Month: June 2019

Шинжлэх ухааны уран зөгнөлт “Хөмрөг” цувралын тухай өгүүлэх гэсэн юм. Оросын еврей гаралтай зохиолч Айзек Азимовын уран зөгнөлт “Хөмрөг” ном гурван цувралаар хэвлэгдэн гарчээ. Үүнийг манай шилдэг хэвлэлийн газар болох “Нэпко”-гоос эрхлэн гаргасныг дурдахад таатай байна.

А.Азимовыг Америкийн уран зөгнөлт зохиолын гурван их баганын нэг хэмээн зүй ёсоор тооцдог ажээ. Уг зохиолд галлактикийн эзэнт гүрэн бутран унахаас хамаагүй түрүү үеийн үйл явдлаас эхэлнэ. Психо-хисторын агуу эрдэмтэн Хэрий Селдон уналт зайлшгүй гэдгийг шинжлэх ухааны үүднээс олж тогтоож, үүнээс зайлсхийх арга үгүйг мэдээд харин яаж хохирол багатай үүнийг давж гарах арга сүвэгчилнэ. Хэрэв соёл иргэншил нуран унавал харанхуй бүдүүлэг балар үе эхэлдэг нь хүний нийгмийн жам аж. Энэ үе эрдэмтний тооцоолсноор барагцаагаар гучин мянган жил байх юм. Үүнийг нэг мянган жил байлгах арга олсон эрдэмтэн өөрийн хүмүүсийг бэлтгэнэ. Галлактикийн нийслэл Трантор энэ үед бүх галлактикийн 25 сая амьдралтай гаригийг захиран 12 мянган жил оршин тогтнож соёл, шинжлэх ухааны охь манлайг эдлэнхэн оршин тогтнож байлаа. Гаригуудын хооронд тусгай орон зайгаар үсрэн зорчиж галлактик даяараа нэг захиргаатай эзэнт улс оршино.

Эрдэмтэн Хэрий Селдон дан эрдэмтдээс бүрдсэн тусгай баг гарган зах хязгаарын ямар ч ашигт малтмалгүй боловч амьдрахад тун тохиромжтой гаригт шинжлэх ухааны бүх төрлийн ололт нээлтийг хадгалах хөмрөгбайгуулахаар шийдвэрлэсэн нь хүн төрөлхтний соёл иргэншлийн уналтаас ганцхан мянган жилийн дотор гаргах арга нь байлаа. Шинжлэх ухааны салбар бүрээс сайн дураараа явах эрдэмтдийг элсүүлэн авч тус гариг руу зөөвөрлөнө. Тэнд эрдэмтэд сүүлийн 12 мянган жилийн шинжлэх ухааны нээлт болгоныг хадгалан хямгадаж, эргээд түүнийгээ галлактик даяар түгээн дэлгэрүүлэх ёстой байв.

Гэвч хаадуудын тэмцэл, зах хязгаар гаригуудын бослого гэх мэтээс болон эзэнт гүрний хямрал тооцоолсноос хамаагүй эрт буюу тавиадхан жилийн дараагаас эхэлжээ. Энэ хооронд уг гаригт хэдхэн арван мянган хүн аваачиж амжина. Эрдэмтэд тэнд гариг болгоноос татаж авчирсан шинжлэх ухааны ололт нээлтүүдийг багтаасан асар том мэдлэгийн уурхай байгуулахаар өдөр шөнөгүй ажиллана. Гаригийг хөмрөг хэмээн галлактик даяараа хэдийнэ нэршсэн байлаа. Хүмүүс нь өсч олширч, гариг нь хөгжиж хүчирхэгжсээр. Нэг мэдэхэд зуугаад жил болж анхны гадаад дайсан халдан довтлох цаг боллоо. Эзэнт гүрэн жил жилээр сулран доройтож зөвхөн өөрийн гариг, дагуул хэдхэн гаригт л эзэн эрхтэй хэвээр үлдэнэ. Түүний тухай домог л эзэнгүй сансраар тэнүүчлэх авай…

