Month: April 2019

УИХ-ын гишүүн Ж.Ганбаатартай ярилцлаа.

-Зээлийн хүүг “Зээлийн хүүгийн дээд хязгаар тогтоох болон мөнгө хүүлэлттэй тэмцэх тухай” хуулийн төслийн ажлын хэсгийг та ахалж байгаа. Зээлийн хүүгийн дээд хязгаарыг яагаад тогтоох шаардлагатай гэж үзсэн бэ?

-Монгол Улсад үйлдвэрлэл хөгжихгүй, жижиг дунд үйлдвэрлэл томрохгүй, импортыг хэт их шүтсэн улс болж, эдийн засаг солонгорохгүй байгаагийн гол шалтгаан нь зээлийн хүү өндөр байгаатай холбоотой гэдэг. Нийгэм ч тэр чигээрээ яг ингэж үзэж байгаа. Сүүлийн 20-иод жил зах зээлийн хүү зах зээлийнхээ зарчмаар буухыг хүлээж ирсэн. Гэтэл зээлийн хүү буурахгүй байна. Бид дайн дажинтай улсаас ч илүү өндөр хүүтэй зээлээр бизнес хийхийг оролдож байгаа. Энэ байдлаас гарах ёстой. Хүлээгээд нэмэргүй гэдгийг бид өнгөрсөн 20 жилийн хугацаанд харлаа. Тиймээс төр зохицуулалтаа хийж, зээлийн хүүгийн дээд хязгаарыг тогтоох цаг болсон. Миний хувьд энэхүү хуулийн ажлын хэсгийг ахалж байгаа. Энэ нь нэг их том хууль биш шүү дээ. Хоёрхон зүйл заалттай.

-Яг ямар тодорхой заалтууд орсон бэ?

-Зээлийн хүүгийн дарамтад байгаа мянга мянган иргэд, аж ахуйн нэгжийн зээлийн хүүгийн дарамтыг арилгах зорилготой уг хуулийн төсөлд Төв банкны бодлогын хүү дээр 4-8 хувийг нэмж зээлийн хүүг тооцохоор оруулсан. Тухайлбал, өнөөдрийн байдлаар ЖДҮ, ААН-үүдийн бизнесийн зээл жилийн хүү 30-36 хувь байгаа бол хуулийн төсөл батлагдсанаар бизнесийн зээлийн дээд хязгаар нь 18 хувь болох юм. Мөн хуулийн төслөөр ганц банкны зээлийн хүү ч биш мөнгө хүүлэлттэй тэмцэх агуулгаар ломбард болон байр, машин, газар барьцаалсан зээлийн хүүг ч зохицуулахаар тусгасан. Аливаа зүйл зах зээлийнхээ жамаар явах ёстой. Гэтэл төр дундуур нь орж үнэ тогтоож байгаа нь буруу гэж үзсэн. Гэхдээ зах зээлийнхээ жамаар явсан бол зээлийн хүү бусад улсын жишиг рүү ойртох учиртай. БНСУ, Япон, Герман зэрэг улсуудад зээлийн хүү нэг хувь байна. Бид нэг хувьтай зээл авъя гэж хүсээгүй. 30 дахин биш, ядаж 18 дахин байгаач ээ гэж хүсч байгаа юм. Япон, Солонгосоос жилийн нэг хувийн хүүтэй зээл авчихаад түүнийгээ хүүлдэг хүмүүс олон бий. Гэсэн ч бид тэрийг нэг хувийн хүүтэй авъя гэж хэзээ ч хүсээгүй. Гадны хөрөнгө оруулалт, инфляци зэрэг хүчин зүйлүүдтэй уялдаж байгаа учраас энэ боломжгүй гэдгийг бид ойлгож байгаа. Гэхдээ өнөөдрийн 20, 30 хувьтай хүүг даваад гардаг бизнес дэлхийд байхгүй гэдгийг хүн бүр мэдэж байгаа байх.

-Бизнесийн салбарынхыг дэмжихгүй байна гэж та шүүмжилсэн. Таны хувьд бизнесийн салбарт ямар эрүүл бус харилцаа байна гэж харж байгаа вэ?

-Одоо чуулганы нэгдсэн хуралдаанаар хэлэлцэгдэж байгаа асуудлуудтай холбоод яръя л даа. Усны тухай хууль байнгын хороо, чуулганы хуралдаанаар хэлэлцэгдээд явж байгаа. Энэ хуульд эхлээд иргэд усаа ашиглана. Дараа нь хөдөө аж ахуйн салбар болоод уул уурхайн салбар хэрэглэнэ. Эцэст нь жижиг дунд бизнес эрхлэгчид хэрэглэх нь байна л даа.

