Month: March 2019

Төсвийн байнгын хороо долоон асуудал хэлэлцэн шийдвэрлэв

Post author By
Post date 2019-03-20
No Comments on Төсвийн байнгын хороо долоон асуудал хэлэлцэн шийдвэрлэв

Улсын Их Хурлын 2018 оны намрын ээлжит бус чуулганы Төсвийн байнгын хорооны өнөөдрийн (2019.03.19) хуралдаан 14 цаг 52 минутад гишүүдийн 52.6 хувийн ирцтэй эхэлж, долоон асуудал хэлэлцэн шийдвэрлэлээ.

Санхүүжилтийн ерөнхий хөтөлбөр, зээлийн хэлэлцээрийн төслүүдийг зөвшилцөхийг дэмжив

Хуралдааны эхэнд Засгийн газраас 2019 оны 01 дүгээр сарын 18-ны өдөр өргөн мэдүүлсэн Монгол Улсын Засгийн газар, Бүгд Найрамдах Польш Улсын Засгийн газар хооронд байгуулсан нөхцөлт зээлийн ерөнхий хэлэлцээрийн нэмэлт, өөрчлөлтийн төслийн зөвшилцөх асуудлыг хэлэлцлээ.

Энэ талаарх төсөл санаачлагчийн илтгэлийг Сангийн сайд Ч.Хүрэлбаатар танилцуулсан. Тэрбээр, Бүгд Найрамдах Польш Улсын Засгийн газраас Монгол Улсын Засгийн газарт олгож буй 50 сая еврогийн нөхцөлт зээлийн ерөнхий хэлэлцээрийг 2017 оны 05 дугаар сарын 09-ний өдөр байгуулсан. Энэ хүрээнд Монгол Улсын Засгийн газрын 2018 оны 01 дүгээр сарын 24-ний өдрийн 25 дугаар тогтоолоор зургаан төслийг хэрэгжүүлэхээр тогтсон гэв. Нөхцөлт зээлийн ерөнхий хэлэлцээрт заасан гэрээг байгуулах хүчинтэй хугацааг нэг жилээр сунгах шаардлагатай байгааг Сангийн сайд танилцуулгадаа онцлов.

Хэлэлцэж байгаа асуудалтай холбогдуулан Улсын Их Хурлын гишүүн Д.Тогтохсүрэн, З.Нарантуяа нар асуулт асууж, хариулт авсны дараа Монгол Улсын Засгийн газар, Бүгд Найрамдах Польш Улсын Засгийн газар хооронд байгуулсан нөхцөлт зээлийн ерөнхий хэлэлцээрийн нэмэлт, өөрчлөлтийн төслийг зөвшилцөхийг хуралдаанд оролцсон гишүүд 100 хувьдэмжив. Иймд Төсвийн байнгын хороо энэ талаархсанал, дүгнэлтээ Аюулгүй байдал, гадаад бодлогын байнгын хороонд хүргүүлэхээр тогтов.

Үргэлжлүүлэн Монгол Улсын Засгийн газар, Азийн хөгжлийн банк хооронд байгуулах “Санхүүжилтийн ерөнхий хөтөлбөр”-ийн төслийн зөвшилцөх асуудлыг хэлэлцлээ.

Засгийн газраас 2019 оны 02 дугаар сарын 02-ны өдөр өргөн мэдүүлсэн уг төслийн талаар Засгийн газрын гишүүн, Сангийн сайд Ч.Хүрэлбаатар танилцуулсан. Тэрбээр танилцуулгадаа, Засгийн газар Азийн хөгжлийн банктай 2017-2020 онд хамтран ажиллах стратегийг тохирч, санхүү, хөдөө аж ахуй, боловсрол, эрүүл мэнд, хөдөлмөр эрхлэлт, байгаль орчны хамгаалал, ниймгийн салбаруудад хамтран ажиллахаар тохиролцсон. Уг асуудлын хүрээнд АХБ-аас 2019-2020 онд Монгол Улсад 334.0 сая ам.долларын санхүүжилтийн эх үүсвэрийг хуваарилсан бөгөөд үүнээс Энгийн эх үүсвэрээс 252.0 сая ам.долларын, АХБ-ныХөнгөлөлттэй энгийн эх үүсвэрээс 82.0 зээлийн санхүүжилтийг олгохоор төсөлд тусгагдсан гэв.

Мөн Монгол Улсад хуваарилагдсан зээлийн санхүүжилтээр хэрэгжүүлэх төслийг тодорхойлохдоо эдийн засгийг төрөлжүүлэх, бизнесийн орчинг сайжруулах, ажлын байр бий болгох зэрэг үндсэн чиглэлийг баримталж,хөдөө аж ахуй, хүнс, ногоо тариалах, усалгаатай тариалалтыг дэмжих зэрэг таван чиглэлээр төсөл хэрэгжүүлэхээр тохиролцсон. АХБ-тай хамтран хэрэгжүүлэх төслүүдийн зээлийн санхүүжилтийг цаг хугацаанд ньавах, зээлийн хэлэлцээрүүдийг хугацаа алдалгүй АХБ-ны Захирлуудын зөвлөлөөр батлуулах шаардлагатай байгаа тул төслүүдийн зээлийн асуудлыг Улсын Их Хурал, Байнгын хороодтой нэгтгэсэн байдлаар зөвшилцөж, соёрхон батлуулах зорилгоор Санхүүжилтийн ерөнхий хөтөлбөрийг боловсруулсан гэж байлаа.

Улсын Их Хурлын гишүүн Ш.Раднаасэд, З.Нарантуяа, Н.Амарзаяа нарын зүгээс Санхүүжилтийн ерөнхий хөтөлбөрийг хаана, ямар эх үүсвэрийг бодлогоор дэмжих гэж байгааг илүүтэй тодруулсан юм. Түүнчлэн гишүүдийн зүгээс бүс нутгийн онцлог, хэрэгцээ шаардлагыг харгалзах, баруун бүсэд усалгаатай газар тариалан эрхэлж байсан туршлагыг харгалзан үзэж, усжуулалтай газар тариалан, ногооны аж ахуйг шинээр барихаас илүүтэй өнгөрсөн нийгмийн үед эрхэлж байсан үйл ажиллагаанд тулгуурлаж сэргээн хөгжүүлэх бодлого барьж ажиллах шаардлагатай гэсэн саналуудыг хэлж байв.

Сангийн сайд Ч.Хүрэлбаатар зээлийн ерөнхий хэлэлцээрийг зөвшилцсөний дараа аймаг, сумдад хэрэгжүүлэх асуудлыг тодорхой ярина гэдгийг хариултдаа онцолсон. Ингээд Монгол Улсын Засгийн газар, Азийн хөгжлийн банк хооронд байгуулах “Санхүүжилтийн ерөнхий хөтөлбөр”-ийн төслийг зөвшилцөхийг хуралдаанд оролцсон гишүүд санал нэгтэй дэмжсэн тул энэ талаарх Байнгын хорооны санал, дүгнэлтийг Аюулгүй байдал, гадаад бодлогын байнгын хороонд хүргүүлэхээр тогтов.

Дараа нь Монгол Улсын Засгийн газар болон Европын сэргээн босголт хөгжлийн банк хоорондын “Санхүүжилтийн ерөнхий хэлэлцээр”-ийн төслийн зөвшилцөх асуудлыг хэлэлцлээ.

Засгийн газраас 2019 оны 02 дугаар сарын 26-ны өдөр өргөн мэдүүлсэн уг төслийн талаар Сангийн сайд Ч.Хүрэлбаатар танилцуулав. Монгол Улс Европын сэргээн босголт, хөгжлийн банкны гишүүнээр 2000 онд элсэж, 2006 онд зээлжих эрх бүхий бүрэн эрхт гишүүн болсон. Өнгөрсөн хугацаан тус банкнаас Монгол Улсад нийт 1.6 тэрбум гаруй еврогийн урт хугацааны шууд хөрөнгө оруулалт болон зээлийн санхүүжилтийг нийт 99 төслийг хэрэгжүүлэхэд олгосон байна. ЕСБХБ-ны Монгол дахь үйл ажиллагаа 2017 он хүртэл бүхэлдээ хувийн хэвшилд чиглэсэн байсан бөгөөд Монгол Улсын Засгийн газартай хамтран ажиллах стратегийг баталсан. Ингэснээр тус банкнаас Монгол Улсад хуваарилагдсан зээлийн эх үүсвэр, хэрэгжүүлэх төсөл арга хэмжээг тусгасан “Санхүүжилтийн ерөнхий хэлэлцээр”-ийг зарим гишүүн орнуудын адил байгуулж, хамтран хэрэгжүүлэх төслүүдийг багцлан үр дүнтэй, түргэн шуурхай батлуулах боломж бүрдсэн гэж Сангийн сайд танилцуулгадаа дурдав.

Зээлийн хэмжээ нь 300 сая ам.доллар, эргэн төлөгдөх хугацаа 10-18 жил, үндсэн төлбөрөөс чөлөөлөгдөх хугацаа 3-5 жил аж.

Хэлэлцэж байгаа асуудалтай холбогдуулан Улсын Их Хурлын гишүүн Б.Чойжилсүрэн зээлийг зарцуулах төслийн талаар тодруулахад Сангийн сайд Ч.Хүрэлбаатар хариултдаа, Дархан-Уул-Улаанбаатар чиглэлийн авто замыг дөрвөн урсгалтай болох төсөлд Европын сэргээн босголт, хөгжлийн банкны зээлийн 120 сая ам.долларын санхүүжилтийг зарцуулахаар болсныг онцлохын зэрэгцээ бусад төсөл арга хэмжээг тусгайлан ярилцаж шийднэ гэж байлаа. Монгол Улсын Засгийн газар болон Европын сэргээн босголт, хөгжлийн банк хоорондын “Санхүүжилтийн ерөнхий хэлэлцээр”-ийн төслийн зөвшилцөх асуудлыг хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонх дэмжсэн тул Байнгын хорооны санал, дүгнэлтийг Аюулгүй байдал, гадаад бодлогын байнгын хороонд хүргүүлэхээр тогтсон.

Хуулийн төслүүдийн анхны хэлэлцүүлгийг хийлээ

Хуралдаан Засгийн газраас 2018 оны 05 дугаар сарын 11, Улсын Их Хурлын гишүүн Л.Элдэв-Очир нарын гурван гишүүнээс 2018 оны 06 дугаар сарын 08-ны өдөр тус тус өргөн мэдүүлсэн Төрийн болон орон нутгийн өмчийн хөрөнгөөр бараа ажил, үйлчилгээ худалдан авах тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийн анхны хэлэлцүүлгээр үргэлжлэв.

Хуулийн төслүүдийг хэлэлцүүлэгт бэлтгэх Ажлын хэсгийн танилцуулгыг Улсын Их хурлын гишүүн Д.Оюунхорол хийсний дараа Улсын Их Хурлын гишүүн З.Нарантуяа, О.Батнасан, Г.Тэмүүлэн, Ш.Раднаасэд, Ө.Энхтүвшин, Д.Эрдэнэбат нар асуулт асууж, тодрууллаа. Гишүүдийн зүгээсхуулийн төсөлд төрийн болон орон нутгийн өмчийн хөрөнгөөр бараа ажил, үйлчилгээ худалдан авахдаа хамгийн бага үнийг сайн гэж үнэлж тендер шалгаруулах, түүнчлэн тендерт шалгарч чадаагүй аж ахуйн нэгжүүд үндэслэлгүй гомдол гаргаснаас бүтээн байгуулалтын ажил саатах, хугацаа алдах, хохирол хүлээдэг асуудалд хариуцлага тооцсон заалт тусгасан эсэхийг илүүтэй лавласан.

Ажлын хэсгийн ахлагч Д.Оюунхорол хариултдаа, төрийн болон орон нутгийн өмчийн хөрөнгөөр бараа ажил, үйлчилгээ худалдан авах тендер шалгаруулахад хоёр шалгуурыг тавьсан. Тендер зарласан аж ахуйн нэгжүүдээс эхний шалгуурт техникийн үзүүлэлт, чанар, стандартын шаардлага хангасан байдлыг харгалзана. Энэ шалгуурыг давсан аж ахуйн нэгжүүдээс тендертээ мэдэгдсэн хамгийн бага үнийг нь үнэлж, сонгоно гэсэн заалт оруулсан. Олон улсын жишиг ч хамгийн бага үнэ гэсэн шалгуур тавьдаг гэдгийг онцлов.

Хуулийн төсөлд тендерт оролцсон бүх компанийн материалыг ил болгохоор заасан. Өмнө нь бүх зүйл нууц байсан. Тендерийн материалыг ил тод болгосноор шалгарсан компани болон шалгарч чадаагүй аж ахуйн нэгжүүд давуу болон сул талаа мэдэх, нээлттэй байдал үүсэх тул үндэслэлгүйгээр гомдол гаргаж, ажил унагаадаг, цаг алддаг байдлыг арилна гэж Сангийн сайд Ч.Хүрэлбаатар нэмж тайлбарлаж байлаа.

Дараа нь Төрийн болон орон нутгийн өмчийн хөрөнгөөр бараа ажил, үйлчилгээ худалдан авах тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай нэгтгэсэн хуулийн төслийн талаар Ажлын хэсгээс гаргасан зарчмын зөрүүтэй 17 саналаар хураалт явуулсан. Ажлын хэсгээс гаргасан саналын томьёоллыг гишүүдийн олонх дэмжсэн юм. Тухайлбал, төслийн 1 дүгээр зүйлд 55.9 дэх буюу “Тендерт оролцогчийн гомдлыг үндэслэлгүй гэж шийдвэрлэсэн тохиолдолд энэ хуулийн 20.7.3-т заасны дагуу тендерийн баталгааг улсын орлого болгох дээд хэмжээг 20 сая төгрөгөөс хэтрэхгүй. Гомдлыг үндэслэлтэй гэж шийдвэрлэсэн бол тендерийн баталгааг буцааж олгоно” гэсэн хэсэг нэмэхийг хуралдаанд оролцсон гишүүдийн 83.3 хувь нь дэмжив.

Харин Улсын Их Хурлын гишүүн Д.Тогтохсүрэн төслийн 3 дугаар зүйлийн 12 дахь заалт буюу 47 дугаар зүйлийн 47.5 дахь хэсгийг төрийн бус байгууллагуудад давуу байдал олгох, бизнесийн дотоод хэрэгт хөндлөнгөөс оролцсон асуудал тул дэмжих шаардлагагүй гэснийг хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонх дэмжив. Иймд “Энэ хуулийн 47.4-т заасан үнэлгээний хорооны бүрэлдэхүүнийг томилох, ажиллах журмыг төсвийн асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын гишүүн батална. Салбарын мэргэжлийн холбоод, хувийн хэвшлийн төлөөллийг үнэлгээний хорооны бүрэлдэхүүнд томилохдоо нийслэлд Үндэсний худалдаа, аж үйлдвэрийн танхимын, аймаг түүний салбар зөвлөлийн саналыг үндэслэл болгоно” гэсэн Ажлын хэсгийн санал дэмжигдсэнгүй.

Гишүүдийн зүгээс хуулийн төсөлтэй холбогдуулан зарчмын зөрүүтэй саналын гаргаагүй тул анхны хэлэлцүүлэг хийсэн талаарх Байнгын хорооны санал, дүгнэлтийг Улсын Их Хурлын гишүүн Д.Оюунхорол чуулганы нэгдсэн хуралдаанд танилцуулахаар тогтов.

Татварын ерөнхий хуулийн шинэчилсэн найруулгын төслийн анхны хэлэлцүүлгийг хийв

Дараа нь Засгийн газраас 2018 оны 05 дугаар сарын 29, Улсын Их Хурлын гишүүн Д.Тогтохсүрэн нарын зургаан гишүүнээс2018 оны 05 дугаар сарын 15-ны өдөр тус тус өргөн мэдүүлсэн Татварын ерөнхий хуулийн шинэчилсэн найруулгын төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн хуулийн төслүүд, Татварын ерөнхий хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн нэгтгэсэн төслүүдийн анхны хэлэлцүүлгийг хийлээ. Хуралдаанд Сангийн яам болон Татварын ерөнхий газрын холбогдох албан тушаалтнууд оролцов.

Хуулийн төслүүдийг хэлэлцүүлэгт бэлтгэх Ажлын хэсгийн танилцуулгыг Улсын Их Хурлын гишүүн Б.Баттөмөр хийсний дараа Татварын ерөнхий хуулийн шинэчилсэн найруулгын төслийн талаарх зарчмын зөрүүтэй 65 саналын томьёолол бүрээр санал хураалт явуулсан. Тухайлбал, төслийн 7 дугаар зүйлд 7.2, 7.3 дахьбуюу Монгол Улсын татварын 29 төрлийгнарийвчлан заасан хэсэг, түүнчлэн 8 дугаар зүйл буюу татварын хувь, хэмжээг тодорхой тогтоосон хэсэг, татварын хууль тогтоомж хэрэгжүүлэх зөвлөмжийг агуулсан 80 дугаар зүйл нэмэхийг гишүүдийн олонх тус тус дэмжсэн.

Мөн төслийн 18 дугаар зүйлд 18.5 дахь хэсэг буюу “Энэ хуулийн 18.3-д заасан үйл ажиллагааг хэрэгжүүлэх журмыг санхүү, төсвийн асуудал эрхэлсэн болон хууль зүй, дотоод хэргийн асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын гишүүн хамтран батална” гэж, төслийн 66 дугаар зүйлд “Авлага битүүмжилсэн хугацаанд өртэй татвар төлөгч гуравдагч этгээдтэй байгуулсан гэрээ, хэлцэлд өөрчлөлт оруулах, дуусгавар болохыг хориглоно” гэж, төслийн 70 дугаар зүйлд “70.3.Татвар төлөгч нөхөн ногдуулалтын актад гомдол гаргасан бол эцсийн шийдвэр гарах хүртэл хугацаанд энэ хуулийн 65 дугаар зүйлд зааснаас бусад тухайн татвар төлөгчийн битүүмжилсэн хөрөнгийг мөнгөн хэлбэрт шилжүүлэх ажиллагааг эхлүүлэхгүй” гэсэн хэсэг тус тус нэмэхийг хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонх дэмжлээ.