Ном гурван дэвтэр хэвлэгдсэн. Эхнийх нь “Хөмрөг” дараахь нь “Хөмрөг ба эзэнт гүрэн” гутгаар ном нь “Хоёр дахь хөмрөг” гэсэн нэртэй. Номуудад Хөмрөгийн хүмүүс хэрхэн дайсны довтолгооноос шинжлэх ухааны хүчээр ангижирч чадаж байгаа талаар, мөн яаж ч болохгүй хүчин зүйлийн өмнө хэрхэн уруудан доройтож гадны гаригийн эзэмшилд орж байгаа, дараа нь ялан дийлж байгааг уран яруу, онц сонирхолтой өгүүлжээ. Мөн ертөнцийн нөгөө өнцөгт хоёр дахь хөмрөгийг бас байгуулсан, түүнийг олж өөрөө өрсөлдөгч үгүй байхын тулд хэрхэн тэмцэл явуулж байгааг бичсэн байдаг. Манайд зөгнөлт зохиол маш ховор байдаг. Харин 2009 онд энэ номыг “Нэпко” хэвлэлийн газар орчуулсан нь зөгнөлт зохиол сонирхогчдын дунд ёстой нар нь гарсан явдал болсон юм. Уг зохиол уран зөгнөл, адал явдалт зохиолын төрөлд бүх цаг үеийн шилдэг бүтээлээр шалгарч “Хьюго” шагнал хүртсэн. Гэвч энэ номыг ийм алдартай ном гэж бараг мэдэхгүй байснаас манайхны худалдан авалт цөөн бөгөөд удаан байсан болов уу. Харин одоо энэ ном ховордсон байна лээ. Аажимдаа бараг бүгд борлогдоод дууссан. Манайд иймэрхүү дэлхийд алдар нь түгсэн уран зөгнөлт зохиол маш дутмаг байдаг, дээрээс нь энэ төрлийн зохиолын мэдээлэл байдаггүй. Харин уншигчид их байдаг бөгөөд зөгнөлт зохиолоор цангаж байдаг билээ.

Цахим орчинд худалдаа наймаа эрхлэх иргэдийн тоо өдрөөс өдөрт нэмэгдэж буй. Үүнийг дагаад бусдын итгэлийг олж мөнгийг нь залилан мэхлэх хэрэг даамжирч байгаа юм. Энэ талаар Цагдаагийн ерөнхий газрын хэвлэл мэдээллийн төвийн дарга, дэд хурандаа Б.Баатархүүгээс тодруулга авлаа.

-Цахим орчинд үйл ажиллагаа явуулж буй дэлгүүрүүд урьдчилгаа авна гэх нэрийдлээр залилах гэмт хэрэг үйлдэж байна гэх гомдол иргэдээс ирж байна. Ийм төрлийн гэмт хэргээс иргэд хэрхэн сэргийлэх вэ?

-Энэ төрлийн гэмт хэргүүд цагдаагийн байгууллагад хэд хэд бүртгэгдсэн. Өөрөөр хэлбэл бусдын итгэлийг эвдэх замаар хохирол учруулж байгаа тохиолдол л доо. Тухайн иргэд эхлээд бага хэмжээний мөнгө өгчихөөд цагдаагийн байгууллагад хандахгүй байх тохиолдол байдаг. Цахим ертөнц, фэйсбүүк орчинд энэ хэргийг илрүүлэхэд хүндрэлтэй. Домейн нэр авсан сайт байх юм бол илрүүлэхэд хялбар. Гэтэл цахим сүлжээнд фэйж хуудас нээгээд л гадаадын брэндүүдийг Монголд оруулж ирж захиалга авна, урьдчилгаа 10 хувийг төлсний дараа таны захиалга баталгаажиж тодорхой хугацааны дараа бараа бүтээгдэхүүнийг өгнө гэх мэтээр залилах тохиолдол байдаг. Энэ мэтээр хохирсон иргэд байвал цагдаагийн байгууллагад хандах хэрэгтэй.

-Тодорхой дансаар гүйлгээ хийдэг шүү дээ. Илрүүлэхэд хялбар биш үү?

