Month: June 2019

БНТУ-д 5000 гаруй монголчууд ажиллаж амьдардаг бол 400-гаад оюутан суралцдаг. Стамбулд монгол хүүхдүүдэд зориулсан бага сургууль үүдээ нээгээд гурав дахь жилдээ ажиллаж байгаа бөгөөд хүүхдээ сургуульд сургах хүмүүсийн тоо нэмэгдсээр байгаа аж. Тус сургуулийг үүсгэн байгуулагчдын нэг, БНТУ дахь “Монгол ахан дүүсийн холбоо” төрийн бус байгууллагын тэргүүн Б.Мөнхмаатай ярилцлаа.

---

-Монголчууддаа зориулж сургууль нээсэн нь сайхан санагдлаа. Монгол хүүхдүүд олон байдаг уу?

-Манай 35-аас дээш насныхан гэр бүлээрээ Туркт ирж ажиллах нь их байдаг. Эсвэл дөнгөж сургууль төгссөн хүүхдүүд ирдэг. Монголчууд олноороо амьдарч байгаа болохоор тэднийхээ эрх ашгийг хамгаалах үүднээс “Ахан дүүсийн холбоо” төрийн бус байгууллагыг 2016 онд ерөнхий консул Э.Мөнх-Очирын дэмжлэгээр байгуулсан. Дэргэдээ “Дээж Монгол төв”-ийг байгуулан ажиллаж байна. Мөн “Дээж” нэртэй монгол хоолны газар ажиллуулдаг. Мөн “Билгүүн-Эрдэм” бага сургууль нээгээд гурван жил болж байна. Манайхаас гадна гурван ч монгол төв ажилладаг. Туркт аав, ээжийгээ даган очиж, амьдардаг 300 гаруй хүүхэд байдаг. Эцэг, эх нь оршин суух албан ёсны зөвшөөрөлгүй бол Туркийн улсын сургуульд хүүхдүүд нь сурах боломжгүй байдаг. Ийм байдлаар хүүхдүүд хичээл завсардах нь их байна. Бүр дөрвөн жил сургуульд суугаагүй хүүхдүүд ч байдаг. Тиймээс ямар ч байсан бага ангийн хүүхдүүдэд зориулсан сургууль нээе гэж бодоод ажиллаж эхэлсэн. Одоо сургууль маань 1-5 ангийн хоёр бүлэгтэй, нийт 45 хүүхэдтэй, гурван багш, нэг жолоочтой үйл ажиллагаагаа явуулж байна. Бид Монголын ерөнхий боловсролын сургуульд хэрэгжиж байгаа “Цөм” хөтөлбөрийн дагуу сургалтаа явуулдаг. Мөн хажуугаар нь монголчууддаа зориулж турк хэлний сургалт явуулдаг.

-Хичээлийн байраа түрээсэлдэг үү?

-Түрээсийн байранд ажилладаг. Бид хүүхдүүдээ өглөө очиж, аваад хичээл тарахаар гэрт нь хүргэж өгдөг. Өдрийн хоол ундтай. Хүүхдүүдийн хичээл 17 цагт тарахаар оюутнууд ирдэг.

-Бага сургууль албан ёсны зөвшөөрөлтэй юу?

-Бид БСШУЯ-наас албан ёсны зөвшөөрөл хүссэн ч татгалзсан хариу өгсөн нь асуудал болоод байна. Хэрэв манай сургуульд зөвшөөрөл өгөхгүй бол хүүхдүүд маань төгсөхдөө Боловсролын гэрчилгээгүй төгсөхдөө тулаад байгаа юм.

