэн байх ёстой. Махны эрүүл ахуйн шийдвэрүүдийг хангасан байх ёстой.
Цаана нь сүргийн үндсэн бүтцээ алдахгүй, дотоодынхоо зах зээлийн нийлүүлэлтийг тогтвортой байлгах талаар бодлоготой уялдуулсан хэмжээг экспортод гаргаж байгаа бүх төрлийн махан дээр тогтооно. Энэ журам Засгийн газарт орж байгаа.
Журмын дагуу квот тогтооох асуудал шийдэгдэнэ. Манайх 2018 онд 14 улсад мах экспортолж байсан. Цаашдаа бид махны экспортлох зах зээлээ өргөжүүлэх төдийгүй хэмжээг нь нэмэгдүүлэх тал дээр анхаарч ажиллаж байгаа.
-Махны үнийг бууруулах тал дээр ямар нэгэн арга хэмжээ авч байна уу?
-Махны үнийг тогтвортой байлгах гол асуудал бол зах зээл дээр гарч байгаа махны нийлүүлэлт. Хамгийн түрүүнд махны нийлүүлэлтийг л тогтвортой байлгах хэрэгтэй. Зах зээл рүү орж байгаа махны хэмжээг бууруулахгүй, нэмэгдүүлэх тал дээр анхаарч ажиллаж байна. Улсын нөөцөөс тодорхой хэмжээний мах нийлүүлж байгаа. Хот суурин газар луу орж ирэх махны урсгалыг тогтвортой байлгах, нэмэгдүүлэх арга хэмжээ авч байна. Цаг агаар дулаарч байгаатай холбоотой нийслэлийн хүнсний зах болоод малын захуудад нийлүүлж байгаа махны хэмжээ нэмэгдсэн. Ингэснээр махны үнэ тогтвортой байх нөхцөл бүрдэж байгаа юм. Цаашдаа бид зайлшгүй улсын нөөцийн бэлтгэлийн хэмжээг нэмэгдүүлэх ёстой. Энэ жил хэвийн хэмжээнээс 2-3 дахин бага мах бэлдсэн нь шуурхай зохицуулалт хийхэд хүндрэлтэй байлаа. Ирэх жил улсын нөөцөд бэлдэх махны хэмжээг энэ жилийнхээс доод тал нь гурав дахин нэмэгдүүлэх зорилт тавьсан. Энэ ажлыг эртнээс зохион байгуулна. Ирэх жилийн махыг бэлдэнэ гэхээр энэ оны найм, есдүгээр сард бэлдэнэ гэсэн үг. Тэгэхээр үйлдвэрлэгчид, махны холбоодтойгоо ярьж найм, есдүгээр сард ирэх оны махыг бэлтгэх ажлыг эхлэхийн тулд шаардлагатай арилжааны банкны зээл, зээлийн хүүгийн хөнгөлөлт урамшууллыг шийдэж өгөх тал дээр ярьж тохирлоо. Холбогдох байгууллагуудад санал тооцоогоо хүргүүлээд ажиллаж байна. Яваандаа махны үнэ тогтворжино гэж үзэж байгаа.
-ЖДҮ-ийн хүсэлтийг хүлээж авч дууссан талаар мэдээлсэн. Хэзээнээс иргэд аж ахуйн нэгжүүд зээлээ гар дээрээ авах боломжтой вэ?
-Яамнаас материалуудаа хүлээгээд авчихсан. Сонгон шалгаруулалтууд эхэлчихлээ. Төслөө хүлээж аваад мэдээллийн санд оруулахаар мэдээллийн сан автоматаар сонголтуудыг хийж эхэлнэ. Эхний ээлжинд Монголбанктай сүлжээ холбогдсон. Монгол банкны зээлийн санд байгаа эрсдэлтэй аж ахуйн нэгж, иргэд шууд автоматоор шалгаруулалтаас хасагдана. Цаана нь ЖДҮ-ийн сан, нийгмийн даатгалын сангуудын мэдээллүүд бүгд сүлжээгээр холбогдчихсон. Эхний үе шат мэдээллийн сангаар дамжиж цахимаар шалгаруулна. Хоёр дахь шалгаруулалт нь бид газар дээр нь очиж, танилцаж тооцоог нь нягталж ажиллана. Энэ сардаа багтаад төсөл сонгон шалгаруулалтын ажлыг дуусгахаар ажиллаж байна.