Харин Ажлын хэсгээс төслийн 81 дүгээр зүйлд “Татварынхууль тогтоомжийн хэрэгжилтэд өмнө нь гарч байгаагүй нууцлагдмал татварын схем ашиглаж татвараас зайлсхийсэн, зугтсан гэмт хэрэг, зөрчил илрүүлснийг татвар төлөгч хүлээн зөвшөөрсөн, эсхүл маргаан таслах зөвлөл, шүүхийн эцсийн шийдвэр гарч төсөвт орлого оруулсан татварын алба, татварын улсын байцаагчид санхүү, төсвийн асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын гишүүний шийдвэрээр мөнгөн урамшуулал олгож болно” гэсэн хэсэг нэмэх саналыг татаж авав. Гишүүдийн зүгээс урамшуулал олгох санхүүгийн эх үүсвэр тодорхой бус гэж байлаа.

Түүнчлэн төслийн 87 дугаар зүйлийн 87.1 дэх хэсгийн “2019 оны 01 дүгээр сары 01 гэснийг 2020 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс” гэж төслийн 26 дугаар зүйлийн 26.1.1 дэх заалтыг “татвар төлөгчийн эцэг, эх, ах, эгч, дүү, хүүхэд, өвөг эцэг, эмэг эх, ач зээ, хамтран амьдрагч эхнэр нөхөр болон, хамтран амьдрагчийн эцэг, эх, төрсөн ах, эгч, дүү” гэж өөрчлөн найруулах саналыг гишүүдийн олонх тус тус дэмжив.

Дараа нь Татварынерөнхий хуулийн шинэчилсэн найруулгын төслийн хамт өргөн мэдүүлсэн Татварын ерөнхий хуулийг дагаж мөрдөх журмын тухай, Зөрчлийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай, Аж ахуйн үйл ажиллагааны тусгай зөвшөөрлийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай, Дампуурлын тухай хуульд нэмэлт оруулах тухай, Ашигт малтмалын тухай хуульд нэмэлт оруулах тухай, Хуулийн этгээдийн улсын бүртгэлийн тухай хуулийн зарим хэсэг, заалтыг хүчингүй болсонд тооцох тухай, Банкны тухай хуульд нэмэлт оруулах тухай, Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай, Гаалийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай зэрэг есөн хуулийн төслийн талаарх зарчмын зөрүүтэй саналын томьёолол бүрээр санал хураалт явуулсныг хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонх дэмжсэн. Тухайлбал, Татварын ерөнхий хуулийг дагаж мөрдөх журмын тухай хуулийн төслийн 4 дүгээр зүйл “2019 оны … дугаар сарын …. ны өдөр баталсан Татварын ерөнхий хууль (Шинэчилсэн найруулга)-ийг буцаан хэрэглэхэд татвар төлөгчийн эрх зүйн байдлыг дордуулахаар бол 2008 оны 05 дугаар сарын 11-ний өдөр баталсан Зөрчлийн тухай хуулийн 11.19 дүгээр зүйлийн 1, 3, 4, 5 хэсгийг буцаан хэрэглэж, тухайн хуулийн заалтыг дагаж мөрдөнө” гэсний 5 дугаар зүйлийг хасч, өөрчлөн найруулах Ажлын хэсгийн саналыгхуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонх дэмжив. Түүнчлэн төсөлд “Хуулийн этгээдийн Улсын бүртгэлийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хууль батлагдсантай холбогдуулан 2020 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс өмнө хуулийн этгээдийн улсын бүртгэлд бүртгүүлсэн хуулийн этгээд нь тухайн хуулийн этгээдийн эцсийн өмчлөгчийн мэдээллийг 2021 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдөрт багтаан хуулийн этгээдийн улсын бүртгэлд бүртгүүлнэ” гэж шинээр 11 дүгээр зүйл нэмэх Ажлын хэсгийн санал дэмжигдэв.

Мөн Зөрчлийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийн 1 дүгээр зүйлд заасан 11.19 дүгээр зүйлд “8.3 энэ хуулийг 8.1, 8.2-т заасан өмнөх тайлант сарын хугацаанд олсон орлогыг тодорхойлох боломжгүй бол төлбөрийн баримт олгоогүй, эсхүл төлбөрийн баримтыг борлуулалтын үнийн дүнгээс зөрүүтэй олгосон хүнийг нэг мянга таван зуун нэгжтэй тэнцэх хэмжээний төгрөгөөр, хуулийн этгээдийг арван таван мянган нэгжтэй тэнцэх хэмжээний төгрөгөөр торгоно” гэсэн хэсэг нэмэхийг хуралдаанд оролцсон гишүүдийн 69.2 хувь нь дэмжсэн. Энэ талаарх Төсвийн байнгын хорооны санал, дүгнэлтийг Улсын Их Хурлын гишүүн Б.Баттөмөр чуулганы нэгдсэн хуралдаанд танилцуулахаар тогтов.

Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төслийн анхны хэлэлцүүлгийг хийлээ

Үргэлжлүүлэн Засгийн газраас 2018 оны 06 дугаар сарын 22-ны өдөр өргөн мэдүүлсэн Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн хуулийн төслүүдийн анхны хэлэлцүүлгийг хийв.

Хэлэлцэж байгаа асуудалтай холбогдуулан Улсын Их Хурлын гишүүн Ж.Эрдэнэбат, Г.Тэмүүлэн, Ц.Даваасүрэн, Х.Болорчулуун нар асуулт асууж, хариулт авлаа. Үргэлжлүүлэн хуулийн төслийн талаар Ажлын хэсэг болон Улсын Их Хурлын гишүүн М.Билэгт, Г.Тэмүүлэн, Д.Оюунхорол, Х.Болорчулуун нараас гаргасан зарчмын зөрүүтэй саналын томьёолол бүрээр санал хураалт явуулсан.

Тухайлбал, төслийн 15 дугаар зүйлд “15.1.11Банк, банк бус санхүүгийн байгууллагын зээл төлөгдөхөд учирч болзошгүй алдагдлаас санд төвлөрүүлсэн хөрөнгө” гэж, төслийн 21 дүгээр зүйлд “21.1.10. ашгийн төлөө бус хуулийн этгээдийн дүрэмд заасан зорилгоо хэрэгжүүлэхтэй холбоотой олсон аж ахуйн үйл ажиллагааны орлого, 21.1.11.Холбооны гишүүдээс цуглуулсан Сууц өмчлөгчдийн холбооны дүрэмд заасан үйлчилгээний хөлсний орлого болон Сууц өмчлөгчдийн холбооны эрх зүйн байдал, нийтийн зориулалттай орон сууцны байшингийн дундын өмчлөлийн эд хөрөнгийн тухай хуулийн 6.1.7-д заасан санд төвлөрүүлсэн хөрөнгө” гэсэн хэсэг заалт тус тус нэмэхийг хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонх дэмжив.

Түүнчлэн хуулийн төсөлд “20.2.7 Энэ хуулийн 20.1-д заасныг үл харгалзан энэ хуулийн 18.2, 18.3, 18.4,18.5-д заасан жилийн 300 сая төгрөг хүртэл татвар ногдох орлого олсон, энэ хуулийн 22.1.1-22.1.3-т зааснаас бусад салбарт үйл ажиллагаа явуулж байгаа татвар төлөгчийн тухайн албан татвар ногдуулах орлогод 1 хувиар” гэсэн заалт шинээр нэмэх, үүнтэй уялдуулан “22.1.Жилийн эцсийн татварын тайлангаар энэ хуулийн 18.2, 18.3, 18.4,18.5-д заасан татвар ногдох орлогыг 1.5 тэрбум төгрөгөөс ихгүй байхаар тайлагнасан, доор дурдсанаас бусад салбарт үйл ажиллагаа явуулдаг энэ хуулийн 20.2.7-д зааснаас бусад Монгол Улсын хуулийн дагуу үүсгэн байгуулагдсан албан татвар төлөгчийн энэ хуулийн 20.1-д заасны дагуу ногдуулсан албан татварыг 90 хувиар хөнгөлнө” гэж, “22.2.Энэ хуулийн 22.1-д заасан татварын хөнгөлөлтийг албан татвар төлөгчийн жилийн эцсийн татварын тайлангаар тодорхойлон, энэ хуульд заасан хугацаанд төлсөн албан татвараас буцаан олгох замаар эдлүүлж, мөн хуулийн 28 дугаар зүйлд заасны дагуу буцаан олгоно. Буцаан олголтыг энэ хуулийн 28 дугаар зүйлийн 28.4.2, 28.4.3-т заасан хугацааг үл харгалзан жилийн эцсийн тайлан хүргүүлэх эцсийн хугацаанаас хойш ажлын 30 хоногийн дотор олгоно” гэж тус тус өөрчлөн найруулахыг саналыг хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонх дэмжсэн.

Ингээд Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн хуулийн төслүүдийн анхны хэлэлцүүлэг хийсэн талаарх Байнгын хорооны санал, дүгнэлтийг Улсын Их Хурлын гишүүн Б.Баттөмөр чуулганы нэгдсэн хуралдаанд танилцуулахаар болов.

Хувь хүний орлогын албан татварын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төслийн анхны хэлэлцүүлгийг хийв

Дараа нь Засгийн газраас 2018 оны 05 дугаар сарын 29, Улсын Их Хурлын гишүүн С.Чинзориг нарын гишүүдээс 2016 оны 12 дугаар сарын 28-ны өдөр тус тус өргөн мэдүүлсэн Хувь хүний орлогын албан татварын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн хуулийн төслүүд, Хувь хүний орлогын албан татварын тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн нэгтгэсэн төслүүдийн анхны хэлэлцүүлгийг хийсэн.

Хэлэлцэж байгаа асуудалтай холбогдуулан асуулт асуух гишүүн байсангүй тул Ажлын хэсгээс гаргасан зарчмын зөрүүтэй саналын томьёолол бүрээр санал хураалт явуулсан.

Тухайлбал, хуулийн төслийн 15 дугаар зүйлд “15.9.Малчин өрх, мал бүхий этгээдийн малын ашиг шимээс олдог албан татвар, ногдох орлогод эзлэх энэ хуулийн 15.1.2-т заасан хасагдах жишиг зардлын хувь хэмжээг бүтээгдэхүүний төрөл, онцлогийг харгалзан Засгийн газар батална” гэж, төслийн 23 дугаар зүйлд “Нийслэл (Улаанбаатар) хотоос 550 км-ээс хол байршилтай аймаг, суманд оршин суудаг, тухайн орон нутагт бүртгэлтэй Монгол Улсын иргэн албан татвар төлөгчийн энэ хуульд заасан эцсийн хугацаанд тайлагнаж төлсөн үйл ажиллагааны орлогод ногдох албан татварыг 550 км-ээс хол алслагдсан аймаг, суманд 25 хувиар 1000 км- ээс хол алслагдсан аймаг, суманд 50 хувиар хөнгөлнө” гэж, төслийн 26 дугаар зүйлд “Албан татвар төлөгч нь Монгол Улсад байрладаг аж ахуйн нэгжид ажиллаж, Монгол Улсад байрладаггүй этгээдээс авсан энэ хуулийн 14, 18 дугаар зүйлд заасан орлогод ногдох албан татварыг дараа сарын 10-ны дотор холбогдох төсөвт төлж, тухайн татварын жилийн тайланг дараа оны 02 дугаар сарын 15-ны өдрийн дотор өссөн дүнгээр гаргаж, харьяа татварын албанд хүргүүлнэ” гэж тус тус нэмэх Ажлын хэсгийн саналыг дэмжлээ.

Түүнчлэн Улсын Их Хурлын гишүүн М.Билэгт хуулийн төслийн “8 дугаар зүйлийн 8.3-т малчин өрх, мал бүхий этгээдийн малын ашиг шимээс олдог орлогыг үйл ажиллагааны орлогод хамруулах гэснийг хасах” зарчмын зөрүүтэй санал гаргасныг хуралдаанд оролцсон гишүүдийн 85.7 хувиар дэмжсэн тул Ажлын хэсгээс төслийн 15.1.1, 15.1.2 дахь заалттай саналаа татаж авсан.

Ингээд Хувь хүний орлогын албан татварын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн хуулийн төслийн талаарх Байнгын хорооны санал, дүгнэлтийг Улсын Их Хурлын гишүүн Б.Баттөмөр чуулганы хуралдаанд танилцуулахаар тогтлоо

мэдээ улс-төр

УИХ-ын дарга асан М.Энхболд МАХН-ын дарга Н.Энхбаярыг шүүхэд өгөхөөр болжээ

УИХ-ын дарга асан М.Энхболдыг Худалдаа хөгжлийн банкны хувьчлал болон “Эрдэнэт” үйлдвэрийн 49 хувьтай холбоотой гэх мэдээллийг МАХН-ын дарга Н.Энхбаяр телевизийн нэвтрүүлэгт орох үеэрээ хэлсэн. Тэгвэл УИХ-ын гишүүн М.Энхболд твиттер хуудсаараа дамжуулан хуулийн байгууллагад хандахаа мэдэгдсэн байна. Тэрээр “МАХН-ын дарга Н.Энхбаяр “Цензургүй яриа” нэвтрүүлэгт оролцох үеэрээ “Эрдэнэт” үйлдвэрийн 49 хувь болон ХХБ-ны хувьчлалыг намайг зохион байгуулсан мэтээр ярьж, ямар ч үндэслэлгүйгээр дахин гүтгэлээ. Иймд Н.Энхбаярын ярьсан зүйлийн үнэн худлыг тогтоолгохоор хуулийн байгууллагад хандахаар боллоо” гэжээ.

онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Монгол бол хэвлэлийн эрх чөлөөтэй орон

Post author By
Post date 2019-03-20
No Comments on Монгол бол хэвлэлийн эрх чөлөөтэй орон

БААБАР ИНГЭЖ ӨГҮҮЛЭВ

ТОЙМ ЭХНЭЭСЭЭ ТОМ АМБИЦ БАЙСАН

Үндэстний ТОЙМ сэтгүүл 400 дахь дугаараа гаргаж байна. 1944 оноос хойш хэвлэгдсэн ЦОГ сэтгүүл л гэхэд 329 дугаар хэвлэгдсэн гэхээр ТОЙМ энэ салбартаа бараг рекорд тогтоочихоод байж магадгүй юм. Энэ сэтгүүлийг үүсгэн байгуулсан дурсамжаас яриагаа эхэлье.

-“ТОЙМ”-ыг манай компани дээр анх эхлүүлсэн. Голомт хотхоны нэг өрөө түрээслээд гаргаж эхэлсэн санагдаж байна. ТОЙМ-ын анхны эрхлэгч нь Д.Батбаяр байсан. Артаньян, Гамп, Энхболдбаатар, Жавхлан, Содбаатар тэргүүтэй залуус түүн дээр тал талаас нэмэгдээд нэг баг бүрдсэн. Бид хамгийн гол нь TIME, The Newsweeк сэтгүүлийн форматаар дотооддоо сэтгүүл гаргах амбицтай байсан л даа. Давтамжийг нь ч энэ сэтгүүлүүдийн адил долоо хоног тутмынх байлгахаар төлөвлөсөн. Ийм жижигхэн зах зээл дээр ийм форматын сэтгүүлийг долоо хоног тутам гаргана гэдэг эрсдэл л дээ.

Сэтгүүлийн дизайныг нь хүртэл томоохон сэтгүүлүүдийн форматтай адилхан хийсэн. “National geographic”-ийн шар хүрээ, TIME-ийн улаан хүрээнээс үлгэрлээд хавтасны донжийг шийдэж байв. Гэтэл хэн нь матчихсан юм бүү мэд. Оюуны өмчийн газраас “Улаан хүрээгээ авч хая. Оюуны хулгай боллоо” гэж утасдсан. Тэгээд улаан хүрээгээ янзалж өөр болгосон. Мөн үсэгний шрифт адилхан байна гэсэн. “T” үсэгний хоёр талынх нь үзүүрийг авч хаях гэх мэтээр бас өөрчилсөн. Манай дизайн хийсэн улсууд TIME-руу арай хэтэрхий ойртуулчихсан юм байлгүй. Ер нь ном хийдэг улсууд мэднэ дээ. Үй түмэн үсэгний шрифт байдаг. Харин TIME мэтийн том газрууд бол шинээр зохиолгож, давтагдашгүй хийдэг. Манайд үсэгний шрифт цоо шинээр зохиочихсон хүн байхгүй байгаа юм. Голдуу олон нийтэд зориулаад тавьчихсан фонтоор ажил явуулдаг. Лексус машины “L” логоны загварыг зургаан сая доллараар хийж өгсөн гэдэг. Уг нь харахад энгийн л лого. Гэтэл үнэтэй эд шүү дээ. Асуудал зохиохдоо байна.

-ТОЙМ-ын нийтлэлийн бодлогыг анх хэрхэн боловсруулж байв. Нийтлэлийн хэлбэр, шийдэл нь тухайн үедээ их л өвөрмөц, шинэлэг байсан санагдаж байна?

-Мөн л нийтлэлийн бодлого нь “Тайм” сэтгүүлийг дуурайсан маягтай. Гадаад дотоод мэдээ, тухайн дугаарын голлох өгүүлэл, түүнийгээ тойрсон бичлэгүүд, спорт урлаг гэх мэт. Дараахан нь сэтгүүлийн эрхлэгчээр Мөнхцэцэг ирж “Нью-Йорк таймс” сонинтой “Эргэлтийн цэг” нэртэй асар том, зузаан сэтгүүл шинэ оны өмнө гаргах болсондоо жилийн тоймыг “тоймлодог” боллоо.