-Ямар шалтгаанаар зөвшөөрөл өгөхгүй гэсэн юм бол…

-Сургалт явуулах өөрийн гэсэн байртай байх ёстой, эсвэл тухайн байраа 20 жил түрээсэлсэн байх ёстой гэх мэт маш өндөр шалгуур тавьсан байсан. Бид одоо төрийн бус байгууллагынхаа хоёр өрөөг суллаад хичээлээ явуулж байгаа. Хүний газар өөрийн гэсэн байр худалдаж авах боломж бидэнд байхгүй. Гэхдээ нэг үнэн юм байгаа нь Турк улсад 5000 монгол хүн ажиллаж амьдарч байна. Аав, ээжтэйгээ хамт 300 гаруй сургуулийн насны хүүхэд байгаа нь үнэн. Энэ хүүхдүүд маань сургууль завсардаад яваад байх уу, эсвэл өөрсдийнхөө боломжоор сургалт явуулж байгаа сургалтын төвүүдээ дэмжээд ажиллах уу гэдэг асуудал байгаа юм. Хүүхдээ сургуульд өгөх эцэг, эхийн тоо нэмэгдэж байгаа ч бид байрны багтаамж, багшийн хүрэлцээ зэргээсээ шалтгаалж тэр бүр нэмж авах боломж муу байна. Үнэндээ хүүхдүүд ээж, аавыгаа ажилд явсан хойгуур гэртээ л цоожтой өнждөг. Зурагт үзэж, утас тоглоно. Манай сурагчид амралтын өдөр ч гэсэн сургуульдаа ирье гэдэг юм. БСШУЯ энэ асуудлыг дахин нягталж, бидэнд, энд байгаа монголчууддаа хэрэгтэй шийдвэр гаргана гэдэгт итгэлтэй байна.

-Монголчууд Туркт албан ёсоор оршин суух зөвшөөрөл авахад хэцүү юу?

-Харьцангуй гайгүй. Бид монголчууддаа албан ёсоор оршин суух зөвшөөрөл авахад нь тусалж, бичиг баримтыг нь бүрдүүлж өгдөг. Одоо нэг үеэ бодвол манай төвийг маш олон хүн мэддэг болсон. Төвийн гурван утас тасралтгүй дуугарч байдаг. “Эмнэлэгт байна, ирж орчуулга хийж өгөөч”, “Цагдаагийн газар байна, туслаач” гэх мэт байнга л ажил ундарч байдаг юм. Тэр бүрт манайхөн өдөр шөнө гэлтгүй очиж чадах ядахаараа тусалдаг. Бид ашгийн төлөө ажилладаггүй, буяны байгууллага шиг л зүтгэж байна. Гадаадад ажиллаж амьдарч байгаа монголчуудынхаа төлөө ажиллаж байгаа манайх шиг төв, төрийн бус байгууллагыг улс орон нь дэмжмээр санагддаг. Тухайн жилийнх нь ажлын тайланг шалгаж, үйл ажиллагааг нь үнэлж цэгнээд тодорхой төсөв мөнгө суулгаж өгвөл бидний ажил маш их дэм болно.

Д.ОЮУ

Уламжлалт анагаах ухааны их эмч Ш.Ариунжаргалтай ярилцлаа. Тэрээр Герман улсад туршлага судлаад иржээ.

---

-Таныг Герман улсад туршлага судлаад ирсэн гэж дууллаа?

-Сүүлийн дөрвөн жил үе мөчний өвчтэй хүмүүст эмчилгээ хийгээд үр дүн сайтай байгаа болохоор энэ өвчнийг Германд яаж оношилж, эмчилдгийг мэдэх зорилгоор тус улсын “St Elisa­beth- hospital Meerbusch lank rheinisches rheuma zentrum” төвд дөрвөн долоо хоног туршлага судлаад ирсэн. Энэ төв нь ревматологийн чиглэлээр оношлогоо эмчилгээ, хагалгаа, хиймэл эрхтэн хийж бүх төрлийн үйлчилгээг цогцоор нь шийддэг. Герман төдийгүй дэлхийн олон орноос хүмүүс ирж үйлчлүүлдэг юм билээ. Германд туршлага судлах боломж олгосон, байнга туслаж зөвлөж байдаг анагаах ухааны доктор Н.Нямсүрэндээ танай сониноор дамжуулж талархсанаа илэрхийлж байна.

-Хэрх, тулай өвчний үед голчлон ямар эмчилгээ санал болгодог юм байна?