-Гэмт хэрэг үйлдэж байгаа этгээдүүд бусдын дансыг ашиглах тохиолдол их байна. Мэдээлэлгүй, таньж мэдэхгүй хүний дансаар мөнгө оруулж гаргадаг. Ингээд тухайн дансыг нь шалгахад онлайн худалдаа эрхэлсэн иргэдтэй ямар ч холбоогүй байх тохиолдол элбэг. Цахим сүлжээнд сайн зүйл олон байгаа ч, гэмт хэрэг хийх санаа сэдэлтэй хүмүүс их байна. Аливаа бараа бүтээгдэхүүн авч гүйлгээ хийх гэж байгаа тохиолдолд тухайн байгууллагын байршил, тогтмол үйл ажиллагаа явуулдаг эсэх, холбогдох утасны дугаар зэргийг нягталдаг байх хэрэгтэй. Хүмүүс царай зүсийг нь хараагүй мөртлөө л мөнгө шилжүүлчихээд байна шүү дээ. Энд хэрэглэгчийн өөрийнх нь хариуцлагын асуудал яригдана.

-Сүүлийн үед “хандивын аян” нэрийн дор бусдыг залилах тохиолдол гараад байх шиг. Иргэд сайн үйлсийн аянд нэгдэхдээ юуг анхаарах вэ?

-Манайхан зовж зүдэрсэн элэг нэгтнүүддээ хандивын аян өрнүүлж хагалгааны зардлыг нь бүрдүүлэх, орон гэртэй болгодог зэрэг сайхан жишээ олон бий. Сайны хажуугаар саар гэгчээр ашиг хонжоо олох гэсэн хүмүүс ч байна. Тусламж дэмжлэг шаардлагатай хүн байдаг. Түүн дээр нь дөрөөлөөд туслах хандивын аян өрнүүлээд цугларсан хөрөнгө нь зорилтот хүндээ хүрэхгүй байх, эсвэл хуурамч зураг ашиглаж хандивын аян өрнүүлэх тохиолдол байна. Иргэд үүн дээр нягталж болгоомжтой хандах хэрэгтэй. Хандивын аян өрнүүлэхэд утасны дугаар байдаг. Холбогдож асууж байх хэрэгтэй. Шаардлагатай бол цагдаагийн байгууллагад хандаж тодруулж ч болно. Манайхан тодруулахгүй байна л даа. Тодорхой хэмжээний мөнгө шилжүүлчихээд хүнд тусалчихлаа гээд л бодоод явж байдаг. Таны тусламж зорилтот бүлэгтээ хүрч байна уу гэдэгт анхаарах хэрэгтэй.

-Энэ төрлийн хэрэг цагдаагийн байгууллагад шалгагдаж байсан уу?

-Шалгагдсан тохиолдол байгаа. Хандивын аян сошиалаар өрнүүлээд цугларсан хөрөнгийг зорилтот бүлэгт нь зарцуулаагүй, тодорхой хэмжээг нь өгөөд л хувьдаа завшсан тохиолдол шалгагдаж байсан. Энэ асуудал дээр иргэд анхаарах хэрэгтэй. Гэхдээ сайхан сэтгэлтэй хүмүүсийн тус дэмээр хандивын аян үр дүнтэй явагдаж байгааг бид харж байгаа. Үүнийг хаанаас, хэн зохион байгуулж байна гэдгийг нягтлах хэрэгтэй.

-Хүүгүй мөнгө зээлнэ, мөнгийг тань үржүүлж дансанд тань оруулна гэх өгөгдлүүд цахимд олонтаа харагддаг. Үүнд хууртагдаж эд хөрөнгөөрөө хохирох иргэд олон байдаг шүү дээ?

-Олон нийтийн сүлжээгээр ийм төрлийн луйвар их байдаг. Энэ бүхнийг цагдаагийн байгууллага шалгаж мухарлаж явдаг. Иргэдэд анхааруулахад богино хугацаанд танаас ямар нэгэн үйлдэл шаардахгүйгээр “Оруулсан мөнгө тань хэд дахин үржинэ” гэх мэт өгөгдлийн цаана залилан мэхлэх гэмт хэрэг байх эрсдэл өндөр. Хүүгүй мөнгө зээлүүлэх нь хэнд ашигтай вэ. Хөрөнгийг хүн хөдөлмөрлөж биеийн хүчээ дайчилж олдог. Зүгээр байгаад л мөнгө олно гэх зарын цаана луйвардуулах эрсдэл байна гэдгийг иргэд анхаарах хэрэгтэй. Олон нийтийн сүлжээн дэх таны харилцагчийн цаана хэн ч байж болно.