МОНГОЛД ӨӨРИЙН ГЭСЭН СУРГУУЛЬ,
НАМ, ТӨРИЙН БУС БАЙГУУЛЛАГА, ЗУРАГТ, СОНИНТОЙ БАЙХ Л ЧУХАЛ

-Цаасан хэвлэлийн зах зээл, сэтгүүл яг сэтгүүл хэлбэрээрээ хэвлэгдэх боломж улам бүр л хумигдаж байна шүү…

-Интернэт гарч ирснээр дэлхий даяар хэвэлмэл материалын зах зээл нэг хэсэг уналтанд орсон. Олон ч сонингууд хаагдсан. Дэлхий дээрх бүх хэвлэмэл материалууд нийлээд 100 тэрбум долларын эргэлттэй байдаг. Гэтэл Аmazon, Google л гэхэд тус бүрнээ 300 тэрбумын эргэлттэй шүү дээ. Гэхдээ сүүлийн үед тэр шахалт саарах боллоо. Тэр байтугай хэвлэмэл сонин, сэтгүүлийн зах зээл тогтворжих хандлагатай болж ирж байна. Интернэтээр л гарна гэж байсан The Newsweeк сэтгүүлийг л гэхэд эргүүлээд хэвлээд эхэлсэн. Бодит цаасан юмаа барьж унших соёл өөрөө алга болчихдоггүй л юм байна.

-Хэвлэл мэдээллийн салбарт тэсрэлт болоод байна уу. хөөсрөл үүсээд байна уу?

-Манайд 400 мянга гаруй твиттер хаяг байх шиг байна. Фэйсбүүк нь бол хэдэн сая хүрч байгаа байх. Гэтэл тэдний ихэнх эх сурвалж хэвлэмэл материал. Хэдэн сонингуудаа мөлжөөд л туугаад байгаа биз дээ. Манайд тэгтлээ бие даачихсан сайт байхгүй. Үнэндээ сайтуудын мэдээллийн гол эх үүсвэр чинь хэвлэмэл материал байхгүй юу. Бие даасан сайт гэвэл “baabar.mn” л байна. Бусад нь цөм сонингоос хусна. “baabar.mn”-ий юмнуудыг ч бас бүгдээрээ барьж аваад, хуулцгаана.

Бид үнэндээ барууны сайтуудын хэмжээнд хүрээгүй байна. Барууны сайтууд өөрөө сурвалжилдаг, эх үүсвэрээ олдог. Түүнээс биш манайхан шиг хуулаад л тавиад байдаг газрууд биш шүү дээ. Энэ тал дээр бид маш хоцрогдолтой. Сэтгүүл зүйн мэргэжилтнүүдийнх нь тоо энэ салбарын хэрэгцээнээсээ хол давчихсан. Нэмээд хэвлэл мэдээллийн байгууллагын тоо нь хүн амынхаа хэрэгцээнээс хамаагүй давчихсан. 430 телевиз байна. Дэлхийд эхний 10-т орох тоо. Манай ард Герман, Бразил орж байна. Төр дэргэдээ мэдээллийн хэрэгсэлтэй байхыг хуулиар хориглосон. Бүгд хувийнх. Энэ жижигхэн зах зээлийг хуваалцаж байгаа болохоор бараг бүгд алдагдалтай. Сум болгон өөрийн телевизтэй байна. Том сумууд бүр 4-5 телевизтэй. Юнивишн, Дидиш рүү ороход л монгол суваг 100 гаруй байна шүү дээ.

Хэдэн жилийн өмнө 23 өдөр тутмын сонинтой байсан. FM-ийн тоо 40 хүрч байгаа байх аа. Сингапур, Япон энэ тэрд бол FM-ийг хотын захиргаанаас зохицуулдаг. Тодорхой зайнд нэг л FM байх ёстой. Тэгэхээр шалгаруулалт гарч ирнэ ээ дээ. Хэрэв зөрчил гарвал тендер зарлаад дараагийн сонирхож байгаа хүн нь ороод явчихдаг. Манайд ийм зохицуулалт байхгүй. Байдаггүй учраас ийм олон FM радио биендээ саад болох ойр долгион дээр шахцалдаад л. Шөнө өдөргүй дуу эргэлдүүлээд орхичихдог болохоор гэр бүлийн амархан ажиллагаа.

-Манайд ер нь хэвлэл мэдээллийн энэ эх захгүй урсгалыг зохицуулдаг механизм хангалтгүй ажиллаж байгаа юм шиг санагддаг?

-Уг нь манайд 1996 оноос төрөөс хараат бус зохицуулах газруудыг байгуулж эхэлсэн. Тэр дагуу байгуулагдсан Мэдээлэл холбооны зохицуулах газар, Эрчим хүчний зохицуулах газар, Усны зохицуулах газар гэж байна. Засгийн газрын харьяа биш бие даасан байгууллага байх ёстой юм. Гэхдээ анх байгуулахдаа одоохондоо хэнд хариуцуулах вэ гэж байснаа, Ерөнхий сайдад ерөнхийдөө хариуцуулчихъя гэж шийдсэн. Тэрийгээ 25 жил засахгүй яваад л байна. Тэгээд нэг хүн суваг авах хүсэлт гаргахаар Ерөнхий сайдаас очиж асуудаг. Өнөөх нь нэг их мундаг хүн. “Нөгөө намын хүнд суваг өгөхгүй” гэж ирээд солиороод сууж байдаг. Уг нь энэ чинь ерөөс засагт хамаагүй ажил байхгүй юу. Үндэсний олон нийтийн телевизийн Үндэсний зөвлөл шиг хараат бус байхаар анхнаасаа зорьсон зүйлийн үндсэн утгыг нь алдуулаад хаячихсан.

Өөр нэг гажиг байна. Олон нийтийн байгууллага гэдэгт сонин хэвлэл ч орно. Монгол Улсын Үндсэн хуулиар иргэд чөлөөтэй эвлэлдэн нэгдэх эрхтэй юм. Түүнийг нь хууль зүйн яам зүгээр л бүртгэх ёстой. Хүүхэд төрчихөөр яасан муухай хүүхэд вэ бүртгэхгүй гэж хэлж болохгүй биз дээ. Нямдорж 2000 онд хууль зүйн сайд болсон доо. Тэр үед “Ерөнхий сайд Энхбаярыг доромжилсон учраас тэр сонин хаалаа” гэх мэт шийдвэр гаргаж байлаа шүү дээ. Бүр клип хүртэл хаасан. Клип хаасан нь эсрэгээрээ реклам болчихож билээ.

-Ер нь ийм олон хэвлэл мэдээллийн байгууллага үлгэн салган амьдраад байгаа нь яг эрүүл үзэгдэл мөн үү?

-Монгол маягийн индивидуализмын л нэг үр дүн юм даа. Нүүдэлчид чинь цөмөөрөө адилхан юм үйлдвэрлэдэг, мах, сүү, арьс, үс ноосноос өөр үйлдвэрлэл байхгүй хүмүүс. Би мах сүүгээ аваачаад танай мах сүүгээр солиод унахгүй шүү дээ. Ганцхан маргалддаг юм байдаг нь бэлчээр. Улсын архивт байгаа 1700-аад оны эхэн үеэс хадгалагдсан бичиг баримтууд ихэнхдээ бэлчээрийн маргаан л байдаг.

Гэтэл бараа солилцоо гэдэг чинь маш чухал соёл. Хятад, Египет, Энэтхэг, Европ дээр үеэс хөгжсөн гол шалтгаан бол бараа солилцоо, худалдаа. Том том голтой, түүгээрээ худалдааны тээвэр хийдэг байсан. Ялгаагүй том гол мөрөнтэй мөртлөө олон том хүрхрээ, мөрөгцгөөр таслагдсан, хоорондоо холбоо муутай учраас Африк хөгжөөгүй. Хөгжил түрүүлэх, хоцрогдох шалтгаан өөрөө байгальтай холбоотой байдаг.

Харин нүүдлийн мал аж ахуй эрхлэхэд асар том талбай хэрэг болно. Бэлчээр нь малынхаа тоог хязгаарлаж таарна. Энэ нутагт 20-30 сая мал л бэлчээрлэж ирсэн. Малынх нь тоо эргээд хүнийхээ тоог хязгаарлана. Энэ нутагт урьд саяас дээш хүн амьдарч байсангүй. Тийм ч учраас дайн дажин, дайжин нүүх миграци маш их гарсан. Хүннү, Жуажань, Түрэг, Монгол гээд асар олон их нүүдэл болсон. Хамгийн сүүлийн том миграци бол Халимагууд. Миграцийн гол шалтгаан нь бэлчээр л байсан.

Хангай газар 20 километр, говь газар 50-60 километр бие биенээсээ алслан амьдарч байгаа айл гэр чинь бүх юмтай байх ёстой болно. Саяхан болтол хөдөө гутлын хэвтэй айл олон байлаа. Өөрөө гутлаа хийгээд авгай хүүхдэдээ өмсгөчихнө. Бүх юмтай болоод ирэхээрээ биенээсээ гуйх юм байхгүй. Хамаарал, хүлцэл бараг үгүй болно. Ийм үед биенийхээ дээр гарах гэсэн нэг уралдаан гарч ирнэ ээ дээ. Тийм ч учраас монголчууд хүүхэддээ, “хүний дор оров” гэж захицгаадаг. Манай аав ээж ч хэлдэг байсан, танай аав ээж ч хэлдэг байсан байх. “Алалц” л гэсэн үг шүү дээ.

Одоо энэ одонд оочерлож, цол хэргэмд шунадаг чинь тэр сэтгэлгээнээсээ салаагүй байгаагийн илрэл. Цөмөөрөө доктор болоод байгаа чинь үүний л илрэл. 10 мянган хүнд оногдох оюутан, доктор, профессорын тоогоор дандаа нэгд орж байгаа шүү дээ манайх. Доктор болохгүй бол нэг л хүний дор орчих гээд байгаа юм шиг…

Үүнийг хөдөлмөрийн хуваарь дээр буулгаад харахаар бүр ч хэцүүхэн дүр зураг харагдана. 1937-1938 онд 6500 байшин нураасан. Тэнд монголчуудын барьсан нэг ч байшин байхгүй. Бүр дээр үеэсээ барилга байшин барих ажлыг боолын, олзлогдогсдын хөдөлмөр гэж үздэг байсан. Тийм учраас монголчууд биеийн хөдөлмөрийг “хар ажил” гэдэг. Мал маллавал цагаан ажил, байшин барьвал хар ажил. Ийм ийм шалтгаанаас болоод нүүдэлчдийн харилцаанд дээр үеэсээ эхлээд эдийн засгийн утга байгаагүй юм. Престиж, нэр хүндийн утга л байсан. Тийм ч учраас манайд улс төрийн нам 30 гараад явчихлаа. Төрийн бус байгууллага 24 мянга байдаг. Лавтай гол, ус, нуурыг хамгаалах төрийн бус байгууллага 600 гаруй бий. Монголын бүх гол, нуурууд нийлээд 600 хүрэхгүй. Дээд сургуулийн тоо 200 хүрч явсан, одоо 100 орчим болсон байх. 60 сая хүнтэй Англи 88 дээд сургуультай л даа.

Эдийн засагт гол зүйл нь ашиг. Гэтэл ашиг хамаагүй нүүдлийн аж ахуй, ашгийг чухалчилдаггүй социалист эдийн засаг манайд ноёлж байлаа шүү дээ. Энэ л уламжлалт хандлагаараа ашгийг биш нэр олохыг урьтал болгоно. Бизнестээ ч ийм хандлагаар хандаж ирлээ. Энэ тухай би саяхан “Менежмэнт ба анти эдийн засаг” гэж нийтлэлдээ бичсэн байгаа. 450 телевиз бүгд ашиггүй. Цөөн хэдийг эс тооцвол энэ олон сонин ашиггүй. ФМ-үүд бүгд ашиггүй. Дээд сургуулиуд бол амиа л тэжээж, улсаас оюутны тоогоор татаас авч оршин тогтнож байна. Хамгийн гол нь Монголд өөрийн гэсэн дээд сургууль, улс төрийн нам, төрийн бус байгууллага, зурагт, сонинтой байх л чухал. Энэ бол бидний амьдралын хэв хэвшил.

Зүй нь энэ байдал түрэгдэж, өөрчлөгдөх ёстой. Дэлхийн бүх үндэстнүүд 5-6 мянган жилийн өмнө бүгдээрээ л бөөстдөг байсан, бөх барилддаг байсан. Монгол тэр өөрчлөлтөнд өртөөгүй үндэстэн. Яагаад өртөөгүй вэ? Хүн ам цөөтэй, олон малтай сийрэг суурьшсан газар өлсгөлөн байхгүй, байгалийн гамшиг нэрвэхгүй, тахал цартай тархахгүй. Уулын цаана бүгд тахлаар үхчихсэн байхад жилийн дараа нүүж явахдаа олсон тухай яриа байдаг биз дээ. Том хотууд бол тахалд сүйрнэ биз дээ. Газар хөдлөлтөд нүүдэлчдээс нэг, хоёр айл л хохирно. Ийм болохоор өөрчлөх шаардлагагүй явж ирсэн. Өөрчлөх шаардлага XX зуунд л гарч ирсэн. Нэгдэлжих хөдөлгөөн үүсэх үеийн 1960-аад оны монгол айл, 500 жилийн өмнөх монгол айл хоёр үндсэндээ ялгаагүй байсан.

Эв нэгдэл хэрэг байдаггүй. Сайхан нэгдэж дайн хийж, хүний юм булааж аваад, 100 шаазан, зургаан толгой торготой болчихвол ойрд дайн хийх хэрэггүй болно. Тэр нь дуусахаар дахиад байлдана. Энэ бидний ахуйтай холбоотой. Хоёрдугаарт монгол хүний ямар ч нөхцөлд дасан зохицох чадвар байна. Өвөл зундаа 100 хэмийн ялгаатай, өдөр шөнөдөө 20 хэмийн ялгаатай, хуурай, маш өндөрлөгт амьдардаг эрс тэс уур амьсгалтай газар хүн зохицоно. Өөр газар бол хүйтнээс хамгаалаад байшин саваа дулаалдаг юм байгаа биз дээ. Монгол хүн болохоор намарт сайхан айраг цагаа уугаад өвөлд биеэ бэлдэнэ. Намрын хүйтэнд харзанд давхиж очиж толгойгоо угаагаад л, зүгээр л өөрийгөө улам чийрэгжүүлээд байна. Өвөл онд орох гээд байгаа юм л даа. Хавар нь мал хүн хоёр яг адилхан болно. Сэтгэл санаагаар унаад, тураад л. “Хүн малын зоо тэнийнэ” гэж ярьдаг биз дээ. Үлгэн салган олон хэвлэл мэдээллийн хэрэгслийн шалтгааныг ярих гэсэн биш монголчуудын гол ижилслийн нэгийг ярьчих шиг боллоо. Муу муухай гээд байгаа юм биш шүү, байгалиас бидэнд өгсөн өгөгдөхүүн. Хотжоод, иргэншээд ирэхээр бид өнөөгийн ертөнцтэй зохицон өөрчлөгдөх болно. Гол нь сэтгэлгээний өөрчлөлт шүү дээ. Ингээд зогссон нь дээр байх.

-Энэ хандлага өдгөө хөдөөд бараг хэвээрээ байна даа. Ялангуяа дундаж суурин, сумын төвүүдээр яваад харвал…

-Би Монголынхоо бүх сумаар орж үзсэн. Суманд залуус өвөө, эмээгийнхээ тэтгэврээр л амьдарч байгаа шүү дээ. Гол гудмандаа нэг ширээ тавьчихсан өдөржингөө биллиард цохиод л. Салбараад таниартай болчихсон хөзөр тоглоод суудаг. Улаанбаатарт 80 гаруй мянган өрх толгойлсон, ганц бие эмэгтэй байна. Мөн төдий тооны ганц бие залуу сумаар дүүрэн байна. Хэн тоодог юм тэднийг. Хүүхнүүд тэдэнтэй суусан дор орвол нохой тэжээсэн нь дээр гэж байна. Одоо тэдэнд төрийн алба хаах, эсвэл эх эцгийнхээ мөнгөөр амьдрахаас өөр ямар ч арга байхгүй.

Хөдөө гараад мал маллахгүй, суман дээрээ шигдээд л суугаад байна. Хамгийн доод талын сум 100 сая, томоохон сум тэрбумыг зарцуулж байна. Тэр бүгд цалинд явж байгаа. Хэрэвзээ зах зээлийн зарчим үйлчилсэн бол сумууд аль хэдийнэ байхгүй болох байсан. Гэтэл эндээс, төрөөс тэжээгээд байгаа байхгүй юу. Тэжээгээд байгаа учраас л 80-90 мянган ажилгүй залуу тэндээ байж байх нь гоё гэж бодсоор өтөлж байна. Хэдэн зуун жилийн өмнө ядахнаа мал малладаг байсан. Одоо бүр мал ч маллахгүй байна. Сэлэнгэд явж байгаад хэдэн шуудай төмс машинд ачуулах гээд 20 мянган төгрөг өгье, ачаад өгөөч гэхэд хөдлөх хүн гарахгүй байсантай таарч байлаа. Тэрүүгээр дүүрэн ажилгүй залуучууд байсан.

“Гай байгаа даа. Чиний зарц уу” гэх янзтай. Дөрвөн жил хоёр удаа сонгууль өгдөг, цагаан ажилтай улс. Ах эгч, хамаатан садныхаа өмнө хар ажил хийж доош орох гээд болдоггүй. Өнөөдөр Солонгост очиж ажиллах, Монголд барилга дээр ажиллах хоёрт цалин бараг адилхан болсон. Яагаад гэхээр Монголд хар ажил хийх хүн олдохгүй учир үнэлгээ өсчихсөн. Яг энэ сууж байгаа барилгыг барьсан компани 60-70 мянгыг өдөрт өгье гэхэд хүн олдохгүй, ирсэн улсууд нь хулгай хийгээд дуусдаг. Намар энэ байшинг барьж байсан улс бүгд алга болчихлоо гэнэ. Сураг сонсох нь ээ, Турк хямралд ороод цөмөөрөө тийшээ гараад нисчихэж. Тэндээс юм авч ирж наймаалах чинь цагаан ажил байхгүй юу.

Энэ Улаанбаатарыг хэн босгосон юм ер нь, хятадууд босгосон. Өнөөдөр Хятадад амьдралын түвшин сайжраад, энд ирж ажиллах хятад олдохоо больсон. Одоо энд хятад ажилчид байгаа бол цаанаасаа өөрийнхөө компанитайгаа гэрээ байгуулаад, тэндээсээ цалин авч ажиллаж байгаа. Урдаас вагоноор нь ачиж авчирдаг чинь байхгүй болсон. Манайхан өөрснөө Хятадад олнооро очиж ажиллах болсон. Оёдолчин, урлалчин бүгд орлогоо хараад урагшаа явж байна.