-Эхний ээлжинд эм, хөдөлгөөн, хоолны дэглэм барихыг зөвлөдөг. Эм таарвал насан туршдаа эмээ ууж эмчийн хяналтад байна. Дараагийн шатанд хагалгаа хийх болон шаардлагатай үед хиймэл эрхтэн, үе суулгана.

-Зарим хүмүүс хэрх, тулай өвчнийг эдгэдэггүй гэж ойлгоод байдаг?

-Хавдар, системийн өвчин эдгэдэггүй гэсэн буруу ойлголт хүмүүсийн дунд байдаг. Эхний үе шатанд эмчилж эдгээж болдог. Тэр тусмаа эмчилгээгүй гэгддэг ревматойд артрит тогтолцооны улаан яршил, хатуурал, нурууны өвчнүүд, сахар, тулай, даралт ихсэх гэх мэт өвчнүүд эхэлж байгаа үедээ маш сайн эмчлэгддэг. Хүндэрсэн гурав, дөрөвдүгээр үедээ орсон тохиолдолд зовиур багасгах, амьдралын чанар сайжруулах, амь нас аврах зорилгоор уламжлалт болон европ эмчилгээ хавсран хийхэд үр дүнтэй нь ажиглагдсан.

-Барууны орнуудад Европ эмчилгээг Азийн уламжлал эмчилгээтэй хослуулах нь хэр их байна. Тэнд Монголын уламжлалт эмчилгээг ихэд сонирхдог гэсэн?

-Хүмүүс мэдээлэл сайтай. Эмчийн зааврыг ягштал биелүүлдэг. Ер нь эм тарианаас илүү ургамал, жимс, ногоонд илүү дуртай. Спортоор их хичээллэж, эрүүл мэнддээ анхаарал сайн тавьдаг. Даатгалын систем боловсронгуй, өндөр татвар төлдөг учир өвчтэй хүн болон өндөр настнууд нь харьцангуй хангамж сайтай нь анзаарагдсан. Жилд нэг өвчтөн биологийн эм тариа хэрэглэвэл 20-30000 евро болно. Хөнгөлөлтөөр эмээ аваад ууна. Эрүүл агаар, эрүүл хоолтой, мэдлэг сайтай, эмээ эмчийн заавраар уудаг болохоор хүндрэл харьцангуй бага юм билээ.

Сүүлийн үед эм тариа сайжирсан учраас хүндрэл бага гардаг болсон. Манай эмнэлгийн үйлчилгээ Германыг бодвол хурдан, хүлээлт багатай юм уу гэж бодсон. Цүнх дүүрэн мөнгө тэврээд ирсэн ч доод тал нь дөрвөн сар хүлээлгэж дарааллаар нь үзнэ. Харин хүндэрсэн үед авах арга хэмжээ бол гайхалтай сайхан нь харагдсан.

-Амьдралын хэв маягаас хэрх, тулай өвчнүүд ихээхэн хамаардаг байх гэж сонссон?

-Системийн өвчин эдгэдэггүй, насан туршдаа эм уух ёстой гэдэг асуудалтай санал нийлдэггүй. Өвчний эхэн үед нь уламжлалт болон өрнийн эмчилгээтэй хавсран эмчилж болдог. 2015 онд эмчилгээгүй гэгдэж байсан хүн одоо ч өвдөөгүй, гам дэглэмээ сахиад явж байна. Эмчилгээгүй, эм таарахаа больсон гэсэн хүмүүс тангаа уугаад хааяа эмчилгээ хийлгээд ажил хөдөлмөрөө хэвийн хийгээд явж байгаа жишээ олон байна.

Тулай нь зөвхөн үе мөчний өвчин биш ээ. Бодисын солилцоонд өөрчлөлт орсноос цусан дахь шээсний хүчил ихсэж, үе мөч үрэвсэх, хавдах шинжээр илэрч байгаа өвчин. Энэ өвчинд рашаан шавар болон дулаан эмчилгээ таардаггүй. Шинжилгээнүүдээ өгч байгаад тохирох эм витамин, тан хэрэглэдэг. Зүү, хануур, бумба сайн таардаг. Ихэвчлэн системийн өвчний хүндрэл хэлбэрээр илэрдэг тул сайн оношлуулж хамтад нь эмчлэх хэрэгтэй.