-Уг хууль дээр уул уурхайн салбарынхны лобби орж байгаа талаар учир мэдэх хүмүүс ярьж буй. Энэ хэр бодитой вэ?

-Яг зөв.Эрэмбэ үүсгэж, ялгаварлаж байгаа л хууль шүү дээ. Жижиг, дунд үйлдвэр, үйлчилгээний салбарт 800-аад мянган хүн ажиллаж байгаа. Тэгэхээр уул уурхай, хөдөө аж ахуйн салбарыг усаар хангасны дараа энэ салбарынхныг усаар хангах юм байна л даа. Энэ бол үнэхээр шударга бус явдал. Уул уурхайн салбарт технологи сайширсантай холбоотойгоор ажиллах хүний тоо улам багасч байгаа. Мөн энэ салбарт жижиг, дунд үйлдвэр, үйлчилгээ эрхлэгчдээс хэдэн арван мянга дахин илүү ус ашигладаг.

Гэсэн ч хуультай юм чинь гээд л уул уурхай, хөдөө аж ахуйн салбарт эхлээд крантаа нээж таарах нь. Таны хэлж байгаа зөв. Лобби явсан. Ижил тэгш байдлыг хангахгүй байгаа. Өнгөн дээрээ “Жижиг, дунд бизнес эрхлэгчдийг дэмжинэ, та нар бол бурхан” гээд яриа байгаа боловч үйлдэл дээрээ тэдний төлөө юу ч хийхгүй байна. Энэ асуудал дээр би шинэ Засгийн газрыг шүүмжилж байгаа.

Түүнчлэн МҮОНРТ-ийн Үндэсний зөвлөлийн зарим гишүүдийг томилох асуудлыг УИХ-аар хэлэлцлээ. Ер нь бол хэвлэл, мэдээллийн хэрэгслээр улс төрийн мэдээлэл маш их цацагддаг. Хэрэв бизнес эрхлэгч хийж буй зүйлээ бусдад таниулах гээд сэтгүүлчид дуудвал хичнээн нь ирэх бол. Энэ хэрээрээ бизнесийн мэдээлэл бага цацагдаж таарна. Япон, Герман, Хятадын томоохон хэвлэлүүдээр ихэвчлэн жижиг, дунд бизнесийг сурталчилдаг. Энгийн дугуйг ухаалаг дугуй болгож байгаа хүнийг эсвэл уран зургийнхаа үзэсгэлэнг дэлгэж байгаа шинэхэн зураачийг ч гэдэг юм уу энгийн зүйлүүдийг нийгэмд гаргаж ирэн таниулдаг. Тэр хэрээрээ бусдад хийж бүтээх сэдлийг төрүүлж байдаг. Би хувийн хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүдийг ярьж байгаа юм биш шүү. Үндэсний телевизийн Үндэсний зөвлөлийн гишүүд сонгогдож байгаатай холбоотойгоор энэхүү байр суурийг илэрхийлсэн хэрэг. Учир нь тэд татвар төлөгчдийн мөнгөөр санхүүждэг. Тиймээс нийгэмд ижил тэгш мэдээллийг хүргэх нь тэднийг үүрэг. Энэ мэтчилэн бид бизнес эрхлэгчдийг дэмжих боломжтой юм.

-Усны тухай хууль яг энэ чигээрээ батлагдах вий гэсэн болгоомжлол байна л даа…

-Батлагдах юм шиг л байна лээ. Гэхдээ энэ хууль дараа нь их асуудлуудыг дагуулна даа.

-Нотариатын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн хуулийн төслүүдийн хэлэлцэх эсэх асуудлыг хэлэлцлээ. Уг хуулийн зарим зүйл дээр та шүүмжлэлтэй хандаж байгаагаа хэлж байсан. Энэ тухайд?