ӨӨРСДИЙГӨӨХЭВЛЭЛИЙН ЭРХ ЧӨЛӨӨ ГЭЭД НЭРЛЭЧИХСЭН НӨХӨД ЧИНЬ ХЭРЭГ ДЭЭРЭЭ УЛС ТӨРИЙН ТОГЛООМ, ЭРХ ЧӨЛӨӨНИЙ ДАЙСАН

-Нийгмийн сүлжээ хэвлэл мэдээллээс дутуугүй болж. Энэ хоёр хослохоороо бүр ч үр дүнтэй байна. сайн талаараа ч, муу талаараа ч…

-Бид саяхан судалгаа хийсэн. Нийгмийн сүлжээ үнэндээ нийгэмд үзүүлэх нөлөө багатай юм байна. Жишээ нь, твиттерийн нөлөө гурван хувь л байна. Фэйсбүүк 29 хувьтай гарч байгаа юм. Гэхдээ фейсбүүк чинь хэдэн зуун мянга болж цааш задарна. Сэлэнгэ аймгийн Ерөө сумын дунд сургуулийг 1974 онд төгсөгчдийн фэйсбүүк бүлэг гэх мэтээр задарчихна шүү дээ. Үүнд нь хуваачихаар хувь нь багасаад ирнэ.

Твиттер бол ингэж олон хуваагдахгүй. 400 мянган хаягны дор хаяж тэн хагас нь давхар юм уу, хуурамч хаяг байгаа. Ажаад байхад твиттерт үнэндээ 200 хүн л идэвхтэй ажилладаг. Нийгэм дэх нөлөө нь бага мөртлөө эрх баригчдад нөлөөлөх нөлөө нь маш өндөр. Дарга нар нь хэд твиттердүүлээд л ухаан алдчихдаг. Тэгэхээр манайд мэдээллийн хэрэгсэл, нийгмийн сүлжээ бол үнэхээр хүчтэй. Твиттер гуравхан хувь мөртлөө шийдвэр гаргах түвшиндээ их хүчтэй нөлөөлдөг. Тэгэхээр тэр 200 хүнд баяр хүргэмээр.

Засаг твиттер харж байгаад л дагаж намираад байна. Энэ чинь муу юм биш шүү дээ. Төр хяналттай байх ёстой юм байгаа биз дээ. Хяналтын үүргийг олон нийтийн сүлжээ хамгийн сайн гүйцэтгэж байна. 2016 онд хотын шинэ дарга гарч ирээд 10 цагаас ресторануудыг хаана гэж хэсэг дөвчигнөв дөө. Твиттерээр сайхан гөвүүлж авсан. Сүүлдээ бүр шөнийн гудамж байгуулна, шөнөжингөө ажиллуулна гээд санаа нь 100 хувь эргэчихсэн. Энэ бол үнэхээр сайн хяналт л даа. Түүн дотор хуурамч хаягнаас хүн доромжлох зэрэг сөрөг үр дагаврууд бий нь бий. Аливаа юм чинь сүүдэртэй л байдаг шүү дээ. Хэчнээн сүүдэртэй байгаад энэ чинь нийгмийн том хяналтын механизм болчихлоо.

-Хэвлэл мэдээллийн салбар эздийн гарт байна, дүр эсгэсэн чөлөөт хэвлэл гэх мэт шүүмжлэл сүүлийн үед их гарах болжээ. энэ талаар та ямар бодолтой явдаг вэ?

-Энэ бол менежмэнтийн асуудал шүү дээ. Мэргэжлийн асуудал биш. Ер нь хэвлэл мэдээлэл өөрийгөө үнэлдэггүй, хэрэглэгчид нь үнэлнэ. Ийм жижигхэн зах зээл дээр 400 телевиз орлогоо хуваагаад авчихна. Тэгэхээр алдагдалтай л ажиллаж таарна аа даа. Манайхан, “Мөнгөтэй улсууд хэвлэлийг их эзэмшиж байна” гэж ирээд шүүмжилдэг. Тэгээд мөнгөгүй хүн яаж энэ хэвлэлийг чинь ажиллуулах юм. Хэн менежмэнт хийж чадаж байна, хэн хөрөнгө мөнгө босгож чадаж байна, хэн хэрэглэгчийнхээ тоог нэмж чадаж байна гэдэг нь чухал. Сургуулийнхаа гайгүй багшийг захирал болгочихдог. Тэгээд сургуулиа унагаана. Тэр хүн сайн багш болохоос сайн менежер биш. Би “мэргэжлийн засгийн газар байгуулъя” гэж нэг удаа өгүүлэл бичсэн. Бүх сайд нараар менежерүүд тавья гэсэн санаа л даа. Тэгтэл манайхан багшийг боловсролын сайдаар, эмчийг эрүүл мэндийн сайдаар томилчихоод Засгийн газар-таа “Мэргэжлийн Засгийн газар” гэдэг хоч өгч энэтэр. Менежмэнт гэдэг цаанаа авьяас шаарддаг мэргэшил. Түүнээс биш менежмэнтийн анги төгсөөд сайн менежер болно гэж байхгүй. Сэтгүүлчийн анги төсгөөд сэтгүүлч болно гэж байхгүй. Манай сэтгүүлчид, “Энэ муусайн олигархууд л хэвлэл мэдээлэлтэй байгаад байна. Сэтгүүлч би дураараа бичиж чадахгүй байна” гэж ирээд гомдоллоцгоодог. Яаж дураараа бичих юм. Менежмэнт хийж байгаа хүн чинь мэднэ шүү дээ. Менежерүүд бодлогоо гаргаж тавина. Шар сонин дээр элдэв хов бичиж байгаа чинь ч бодлого биз дээ? Зөвхөн телевизийн мэдээ хэвлэдэг хэвлэл байна. Энэ чинь ч бас бодлого биз дээ? Сэтгүүлчид бас заавал бичиж байх албагүй. Сэтгүүлийн менежмэнт сайн хийдэг хүмүүс байна. Манай “шүд” Ганболд байна, “уруул” Ганболд байна. Тэд бичдэггүй, гэхдээ менежмэнтээрээ сонингоо аваад явчихдаг улс. Заавал төр засгаа шүүмжилсэн аягүй гоё юм бичээд л, хажуу хавиргаар нь шүлэг бичихээр сэтгүүлч болчихдог юм уу? Ийм олон мэдээллийн хэрэгслэл байхад тэгвэл дураараа дургиж болох хэвлэл рүүгээ очно биз. Хязгааргүй сонголттой чөлөөт нийгмийн иргэд шүү дээ, бид.

-Гэхдээ монгол улс хэвлэлийн эрх чөлөөний индексээр зугуухан хойшилж байгаа…

-Монгол бол хамгийн их хэвлэлийн эрх чөлөөтэй орон. Терроризмээс болоод интернэтийн хэрэглээ ихэнх орнуудад хагас хяналтад орчихсон. Америк, Европт бол интернэтээс үг хайгаад л, бүгдийг нь хянаад л сууж байгаа, шүүлтүүр ажиллаж байгаа. Манайд тийм хяналт байхгүй. Хятадад гүүглээс эхлээд бүгдийг нь хаагаад өөрийн системтэй болчихсон. Өнөөдөр Оросууд мөнгөгүй мөртлөө тийм болно гээд л гүйгээд байна. Сая л гэхэд Оросод Ерөнхийлөгч эсвэл төрийг доромжилсон тохиолдолд шийтгэл оногдуулдаг хууль гарчихлаа. Үүнээс өмнө оросууд шийтгэлийг дандаа орон нутгуудад хуваарилчихдаг байлаа. Орон нутгийн жаахан хэнхэг өвчтэй удирдлага бол барьж яваад шоронд хийчихнэ, арай гайгүй нь торгоод өнгөрнө. Ийм аймшигтай хоёр орны дунд бид ямар сайхан эрх чөлөөтэй байна вэ. Нэг сулхан сэтгүүлч сонинд ажиллаж байгаад даргатайгаа муудалчихаад “манайд эрх чөлөө алга” гээд л орилоод эхэлдэг. Өөрийгөө хэвлэлийн эрх чөлөө гээд ойлгочихсон. Энэ олон зуун сайт, телевизүүд дунд өөрөө эрэн сурвалжлаад, контент бэлтгэх хүн тун ховор байна. Элдэв сонины юм хуулаад л туугаад байдаг. Эрх чөлөөтэй байж болно. Гэхдээ хүний юм хулгайлаад л туугаад, суугаад байж болохгүй.

-Монголд сэтгүүлчдийн маш олон янзын холбоо байна. учир тойм нь олдохоо больж байх шиг байна. Арай дөнгүүр нь гэвэл алинд нь орвол зохилтой вэ?

-МСНЭ-ээ хар даа. Бүх сэтгүүлчдээ нэгтгэчихсэн ийм холбоо ер нь дэлхий дээр байдаг юм уу? Хойд Солонгос, Кубад л бий байх. Бас л хуучин нийгмийн инерци шүү дээ. Өөрийн сонирхол сонирхлоороо л холбоонд нэгддэг биз дээ, уг нь. Жишээ нь, Японд хайку бичигчдийн 3000 гаруй бие даасан холбоо байдаг. Өөр өөрийн сонирхол, стилээ дагаж нэгддэг. Миний бодлоор өнөөдөр Монголд жинхэнэ утгаараа сэтгүүлчдийн холбоо хоёрхон байна. Нэг нь Өдөр тутмын сонинуудын холбоо, нөгөөх нь “baabar.mn”. Энд яг өөрийнхөө сонирхол, өөрийнхөө шалгуураар орсон улс бий. Жишээ нь, baabar.mn-д үзэл бодол хамаа байхгүй, ороход чөлөөтэй. Сайтын доод блокт орж ирээд хамгийн багаар гэхэд тогтмол 10 мянгаас дээш хандалт авчих хэрэгтэй. Тэгээд л гишүүнээр элсэж болно. Гишүүд нийлж цуглана, үзэл бодол өөр өөр хүмүүс мэдээллээ солилцоно, байр сууриудаа тандацгаана. Өөрсдийн сонирхол, менежмэнтийн онцлогоор нийлсэн холбоо ч байж болж байна. Жишээлбэл, өдөр тутам гардаг сонингууд нэг холбоонд нийлсэн байна. Нийгэм олон өнгөтэй учраас олон төрлийн нэгдэл байх ёстой л доо. Гэхдээ улсынхаа бүх сэтгүүлчийг нэгтгэсэн эвлэлийн үйл ажиллагаа улс төр, бүлэг шантаажийн хэлбэрт хувирсаар байна. Эвлэлийн даргын төлөө намууд хүч хаяад л, хурал хийгээд л… Яг юун дээр нэгдээд байгаа юм бэ? Би тэр нэгдэж байгаа утгыг нь олоогүй. Социализмын үед бол ойлгомжтой. Бүгд үзэл суртлын “ган үзэг”. Зорилго ойлгомжтой. Намаа дэмжинэ. Юу ч ойлгохгүй хүүхэд хүртэл пионерт элсэхдээ МАХН-ын үйл хэргийн төлөө гэж өөрийн огт ойлгохгүй бат илэрхийлэх хийнэ. Сэтгүүлч, зохиолч, хөгжмийн зохиолчдын холбоо хүртэл намаа дэмжих үүрэгтэй байсан. Энэ бол тухайн нийгмийн тогтолцооны асуудал. Одоо бидний энэ чөлөөт нийгэмд зааландаа багтахгүй хэдэн мянган сэтгүүлч юу сонирхоод, юун дээр овооролдож нэгдээд байгаа юм? Ингээд өөрсдийгөө хэвлэлийн эрх чөлөө гээд нэрлэчихсэн нөхөд чинь жинхэнэ улс төрийн тоглоом болж байна шүү дээ.

–Хэвлэлийн үүрэг, дөрөв дэх засаглал гэдэг маань зүгээр л нэр төдий болж хувирч байгаа нь энэ дээ. Одоо сүүлдээ яллах хэрэгсэл ч болж хувирч байх шиг…

-Хэвлэлээр үүрэг гүйцэтгүүлж яах гээд байгаа юм. Хэн үүрэг оноочихоод байгаа юм? Социализмын үед намаас үүрэг оноодог байсан, одоо хэн үүрэг оноох юм? Үүрэг оноож ч яах гээд байгаа юм? Дөрөв дэх засаглал гэдэг чинь хоч шүү дээ. Чөлөөт ардчилсан нийгэмд хэвлэл мэдээлэл дөрөв дэх засаглал болж босч ирдэг гэсэн утгатай өргөмжлөл. Хэвлэл мэдээлэл хүмүүсийг шүүж байна, яллаж байна гэлцэж байна. Үүнийхээ эсрэг хэвлэлийнхэн л өөрсдөө тэмцэх ёстой шүү дээ. Монгол хүмүүс хувиа бодсон үзэлтэй. Яг үнэндээ аймхай. С.Зоригийн аллагын дараа бүтэн жил томоохон гэмт хэрэг бараг гараагүй гэдэг. Долдугаар сарын 1-ний дараа ч ийм байдалтай байсан. Айчихаж байгаа юм л даа. Харамсалтай нь, ой санамж нь богино болохоор төдөлгүй гэмт хэрэг хийгээд унадаг. Амиа бодсон үзэл нь аймшигтай. Утааны эсрэг жагсаал болж байхад утаа гаргаж буй, хамгийн их хордож буй хүмүүс бараг ирээгүй гэж зохион байгуулагчид гомдоллож байсан. Өөрөө хахаж цацаад ханиалгаад байгаа мөртлөө нийлээд тэмцье гэхээр ирэхгүй. Амиа бодсон улсууд миний өмнөөс Баабар хэлчихнэ гэж бодоод л сууж байгаа шүү дээ.

Олон хүн амьдрахаар хот болчихгүй, хотод урбан соёл гэж байх ёстой. Нүүдэлчдийн сэтгэхүйгээр амьдарцгаадаг учраас хамтын эрх ашиг гэж байхгүй. Хамтын эрх ашиг, хамтын аюулын талаар ойлголт бага. Утаанд хахаж цацаад, хордоод байгаа юм бол хөдөө явах хэрэгтэй. Эсвэл утааны эсрэг тэмцэж, хортой утаа гаргахгүйн тулд дор дороо хичээх хэрэгтэй болно. Бидэнд тулгарсан олон проблем нийгмийн дэвшлээс үүдэлтэй. Улаанбаатар гурван мянгахан машинтай, бүтэн сайндаа авто зам нь эл хуль байсан. Гэтэл одоо бараг 500 мянган машин явж байна. 500 мянган хүнтэй байхдаа ч Улаанбаатар огт утаагүй байгаагүй ч харьцангуй бага байлаа. Одоо 1.5 сая хүн нармийтал гал түлж байна. Тэгэхээр утаа, түгжрэл бол нийгмийн хөгжил дэвшлийг дагасан сүүдэр. Нэг саяыг нь нутаг руу нь хөөж явуулаад, машиныг нь хурааж аваад 3000-ыг л үлдээвэл асуудал шийдэгдчихнэ. Гарц мөн үү?

Төрийн оролцоо гэдэг эдгээр асуудлыг зохицуулахдаа байгаагаас биш хөрөнгийг нь хурааж аваад алдагдалтай үйлдвэр байгуулахыг хэлэхгүй ээ. Гэтэл бидний, ялангуяа хэвлэл мэдээллийнхний хулчгар, амиа аргацаасан байдал энэ буруу хандлагын шимт хөрс болж байна.

-Зөрчлийн хуулиар сэтгүүлч байтугай үзэл бодлоо илэрхийлсэн иргэн ч шийтгэл хүлээх нөхцөл бүрдчихлээ шүү дээ?

-Гарамжав гэдэг гишүүний санаачилсан эд биз дээ. Өөрийг нь твиттер дээр хэсэг шүүмжлээд ирэхээр л бодож олсон заалт. Үүнээс хэвлэл мэдээлэл өөрсдийгөө хамгаалах ёстой шүү дээ. Хэвлэлийн эрх чөлөө гэж орилох мөртлөө цагаа тулахаар “гөлөг шиг” дуугүй. Хоёр сая төгрөгөөр торгуулчихаад л суугаад байдаг. Сул дорой байвал байгалийн жамаар хүн болгон дээрэлхэнэ. Өөрийнхөө эрх ашгийг хамгаалж чадахгүй тэгээд явж байгаа бол “хохь чинь” л гэхээс өөр яалтай. Хуулиар заасан эрх ашгаа ч хамгаалж чадахгүй байгаа улсыг. Ер нь хүмүүсийн ухамсар Монголын төрийн зохицуулдаг асуудал биш биз дээ. Үүнийг чинь Цүкэрбэрг гэдэг хүн зохицуулна биз дээ. Манайхан өөрснөө зохицуулж үзсэн л дээ. Үнэн гоё зохицуулалт. Тодорхой үгнүүдийг хорьсон. Ерөнхий сайд Алтанхуяг гэхээр хориотой үг гэж гарч ирнэ. Тийм мангар юм хийж суугаа юм даа. Хүмүүс үүнийг нь тойрохоо мэдэлгүй л яахав. “пизда” гэж бичихээ больчихсон. “ста” л гээд байна. Соёлын тэргүүн гэж дооёолоод ч байх шиг. Бүр ч өргөн утгатай шинэ хараал бий болчих нь тэр.

ДОРДУУЛСАН БИШ ДЭЭРДҮҮЛСЭН ДОЛООН ӨӨРЧЛӨЛТ

-Одоогийн улс төрийн нөхцөл байдлыг зураглаж яривал ямар вэ?

-Улс төр ярьж яах юм бэ! Женко, Хүүкийг муулсан хүн энүүгээр дүүрэн байна. Монголын гурван сая хүний лав хоёр сая нь улстөрч. Нөгөө хаяган дээрээ бичнэ, өндөгний зурагтай хаяган дээрээ улстөржинө. Тэгээд ч би нийтлэлүүд дээрээ байр сууриа системтэйгээр хангалттай илэрхийлж байгаа шүү дээ.

-Тэгвэл үндсэн хуулийн өөрчлөлтийн төсөл дээр ямар байр суурьтай байна?