-Та Таримал ургамлын үр сортын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төсөл өргөн барьсан. Гэвч Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах хуулийг хэлэлцэж байхад дундуур нь өөр хууль хэлэлцэх дэг байхгүй.
-Манайд үр сортын тухай хууль 1999 онд батлагдсан. Өнөөдрийг хүртэл нөхцөл байдлын хувьд олон зүйл өөрчлөгдөж байна. Дээрээс нь эдийн засгийн хямрал шилжилтийн үетэй холбоотой үрийн бодлого үрийн аж ахуйн хүчин чадал ихээхэн суларч бодлого алдагдсан. Тийм учраас зайлшгүй үрийнхээ бодлогыг шинэчлэх үрийн аж ахуйгаа сэргээх шаардлагатай. Хамгийн гол нь олон улсын жишигт нийцсэн шалгуур үзүүлэлтийг хуулиндаа оруулж өгснөөрөө энэхүү хууль маань олон улсын шаардлага шалгуур эерэг үр дагавруудыг өөртөө шингээсэн стандарт хууль болсон гэж үзэж болно. Үндсэн хууль хэлэлцээд эхлэхэд дундуур нь хууль хэлэлцдэггүй дэгтэй учраас Үндсэн хуулийн дараа хэлэлцэх болов уу. Үндсэн хуулийн өөрчлөлтийн хувьд байр сууриа байнга илэрхийлж ирсэн. Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт орох асуудлыг ард түмнээр шийдүүлэх ёстой. Нэмэлт, өөрчлөлтийн талаар Их хурал дээр хэлэлцээд санал бодлоо нэгтгэж боловсруулан ард түмний санал асуулга явуулах хэлбэрээр үргэлжилнэ гэж бодож байна. Ард түмний санал асуулга явуулна гэдэг ард түмэн шийднэ гэсэн үг. Хэрвээ санал асуулгаар асуудал дэмжигдэхгүй бол шууд унана. Хэрвээ ард түмэн дэмжвэл шууд баталсанд тооцно.
-Махыг хөлөөр нь гаргахтай холбоотойгоор танай эхнэрийн дүүгийн Замын-Үүд дэх компани малыг хөлөөр нь экспортлох ажлыг хангасан гэх мэдээллүүд сүүлийн үед явж байгаа. Бас нэг дүү нь таны зөвлөхөөр ажиллаж байна. Энэ нь өөрөө ашиг сонирхлын зөрчилтэй байгааг илтгээд байгаа юм биш үү?
-Манай эхнэрийн дүү миний зөвлөхөөр ажилладаг. Их хурлын Тамгын газар ажилладаг хүн. Надтай 20 гаруй жил ажиллаж байна. Би яаманд томилогдож очсоноос яам парламентын ажлыг хооронд нь уялдуулах зайлшгүй шаардлага гарна. Миний арын бичиг цаасны бүх ажлыг хариуцаад явдаг хүн. Эхнэрийн хамгийн бага дүү нь Замын-Үүдэд компанитай. Компани нь 2-3 жилийн өмнөөс үйл ажиллагаагаа явуулж эхэлсэн хэрэг шүү дээ. Төрөл садангийн холбоотой болохоос компани байгуулах нь надаас хэдэн жилийн өмнөх асуудал байгаа биз дээ. Гэхдээ хэн ч байсан төрийн бодлого хуульд захирагдаж ажиллах ёстой. Би ийм л шаардлага тавина. Ийм зарчимтай ажилладаг. Хэнд ч төрийн хууль, засгийн бодлогоос гажсан хөнгөлөлт давуу тал олгох ёсгүй. Төрийн хуульд нийцээд үйл ажиллагаагаа явуулж байвал надад ярих юм алга. Хууль зөрчсөн, ашиг сонирхлын зөрчилтэй үйлдэл гэж үзэхгүй байна.
-Таныг шалгуулна гэх асуудал яригдаж байсан?
-Хууль дүрмээрээ хянагдах байлгүй дээ. Шалгуулахад татгалзаад байх зүйлгүй. Надад хууль зөрчсөн үйлдэл байхгүй. Би хуулийн дагуу ажиллаж байгаа. Ер нь бол байнга л шалгаж байдаг шүү дээ. Тэр тусмаа би Сангийн сайдаар олон жил ажилласан. Намайг өдөр болгон шалгадаг л байсан. Өөрөөр хэлбэл үйлдэл болгоныг нь шалгадаг байхгүй юу. Үйлдэл болгон хяналттай.