-Би нотариатчдыг бол дэмжиж байгаа. Энэ хуулийг ч тэр дэмжиж байна. НӨАТ төлөхгүй байж болно. Гэхдээ ямар нэгэн байдлаар НӨАТ-ын баримт бичиж өгөх ёстой. НӨАТ-өөс чөлөөллөө ч Засгийн газар иргэн, аж ахуй нэгжийг хохироож болохгүй гэж миний хувьд үзэж байгаа. Аливаа бичиг баримтаа нотариатаар батлуулсан ч НӨАТ-ын баримт авахаа болино гэсэн үг. Аж ахуйн нэгж 10 хувийн татвар төлөхийн сацуу нотариатын үйлчилгээ авсныхаа төлөө тэр байгууллагын НӨАТ-ыг төлнө. Бүх газраас татвар авдаг хэрнээ яагаад зарим газрыг ингэж дэмждэг юм. Ижил тэгш бус, төр мундаг гэдэг байр сууринаас л асуудалд хандаж байна. Төр дээр нь байгаа учраас үүнийг чөлөөлнө, дор байгаа хүмүүс нь төл гээд л байна. Энэ зүйлийг олон сонгогдсон гишүүдэд яриад ойлгохгүй, ойлгох хэмжээнд хүрээгүй байгаа учраас яаж ч хэлээд явахгүй байна л даа. Эмоцилоод, эвээр хэлээд ч ойлгохгүй байна. Би илүү байдал үүсгэх тухай энд огт яриагүй. Зүгээр л ижил тэгж байх тухай ярьж байгаа юм. Төр нотариатын байгууллагыг НӨАТ-аас чөлөөлж байгаа юм бол суутгасан татвараа аж ахуйн нэгжүүдэд нөхөн олгох ёстой. Сангийн яам энэ ажлыг хийх хэрэгтэй.

-УИХ-ын гишүүн Б.Пүрэвдорж Монголбанкны ерөнхийлөгчийг огцрох албан бичгийг өргөн барилаа. Таны хувьд огцруулах нь хэр зөв шийдвэр гэж харж байгаа вэ?

-Монголбанк бүх талаасаа муу ажиллаагүй гэдгийг эхэнд нь дурдъя. Өр зээл багассан, эдийн засаг тогтворжиж, валютын нөөц нэмэгдсэн. Хамгийн гол шүүмжлэх зүйл нь ам.долларын ханшийг буулгаж чадахгүй өсгөж байгаа явдал. Ам.долларын ханш бидний амьдралд 100 хувь нөлөөтэй. Надад байгаа мэдээллээр ам.долларын ханш 2015 онд 1970, 2016 онд 2147, 2017 онд 2440, 2018 онд 2472, энэ онд 2630 төгрөгт тус тус хүрчээ. Байнгын өсөлттэй явж ирсэн нь эндээс харагдаж байгаа байх. Гэхдээ огцруулна гэдэг нь эцсийн шийдвэр мөн эсэхийг мэдэхгүй юм. Тэртэй тэргүй ганцхан жилийн хугацаа үлдлээ. Энэ хугацаанд сайн шахаад ажиллуулах нь зөв гэсэн байр суурьтай байна.

-Үндсэн хуулийн өөрчлөлтийг энэ хаврын чуулганд багтаан хэлэлцэж амжих болов уу?

-Үндсэн хуулийн өөрчлөлтийг 65 суудал авсан үедээ хийх нь зөв гэдэг дээр санал нэгтэй байгаа. Нэгдүгээрт, УИХ-ын гишүүдийн хариуцлагыг нэмэгдүүлж эргэн татдаг, чуулганд суулгадаг болгохыг хуульд тусгая гэж байгаа нь зөв. Гүйцэтгэх засаглалын УИХ-д хэт барьцаалагдсан байдлыг нь өөрчилж, эрх мэдлийг нь нэмэгдүүлье гэж байгаа ч дэмжиж байгаа. Парламентын засаглалтай бусад улсуудад байдаг зөв тогтолцоог бид орхигдуулчихсан байж. Түүнийгээ нөхөх гэж байгааг нь зөв юм. Мөн 20 мянган иргэнтэй сум, 200 мянган иргэнтэй дүүрэг хоёрын статус адилхан байгаа. Энэ зүйлүүдийг ч засах хэрэгтэй гэж үзэж байгаа. УИХ-ын гишүүдийн насны доод хэмжээг ч зааж өгөх нь зөв гэж бодож байна. Цэцийн гишүүд болоод шүүгч нарын томилгооны тогтолцоог ч ялгаагүй эргэн харж ярилцах хэрэгтэй байх.

-Та Сонгуулийн тухай хуулийн ажлын хэсэгт байгаа. Энэ удаагийн өөрчлөлтөөр сонгуулийн тогтолцоо өөрчлөгдөх үү?