Үнэндээ эд нар өөрчилж чадахгүй ээ. Энэ парламент ер нь юу ч хийж чадахаасаа өнгөрлөө. Тэрүүхэн тэндээ 1990 оны юм шалгана гэх мэтээр дүнхүүрээд сууж байдаг боллоо. Өөр арга байхгүй болсон. Би УИХ-д дөрвөн жил суухдаа ганцхан хууль өргөн барьсан. Тэр нь Үндсэн хууль. Шилжилтийн үеийн Үндсэн хууль үүргээ гүйцэтгэлээ гээд шинэ Үндсэн хууль өргөн барьсан.

Тухайн нийгэм, тухайн улс том жижгээсээ үл хамаараад нийгмээ зохицуулахын тулд 1000 хууль хэрэгтэй байдаг. Гэтэл 30 жил өнгөрөөд байхад 400 гаруй хуультай л явж байна. Хууль санаачилдаг хүнийг УИХ-ын гишүүн гээд ойлгочихсон. Хуулийг уг нь ихэндээ Засгийн газар санаачилдаг. Гишүүд бол бүлгээрээ санаачилна. Гэтэл манайд өчигдөр микрофон бариад гүйж явсан сэтгүүлч авгай Вальют зохицуулалтын хууль барьчихсан явна. Энэ хуулийг нь мэргэжлийн улс харж санкц өгөхгүй бол улс сүйрүүлвэл яана. 1993 оны үед Векселийн хууль баталсан. 15 минут хэлцээд л баталсан. Уг нь аймаар чухал хууль байдаг. Аль ч улсын хувьд Гэрээний хууль маш чухал. Манайд одоо болтол гэрээний хууль байхгүй. Энэ чинь гэрээт нийгэм биз дээ?

-1992 оны үндсэн хуулиас өмнө гарсан хуулиар сая онцгой байдал тогтоож байх юм. Ер нь Үндсэн хуулийн энэ хямралын авторуудын нэг нь таныг гэлцдэг. Дордуулсан долоон өөрчлөлтөөс эхлээд хариуцлага хүлээвэл хүлээх хүмүүсийн эхэнд таны нэр бий?

-1992 онд би Үндсэн хууль боловсруулах комист байсан. Бидэнд энэ ертөнцийн тухай ойлголт байхгүй байсан. Ганц гайгүй мэддэг хүн нь Б.Чимид гуай л байсан. Бид нар чинь 1990 онд сарнаас ч юмуу, өөр гаригаас ирсэн шүү дээ. Тэгээд дотор нь амьдраад эргээд харж байхад дутагдлууд нь гараад ирж байгаа юм.

Дордуулсан долоон өөрчлөлт гэдэг чинь шүлэг бичдэг улсуудын л яриа шүү дээ. Адилхан “До”-гоор толгой холбож байгаа байхгүй юу. Гэтэл тэр нь маш сайн өөрчлөлт. Парламентын засаглалтай мөртлөө “Зөвшилцөнө” гэдэг үгийг далимдуулаад Ерөнхий сайдад нэр дэвшигч “халзан” Ганболдыг долоон удаа буцаасан. Засаггүй болгоод хаячихсан. Тийм учраас “урьд нь танилцуулна, гурав хоногийн дотор хариу өгөхгүй бол парламент өөрөө шийднэ” гэсэн өөрчлөлт оруулсан. Зөв өөрчлөлт. Дараагийн нь өөрчлөлт нь ирцийн өөрчлөлт.

Парламентын гуравны хоёрын ирцээр хуралдаан эхэлнэ гэсэн заалтыг далимдуулж тухайн үеийн МАХН дөрөвхөн жилд 130 удаа хурал хаясан. Ингэхээр чинь бүх юм зогсчихдог. Уг нь ардчиллын зарчим чинь олонхоороо шийднэ, цөөнхийнхөө оршин тогтнохыг хүлээн зөвшөөрнө гэсэн зарчим. Тиймээс өөрчилж, ирцийн босгыг намсгасан. УИХ-ын гишүүд ард түмнээс сонгогдсон хүмүүс. Тэнд нууц санал өгч болдоггүй. Нууц санал өгөөд л Засгийн газраа унагачихдаг. Үүнийг больж илээр санал өгөх, хэн юуг сонгосон нь ард түмэнд харагддаг болгосон. Тэгэхээр юу нь дордчихоод байгаа юм. Толгой холбосон нэг л хэлц шүү дээ.

-Энэ нийгэм ямартаа ч мухар гудамж руу орчихоогүй гэсэн найдвар гэхдээ надад лав байна. таны бодлоор хонгилын үзүүрт гэрэл харагдана уу?

-Хотожсон, хамтын хариуцлага хүлээх чадвартай хүмүүс зонхилон гарч ирж байж бодит өөрчлөлт гарна. Хотожсон гэдэг нь хотод амьдардаг хүн гэсэн үг биш, урбан соёл үгүйдээ ойлггодог орчин үеийн иргэн гэсэн үг. Одоо бол нэг их сайхан гонжоом өмсөж, ланд унасан, нүүдэлчний сэтгэхүйтэй завсрын үеийнхэн ноёлж байна. Бүр бид нарын үеийхнээс долоон дор шаарнууд ноёлж байна. Хөөрхий муу Лүндээжанцан, Нямдорж гэх мэт нөхдийг хөгшин гэж ад үзээд байгаа юм. Тэд нар тэгж яривал цөөхүүлээ шүү. Гол бохир ажлыг завсрын үеийнхэн нугалж байна. Улаан тэргүүтэй таван хөгшинийг бариад авчихсан. Тэд нь олон жил суугаад, өмхий санаанаас их юмгүй болчихсон болохоор амиа тээгээд яваа юм.

Эерэг, өөдрөг зүйлийг харин ирээдүй үеэс хүлээж байна. Их өөр залуу үе төрж байна. Зурагт үзэхгүй, шүлэг бичихгүй, хатуу архи уухгүй, мэдээллийг шал өөр газраас авчихдаг, бизнес сэтгэлгээтэй гуч ч хүрээгүй шинэ үе гарч ирж байна.

УТГА ЗОХИОЛ ИХ ӨӨРЧЛӨГДСӨН ШҮҮ ДЭЭ

-Ярианы эхэнд та хэвлэмэл бүтээгдэхүүний зах зээл тогтворжиж байгаа тухай ярьсан. таны бизнес ямархуу байна?

-Хэвлэл гэдэг цаас биш агуулга, контент шүү дээ. Өнөөдөр Улаанбаатарт 30 гаруй хэвлэх үйлдвэр байна. Өөрсдөө контентоо хийчих юм бодоод баахан Хайделбергийн машинууд аваад ирчихсэн. Өнөөх нь гагц сонгуулиар ажиллана, бусад үед ажиллахгүй. Непко контентийн бизнес хийдэг. Манайд дэлгүүр байхгүй, хэвлэх үйлдвэр байхгүй. Бүх контентийг аутсорсингоор хийлгэж байна. Компани дээр яг 10 хүн ажилладаг. Гэтэл бид долоо хоногт хоёр ном гаргаж байгаа. Гэхдээ бидэнтэй хамтарч ажилладаг 300 гаруй хүн байна. Орчуулагч гэхэд 100 гаруй байгаа. Зарим зүйл, жишээлбэл хавтсыг гадагшаа захиж хийлгэж байна. Бүх номын 80 хувь орчуулга. Дэлхийн хамгийн том компаниудтай холбогдож ажиллаж байна. Төрөлжиж байгаа. НЭПКО хүүхдийн ном, уран зохиолын ном дээр бараг ажилладаггүй. Манай хийж байгаа нийт номын 70 хувь нь дандаа эдийн засгийн ном байна. Янз бүрийн философийн ном, толь хийдэг.

Зах зээлийг нь зөв харах хэрэгтэй. Барууны зах зээл нэг хэсэг роман сөнөсөн гэдэг байсан. Одоо манайд тийм болж байна. Уран зохиолоосоо илүү баримтат талдаа сонирхоод эхэлчихсэн. Социализмын үед жилдээ 50-60 ном гардаг байсан. “Зүрхний хилэн” мэтийн айхтар зузаан номыг 25 мянган хувь хэвлэнэ. Өөр унших юм байхгүй юм чинь ард түмнээрээ уншина. Гэтэл одоо номын дэлгүүрт ном нь багтахгүй байна. Дандаа монгол хэл дээр, монгол компаниудын хийсэн ном. Боловсролын сайд Ё.Отгонбаяр хэвлэсэн бүх номоос улсын номын санд нэгийг өгч байх хууль гаргах гэж судалгаа хийтэл боломжгүй гэсэн дүн гарсан. Жилдээ 15 мянган ном хэвлэгдэж байгаа юм билээ. Хувь хүмүүс гэртээ шивээд, хэвлэх үйлдвэрт аваачаад хэвлүүлчихсэн ISBN энэ тэр ч байхгүй ном их. Хүмүүст ном бичих сонирхол их байна.

Аавдаа зориулж ном бичээд, 300 хувь хэвлээд найз нөхдөдөө өгчихөж байна. Шүлэг оролддог хүн олон байна. Бусад нь хүлээн зөвшөөрдөггүй ч хашир бичээд байдаг. Тэгэн тэгсээр хэд хэдэн түүвэр гаргаад, хүмүүст тараагаад өгчихдөг. Хувийн сонирхол байна, мөнгөө төлчихөж байна, юу нь буруу байхав. Цагаан сараар орж ирсэн улсуудад шүлгийн түүврээ өгчихлөө. Болохгүй нь юу байгаа юм.

Тэгсэн манайхан дураараа зохиол бичлээ гэж их шүүмжилдэг болж. Дураараа л зохиол бичих ёстой шүү дээ. Өөрийнхөө дураар цэцэг тарьж, нохой тэжээдэг юм бол яагаад бас дураараа шүлэг бичиж тэрийгээ хэвлүүлж болдоггүй юм? Нэг их харамлаад л, би л бичих ёстой, тэр бичих ёсгүй гэх янзтай. Хэн билээ дээ шүүмжлэгч нөхөр, эмэгтэйчүүд ингэж бичээд байна гэж ирээд хүүхнүүдээ баахан доромжилсон. Яагаад хүүхнүүд бичиж болдоггүй юм? Одоо дэлхийн утга зохиолд эмэгтэйчүүд эрчүүдтэй тэнцээд гараад ирсэн. Яруу найрагт бол илүү гарчихсан. Баримтат зохиол тал дээр эмэгтэйчүүд арай доогуур байгаа юм. Хуучин XVIII, XIХ зуунд эмэгтэй хүн зохиол бичихээр явдаггүй, нууц нэрийн дор бичиж байж зах зээлд гардаг байсан. Жоорж Санд эмэгтэй хүн шүү дээ. Гэтэл одоо бол эмэгтэйгээрээ түрий барьж гарч ирж байна шүү дээ. Ядах нь ээ ийм хандлагын талаар үндсэн ойлголт ч байхгүй. Энэ бол нэг удаагийн бүдүүлэг шүүмж биш, бидний байгаа царай, түвшин юм даа.

-Та өөрөө уран зохиолын тухай олон шүүмж бичсэн. Ц.Доржготовын романы тухай “чи хаан шалдан байна гэж хашгирч чадах уу?”, С.Жаргалсайханы тухай “сүүдэрт бичсэн захидал”, гүр.нямдоржтой хийсэн уран зохиолын тухай ярилцлага гээд өдгөө ч үнэ цэнээ алдаагүй шүүмжүүд бий. Таны залуудаа уншиж, үнэлж явсан үеэс манай уран зохиолын түвшин ер нь ахисан уу. сүүлийн үеийн дотоодын уран зохиолоо уншиж байна уу?

-Би ер нь олон шүүмж бичсэн шүү. Урлаг, утга зохиол, жүжиг, киноны талаар, мөн тодорхой уран бүтээлчийн тухай. Сая асуусан чинь социализмын үед нууцаар тарж байсан шүүмжүүд л дээ. Ард түмнийг сэнхрүүлэх, хүмүүжүүлэх уран бүтээлчдийн үүрэг гэх юм номлодог байх үед тэр үзэл суртлыг нь эсэргүүцэж бичээд цөөн хүнд гар бичмэлээ тараадаг байв. Өөрийгөө хүмүүжүүлж чадаагүй байж бас хүн хүмүүжүүлэх санаатай. Манайд зохиолч, сэтгүүлч, урлагийн ажилтан, жүжигчид бол ард түмнийг хүмүүжүүлэх гэгээрүүлэх үүрэгтэй гэсэн социализмаас уламжилсан нэг ойлголт байдаг нь одоо ч инерцээрээ хадгалагдаад байх юм. Дээхнэ дээ, нэг удаа зураачдын хурал болсон юм. Том дарга нар ирээд л нэг малчин хүний хөргийн талаар ярилцацгааж байна. Гэтэл манай нэг зураач унтаж орхиж. Мань эрийг сэрээгээд ширүүлж, өнөө зургийн талаар санал шүүмж хэлэхийг шаардтал, “Хөдөлмөрийн баатар хонио хариулаад л явж байна, өөр яасан юм” гэж хариулсан юмдаг. Урлаг гэдэг уг нь өөр юм шүү дээ.

Одоо манайд яг орчин үеийн уран зохиол гэдэг утгаар бичдэг хүн тийм ч олонгүй байх аа? Мянган жил үргэлжилсэн уран зохиолын тогтсон хэв маягийг ХХ зууны эхээр Марсэл Пруст Алдагдсан цагийн эрэлд-ээрээ, Жэймс Жойс Улисс-ээрээ, Кафка Хувирал-аараа эвдсэн гэж шүүмжлэгчид нэгэн дуугаар баталдаг юм билээ. Манай НЭПКО Даниэл Буртын “Сонгодог 100 зохиол”, Жон Сатэрландын “Уран зохиолын товч түүх” гэсэн утга зохиолын онолын хоёр ном хэдэн жилийн өмнө орчуулж гаргасан. Уул нь утга зохиол урлаг соёлоор суралцаж байга хэдэн мянган оюутнууд эдгээр онолын номыг уншихаа байг гэхэд гэртээ аваад хадгалчихвал тун зүгээр дээ. Сүүлд хэрэг болж магадгүй шүү дээ. Сүүлийн үед Монголын уран зохиолын талбарт цоорч гарч ирсэн хүмүүсээс Л.Өлзийтөгс гэж эмэгтэй байна. Их сүрхий. Шүлэг нь ч, үргэлжилсэн үг нь ч үнэхээр өнөөгийн орчин үеийн дэлхийн утга зохиолын түвшинд оччихсон. Бас Б.Галсансүх байна. Боловсрол нь шүлгээ гүйцдэггүй юм л даа, нэг зовлонтой нь. Гэхдээ мань эр үнэндээ орчин үеийн яруу найраг бичиж чадаад байгаа юм.

Ер нь хүн уран зохиолтой танилцах гэж байгаа бол 30 наснаасаа өмнө бүрэн танилцаад дуусчих хэрэгтэй гэж боддог. Тэрнээс хойш сонгож л уншина уу гэхээс интернэтжиж хавтгай болсон дэлхий тийм бололцоо олгохгүй. Сонгож олдог л болчихдог. Миний хамгийн дуртай зохиолч А.П.Чехов. Орны дэргэд байж л байна. Хэдэн ч удаа уншив. Дуртай хуудас, хэсгээсээ унтахын өмнө сөхөж хардаг ч юм уу, ийм янзтай болчихдог. Ер нь өнөө цагт том бичихээ больцгоочихлоо шүү дээ. Одоо утга зохиол өөрчлөгдсөн гэдгийг манай ихэнх зохиолч мэдэрдэггүй юм болов уу. Л.Н.Толстойн “Дайн ба Энх” романд Бродины тулалдааны өмнөх дүрслэл хэдэн хуудас явдаг. Нар тэгж гарлаа, уулан дээгүүр таширлалаа гэж ирээд л. Өнөөгийн улсуудад тэр ямар хамаатай юм бэ. Хэлэх гэснээ шууд л хэл л дээ. Л.Н.Толстой бол сонгодог. Тэр үедээ жинхэнэ уран зохиол бүтээсэн. Гэтэл өнөөгийн хүмүүст нар хэрхэн мандаад, туяа нь яаж туссан тухай уншиж суух яршиг л байгаа байхгүй юу. Киноноос үзчихнэ биз дээ.

“БООЦОО” ЖҮЖГИЙГ ТАВИАДХОРЬ ГАРУЙ ЖИЛ ӨНГӨРЧЭЭ…

Мөн л бичсэнээс хойш 20 шахам жилийн дараа тайзанд тавигдсан. Тэр үед театрын билет 800 төгрөг байсан. Гэтэл бид 10 мянгаар билетийг зараад, үүдэн дээр нь оочер үүсч байсан. Монголын жүжгүүдээс гадаадад орчуулагдаж тавигдсан цорын ганц жүжиг л дээ. Германд тавигдсан юм. Мөнхдорж найруулагч, Наранбаатар туслахаар нь ажилласан санагдаж байна.

-“Сүүдэрт бичсэн шүүмж” дээрээ та үеийн уран бүтээлчдээсээ Сор. Жаргалсайханд хамгийн их найдаж буйгаа нуугаагүй. Зохиолч таны хүлээсэн шиг бүтээж чадсан уу?

Хрущёвын дулаарлаас эхлээд Зөвлөлтийн урлаг сталинист үзэл суртлаасаа салаад ахуй руу, амьдрал руу хандсан бүтээлүүд их хийгдэж эхэлсэн. Амьдрал нулимсанд дургүй (уул нь зөв орчуулбал “Амьдралыг нулимсаар хуурч дөнгөхгүй”) гээд энэ хэлбэрийн оргил бүтээл байна. Сор.Жаргалсайханы олон бүтээлд энэ өнгө аяс туссан байдаг. “Илүү сартай зун” яг тийм кино. Баярсайхан, Жаргалсайхан гээд үргэлжилсэн үгийн сүрхий одууд байсан, даанч богино насалж дээ. Лувсанцэрэн гэж богино өгүүллийн мундаг зохиолч байлаа, бас л яагаа ч үгүй байхад нь бурхан таалчихсан.