-Тулай өвчний үед ямар шинж тэмдэг илэрдэг вэ?

-Ямар ч үе мөчний үрэвсэл тулай шиг хүчтэй өвддөггүй. 50 хувь нь хөлийн эрхий хуруу улайж хавдаж өвддөг учир подагра гэж нэрлэсэн. 80 хувь нь дахиж өвддөг. Дараа нь шагай, өвдөг, мөр, тохой, бугуй, гарын үе өвддөг. Хурц тулай заримдаа халуурдаг. Булчин өвддөг. Үргэлжлэх хугацаа нь үрэвсэл бага үед хэдэн цагаас хоёр өдөр. Хүнд бол 14 хоног. Архаг тофустай үед хэдэн долоо хоног үргэлжилнэ. Эхний шатанд юу ч үлдэхгүй эдгэнэ. Заримдаа давсны кристалл үендээ үлдээд бага зэрэг үрэвсэл өгөөд байдаг талтай. Дэглэмээс шалтгаалаад ойр ойр өвдөх юм уу эсвэл өвдөхгүй ч байж болно. 90 хувь нь нэг үе өвдөж эхэлдэг. Дэглэм сахихгүй бол дахин сэдэрч архаг тулай үүснэ. Хурц тулайг эмчлээгүй эсвэл дэглэм сахиагүй тохиолдолд эхний жилд 62 хувь, хоёр дахь жилд 78 хувь сэдэрч дайрлага олон болох тусам шинэ үе гэмтэж хэрх шинжтэй болж бусад өвчнөөс ялгахад бэрх болдог. Тулай сэдрээгүй болон шинж тэмдэг илрэхгүй болохоор хүмүүс дэглэм алддаг.

-Тэгвэл эмчилгээний үед ямар дэглэм барих ёстой вэ?

-Мах, архи, айраг, пиво, фруктоз агуулсан жүүс, гэдэс, студень, хиам, хорхог, боодог зэрэг пурины агууламж өндөр хүнсийг хорино. Тослог багатай сүү, интоор, чонын элэг жимс, чонон хармаг, үхрийн нүд, тошлог гэх мэт витамин С, А, Е, эрдэс аминдэмтэй жимс ногоо хэрэглэх. Өөх тос багатай борц, тахианы цээж мах идэж болно. Харин үрэвсэл намдсан үед чанасан үхрийн хар махаар шөлгүй жигнэж болгосон хоол идэж болдог. Хурц үрэвсэлтэй үед хөдөлгөөн хорьж хэвтрийн дэглэм сахина. Хавдсан үен дээр хүйтэн жин тавина.

Фэйсбүүкт “Хэрх Тулайн Эмчилгээ” гэсэн хуудас бий. Хэрх, тулай өвчний үед гарах шинж тэмдэг, хэрхэн эмчилдэг талаар бүхий л мэдээлэл уг хуудаст бий.

Д.САРУУЛ

ТАМХИ ГЭЖ ЮУ ВЭ

Татах, үнэрлэх, зажилж хэрэглэхэд зориулсан мансууруулах нөлөөтэй, өөрөөсөө хараат байдал үүсгэн донтуулах үйлчилгээтэй бодис агуулсан нэгэн төрлийн хор юм.

ТАМХИНЫ ҮҮСЭЛ

Тамхи нь Өмнөд Америкт зэрлэгээр ургадаг нэгэн төрлийн ургамал бөгөөд Өмнөд Америкийг эзэлсэн испани, португальчууд анх XVI зууны үед Европ тивд авчирснаар дэлхий даяар тархжээ. 19501960 онд тамхи татах нь мода болж байсан төдийгүй, ашигтайд тооцогддог байжээ. Эмч нарын эхний анхааруулгууд гарах үед тамхи үйлдвэрлэгчид шүүлтүүртэй янжуур “Арай аюулгүй” гэж идэвхтэй сурталчилж эхэлжээ. Америкийн “Ковбой Мальборо” 1950-иад онд гарч, брэндийн тухай төсөөлөл бүрэн өөрчлөгдөж, тамхины худалдаа эрс өсөхөд тус болжээ. “Ковбой Мальборо”-гийн дүрд тоглосон гурван жүжигчин бүгд уушгины хорт хавдраар нас барсан байна. 1962 онд Британийн Хатан хааны Анагаах ухааны коллежийн эрдэмтэд тамхи татах, янз бүрийн өвчтэй болох хоёр хоорондоо холбоотой болохыг нотолжээ. Гурван жилийн дараа Англид тамхийг зурагтаар сурталчлахыг анх удаа хориглосон байна.