-Том дарга нар пропорцианаль тогтолцоо нь зөв гэсэн байр суурьтай байгаа юм билээ. Миний хувьд өнөөгийн байгаа мажоритор системээр явах нь зөв гэж үзэж байгаа. Энэ байр сууриа хамгаална. Харин сурталчилгааны самбарын хэмжээг нь багасгаж, тодорхой заасан цэгт байршуулах, сэтгүүлийн хуудасны тоог багасгах зэргийг нь дэмжиж байгаа юм. Эдгээр нь мөн л гадны жишгийг тусгаж байгаа хэрэг юм.

Энэ жил бурханы шашны тэргүүн, төр шашныг хослон баригч, Монгол Улсын сүүлчийн эзэн хаан VIII Богд Жавзандамба хутагтын мэндэлсний 150 жилийн ой тохиож байна. Анх удаа Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Х.Баттулгын зарлигаар түүний тэгш ойг тэмдэглэхээр болжээ. Монголчууд 1911 оны арванхоёрдугаар сарын 29-ний өдрийг Тусгаар тогтнол төр улсаа сэргээсэн баярын өдөр болгон Монгол Улсын Их Хурлаас баталсан хуулиар 2011 оноос хойш тэмдэглэж иржээ. Харин энэхүү 1911 оны үндэсний хувьсгалын удирдагч Богд Хааны тухай тэр бүр мэддэггүй аж.

Ойд зориулсан ажлын хүрээнд “VIII Богд Жавзандамба хутагт шашин төрийг хослуулан баригч хаан хэмээхийн учир” сэдэвт эрдэм шинжилгээний хурал өчигдөр боллоо. Богд Жавзандамба хутагтын шашин төрийг хослуулан баригч гэдэг үүднээс түүхэнд ямар гавьяа байгуулсныг олон нийтэд таниулах зорилгоор уг хурлыг Үндэсний номын сан, Богд хааны ордон музей хамтран зохион байгуулсан юм.

БОГД ХААН ГЭЖ ХЭН БЭ

1869 оны шороон могой жил Түвдэд төрөөд таван настайдаа Монголд бурханы шашны тэргүүн болж өргөмжлөгджээ. 43 настай Монголын үндэсний хувьсгалыг ялалтад хүргэж, тусгаар тогтнол, төр улсыг сэргээн байгуулж, Монгол Улсын эзэн хаан 1911 онд суусан түүхтэй. 1911-1924 онд хамгийн ээдрээтэй хэцүү үед Монголын төрийг тэргүүлж, Монголчуудад тусгаар тогтнол, бие даасан байдал, эрх чөлөө авчирсан үндэсний хувьсгалыг удирдан зохион байгуулсан гавьяатай. Түүнийг социализмын жилүүдэд хамгийн саараар түүхэнд дүрслэн бичиж, уран зохиол, кино урлагт ч болохгүй бүтэхгүй этгээд байсан мэтээр харлуулж ирсэн аж.

Бурханы шашин ХХ зууны эхээр монголчуудыг нэгтгэж, тэргүүн Богд гэгээн үндэсний тэмцлийг удирдаж, ялалтад хүргэсэн нь түүхэн үнэн юм. Тухайлбал, Эзэн Чингисийн алтан ургийн Халхын дөрвөн хан, ноёд, лам хувраг, үндэсний сэхээтнүүд тэр цагт Богд гэгээнтнээ тойрон хүрээлж, тусгаар тогтнолоо аварч болох юм байна хэмээн үзэж, үр дүнд нь үндэсний эрх чөлөөгөө олж авч, туурга тусгаар улсаа сэргээн мандуулсан юм. Монголчууд Манж Чин гүрний эрхшээлээс хоёр зуу гаруй жилийн дараа гарсан нь энэ. Тиймээс Богд гэгээнтэн 1911 оны арванхоёрдугаар сарын 29-ний өдрөөс 1924 оны тавдугаар сарын 20 хүртэл Монгол Улсын төр, шашны тэргүүн, эзэн хаан байлаа.

Богд хааны түүх гэдэг бол XIX зууны сүүлчээс ХХ зууны 30-аад он хүртэлх үеийн монголчуудын түүх юм. Монгол Улсын хаан Богд Жавзандамба хутагтын мэндэлсний 150 жилийн ой тэмдэглэх Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн буулгасан зарлиг нь Богд хааны тухайд Монголын төрөөс үзүүлж буй цагаатгал хэмээн үзэж буйгаа эрдэм шинжилгээний хурлын үеэр түүнийг судлаач эрдэмтэд хэлж байв. Түүний тэгш ойн хүрээнд Бурхны шашин хийгээд Богд хааны тухай үзэл суртлын дор хуурмаг бичигдсэн уран зохиол, дуу шүлэг, кино, үзвэрүүд үнэн бодитой болж, зөв голдиролдоо орно байх хэмээн найдаж байгаагаа ч судлаач эрдэмтэд хэлэв.