ЯРИЛЦСАН Ч.ГАНГЭРЭЛ Я.БАЯРАА

2019.03.18

мэдээ цаг-үе

Ж.Бат-Эрдэнэ: УИХ-аас Засгийн газарт хариуцлага тооцдог, үүрэг даалгавар өгдөг механизм алга болчихжээ

Улс төрд өрнөж буй цаг үеийн асуудлаар УИХ-ын гишүүн Ж.Бат-Эрдэнэтэй ярилцлаа.

-Ээлжит бус чуулган эхэллээ. Чуулган завсарласан үеэр та юу хийж, амжуулав?

-Орон нутгаар ажиллалаа. Тойргийнхоо иргэдтэй уулзлаа.

-Үндсэн хуулийн өөрчлөлтийн талаар яригдаж байгаа. Та санаа оноогоо хэлээч?

-Бид засаглалаа сайжруулахгүй бол болохгүй болжээ. Засаглалын хоорондын харьцааг зөв болгох ажлыг нэн тэргүүнд хийх цаг болсон. Ойрын жишээ гэхэд Засгийн газарт УИХ хариуцлага тооцох механизм нь алдагдчихлаа. Энэ нь нөгөө л бидний яриад байдаг давхар дээл гэдэг асуудлаас улбаалсан. УИХ Засгийн газарт хариуцлага тооцдог, үүрэг даалгавар өгдөг механизм нь алга болчихсон байна. Тухайлбал, Засгийн газрын гишүүд нь УИХ-д ороод суучихдаг. Буцаад их хурлаасаа Засгийн газарт өгөх үүрэг даалгаврыг нь биелүүлэхгүй. Уг нь Засгийн газар гүйцэтгэгч засаглалын байгууллага шүү дээ. Тэр функц нэгдүгээрт алдагдаад байх шиг байна. Хоёрдугаарт, хуучин дордуулсан долоон өөрчлөлтөд нэлээдгүй анхаарах хэрэгтэй. Түүнчлэн сая орон нутгаар явах үед анзаарсан нэг зүйл нь орон нутагт засаглалын эрх хэмжээ, мэдэл алдагдсан байна. Тухайлбал, сумын Засаг дарга нарыг ИТХ-аасаа томилчихдог. Нөгөө нь алдаа дутагдал гаргахад халж, хариуцлага тооцох тогтолцоо нь алдагдчихдаг байдал үүсчээ. Орон нутагт хэн илүү хамаатан садантай нь илүү эрх мэдэлтэй болчихдог ч юм уу, эсвэл намуудын хоорондын наймаагаар Засаг даргаа сольдог гэх мэт гажуудлууд байна. Тэгэхээр дээрээсээ засаглал тогтвортой ажиллах, бодлогын залгамж халаагаа баримтлах асуудлууд алдагдаж байна. Орон нутгийн сонгуулийн түвшинд сумын Засаг даргыг нийт иргэдээсээ сонгоё гэдэг санал гарч байна. Ийм санаануудыг судалж үзэх хэрэгтэй.

-Татварын ерөнхий багц хуулийн хүрээнд иргэдийн дунд шүүмжлэлтэй байгаа асуудал нь татвар төлөгчийн хүрээнд үүсгэсэн өрийг хамаарал бүхий хүмүүст шилжүүлэх асуудал юм. Энэ тухай таны байр суурийг сонсъё?

-Энэ талаар өнөөдөр бид ярилцсан. Үүнийг буруу гэж үзэж байна. Татвар төлөгч гэдэг өөрөө хуулийн өмнө хүлээсэн хариуцлагатай хууль зүйн этгээд. Хуулийн дагуу тухайн компанийн хувь эзэмшигчид өөрсдийнхөө хариуцлагыг үүрээд явах ёстой шүү дээ. Яахав татварын байгууллагууд татвар авах механизмаа төр талаасаа сайжруулж хараад байна. Төр татвар авах механизмаа сайжруулах ёстой. 1.5 тэрбум төгрөг хүртэлх орлоготой аж ахуйн нэгжийн татварыг 90 хувь хөнгөлнө гэж байгаа.

Тухайлбал, дээрх асуудалд төр аж ахуйн нэгжээс татвар авчихаад, эргэн төлөлт хийж буцаагаад оруулна гэх заалт байх жишээтэй. Энэ нь төр өөрийнхөө хатуу, данхагар тогтолцоогоо улам хатуу чанга болгоод байгаагаас биш яг иргэддээ хүрч, бололцоог нь хангах талаас харж үзэхгүй байна. Бизнес хийж байгаа хүн таван төгрөгөө эргэлдүүлж, ашиг олохын төлөө явдаг. Нэгэнт улс татвар авахгүй юм бол татвар авах механизмаа сайжруул л даа. Иргэдээс 100 хувийн татвар авчихаад буцаагаад 90 хувийг нь өгөхөөр ямар их хүндрэл гарах вэ гэдэг талаас ерөөсөө бодохгүй байна.

-Швейцарьт ажилласан гишүүд С.Баярцогтын таван ч дансны хуулгыг авчирсан гэх мэдээлэл гарлаа?

-Бид сүүлийн үед хуулийнхаа дагуу засаглах засаглалаа эвдээд байгаа юм болов уу гэж харагдаад байна. Салхитын мөнгөний орд руу бүхэл бүтэн ЗГХЭГ-ын дарга нь бүх хүмүүсийг командлаад орж байх жишээтэй. Гэтэл тэрний чинь доор шүүхийн байгууллага гэх хариуцсан газар бий шүү дээ. Хэрвээ шүүхээс шийдвэр гаргасан бол Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх Ерөнхий газар нь тухайн асуудал дээр ажиллана. Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх Ерөнхий газар нь Засгийн газар, Хууль зүй, дотоод хэргийн яамны мэдэлд байдаг. Үүнийг засаглалын эрх хүрээнийхээ дагуу хийж байх ёстой. Тухайлбал, ашигт малтмал, лицензтэй холбоотой асуудлыг Уул уурхай, хүнд үйлдвэрлэлийн сайдын хүрээнд хийгдээд явах ёстой.

Хэрвээ энийгээ хийж чадахгүй бол сайд нь ажлаа хийж чадахгүй байна гэсэн үг шүү дээ. Гэтэл журмаараа явах ёстой байсан зүйлийг ЗГХЭГ-ын дарга нь доод сайдынхаа өмнөөс асуудал болгож дээш нь татаж авчирч хийж, дураараа хэн хүссэн эрх мэдэлтний үгээр бүх зүйл явдаг ийм л байдал руу орж байна. Эрдэнэтийн 49 хувьтай холбоотой асуудал байна. Тэр хэрэгт холбоотой хүмүүсийг баривчилсан. Тэр хүнийг баривчлах прокурорын шийдвэр нь гараагүй байхад барьсан. Үүнийг мэдэж л байсан шүү дээ. Мэдээж шүүхийн шийдвэргүй хүнийг бариад хийчихвэл шүүх нь гаргаж л таараа. Эмоци, сэтгэлийн хөөрлөөр асуудлыг шийддэг, буцаад шүүх байгууллага руугаа дайрдаг хэлбэр бий болчихоод байна шүү дээ. Сүүлийн үед С.Баярцогттой холбоотой асуудлууд гарч ирж байх шиг байна. Хуулийн дагуу шүүгдэж байгаа асуудлууд нь ямаршуу байх юм. Мэдэхгүй байна. Материалаа Швейцариас татаж авч чадахгүй байсан юм болов уу гэсэн асуудал одоо харагдаад байх шиг байна. Татаж авч чадахгүй байж байгаад бараг айлчлал хийж байхдаа очиж авчирсан юм уу гэдэг асуудал ч бас харагдаад байна шүү дээ. Бүхэл бүтэн хоёр улсын хоорондын айлчлалын хүрээнд, УИХ-ын гишүүн нь өөрөө оролцоод, газар дээрээс нь очиж авчирсан бололтой. УИХ-ын гишүүд бид бүхэл бүтэн институци тогтолцооныхоо өмнүүр орж гүйгээд байна. Энэ нэг талдаа ард түмэнд таалагдаад байгаа бололтой. Харин цаанаа бид тогтолцоогоо эвдээд байна шүү дээ.

-ЖДҮХС-тай холбогдуулан дахин таван гишүүний нэр яригдаад эхэлсэн. Энэ талаар танд мэдээлэл байна уу?

-Тийм сураг байсан. Ер нь бид ЖДҮХС-гийн асуудлаа нэг мөр болгоод авчихмаар байна. Хамгийн бодитой, ил байгаа асуудал энэ шүү дээ. Ил байгаа асуудлаасаа эхлээд том, жижиг гэлтгүй шийдээд явъя л даа. Баахан хүмүүсийг шалгаад зөндөө юм болсон. Жишээ нь, Булган аймагт нэг аж ахуйн нэгж зээл авсан асуудлаар АТГ дээр намайг хүртэл дуудаж, шалгаад байсан. УИХ-д АТГ дээр очоогүй хүн байгаа юм уу.

Дуудаж аваачаад баахан асууж, шалгана. Тэр шалгалтынхаа хариуг бидэнд өгөх хэрэгтэй шүү дээ. Түүнчлэн оффшор дансны асуудал яригдаж байна. Сая орон нутгаар явахад оффшор дансны асуудал дахиад л сөхөгдөөд ирсэн. Иргэд тэр оффшор дансны мөнгийг олж ирж болдоггүй юм уу гээд л. Энэ асуудлын хариуг нь өгмөөр байна аа. Ийм мэдээлэл гаргасан хүмүүс нь үүнийхээ араас яв л даа. Ард иргэдийг төөрөгдөлд оруулчихаад алга болчих юм. Нөгөө л дижитал популизмын нэг хэлбэр манайд ороод ирлээ шүү дээ.

-400 орд газрын асуудал бас байна?

-Бүхэл бүтэн салбарын сайд 400 орд газрын лицензийг цуцлах боломж байхгүй гэдэг мэдэгдлийг хийчихлээ шүү дээ. Тэгвэл яагаад институци хоорондын мэдээллийн зөрүү гарч ирээд байгаа юм. Төр ингэж ажиллаж болохгүй байхгүй юу. Энэ асуудлыг хариуцсан яам нь ийм мэдээлэл хийгээд байна шүү дээ. Нөгөө талаар нэг харагдаж байгаа айхавтар зүйл нь төрийн засаглах байгууллага, аж ахуй нэгж хоорондын тэмцэл шиг зүйл бий болох гээд байна. Аж ахуй нэгжүүдээ дарамталдаг, айлгадаг ийм зүйлийн зах зух харагдаж байна. Төр уг нь аж ахуйн нэгжүүдээ аль болох дэмжиж, ажиллах боломжийг олгох ёстой. Тэгээд аж ахуйн нэгжүүдээсээ авсан татвараараа төрийн үйл ажиллагаа явуулж, эмнэлэг, сургууль, төрийн үйлчилгээний байгууллагуудын цалин хөлс, тэтгэвэр, тэтгэмжийг олгоод явж байх ёстой. Аж ахуйн нэгжүүд хүчтэй, чадалтай бол буцаад төрд татвараар орж ирэх мөнгө нь их байна. Тэр хэрээрээ улсын төсөв арвижна. Бид дотоодын нийт бүтээгдэхүүний өсөлт гэж ярьдаг. Энэ өсөлтийг аж ахуйн нэгжүүд л хийж байгаа шүү дээ.

-Ерөнхий прокурор, АТГ-ын дарга нарын томилгооны асуудал энэ чуулганаар яригдана. Үүн дээр та ямар бодолтой байна вэ?

-Авлигын эсрэг хуулийн 21.1-д Авлигатай тэмцэх газрын дарга, дэд даргыг Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн санал болгосноор Улсын Их Хурал зургаан жилийн хугацаагаар томилно гэж заасан. 21.5-д Авлигатай тэмцэх газрын дарга, дэд дарга нөхөн томилогдвол түүний бүрэн эрх нь томилогдсон өдрөөс эхлэн энэ хуулийн 21.1-д заасан бүрэн эрхийн хугацаа дуустал үргэлжилнэ гэсэн. Тэгэхээр АТГ-ын дарга томилогдсоноос хойш дахиад зургаан жилийн хугацаанд ажиллах заалттай юм. Үүнийг л буруу тайлбарлаад, урьд ажиллаж байсан хүнийхээ зургаан жил дотор ажиллах юм шиг буруу томилгоо хийгээд байна. Яагаад энэ хүн зургаан жил ажиллах вэ гэвэл уг хугацаанд урьд хойд хийж байсан ажлууд, өнөөдөр хийж байгаа ажлуудыг харж, хуулийн хүрээнд энэ нийгмийг эрүүлжүүлэх, авлигагүй болгох бүх зүйлийг цогцоор нь харах боломжийг олгохын тулд юм. Энэ логикийн дагуу АТГ-ын дарга хэзээ ч томилогдсон бай тэр хүн зургаан жилийн хугацаанд энэ үйл ажиллагаагаа хийнэ. Хэрвээ өөрөө өргөдлөө өгөөгүй, хуулийн дагуу халагдах нөхцөл нь үүсээгүй бол зургаан жилийн хугацаанд урт хугацааны бодлогоо хэрэгжүүлэх боломжийг тэр хүнд хуулиар олгож байгаа юм.

Тэгэхээр энэ хууль зөрчигдөнө өө. Бид хуулийг буруу тайлбарласнаар хойч үедээ буруу жишиг үлдээгээд байна шүү дээ. Хэн илүү олон нийт рүү гарч, эмоциороо дуугарсан хүмүүсийн зөв болж хувирдаг тогтолцоо руу орж байна. Гэтэл цаана нь бүхэл бүтэн хууль байна. Энэ хууль дээр гишгэлээд явах боломжийг хойч үедээ бид үлдээж байна.

мэдээ цаг-үе

Д.Жигжиднямаа: “УБТЗ” ХНН-ийг 2020 оны сүүлээр 34 сая тонн ачаа зөөх хүчин чадалтай болгоно

“УБТЗ” ХНН-ийн дарга Д.Жигжиднямаатай цаг үеийн асуудлаар ярилцлаа.

-“УБТЗ” ХНН-ийн Сүүлийн үед хийж хэрэгжүүлж буй ажлын тань талаар яриагаа эхлүүлье?

-Сүүлийн хоёр жил хагасын хугацаанд “УБТЗ” ХННийн ачаа тээвэр болон зорчигч тээврийн ажил эрс нэмэгдсэн. Үүнийг дагаад техник технологийн арга хэмжээнүүдийг авах шаардлага үүсээд байна. Өөрөөр хэлбэл нэвтрүүлэх чадвараа дээшлүүлэх, тээврийн чанарыг сайжруулах зэрэг өргөн цар хүрээтэй зохион байгуулалтын ажлууд их бий. Тээвэрлэх ачааны хэмжээ ихэсч буй нь галт тэрэгний хөдөлгөөн ихэсч байгааг илэрхийлж байгаа. 2016 оны эхэнд хоногт ойролцоогоор 3035 мянган тонн ачаа ачдаг байсан бол энэ жилийн хувьд 50-60 мянган тонн ачаа ачдаг болсон байна. Нэвтэрч буй галт тэрэгний тоо ч өссөн. Технологийн өөрчлөлтийн асуудал, хөрөнгө оруулалтын асуудал зэргийг шинэ түвшинд гаргах шаардлагатай болж байна. Мөн ачаа тээврийн үйлчилгээг хурдан шуурхай хүргэх, зорчигчдод ил тод “тунгалаг” үйлчилгээг үзүүлэх тал дээр анхаарч байгаа. Өнгөрөгч 2018 оны турш онлайн билет худалдаа, жишиг вагоны үйлчилгээг нэвтрүүлсэн. Цаасгүй технологид шилжиж өөрийн ачаа бараа хаана явж байгааг хянах, захиалга хэрхэн өгөх, захиалгын байдал ямар байгааг харах боломжтой болсон. Энэ оноос хүчин чадал дээд цэгтээ тулснаас үүдэн технологийн шинэчлэл хийгдэх зайлшгүй шаардлага үүссэн. Одоогийн байдлаар 245 сая долларын хөрөнгө оруулалтын асуудал яригдаж байгаа юм. 2020 оны сүүл гэхэд Улаанбаатар төмөр замын нэвтрүүлэх чадвар 34 сая тонн ачаа зөөх хүчин чадалтай болгох асуудал чухлаар хөндөгдөж байна.

-Нийгмийн асуудлын хүрээнд ямар ажлууд хэрэгжүүлж байна вэ?

-Нийгмийн асуудлын хүрээнд 6000 гаруй залуу төмөр замчдын байрны асуудал шийдэгдээгүй хүлээгдэж байна. Мэдлэг боловсрол, мэргэжил дээшлүүлэх тал дээр сургалтын асуудлууд шийдэгдээд явж байна. Орон сууцжуулах хөтөлбөр хэрэгжиж эхлээд үргэлжилж байгаа шүү. Тухайлбал, өнгөрсөн жил гэхэд гурван байр ашиглалтад оруулсан бол Зүүнхараа, Сүхбаатар, Айраг, Хөтөл өртөөдүүдэд байрны асуудлууд шийдэгдэхээр хүлээгдэж байгааг хэлье. Мөн олон цагаар гадаа их ажилладаг ажилчдынхаа эрүүл мэндийн асуудлыг анхаарах, элэгний өвчнийг эрт илрүүлэх, оношлогоонд хамруулж байгаа юм.

-“УБТЗ” ХНН нь улсын төсөвт хичнээн төгрөг төвлөрүүлдэг юм бэ. Таныг ажлаа авснаас хойш хэрхэн өөрчлөгдөв?

-Төсөвт шууд өгдөг мөнгөн хөрөнгө бага шүү. УБТЗ хамтарсан байгууллага учир жил бүр ногдол ашиг олгодог. Энэ нь хоёр хөрөнгө оруулагчид нэг нэг тэрбум гаруй төгрөгийг жилд хувааж өгдөг. Гэхдээ 2016 оны үед зөвхөн тээврийн жилийн орлого 300 гаруй тэрбум төгрөг байсан бол, өнөөдрийн байдлаар 500 гаруй тэрбум төгрөгт хүрчихээд байна. Монгол Улсад юу үлдэж байгаа вэ гэвэл тээврийн үйл ажиллагааныхаа орлогоор нийгмийн салбарыг үүрч явдаг л байгаа байхгүй юу. Тээврийн орлогоороо 16 мянган гаруй төмөр замчид тэдний ар гэрийнхний амьдралыг үүрч явдаг гэж хэлж болно.