ТАМХИНЫ ТӨРӨЛ

ЯНЖУУР ТАМХИ-Бидний янжуур тамхи гэж нэрлээд байгаа зүйлийг дэлхийн тамхи үйлдвэрлэлийн зах зээлд болоод ДЭМБын албан ёсны баримт бичигт НДС буюу “Никотин дамжуулагч систем” гэж нэрлэдэг.

ЗӨӨЛӨН ЯНЖУУРАН ТАМХИ-Зөөлөн янжууран тамхийг хор хөнөөл багатай гэдэг ч энэ бол худлаа зүйл. Хэдийгээр тэдгээр нь энгийн янжуур тамхийг бодвол давирхай болон никотины агууламж багатай ч дан ганц энэ хоёр бодисоор тамхины хор хөнөөлийг хэмжих боломжгүй юм.

ОРООМОЛ НАВЧИН ТАМХИ-Ороомол навчин тамхи нь ерөнхийдөө дээд зиндааны эрхмүүдийн хэрэглээ гэгддэг. Хэдийгээр түгээмэл биш ч нэг ороомол навчин тамхинд агуулагдах хортой бодисын хэмжээ нэг хайрцаг янжуур тамхины хэмжээтэй тэнцдэг.

ӨӨРСДӨӨ ОРООДОГ ЯНЖУУР ТАМХИ (ДҮНС)–Өөрсдөө ороодог янжуур тамхи нь энгийн янжуур тамхинд агуулагдах хортой бодисын хэмжээгээр яг ижил.

ГААНСАН ТАМХИ-Гаансан тамхины утаа нь уушгинд бүрэн хүрэлгүй зөвхөн аманд амтагдаад л өнгөрдөг байна. Гэсэн хэдий ч биед хорт бодисууд нь бага хэмжээгээр орсоор л байдаг.

ЭЛЕКТРОН ТАМХИ–Электрон тамхи нь тамхинаас гарах хүсэлтэй муу зуршилаа хаях хүсэлтэй хүмүүст зориулагдсан, янжуур тамхийг орлох гашуун амттай, тансаг үнэртэй ууршигч бодис юм. Ийм төрлийн тамхи татдаг хүмүүсээс авсан шинжилгээний дүн энгийн янжуур тамхи татдаг хүнийхээс ялгагдахааргүй байгаа нь тогтоогдсон байна.

ШИНГЭН ТАМХИ-Шингэн тамхи энгийн янжуур тамхийг бодвол хор хөнөөл нь харьцангуй бага байдаг. Ядаж л энэ нь арай бага хэмжээний никотин татах боломжийг олгодог байна. Хэт халсан үедээ шингэн тамхи уушгинд үлддэг. Мэдээж энэ нь маш их хортой.

ХҮҮКА-Ус нь тамхины хортой бодисуудыг ууршуулдаг тул хүний биеийг хамгийн ихээр хордуулдаг нэмэлт бодисууд, никотин зэрэг нь шүүгдэж арилдаг ч хүнд металл болон хорт бодис үүсгэгч нь тунаж үлддэг байна.