Сүүлийн үед гадаад улсаас Монгол Улсын иргэдтэй онлайнаар холбогдоод “Их хэмжээний мөнгө өвлүүлэх гэж байна” гэж залилж удаан хугацаанд харилцаа үүсгэж байгаад мөнгийг нь залилж авдаг ноцтой хэрэг олон бүртгэгдэж байна. Саяхан нэгэн эмэгтэй манай байгууллагад “Би сайн найздаа залилуулчихлаа” гээд хандсан юм. Найзынх талаар тодруулахад “Миний фэйсбүүкийн найз. Би уулзаж үзээгүй. Зургийг нь л харсан” гэж байгаа юм. Цахим орчинд энэ мэтээр хохирох эрсдэл өндөр байгаа.

О.ДАШ

Энэ удаагийн “Нэг ангийнхан” буланд Завхан аймгийн Алдархаан сумын сургуулийн 1969 оны төгсөгчид оролцож байна. Завхан аймгийн Алдархаан сумын Улсын баатар, армийн генерал Батын Доржийн нэрэмжит есөн жилийн дунд сургуулийг 1969 онд төгссөн 8 “A” ангийнхан өнөөдөр 50 жилийнхээ ойг тэмдэглэхээр эх орныхоо өнцөг булан бүрээс хүрэлцэн ирж, Сүхбаатарын талбайд баяр хөөр болон уулзацгааж буй. Энэ л агшинд “Өдрийн сонин”-ы “Нэг ангийнхан” буланд ангийнхаа тухай гарсан нийтлэлийг уншаад тун ч жаргалтай суугаа гэдэгт эргэлзэхгүй байна. Ангийнхандаа ийн гэнэтийн бэлэг барихаар Д.Балжинням тэргүүтэй ангийн хөвгүүд манай сониныг зорин ирсэн билээ.

Энэ ангийнханд А үсгийг заасан, бага ангийн багш нь Ц.Цэрэндорж юм. Багшийнхаа цэвэр сайхан бичигтэй байсныг нь одоо ч тэд шагшин магтдаг юм билээ. Харин тэд наймдугаар ангиа А.Чибиш багшийн удирдлаган дор 1969 онд төгсчээ. Тэд 17 хөвгүүн, 21 охинтой нийт 38-уулаа төгссөн байна. “Бидний нэг хэсэг нь арван жилийн сургууль, техникумд суралцсан. Нөгөө хэсэг нь амьдралын захгүй их далайд хөл тавьсан юм. Тэр цагаас хойш хэдийнэ 50 жил ард хоцорчээ. Хонхон дуутай, улаан бүчтэй сурагч ахуй насаа дурсан суух сайхан байдаг даа. Өдгөө үсэнд нь буурал хяруу буусан эмээ, өвөө болцгоожээ. Хэдийгээр бид өтөлсөн ч хүүхэд нас, сургуулийн хөгжөөнт амьдрал тодоос тод байна. Уулзалт маань баяр хөөрөөр дүүрэн сайхан болно гэдэгт итгэж байна. Бидний урилгыг хүлээн авч, ач холбогдол өгч, цаг зав гарган хүрэлцэн ирсэн ангийнхандаа, охиддоо талархлаа илэрхийлье” хэмээн уулзалтыг зохион байгуулагч Х.Лхагвасүрэн хэлж байлаа.