-Оросын хувь нийлүүлсэн нийгэмлэг гэж явдгийн хувьд хэдэн оны ямар гэрээгээр ажил хөдөлмөр зохицуулагддаг юм бэ?

-БНМАУ, ЗХУ хоёрын хооронд “УБТЗ” ХНН байгууллагыг байгуулах гэрээ 1949 оны зургадугаар сарын 06-нд хийгдсэн. Энэ гэрээгээр хамтарсан нийгэмлэгийн бүх үйл ажиллагааг зохион байгуулж явдаг. Засгийн газар хоорондын гэрээний статустай. Энэ жил 70 жилийн ой тохиож байна.

-ОХУ-аас хичнээн хүн ажилладаг вэ. Тэдгээр ажилчид ямар үүрэг, оролцоотойгоор ажилладаг юм бэ?

-Манай байгууллагад нийт 16 мянган хүн ажилладгаас 22 нь Оросын мэргэжилтэнгүүд юм. Хариуцсан ажлуудаа өөрсдийнхөө хэмжээнд сайн гүйцэтгэж ажилладаг. Энэ Монголын талын ажил, энэ Оросын ажил гэж зааглаж ялгаварласан зүйл байдаггүй. Харин нийгэмлэгийн удирдлагын Орос талын оролцоо бий. Манайд удирдлагын ерөнхий хороо гэж байгууллага бий. Ерөнхий хороо нь зургаан хүний бүрэлдэхүүнтэй. Гурав нь Монгол, гурав нь Орос талаас томилогддог зарчимтай. Ерөнхий хорооны хурлаар нийгэмлэгийн шийдэх ёстой бүхий л асуудлуудыг шийдэж төмөр замын удирдах газарт даалгавар өгч ажилладаг даа. 1949 оны хэлэлцээрт хоёр талын тэнцүү удирдлагыг шийдэж өгсөн байдаг. Замын дарга нь монгол хүн байвал нэгдүгээр орлогч нь Орос хүн байна гэх мэтчилэнгээр тэгш эрхийг хангасан зарчмаар ажилладаг.

-Төмөр зам бол улс төрөөс ангид байх ёстой байгууллага. Сүүлийн үед улс төрийн нөлөөлөл, хэн нэгэн эрх мэдэлтний оролцоотой байгууллага болсон гэдэг шүүмжлэл тасардаггүй болсонтой санал нийлэх үү?

-Хариуцлагатай, онцгой эрсдэлтэй бүс. Урьд нь хагас цэрэгжсэн зохион байгуулалттай, тусгай онцлогтой байгууллага байсан. Үүнтэй холбогдуулан үүсгэн байгуулагдсан цагаас л улс төрийн оролцоо байдаггүй байсан. Албан тушаалтнууд, ажилчид нь улс төрийн арга хэмжээнд ордоггүй л байсан шүү дээ. Сүүлийн жилүүдэд УБТЗ-ын үйл ажиллагаа нийт ард иргэдийн сонирхлыг татдаг байгууллага болсон гэдэг нь харагддаг. Энэ нь улс төрийн зорилго гэхээсээ илүү зарим нэг хувь хүмүүсийн сонирхол, энэ байгууллагыг тогтворгүй байдалд хүргэх, санаатай санаандгүй сонирхож орж ирэх явдал их байна. Үндсэн шалтгааныг ойлгохгүй буруу зөрүү тайлбар мэдээлэл өгөх, нөлөөлөх гэсэн оролдлогууд байдгийг үгүйсгэхгүй. Энэ байдал сүүлийн жилүүдэд эрчимжиж, тайван ажил хийхэд нөлөөлж байна.

УЛС ТӨРИЙН ЗОРИЛГОТОЙГООР ОЛОН НИЙТЭД МИНИЙ ТУХАЙ БУРУУ МЭДЭЭЛЭЛ ТАРААЖ БАЙНА

-Танай байгууллага байнга мэдээлэл хийгээд байдаггүй. Цаг үеийн асуудлаар тодорхой мэдээллүүдэд хариулт яагаад өгдөггүй юм бэ?

-Төмөр замчид өөрийнхөө урдах ажил үүргээ биелүүлэхийг л хичээж ажилладаг хүмүүс. Улс төр, хэрүүл маргаанд оролцох сонирхол байдаггүй. Яагаад гэвэл манай ажилчдад хийх ажил их, тухайн ажилдаа санаа сэтгэл тавьж янз бүрийн шалтгаантай ажлуудад оролцох хүсэл байдаггүй. Өөрөөр хэлбэл янз бүрийн хэрүүл маргаан, ном хаялцах ажилд оролцоод байх шаардлагагүй. Хийх ажил тэртээ тэргүй их байдаг юм. Ялангуяа сүүлийн хэдэн жилд их ч, хүнд ч ажлуудтай байгаагаас маргаан дуудсан асуудалд оролцохгүйг хичээдэг.

-Танай байгууллагад сүүлийн таван жил шалгалт хийгдээгүй. Өмнө нь хоёр удаа шалгалт хийлгэхээс татгалзаж байсан, мөн таныг санхүүдээ шалгалт хийлгэхээс татгалзсан гэдэг мэдээллийг мэргэжлийн хяналтын байгууллагаас өгөөд байгаа. Шалгалтуудаас татгалзсан шалтгаан юу байв. Мөн санхүүгийн асуудалд шалгалт хийлгэхгүй байх шалтгаан танд бий юу?

-Өчигдөр ийм утга бүхий мэдээллүүд цацагдсан байсан. Энэ тал дээр зөв тайлбар мэдээлэл өгөхгүй бол болохгүй нь дээ гэсэн байр суурьтай сууж байсан юм. Хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүдэд буруу өнцгөөс нь тайлбарлаад байх шиг байна лээ. Мэргэжлийн хяналтын байгууллагаас нэгдүгээр сарын 10-ны өдөр манай байгууллагад “хөдөлмөр хамгааллыг хангаж ажиллаж байгаа эсэх” талаар шалгалт шалгалт хийнэ гэсэн удирдамж ирүүлсэн. Тухайн шалгалтын удирдамжид санхүүгийн бичиг баримттай танилцана гэсэн зүйл байсныг хараад 1949 оны хэлэлцээрийн дагуу “УБТЗ” ХНН-д ямарваа нэгэн санхүүгийн шалгалтыг хийхэд заавал тэгш эрхтэй комиссар шалгана гэсэн заалт бий. Өөрөөр хэлбэл, Орос Монголын хөрөнгө төлөөлж буй улсууд зэрэг шалгана, нэг талын эрх ашгийг барьж шалгалт хийхгүй гэдэг заалт бий. Үүний дагуу би мэргэжлийн хяналтын байгууллагад нэг удаа захиа бичсэн. Хоёр дахь удаадаа санхүүгийн шалгалт хийж болно, ингэхдээ 1949 оны хэлэлцээрийн заалтыг харгалзан мөрдөж Оросын талтай хамтарч шалгаач ээ гэдэг хүсэлтээ гаргасан. Тэрнээс биш шалгалт оруулахгүй гэсэн байр суурийг илэрхийлээгүй. Мэргэжлийн хяналтын байгууллагын төлөөлөлтэй уулзаж энэ асуудлаар хэлсэн. Үүний дараа мэргэжлийн хяналтын байгууллага 1949 оны хэлэлцээрийг Засгийн газар хоорондын гэрээ гэдэг утгаараа мөрдөх ёстой юм байна гэдгийг хүлээн зөвшөөрч дөрөвдүгээр сард тэгш эрхт шалган байцаах комиссын ажил эхэлнэ. Тухайн шалгалтаар жил бүр бид санхүүгээ шалгуулдаг. Хувь нийгэмлэгийн хамтарсан өмч байгаа л бол хамтарсан шалгалтаар шалгах үндэслэлтэй. Хоёр тусдаа шалгалт хийж тус тусдаа актууд зөрөөтэй гарвал хоёр талын хөрөнгө оруулагч талуудад маргаан үүсэх эрсдэлтэй байдаг. Нэгдсэн удирдлага нэгдсэн шийдвэртэй явахын тулд хамтран шалгалт хийх нь зүйтэй.

Гэтэл өчигдрийн хувьд олон хэвлэл мэдээллийн байгууллагуудыг дагуулж орж ирээд шалгалт хийлгэхгүй байна гэдэг асуудлыг ярьж эхэлсэн. Түүний өмнө нь ч гэсэн шалгалт хийлгэхгүй байна гэдэг асуудлыг ярьж байсан. Жигжиднямаа гэдэг хүн ямар байр суурьтай байгааг хэн ч асуугаагүй мөртлөө санхүүгийнхээ булхайг нуух гэж байгаа мэтээр цацсан. Дахин хэлэхэд шалгалт оруулахгүй гэж эсэргүүцсэн асуудал байхгүй.

-Мэргэжлийн хяналтын байгууллага Монголын газар нутагт үйл ажиллагаа явуулж буй байгууллага учир Монголын хуулиар зохицуулагдсан шалгалт явагдах ёстой гэсэн байр суурийг илэрхийлсэн байсан шүү дээ?

-1949 оны хэлэлцээрт тусгаарлан заагаагүй нөхцөлд Монголын хуулийг хэрэглэнэ гэж заасан байдаг. Яг хамтарсан шалгалтууд хийнэ гэдэг нь тусгаарлагдаад тэр хэлэлцээр дээр заагдчихсан байгаа учир Үндсэн хуулиар Засгийн газар хоорондын гэрээ нь МУ-ын нутаг дэвсгэр дээрээ байгаа хуулиас илүү хүчин төгөлдөр гэсэн байдаг. Үүнийгээ сайн ойлгохгүй байгаа юм болов уу гэж ойлгож байна. Хэлэлцээр нэртэй болохоос биш Засгийн газар хоорондын хэлэлцээр нь Монгол Улсын хуулиас давуу эрхтэй байдаг гэдгийг бүрэн дүүрэн ойлгохгүй байх шиг санагдсан. Үүнийг хуульчид бүрэн тайлбарлаад өгөх байх. Хоёр байгууллагын учраа ололцох л асуудал юм. Чи, би гээд л байх шаардлагагүй, хоорондоо яриад тохирох асуудал. Бүх дүрэм журам тодорхой байгаа учир түүнийхээ дагуу л ажиллах ёстой. Тэрнээс биш мэргэжлийн хяналтын байгууллагын шалгалт хийж буй ажилчид олон нийтэд ташаа мэдээлэл өгөх, олны санааг буруу тийш эргүүлэх зэргээр УБТЗ-ын байгууллагын үйл ажиллагаанд сөрөг нөлөө үзүүлсэн. Сурвалжлагчдыг өөрсдөө дуудаж авч ирээд, ярилцлага өгөхдөө буруу, зөрүү тайлбар мэдээлэл хийх зэргээр зохион байгуулалттайгаар гүйцэтгэсэн гэж харж байна.Шуудхан хэлэхэд өөр зорилготой. Тиймээс дуугүй суугаад байж болохгүйд хүрлээ.

-Урьдчилсан байдлаар “УБТЗ” ХНН-ийг эрсдэлийн үнэлгээгээр асар өндөр эрсдэлтэй гэж тогтоосон тухайгаа мэдээлсэн байдаг. Энэ тал дээр ямар тайлбар өгөх вэ?

-Хөдөлмөр хамгааллын асуудал энэ байгууллагад урьд өмнө нь ч гарч л байсан. Хойшдоо гарахгүй байх гэсэн баталгааг хэн ч өгч чадахгүй. Төмөр замын тээвэр өндөр эрсдэлтэй аж ахуй. Хүнд техникээр хурдтай үйлчилдэг учир, өндөр ур чадвар, өндөр мэдлэг шаардсан ажил. Иймд алдаа дутагдал хааяа гарч л байдаг. Төрийн байгууллагууд зохих шалгалтыг хийхэд, гарсан дүгнэлтүүдийг хүндэлж үзэж, алдаагаа арилгахыг хичээж ажиллана. Гэхдээ олон нийтийн санаа бодолд буруу сэтгэгдэл төрүүлэхүйц байдлаар мэдээлэл өгч шалгалт хийж байгаа явдалд харамсаж байна.Ямарваа нэгэн шалгалт буруу зөрүү үйлдлийг илрүүлж, түүнийг засч залруулах зөвлөгөө өгөх бололцоо олгодог гэж ойлгодог. Хамгийн гол нь дүрэм журмынхаа дагуу шалгаач ээ гэдэг асуудал тавихад, үл ойлголцлын асуудал гарсан байх магадлалтай.

-Сүүлийн хоёр жил 62 осол гарсан тухай бүртгэгдсэн мэдээлэл бий. Осол гарсан шалтгаануудад хэн буруутай, хэний хариуцлагагүй байдлаас үүдсэн тухай асуудал сөхөгддөг. Ер нь хэн хариуцлага хүлээх ёстой юм бэ. Тухай бүртээ зохих хариуцлагууд яригддаг биз дээ?

-Сүүлийн хоёр жил 62 осол гарсан гээд бүртгэчихсэн байсныг харсан. Автомашины гарам дээр маш олон осол бүртгэгдэх болсон. Өмнө нь нэг цагт хоёр галт тэрэг явдаг байсан бол одоо цагт 19 галт тэрэг явж байна. Жолооч нар төмөр замын хөдөлгөөний мэдлэггүй, дүрэм журмаа биелүүлдэггүй нь үүдэнослын тоо нэмэгдэж байгааг үгүйсгэхгүй. Гол шалтгаан нь хөдөлгөөн нэмэгдэж байгаатай холбоотой. Ийм үед гарцыг хоёр түвшинд хийж хүний эрүүл мэнд амь насыг хамгаалах арга хэмжээг авах ёстой байдаг. Харамсалтай нь мөнгө төгрөгний бололцооноос хамаараад бүх гармыг хоёр түвшинд хийх боломж тааруу байгаа. УБТЗ гурван жилийн өмнө хотын захиргаатай тохирч найман гарч хийхээр төлөвлөснөөр өөрийнхөө гүйцэтгэх ёстой хоёр гарцыг 400 сая төгрөгөөр хийсэн. Одоо хотын захиргааны ажил үлдээд байна. Улаанбаатар гэлтгүй Замын-Үүд, Чойр, Сүхбаатар, Сайншанд, Дархан зэрэг эрсдэлтэй бүсүүд их бий. Галт тэрэг ирлээ гээд улаан гэрэл, дуут дохио өгөөд байхад машинтай жолооч тоолгүй яваад орчихсон тохиолдол хүртэл гарсныг санаж байгаа байх. Иймэрхүү осол болоход хүний амь эрсдэхээс гадна эдийн вагон дөрвөөс таван цаг саатахад эдийн засгийн тооцооллоор асар их мөнгөний алдагдалд хүлээдэг.

Л.ПҮРЭВБААТАРЫН 1.5 ТЭРБУМЫН ҮНЭТЭЙ БАЙРЫГ ЗАРЖ 300 ТӨМӨР ЗАМЧДАД БАЙРНЫ УРЬДЧИЛГАА ОЛГОНО

-Өнгөрөгч 2018 оны наймдугаар сард Замын-Үүд чиглэлийн төмөр замын гарам дээр цахилгаан утас янзалж байсан инженер залуу осолдсон явдал гарсан. Тус залуугийн ар гэрийнхэн танай байгууллагыг одоо хүртэл ямар нэгэн хариуцлага хүлээгээгүй өдий хүртэл чимээгүй байгаа гэдэг байр суурийг илэрхийлсэн. Энэ мэдээлэл үнэн үү?

-Тухайн залуу дагалдангаар ажиллаж байсан. Гарам дээр ажиллагаагүй. Өндөр эрсдэлийн бүс дээр зохих заавар аваад ажиллаж байсан юм билээ. Галт тэрэгний хөдөлгөөн рүү яваад орчихсон. Харамсалтай үйлд явдал болсон. Манай байгууллагаас хөдөөлүүлэх зардал зэрэг шаардагдах зардлуудыг төлсөн. Хожуу гарсан задлан шинжилгээний хариугаар бага зэрэг согтолттой байсан гэдэг нь тогтоогдсон. Ар гэрийнхэн нь ямар асуудал тавьж байгааг мэдэхгүй байна.

-Хоёр камер байсан ч ажиллагаагүй байсан гэдэг мэдээлэл үнэн үү?

-Хоёр камер ажиллаж байсан. Хүн эрсэдсэн хэрэг болгон дээр эрүүгийн хэрэг үүсгэгдэн шалгагдаж байгаа. Хуулийн байгууллагуудын дүгнэлт гарах байх. Хөдөлгөөнтэй зам дээр нарны хаалтаа мөрөн дээр тавиад утсаа яриад алхаж байсан хүн хүртэл анхаарал болгоомжгүйгээсээ болж амиа алдсан харамсалтай сэтгэл эмзэглэм тохиолдол хүртэл гарч байсан. Осолдсон зарим иргэдийн ар гэрийнхэн бүх насаар нь тэжээхийг шаардаж ирэх тохиолдол ч байдаг.

-Таныг Зам, тээврийн хөгжлийн дэд сайд асан Б.Цогтгэрэлтэй хамтран актлагдсан 1000 вагоныг худалдан авч, мөнгө угаасан гэдэг мэдээллийн дуулиан олон он дамнан яригдаж байна.Хэрэг одоо хүртэл шалгагдаж байгаа. Энэ тал дээр албан ёсны байр сууриа илэрхийлэхгүй юу?