Хурлын үеэр Богд хааны ордон музейн захирал Ц.Эрдэнэбаатартай ярилцлаа.

-VIII Богд Жавзандамба хутагтын мэндэлсний 150 жилийн ойд зориулан ямар ажлууд төлөвлөөд байгаа вэ?

-Богд Жавзандамба хутагтын түүхэнд гүйцэтгэсэн үүргийг Монголын социалист нийгмийн залуус ер нь хананы цаад талаас харсан. Хананы наад талаас харж буй зүйл нь феодал ноёд, ард түмнийг шашнаар мунхруулагч, Монгол Улсын түүхэнд гай болсон хүн мэтээр ойлгож ирсэн. Энэ цагт Монголын судлаач эрдэмтэд архивын болон бусад судар бичгүүдэд тэмдэглэгдэж ирсэн баримтуудыг дэлгэн Богд хаан Монгол Улсын түүхэнд гүйцэтгэсэн үүрэг улам тодорч байна. Богд хаан хэн бэ гэвэл “Чингисийн алтан ургийн буюу язгуурын төрийг байгуулж чадсан даяар Монголын оюун санааны том удирдагч байжээ” гэсэн товчхон дүгнэлт гарч байгаа юм. Энэ дүгнэлтийг улам бататгасан олон ажлыг Богд хааны ордон музейн зүгээс хийж байна. Өөрөөр хэлбэл түүний өмнөх долоон дүрийн түүхэн болоод уран бүтээл, сургаал номлолын баримт сэлтийг олон түмэнд дэлгэж байгаа. Богд хаантай холбоотой өөрийнх нь нэлээд баримт бий. Дээрээс нь өнөөдөр Богд хааны ордон музей гэж нэрлэж байгаа тухайн цаг үеийн Богд хааны ордуудын тухай баримтуудыг дэлгэж ном хэвлэмэлийг гаргахаар бэлэн болголоо. Эхний гурван ном гарчихсан. Төлөвлөсөн 16 ном бий. Долдугаар сард хагас нь гарчихна.

-Аргын тооллоор хэдэн сарын хэдний өдөр тохиох вэ?

-Арваннэгдүгээр сарын 4-ний өдөр буюу намрын тэргүүн сарын шинийн арван тавны өдөр Богд хааны мэлмий гийсний 150 жилийн ой тохиож байгаа. Тэр хүртэл төлөвлөгөөт ажлууд хийгдчих байх гэж харж байгаа. Богд хааны өөрийнх нь байгуулсан ордууд, амьдарч байсан ногоон, өвлийн ордон бол 150 жилийн ойн хүрээнд яригдах ёстой асуудал.

-Ерөнхийлөгчийн зарлиг гарч, анх удаа хааны ойг тэмдэглэхээр болсон гэсэн үү?

-Тийм. Ерөнхийлөгч зарлиг, Ерөнхий сайд У.Хүрэлсүх захирамжаа гаргасан. Энэ хүрээнд юу юу хийх ёстой вэ гэхээр нэгдүгээрт, Монгол Улс даяар Богд хааны мэлмий гийсний 150 жилийн ойг тэмдэглэх, хоёрдугаарт, тэмдэглэн өнгөрүүлэхтэй холбоотойгоор дөрвөн чиглэлийн ажил хийхийг үүрэгдсэн. Нэгдүгээрт, Богд хааны ордон музейн орчимд дурсгалын цогцолбор байгуулах, хоёрдугаарт Хутагтын түүх, Монголын төлөө шашин болоод төрд хийсэн үйл хэргийн талаар олон улсын эрдэмтдийн эрдэм шинжилгээний хурал хийх, гуравдугаарт, Хутагтын дурсгалд зориулсан кино бүтээх (баримтат болон уран сайхны), дөрөвдүгээрт, Хутагтын түүх, амьдралын талаар судалгаа хийж, баримтуудын нэгтгэл хийх гэсэн үүрэг өгсөн.

-Шашин төрийг хослуулан барина гэдэг нь ямар ач холбогдолтой байсан бэ?