Тэд сургуульд орохдоо формын хувцас байхгүй учир хөх даалимбан тэрлэг, улаан таван хошуу хадсан даавуун цүнхээр ижилсэж байжээ. Дотуур байранд ороогүй хүүхдүүд нь сургуульдаа морь, тэмээгээр ирцгээнэ. Сургуулийн гадна талд морь мал багширч эрдэм номонд шамдах эздээ хүлээж байсан гээд бодоход өнөө үеийн хүүхдүүдийн санаанд буумгүй мэт. Алдархаан сумын сурагчдын хайрыг татсан хүн нь усч Маньбазар хэмээх нүдэнд дулаахан буурай байж. Тэр хүн л сургууль, дотуур байрыг ундтай устай байлгана. Гэрээ санасан жаалуудад аав шиг нь л элэгсэг дулаан ханддаг байсан түүнийг 60 жилийн дараа ч дурсан байгаа нь энэ юм. Харин тухайн үеийн сурагчдын сүлд дуу нь Пионерын дуу. Хааяахандаа үлээвэр хөгжмийн аянд бүжиглэнэ. Хүүхэд бүр Хөдөлмөр батлан хамгаалахад бэлхэн гэх тэмдгийн шалгуурыг биелүүлцгээнэ. Энэ нь хүүхдүүдийн бие бялдар эрүүл чийрэг өсөн торниход чухал үүрэг гүйцэтгэдэг байсан нь мэдээж. Өвөл цагт сардаа нэг удаа Хүрэн толгойнхоо мөсөн дээр цанын тэмцээн зохиож, ханатлаа гулгацгаана. Энэ бүхэн л тэдний сурагч ахуй үеийн нандин гэгээн бүхнийг хадгалан үлджээ.

8 “A” ангийнхан сургуулиа төгсөөд цэрэг, арми, хөдөө аж ахуй, боловсрол, эрүүл мэндийн салбарт дор бүрнээ идэвх чармайлттай ажиллаж, улс орныхоо хөгжилд хувь нэмрээ оруулцгаажээ. Үүндээ ч тэд баярлаж, бахархаж явдаг гэсэн. Тухайлбал, Р.Янжиндулам, Р.Лхагваа, Д.Банзрагч, Б.Батжаргал, Л.Бямбасүрэн нар МХЗЭ-ийн илгээлтээр МАА үйлдвэрлэлд гарч аймаг, сумын аварга мянгат малчид болжээ. Ц.Бямбасүрэн, М.Отгон, А.Аюушжав нар цэргийн дарга нар болсон байна. Тэднээс зарим нь хурандаа цол хүртэж, эх орныхоо зэвсэгт хүчин, Батлан хамгаалах чадварыг бэхжүүлэхэд хувь нэмрээ оруулжээ. Ш.Ядамжав, Г.Батнасан, Ж.Наранчимэг нар хүний их эмч болцгоож, хүн ардынхаа эрүүл энхийн манаанд зогссоор гавьяаныхаа амралтад гарчээ. Х.Лхагвасүрэн “Ш.Ядамжав сурагч ахуй үедээ л хүний их эмч болно гэж тоглож наадан ангийнхаа охидыг шоглож байсан юмдаг. Найз минь хүүхэд ахуйн мөрөөдлөө биелүүлж Анагаах ухааны их сургууль төгсөөд хүний их эмч, тэр тусмаа эмэгтэйчүүдийн их эмч болсон. Улмаар Завхан аймгийн Нэгдсэн эмнэлэгт насаараа ажиллан тэргүүлэх зэргийн нэртэй эмч болсон юм. Хүүхэд ахуйн мөрөөдлийнхөө эзэн нь болсон хүн дээ” гэв.

Харин Д.Цагаандолгор, Т.Дуламсүрэн, Л.Бямбарагчаа, Ж.Батхуяг, Б.Чимэддорж нар нэртэй сурган хүмүүжүүлэгчид болжээ. Л.Бямбасүрэн, Даваатогтох, Д.Ганжуур, Д.Сувд нар ХАА-н тэргүүний мэргэжилтэн, Н.Нямсүрэн, С.Баянжаргал нар цуутай бизнесмэнүүд болсон байна. Мөн Д.Балжинням Улс төрийн дээд боловсрол, эдийн засагч мэргэжил эзэмшиж төрөлх сумынхаа дарга, Засаг даргаар 10 гаруй жил үр бүтээлтэй ажиллажээ. Засаг даргаар ажиллах үедээ сумынхаа эдийн засгийн чадавхийг дээшлүүлж, мал сүргийн тоог өсгөн 160 гаруй мянган толгойд хүргэн, аймгийн жишиг сум болгохын төлөө ажиллаж байжээ. Тэд Б.Чимэддоржийгоо “Эвлэл ах” гэж авгайлдаг байж. Учир нь ангийнхнаасаа хамгийн түрүүнд эвлэлийн гишүүн болсон аж. Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан тугийн одонт тэрээр төрөлх сургуульдаа 30 гаруй жил ажиллаж, олон мянган шавтай болжээ. Мөн сургуулийнхаа захирлаар арваад жил ажилласан байна. Энэ хугацаандаа сургуулийн 80, 90 жилийн түүхт ойг тэмдэглэн, аймгийн хэмжээнд жишиг сургууль болгож чадсан нэгэн гэнэ.