ТАМХИНД ХОРТ ХАВДАР ҮҮСГЭДЭГ 250 ГАРУЙ ХОРТ БОДИС АГУУЛАГДДАГ

Тамхины найрлагад 4800 гаруй төрлийн химийн бодис, нэгдэл байдаг бөгөөд үүнээс 250 нь хорт хавдар үүсэхэд нөлөөлдөг туйлын аюултай хорт бодис байдаг юм байна. Тэдгээр туйлын аюултай хорт бодисуудаас жишээлбэл, хулгана, мэрэгч амьтдыг устгахад хэрэглэгддэг Арзен, хорт хийн камерт ашигладаг-Цианид, уушгины мөгөөрсөн сувгуудыг тагладагБохь, донтуулах үйлчилгээтэй, цагаан шоргоолжны хор-Никотин. Хийн хорБутан, Арсения. Асаагуурын шингэнАммония, шал цэвэрлэгч, жоомны хор, шавьжны хорТолуни, машины утаа, нүүрсхүчлийн хий-Нафталин, цагаан эрвээхэйн өндөг устгагч, пуужингийн түлш-Метанол, Кадмиум, машины зай, ацетонбудаг арилгагч, үйлдвэрийн уусгагч.

НИКОТИН ГЭЖ ЮУ ВЭ

Никотин гэх энэ бодис нь хүчтэй дасал үүсгэдэг хорт бодис. Тиймээс тамхинд орчихвол түүнээс гарах амаргүй. Ганц нэгээр татаж эхэлж байгаад бие махбод түүнд дасч тамхигүйгээр байж чадахгүй болгодог. Донтох гэдэг нь бие болон сэтгэл зүйн хувьд ямар нэгэн зүйлээс хамааралтай болох, түүнийг байнга шаардахыг хэлнэ. Нэг ширхэг янжуурт байгаа никотины үйлчилгээ хүний биед найман цаг хүртэл байдаг. Үйлчилгээ нь дуусвал хүний бие, сэтгэл түүнийгээ үгүйлж тамхи татахаас аргагүй байдалд хүргэдэг учраас хүссэн үедээ амархан хаяж болдоггүйн шалтгаан нь энэ. Чухам энэ л бодис тамхи үйлдвэрлэгчид, наймаачдын ашиг олох ганц зэвсэг нь болдог.

ТАМХИНЫ ХОР ХӨНӨӨЛ

Нэг янжуур татах бүрт хүний нас 711 минутаар хорогдож байдгийг эрдэмтэд тогтоожээ. Тамхинаас болж дэлхий дээр өдөрт 11 мянган хүн нас бардаг. Тамхичдын дундаж наслалт 52. Тамхинд орсон хүмүүсийн 80 хувиас илүү нь хүүхэд байхдаа тамхинд орсон байдаг аж. Түүнчлэн уушгины хавдрын 90 хувь нь тамхинаас үүдэлтэй. Тамхи татдаг 10 хүний ес нь уушгины хавдраар нас бардаг.

Тамхи уруул, амны хөндийн хавдар үүсгэдэг. Буйлны өвчин, шүд сулран, шүдгүйдэх шалтгаан болдог. Мөн тамхи зүрхний шигдээс үүсгэнэ. Цусан дахь хүчилтөрөгчийн хангамж багассанаас эрхтэнүүдэд тэжээл дутагдаж зүрх, тархины шигдээс үүсгэдэг. Бас нэг том аюул байдаг нь тамхи үр удмыг хөнөөнө. Жирэмсэн эмэгтэйн хажууд тамхи татахад хэвлий дэх ураг тав дахин илүү хорддог юм байна. Хорт хавдрын 38 хувь, зүрх судасны өвчний 34 хувь, амьсгалын эрхтний өвчлөлийн 28 хувь нь дан ганцхан тамхи татснаас үүсч байна. Иймээс эрдэмтэд тамхи татахыг нэг төрлийн өвчин гэж үзэх болоод удаж байна. Тамхи татсанаар өөрийн болон бусдын эрүүл мэндэд сөрөг нөлөө үзүүлэхээс гадна хэрвээ та тамхи татдаг бол зөвхөн гадаад төрхөд чинь гэхэд л амнаас эвгүй үнэр гарч, үс, хувцаснаас байнга тамхины үнэр ханхална. Наснаасаа овортой харагдаж, гарын хуруу шарлаж, эвэршинэ. Шүд шарлаж, хорхойтох, буйл үрэвсэх нь бусад хүмүүсээс илүү болно. Чөлөөтэй амьсгалж чадахгүй болж, өвчлөмтгий, дархлаа суларна.