-Богд хаан бол нэг талаас төрийн тэргүүн, нөгөө талаас шашны тэргүүн. Шашин төрийг хослон барьж байсан, монголчуудын хос ёсны онол дор тухайн цаг үеийн даяар Монголыг захирдаг байжээ гэж харагдаж байгаа юм. Хос ёс гэдэг бол төрийг шашнаар бататгах, нөгөө талаар шашныг төрөөр мандуулах ийм л асуудал. Тэгэхээр үүнийг яагаад үзэл баримтлалаа болгон явж байсан бэ гэхээр өнөөдөр ч гэсэн олон улс, улс төрд ч харагдаж л байдаг. Аливаа үндэстний эв нэгдэл гэдэг бол түүний шүтэн бишрэхүй, өөрийнх нь тотемчлогдсон үзэл суртлын олон маргаан бий болж, шашны мөргөлдөөний бий болсон түүхүүд дэлхийн улс орон бүрд л байгаа шүү дээ. Тухайн цаг үед Богд хаан шашны тэргүүн гэдэг утгаараа даяар монголчуудын ганц шүтээн, дээдэлж хүндэлдэг хүн байсан болохоор 1911 оны үндэсний хувьсгал ялсан гэж харагдаж байгаа.

-Түүх сөхвөл хэрхэн тусгаар улсаа байгуулсан юм бол?

-Тухайн цаг үед Манж, Чин гүрэн бууран доройтоод түүний төрийг Дундад иргэд шууд залгамжлан авсан. Тэр шууд залгамжлалын хүрээнд Манж, Чин гүрэнд дагаар байсан улсууд Дундад улсад дагаар орчихсон. Түүнээс урьтаж, Монгол Улс тусгаар тогтнолоо зарлах ёстой гэдгийг түрүүлэн харж алтан ургийн ноёд, лам хуврагуудтай хамтран, туурга тусгаар улсаа байгуулж чадсныг өнөөдрөөс л бид тодруулж байгаа шүү дээ. Өмнө нь тодруулж чадаагүй л байв. Тэгэхээр энэ хийж байгаа ажлууд Богд хааны үйл хэргийг үнэн зөвөөр нь тодруулж, олон түмний өмнө гаргасан бүтээлүүд болох болов уу гэсэн бодолтой байна. Өөрөөр хэлбэл “Яг энэ эгзэгтэй цаг үед ван, ноёд, түшмэд, шар хар феодал, хувраг бүгд хамтдаа нэгэн зүг сэтгэж улс Монголоо тусгаар тогтнуулахгүй бол миний найман дүрийг шүтсний хэрэг үл гарна” гэж VIII Богд Жавзандамба өөрөө хэлсэн байдаг. Өндөр гэгээн Занабазараас авахуулаад зуун зуун жил монголчуудын шашны тэргүүн шүтээн нь болж байсан тэдгээр улсуудыг шүтэх гол шалтгаан нь 1911 оны хувьсгал юм шүү гэдгийг шашнаар ойлгуулж, мэдрүүлж нэгэн дор цуглуулж чадсны хүчинд (өнөөдрийн урд зүгийн орноос) туурга тусгаар оршиж ирсэн юм байна гэсэн ийм л товчхон дүгнэлт гарч буй юм.

-Богд хааны тухай өгүүлсэн номууд олон нийтэд худалдаанд гарах уу?

-Номын худалдаагаар зарагдана. Олон түмэнд түгээх, номын сангуудаар тараана. Ер нь олон нийтэд аль болох их мэдээлэл түгээхээр л ажиллаж байна. Түүнийг дагасан олон бүтээлүүд үргэлжлэн гарах байх. Номоор нь кино, жүжиг, дуурь, бүжгэн жүжиг гээд урлагын ямар салбар байдаг юм тэр бүрээр дамжуулан олон түмэнд хүргэх ажлууд хийгдэнэ. Энэ мэтээр жижиг, том гэлтгүй бүх чиглэлээр зорин ажиллаж байна. Бас нэгэн гол ажил нь Богд хааны ордон музейд цуврал үзэсгэлэнгүүд гарна.

-Хүүхэд залууст зориулсан сургалт сурталчилгаа, лекц семинар зэрэг ажлууд хийгдэх үү?