Энэ ангиас хийсэн бүтээснээ үнэлүүлж төрийн дээд одон медалиар шагнуулсан хүн олон. Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан тугийн одонгоор дөрөв, Алтан гадас одонгоор 12, Хөдөлмөрийн хүндэт медалиар 18, салбарын тэргүүнээр есөн хүн тус тус шагнуулжээ. Мөн Ардын хувьсгалын ойн медалиудаар олон арван хүн энгэрээ мялаасан байна.

Г.Даграгчаа “Сургуулийн захиргаанаас түлээний мод хөрөөдөх, илжгэнд өвс өгөх, хадаж хураах, хүнсний ногоо хураах ажлуудад оролцдог байсан. Ангийнхан маань элдэв дутагдал, зөрчилгүй тун ч хүмүүжилтэй хүүхдүүд байж билээ. Нийтэч, ур чадвартай, хичээнгүй , хүнлэг тэднийгээ сэтгэл зүрхэндээ үргэлж тээж явдаг даа. Бид хотод оюутан болж ирчихээд байнга уулзана. Жаргал, зовлонгоо хуваалцаж сууснаа дурсахад сайхан байдаг даа. Та нарынхаа нандин чанар, цайлган сэтгэл, итгэлийг үргэлж санаж явах болно” гэж байлаа. Харин Г.Загдсүрэн “Эрдэм номын далайд хөтөч болсон ачит багш нар, эрдмийн уурхай болсон сургуулиараа бахархаж явдаг юм. Манай сургууль 1926 онд 25 сурагч, хоёр багштайгаар “Тэнхим” нэртэй байгуулагдсан түүхтэй. Харин 1937 онд бага, 1968 оноос найман жилийн дунд, 1990-ээд онд арван жилийн, 2010 оноос есөн жилийн дунд сургууль болжээ. Ийнхүү 93 дахь жилдээ ажиллаж буй улсын ууган сургуулиудын нэг юм. 1994 онд БНМАУ-ын баатар Армийн генерал Б.Доржийн 80 насны ойгоор түүний нэрэмжит болсон. Манай сургуулиас Олон улсын олимпийн хорооны хүндэт гишүүн, Соёлын гавьяат зүтгэлтэн Ш.Магван, физикч Н.Содном, Г.Очирбат, Монгол Улсын гавьяат багш Б.Бор, Ч.Жаргалсайхан нарын 40 гаруй эрдэмтэн, гавьяатнууд төрөн гаржээ. Мөн УИХ-ын гишүүн З.Нарантуяа, Монгол Улсад анх удаа 999 морин хуурч, аймагтаа 2222, 3000 морин хуурчийн тоглолт зохион байгуулсан Ю.Дэлгэрнасан нарын төрөлх сургууль юм. Ю.Дэлгэрнасангийн морин хуур хөгжмийг нийтэд сурталчлах, түгээн дэлгэрүүлэх үйлсийг үнэлж Монгол Улсын урлагийн гавьяат зүтгэлтэн хэмээх цол тэмдгээр шагнасан юм. Ингээд нэгэн ширээнд тохой нийлүүлэн сууж, ижилдэн дассан ангийнхандаа 50 жилийн ойн мэндийг хүргэж байна” хэмээв. Мөн 1969 оны төгсөгчдөөс төрөлх сургуулийнхаа 93 жилийн ойн мэндийг сургуулийн үе үеийн сурагчдадаа дэвшүүлж байлаа.

О.Ариунцэцэг