ХҮМҮҮС ЯАГААД ТАМХИ ТАТДАГ ВЭ

Дэгжин харагддаг гэж боддог учраас тамхи татдаг юм байна. Мөн сэтгэл хөдлөлөө нууж, тайвшрах гэж тамхийг сонгодог бөгөөд тамхи татдаг хүмүүс нэгнээ бараадахдаа найз нөхөдтэй болж шинэ харилцаа үүсгэнэ гэж боддог. Нөгөөтэйгүүр тамхи татах нэрийдлээр амрах шалтаг гаргадаг. Ганцаардсан үед тамхи татах нь хань болдог гэдэг сэтгэлзүйн эмгэг нөлөөлдөг учраас тамхи татаад байдаг юм байна.

ТАМХИНААС ХЭРХЭН ГАРАХ ВЭ

Тамхинаас гарч байгаа хүн зургаан Згийн зарчмыг баримтлах ёстой гэж эмч мэргэжилтнүүд, сэтгэлзүйчид зөвлөдөг юм байна.

Нэгдүгээрт, Зарлах: Би тамхи татахгvй байхаар шийдлээ гэж өөрөө өөртөө давтан хэл.

Хоёрдугаарт, Зайлсхийх: 10 минут хүлээ. Ихэнх хорхой, хvсэл 35 минут л vргэлжилнэ.

Гуравдугаарт, Зөв амьсгалах: Хоёр юм уу гурван удаа гүн амьсгал авахад л та тайвширна.

Дөрөвдүгээрт, Зөвхөн шингэн юм, ус уух: Буцалгасан усыг маш аажмаар шимж уу.

Тавдугаарт, Завгүй байх: Явган яв, хэн нэгэнтэй ярь, тайвшир, бохь зажил, өөр дуртай зүйлээ хий.

Зургадугаарт, Залбир, сүсэглэх: Дотроо сүсэглэ, залбир, дотоод сэтгэлээсээ ямар нэг тусламж хай.

Тамхи хаясны дараа таны биед дараах эерэг өөрчлөлтүүд гарна.

8 цаг: Цусны хүчилтөрөгчийн тэжээл хэвийн хэмжээнд очно. Аюул нь багасч эхэлнэ.

24 цаг: Бие дэх нүүрсхүчил гадагшилна.

48 цаг: Цусан дахь никотин алга болно.

Нэг долоо хоног: Амтлах, сонсох мэдрэхүй сэргэнэ.

3-9 сар: Уушгины үйл ажиллагаа 510 хувиар нэмэгдэнэ.

Нэг жил: Зүрхний өвчин тусах магадлал 50 хувь буурна.

Таван жил: Тархинд цус харвах магадлал 50 хувь, шээсний замын хавдар тусах магадлал 50 хувь буурна.

Арван жил: Уушгины хорт хавдар тусах магадлал 50 хувь

15 жил: Эрүүл хүнийхтэй адил эрүүл биетэй болно. Ингэхдээ дам тамхидалтаас ямагт зайлсхийж, дэргэдээ тамхи татуулахгүй байх, тамхи татаж байгаа хүнээс холдох зэргээр эрүүл мэндээ хамгаалахаа бүү мартаарай. Учир нь ДЭМБ-ын мэдээгээр тамхи татдаггүй боловч тамхины утаанд байдаг 7000 гаруй хорт бодист хордсоноос болж жил бүр 600 мянган хүн нас барж, эцэг, эхийнхээ муу зуршлын золиос болж байгаа хүүхдүүдийн эрүүл мэнд эмч нарын сэтгэлийг ихээхэн түгшээж байгаа ажээ. Харин тамхи татсанаас болж дэлхий даяар жилд зургаан сая хүн хорвоог орхиж байна. Тиймээс тамхины энэ бүх сөрөг нөлөөллийг тахлын хэмжээнд авч үзэж тамхины тахал дэлхийд нүүрлээд байна гэж тодорхойлоод байгаа юм.