-Манай музейн хийх ёстой ажлуудын нэг том нь боловсролын ажил. Нэлээн олон ЕБС-ийн захирал, нийгмийн ажилтантай ярилцсан. Зуны ордон байгаль цаг уурынхаа нөхцөлөөр байдаг. Өвлийн улиралд хүйтэн, дулааныг шийдээд тавья гэсэн ч боломжгүй. Тиймээс сэрүүн хүйтэн цагт хүүхдүүд ханиад томуу тусах эрсдэлтэй. Тиймээс хүйтэн сэрүүний улиралд ажиллахад тохиромжгүй. Одоо цаг уярч, урин ирж байгаа болохоор хүүхдүүдэд боловсролын ажлаа үргэлжлүүлэн хийнэ. Манай улсад гайхамшигтай зүйлс олон. Гэхдээ олон улсыг хараад байхад манайд дутагдалтай зүйлүүд их бий. Жишээлбэл, бид гадаад руу очихдоо дэлгүүр хоршоогоор хэсэх гэж явдаг бол харь гүрний улсууд гадааддаа байна уу, дотооддоо байна уу аль ч зүгт явахдаа зайлшгүй музей үздэг. Гадны болон дотоодын өв соёлтойгоо танилцдаг. Түүхийг үзсэн хүмүүсийн тархинаас түүх нь мартагддаггүй юм байна л даа. 3-7 насны хүүхэд харсан зүйлээ үл мартдаг өвөрмөц нас. Тиймээс бага насны хүүхдүүдээ байнга дагуулж музей үзнэ.

-Үнэ төлбөрийн хувьд тогтсон ханшаараа байх уу. Хөнгөлөлт урамшуулал бий юу?

-Бид зарим эвентүүд дээрээ ахмад настан, хүүхэд оюутнууд, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэддээ үнэ төлбөргүй үйлчилдэг. Дээрээс нь энгийн үзэгчдээ тавин хувь хөнгөлдөг.

“La santе”эмнэлгийн ерөнхий захирал З.Болормаатай ярилцлаа.

-Эмнэлгийн нэр ямар утгатай юм бол…?

-“Lа santе” гэдэг нь “santе” гэдэг үгээс гаралтай. Энэ нь Францаар эрүүл мэнд гэсэн утгатай үг. Нэг ёсондоо хамгийн дээд аз жаргалыг бэлгэдсэн үг. Эрүүл мэндийн төлөө гэсэн ухагдахуунтай. “La santе” гэж эрүүл мэндийн төлөө он солигдох мөч бүрт хундага тулгадаг Европын уламжлалт үг. 2016 оноос хойш манай үүд хаалгаар зуу зуун эмэгтэйчүүд орж ирлээ.

–“La santе” эмнэлэг ямар үйлчилгээг түлхүү үзүүлдэг вэ?

-Манай эмнэлэг эмэгтэйчүүдийн бага аарцаг ёроолын булчин, нөхөн сэргээх эмчилгээг хийдэг. Бага аарцаг ёроолын булчин гэхээр давсаг, умай, үтрээ, шулуун гэдсийг холбосон суурь булчинг хэлж байгаа юм.

-Бусад эмнэлгүүдээс ямар давуу талтай вэ?

-Эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээ үзүүлдэг эмнэлгийн үйл ажиллагаатай. Бид нийгмийн хариуцлагын хүрээнд зөвхөн эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээг өгөөд зогсохгүй, өвчин эмгэгээ зуун хувь эрүүл аргаар анагааж, эдгээх боломжийг олгодог. Өвчинг үүсгээд буй буруу дадал хэвшлийг алга болгож, өвчин үүсэхээс өмнө урьдчилан сэргийлэх зөв дадлыг үр удамдаа үлдээгээсэй гэж зөвлөдөг. Тиймээс эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээнээс гадна, эрүүл мэндийн боловсролыг өгдөг. Гэхдээ ганцхан зөвлөгөө өгөөд дуусахгүй. Өөр давуу тал бий. Францын эрүүл мэндийн даатгалд хамрагдсан аарцаг ёроолын булчин чангалдаг эмчилгээг Монголд анх удаа албан ёсны эрхтэйгээр 2016 оноос үйл ажиллагаанд оруулж, нэвтрүүлсэн. Эмч мэргэжилтнүүдээ олон улсын сургалтуудад хамааруулдаг. Мөн Францаас багш нар ирж чиглэл өгдөг юм. Туршилтаасаа гараад хэдэн зуун хүнд үр дүнгээ өгсөн. Мөн даатгалд хамрагдсан эмчилгээнд тулгуурлан Европ стандартын дагуу эмчилгээ, үйлчилгээ явуулахыг хичээдэг. Сөрөг, гаж нөлөөтэй зүйл байхгүй. Эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээ чанартайгаас гадна халдвар хамгааллыг баримталж ажилладаг. Тодруулбал, бүхий л зүйлсийг нэг удаагийн хэрэгслээр шийдэж өгдгөөрөө давуу талтай.

-Эмэгтэйчүүдийн өвчлөлийг судалсан судалгаа бий юу?

-Албан ёсоор батлуулаад салж байгаа 30004000 гэр бүл бий. Энэ нь зөвхөн жилийн дундаж үзүүлэлт. Гэр бүлийн гадуурх харилцаа маш их байна. Энэ болгон нь нийгмийн өвчлөл юм. Дээрээс нь гурван хүн тутмын хоёр нь шээс задгайралтай. Таван хүн тутмын дөрөв нь цагаан мах эргэдэг, шамбарам өвчинд өртдөг гэсэн судалгаа бий. Цэвэршилтийн дундаж нас 55 байсан бол одоо 35 настайд энэ шинж тэмдэг илэрч байна. Үүнээс гадна бэлгийн замын өвчний тоо, статистик судалгаа асар их боллоо. Эмэгтэйчүүдийн өвчлөл улам залуужиж, статистик судалгаа нь жилээс жилд өсч буй нь хамгийн харамсалтай.

-Шээсээ удаан барихаар биеэр тарах эрсдэлтэй гэдэг. Ер нь шээс барих нь ямар үр дагавартай вэ?

-Шээс барих нь өөрөө байж боломгүй зүйл. Шээсээ барьж байгаад л давсаг руугаа хүчтэй цохиулбал давсаг хагарах эрсдэлтэй. Түүнээс биш шээс биеэр тарна гэсэн ойлголт байхгүй. Харин аарцгийн булчин барихгүй сулраад, буруу хэвшил тогтвол хаагдаад шээсээ гаргаж чадахгүй болгочихдог. Эсвэл барьж чадахгүй болно.

-Бэлгийн замын өвчлөл даамжрах болсон нь юунаас үүдэлтэй вэ?

-Нэг ёсондоо нөхөн үржихүйн боловсролгүйтэй холбоотой. Аарцаг, умай, үтрээ гэх нөхөн үржихүйн эрхтнээ мэдэхгүйгээс үүдэлтэй. Хэрхэн яаж суларч гэмтдэгийг нь ч мөн мэдэхгүй байна. Нийгмийн үнэ цэнэ болсон гэр бүлийн бэлгийн боловсрол манайд огт байхгүй. Наад зах нь үтрээний булчингийн уян хатан чанарын хэмжээг аппаратаар үзэхээр маш их хувийн алдагдалтай гардаг. Үүнийг дагалдаад бүх өвчний суурь гэмтэл үүсч болзошгүй.

-Эмэгтэйчүүд нөхөн үржихүйн боловсрол, түүний талаарх хэр ойлголттой байдаг вэ?

-Нөхөн үржихүйн эрхтэн гээд ярихаар садар самуун гэж ойлгох буруу хандлага бий. Эмэгтэйчүүдийн эрүүл мэндийн бүх суурь үтрээнд оршино. Аз жаргалтай, бат бөх амьдралын суурь нь энэ юм. Тиймээс тархи мэдрэл гэж ярихаас өмнө үтрээгээ ярих ёстой. 19801990 оны үед 1516 настай хүүхдүүдэд сарын тэмдэг илэрдэг байсан бол одоо 10 настайд нь сарын тэмдэг ирдэг боллоо шүү дээ. Шинжлэх ухаан хөгжихийн хэрээр үүнийг дагалдан хүний биеийн анатоми, бүтэц өөрчлөгдөж байна. Ийм учраас шат шатанд нь эрүүл мэндийн боловсролыг өгөх нь чухал. Үтрээ гэдэг чинь элэг, бөөр, зүрхтэй л яг адил булчинлаг эрхтэн шүү дээ. Ер нь энэ талаарх ойлголт бага.

-Бэлгийн боловсролыг олгох нь тулгамдсан асуудал болоод байна гэж анзаарлаа…?

-Дөнгөж 13 настай, юугаа ч мэдэхгүй охид үр хөндүүлж байна. Ариун нандин харилцааг гэр бүл зохиосныхоо дараа хийх ёстой гэдэг мэдээ мэдээлэл байхгүйгээс үүдэн өөрсдийгөө гэмтээж буй. Тиймээс энэ талаар эцэг эхчүүд боловсролтой болох нь зүйтэй. Хэрэв боловсролгүй бол эргээд үр хүүхдэдээ гэр бүлийн ариун нандин харилцаа гэж юу байдгийг яаж ярих юм бэ.

П. САЙНЖАРГАЛ