-Энэ талаар олон ч удаа ярьсан даа. Энэ бол 1000 вагоны асуудал биш. 997 вагон худалдан авах гэрээ анх хийгдсэн. Үүнээс 20-21 жил ашиглагдсан 648 вагон нь орж ирсэн байдаг юм. Огт ашиглагдах боломжгүй, актлагдсан вагонууд биш. Оростоо засварын хугацаа дууссан байсан. Ийм вагонуудыг маш хямдаар аваад өөрийнхөө хүчин чадлаар зассан байдаг юм. Засварласан хүмүүс нь тээвэр хийхэд саадгүй гэсэн баталгаагаа хүртэл гаргасан. Энэхүү 648 вагон одоо хүртэл тээвэрт явж байгаа. Худалдаж авсан, засвар хийсэн мөнгөө нөхөхөөс гадна 40 гаруй тэрбум төгрөгийн ашигтай ажиллаад байна. Хэрэв энэ вагонуудыг худалдаж аваагүй байсан бол 2017, 2018 онд ачаа зөөх бололцоогүй болох хэмжээнд хүрэх байсан. Харин манайд 2400 вагон байснаас 80 хувь нь гучаас дээш жил ашиглагдсан юм л даа. Худалдаж авсан вагонуудаа шалгах ёстой газруудад ном журмынх нь дагуу шалгуулсан. Ашиглах боломжгүй “сэг” оруулж ирсэн мэтээр буруутгах өнцгөөс харж байгаа нь харамсалтай. Энэ 1000 вагоны ачаар тээвэрлэлт эрс өсч, тэр хэрээрээ орлого нэмэгдсэн. Тухайн орлогоороо ажилчдынхаа цалин хөлсний хангамжийг жилд арван хувиар нэмэгдүүлж байгаа. Ажилчдынхаа цалинг ингэж нэмэгдүүлдэг манайхаас өөр байгууллага Монголд байдаг эсэхийг мэдэхгүй байна.

-АТГ-аас сэтгүүлчид тодруулахад шалгалтын ажил үргэлжилж байна, удахгүй шийдэгдэнэ гэсэн хариултыг өгдөг. Хууль хяналтын байгууллагад шалгагдаж байгаа асуудал ямар шатандаа үргэлжилж байна вэ?

-Олон талаас шалгагдаж байна. Эрүүгийн цагдаа хүртэл шалгаж байна. Яллагдагчаар татлаа гэсэн мэдээлэл хүртэл цацагдсан. Гэхдээ арванхоёрдугаар сард намайг яллагдагчаар татахаас өмнө наймдугаар сард хэвлэл мэдээллээр яллагдагчаар татагдлаа гэсэн мэдээллүүд нийтлэгдсэн шүү дээ. Арванхоёрдугаар сард яллагдагчаар татсан шалтгаан бол хоёр жил УБТЗ-д ажиллаагүй хугацаандаа татвар төлөөгүй гэдэг шалтгаантай. Мөн үндэслэлгүй хэрэг нээж шалгаж байгаа. Гэхдээ УБТЗ-тай ямар ч холбоогүй. Мөрдөн байцаалтийн ажилд саад учруулахгүй цаг тухайд нь очиж байгаа. Надад ямар ч буруу байхгүй гэдэг 100 хувийн итгэлтэй байна. Холбогдох бичиг баримтуудаар үүнийг нотлох болно. Дүгнэлт гарсны дараа хэвлэл мэдээллийн байгууллагаар танилцуулна гэж бодсон үүднээс янз бүрийн гүтгэлэг, урьдчилж ялласан байдалд тайлбар хийхгүй суугаад байгаа. Үнэн мөн нь олдох байх, зүгээр л өөрийнхөө өмнөх ажлаа хийж байя гэж бодож байна.

-Богдхан уулын урдуур тойрч Багахангай өртөөнд холбогдох чиглэлтэй төмөр замын төсөлд Л.Пүрэвбаатар гарын үсэг зураад явчихсан. Таны хувьд Тавантолгойн нүүрсний чиглэлийн зам Монгол Улсын эдийн засагт илүү ашигтай гэсэн байр суурийг илэрхийлсэн. ТЭЗҮ гарсан уу, энэ ажлыг хийж хэрэгжүүлэхэд ямар бэрхшээл тулгараад байна вэ?

-Богд уулын төмөр зам төсөл яригдаж байсан. Гэхдээ тэр төслийн ТЭЗҮ болон хичнээн төсөвтэй яаж барих шийдвэр огт байгаагүй. Яг өнөөдөр УБТЗ-д нэн шаардлагатай зам бол Замын-Үүд-Эрээн хэсгийн зам болчихоод байна. Өнгөрсөн онуудад 26.7 сая тонн ачаа тээвэрлэсэн гэх амжилтыг тогтоосон боловч 29 сая тоннд хүргэх боломж байсан. Үүнийг Эрээн өртөө буюу Хятадын тал хязгаарласан. Техникийн хүчин чаадал болохгүй гэдэг үүднээс хүлээж авахгүй байсан. Энэ үед Хятадын нутаг руу гарах хоёр зам буюу Ханги Мандалын зам зайлшгүй хэрэгтэй байгаа гэсэн дүгнэлт гарсан байдаг юм. Нүүрс, төмрийн хүдэр, зэс зэргийг Эрээнээр тээвэрлэх зам хязгаарлагдаад байгаа тул Ханги Мандалаар тээвэрлэлт хийх гарц нээх бодол УБТЗ-д бий. Гэхдээ Богд Уулын төмөр зам, Ханги Мандалын төмөр зам аль нь баригдах эсэх шийдвэр эцэслэж гараагүй. Богд Уулын урдуур татах төмөр зам Улаанбаатарын дундуур галт тэрэг зорчих явдлыг зогсооход хэрэгтэй хэдий ч, Ханги Мандалын төмөр зам түүнээс түрүүнд хэрэгтэй байна. Монголын эдийн засгийн үр өгөөжийн үүднээс тэр шүү дээ.

-Л.Пүрэвбаатар 1.5 тэрбумын тансаг хаусаа УБТЗ компанид эргүүлэн өгөхөөр болж, өчигдөр хураах шүүхийн шийдвэр гарсан. Тансаг хаусынхаа оронднэг өрөө байр авах саналыг тавьсан гэх мэдээлэл бий. Тантай ямар нэгэн байдлаар тохиролцоо хийсэн үү?

-Л.Пүрэвбаатар УБТЗ-ын хөрөнгөөр Зайсанд 387м2 байр хувьдаа авсан байдаг. Гурван шатны шүүхээр тухайн байрыг УБТЗ-д өгөх нь зүйтэй гэдэг шийдвэрийг гаргасан. Манай удирдах байгууллага буюу Ерөнхий хороо Л.Пүрэвбаатарын нэр дээр байгаа УБТЗ-ын байрыг зарж борлуул гэдэг даалгаврыг надад өгсөн байдаг юм л даа. Үүний дагуу би өвлийн хүйтэнд Л.Пүрэвбаатарыг гудманд гаргаад яах вэ гэдэг үүднээс мөнгийг нь төлөөд байраа өөрийн болгож авах санал тавьж, боломж олгосон. Өгөхгүй гэдэг хариулт надад өгсөн. Түүнээс биш нэг өрөө байраар солъё, эвлэрье зэрэг янз бүрийн тохиролцоо надтай хийгээгүй. Манай байгууллагын удирдлагууд зөвшилцсөний үндсэн дээр байрыг зарж 1.5 тэрбум төгрөгийг 300 гаруй төмөр замчдад хувийн байр худалдаж авах урьдчилгаа төлбөр хэлбэрээр олгох шийдвэр гаргасан.

П.УРНАА

мэдээ цаг-үе

Ж.Эрхэмбаатар: Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн зарим заалт амьдрал дээр хэрэгжихгүй байна

“Хууль зүйн туслалцаа авах эрхийн баталгаа, тулгамдаж буй асуудлууд” сэдэвт хэлэлцүүлэг “Хуульчдын танхим”-д өчигдөр боллоо. Хэлэлцүүлэгт Хууль зүй, дотоод хэргийн яам, Шүүхийн ерөнхий зөвлөл, Улсын ерөнхий прокурорын газар, Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх ерөнхий газар зэрэг байгууллагаас төлөөлөл оролцож, “Баривчлах, цагдан хорих ангид хууль зүйн туслалцаа авах эрх, түүний хэрэгжилт”, “эрүүгийн процeсс, Халдашгүй, чөлөөтэй байх эрх ба нууцаар шалгах ажиллагаа” зэрэг сэдвүүдээр хэлэлцсэн юм. энэ үеэр хуульч Ж.эрхэмбаатартай ярилцлаа.

-Манайх цөөн хүн амтай ч олон гэмт хэрэг бүртгэгдэх юм. Манайхны хууль эрх зүйн боловсрол дутмаг байна уу?

-Манайд үйлдэгдэж байгаа гэмт хэргийн дийлэнхийг хулгай эзэлж байна. Энэ нь иргэдийн амьжиргааны түвшин муу, ажлын байр хүрэлцээгүй байгаатай шууд холбоотой. Ер нь иргэд гэмт хэргээс яаж урьдчилан сэргийлэх үү, хэрхэн гэмт хэрэгт холбогдохгүй байх вэ гэдэг нь эрх зүйн мэдлэг боловсролтой нь шууд хамааралтай. Иргэд өөрсдөө эрх зүйн наад захын боловсрол эзэмших санаачилгатай байх ёстой. Үнэхээр эрх зүйн боловсролоо дээшлүүлэх боломжгүй бол хууль зүйн туслалцаа авахаар өмгөөлөгчид хандаж болно. Иргэд хууль зүйн эрсдэлд орсон бол эрсдэлээс хамгаалж хуульчийн туслалцаа авах эрхтэй. Энэ эрх хэрхэн бодитой хэрэгжиж байгаа талаар өнөөдөр зөвлөлдөж байна.

-Гол төлөв ямар эрх хаана зөрчигдөж байна вэ?

-Өмгөөлөгчийг нь мөрдөгч прокурорын зүгээс тулгадаг, өөрөө сайн дураар өмгөөлөгч сонгох эрхийг нь хязгаарладаг асуудлууд байна. Мөн өмгөөлөгч байсан хэдий ч бодитой хууль зүйн туслалцаа үзүүлэх боломжийг нь хязгаарлаад байна шүү дээ. Наад захын жишээ нь Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулинд “Хууль зүйн туслалцаа авах боломж бололцоо, цаг хугацаагаар хангана” гэсэн заалт бий. Энэ нь хэргийн материалтай бүрэн танилцах бололцоо олгох, магадгүй үйлчлүүлэгчтэй ганцаарчлан цагийн хязгаарлалтгүй уулзах гэх мэт байдлаар илэрдэг. Гэтэл энэ нь бодит амьдрал дээр хэрэгжихгүй байна. Уулзсан ч 20-30 минут гээд хугацаа заачихна, цагаар шахах зэрэг зохисгүй үйлдэл гардаг. Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуульд заасан баталгааг хангахгүй байгаа албан тушаалтанд хэн, ямар хариуцлага оногдуулах нь тодорхой бус байна. Үүнд хөндлөнгийн хараат бус хяналт байдаггүй. Прокурор тухайн хийгдсэн хууль бус ажиллагааг хүчингүй болгох шийдвэр гаргана. Хүчингүй болголоо гэхэд эргээд миний эрх ашиг хамгаалагдаж байгаа боловч, зориуд санаатай хууль зөрчсөн мөрдөгч ямар хариуцлага хүлээх нь тодорхойгүй. Энгийнээр тайлбарлахад Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийг уншихад өмгөөлөгч авах эрхтэй, өмгөөлөгч нь хууль зүйн туслалцаа үзүүлэх эрхтэй гээд зохицуулалт байна. Гэтэл үүнийг хэрэгжүүлэхгүй бол яах вэ, хэрэгжүүлээгүй зөрчсөн албан тушаалтан ямар хариуцлага хүлээх вэ гэдэг зохицуулалт алга. Бид сүүлийн хэдэн сарын хугацаанд гэрчийг тусгай ажиллагааны үед албан хаагчдын оролцоотой дайчлан баривчилж байгааг харлаа. Хуульч, өмгөөлөгч ажиллаж байгаа хэрэгтэй холбоотой асуудлаар эрүүгийн хэрэгт татагдаж цагдан хоригдсон тухай асуудлыг бид үзлээ. Энэ нь Эрүүгийн хэрэгт хянан шийдвэрлэх тухай хууль амьдрал дээр хэрэгжихгүй байгаагийн илрэл юм.

-Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуульд зохицуулалт оруулах шаардлагатай байна уу. Мөрдөгч хариуцлага хүлээх тухай заагаагүй байсан гэж хэлсэн шүү дээ?

-Мөрдөн шалгах хууль бус ажиллагаа явуулсан бол ямар хариуцлага хүлээж байна гэхээр тухайн ажиллагааг хүчингүй болгож байгаа юм. Тэр ажиллагааг явуулснаар эд хөрөнгийн хохирол байгаа бол иргэний журмаар нэхэмжлэл авах эрхтэй. Тухайн ажиллагааг явуулах шийдвэр гаргасан шүүгч ямар хариуцлага хүлээх нь мэдэгдэхгүй. Хоёрдугаарт, энэ шийдвэр гаргалтууд нь эргээд удирдлагуудынх нь дор хяналтад байгаа учраас нэг бол хамгаалах, үгүй бол ажилтнаа хэлмэгдүүлэх ийм л механизм байна. Энэ бодитой хэрэгжих эрх зүйн зохицуулалт байхгүй байна.

-Иргэд эрх зүйн боловсролгүй учраас гэмт хэрэгт холбогдох шалтгаан болж байгааг та яриандаа дурдсан. Иргэддээ эрх зүйн мэдлэг хэрхэн олгох вэ. Ямар ажил хийх хэрэгтэй байна вэ. Энгийн брошур тараагаад үрд дүнд хүрэхгүй байна шүү дээ?

-Өмгөөлүүлэх эрхийн баталгааг хангах үүрэг төрд байдаг. Төр энэ үүргээ хоёр янзаар биелүүлж болно. Нэгдүгээрт, хуульчдыг сонгон шалгаруулаад тэдгээрээс өмгөөлөх эрх олгож болно. Мөн төлбөрийн чадваргүй хэсэгт үнэ төлбөргүй хууль зүйн туслалцаа үзүүлэх хууль зүйн туслалцааны төв гэж байгууллага бий. Энэ байгууллага аймаг, дүүрэг бүрт салбартай. Энэ байгууллагад хандаж буй иргэдийн зардлыг төр даадаг. Бүтэц орон тоо, санхүүгийн асуудлаас шалтгаалаад хүртээмж муу байгаа байх. Гэхдээ төрөөс санхүүжиж үнэ төлбөргүй хууль зүйн туслалцаа үзүүлдэг байгууллага бий. Иргэд энд хандаад эрх зүйн наад захын мэдлэг авах бүрэн боломжтой.

-Дайчлан баривчлах ажиллагааг баасан гаригт явуулахгүй байх тухай хууль батлах яриа гарч байсан. Энэ асуудал ямар шатандаа яваа бол?

-Одоогоор бол батлагдаагүй байгаа. Дайчлан баривчлах ажиллагааг амралтын өдөр, шөнө дөлөөр ч явуулж болно.

-Сүүлийн үед нэр бүхий албан тушаалтнууд утсанд маань чагнах төхөөрөмж байршуулсан. Ажлын өрөөнд суулгасан гэж ярих боллоо. Ямар тохиолдолд чагнах төхөөрөмж байршуулдаг юм бэ. Зөвшөөрөлгүй байршуулбал ямар хариуцлага хүлээх вэ?

-Мөрдөн шалгах нууц ажиллагааг хэрэгжүүлэх эрхтэй хэд хэдэн байгууллагууд байдаг. Авлигатай тэмцэх газар, Эрүүгийн цагдаагийн газар, Тагнуулын ерөнхий газар гэх байгууллагууд Прокурорын зөвшөөрлөөр ажиллагаа явуулдаг. Хэзээ, хэн дээр ямар техник тоног төхөөрөмжөөр хийгдэх үйл ажиллагаа нь нууц байдаг. Энгийн хуульчид үүнийг нарийн мэдэхгүй. Энгийн иргэн хэн нэгний яриаг тагнаж чагнах нь хууль бус. Хууль бусаар энэхүү ажиллагаа үйлдсэн бол Эрүүгийн хуульд зааснаар гүйцэтгэх ажиллагааг хууль бусаар хийсэн гэх үндэслэлээр гэмт хэрэг болно. Үүгээр хариуцлага хүлээнэ.

-Нууцаар бичлэг хийчихээд сүрдүүлэх явдал их болсон байна. хотын даргын ёс бус бичлэгийг олон нийтэд тараана гэж баахан цуурсан. Энэ нь ажлаа өгөх нэг шалтгаан болсон гэж үзэх хүмүүс байдаг. Үүнд хуулийн ямар зохицуулалт байдаг юм бэ?

-2015 онд батлагдсан Эрүүгийн хуулиар хувийн орон зайд нэвтрээд зөвшөөрөлгүй бичлэг хийхийг гэмт хэрэгт тооцохоо больсон. Энэ бичлэгээ олон нийтийн сүлжээгээр цацсан тохиолдолд хүндрүүлж үзэхээр болсон. Гэсэн ч 2017 оны тавдугаар сард орсон өөрчлөлтөөр хэрэгсэхгүй болгосон.

-Нууцаар бичлэг хийхийг зөвшөөрдөг гэсэн үг үү?

-Зөрчлийн хуулинд нэг зохицуулалт байгаа. Хүний хувийн орон зай, гэрт нь орж нууцаар бичлэг хийвэл Зөрчлийн хуулийн дагуу торгох арга хэмжээ авна.

мэдээ нийгэм

Харцага одтой, улаан луу өдөр

Post author By
Post date 2019-03-20
No Comments on Харцага одтой, улаан луу өдөр

Аргын тооллын гуравдугаар сарын 20, Буд гариг. Билгийн тооллын 14, Харцага одтой, улаан луу өдөр. Өдрийн наран 6:55 цагт мандан, 19:03 цагт жаргана. Тухайн өдөр хулгана, бич жилтнээ аливаа үйлийг хийхэд эерэг сайн ба могой, морь жилтнээ сөрөг муу нөлөөтэй тул элдэв үйлд хянамгай хандаж биеэ энхрийлүүштэй. Эл өдөр архи уух, тамхи татах, сэтгэл муутантай нөхөрлөх зэргийг цээрлэх хэрэгтэй ба лус тахих, хур оруулах, зэтгэрийг номхотгох, хөгжмийн зэмсэг урлах, дарханы үйлд сайн. Гүүр тавих, газар ухах, цөөрөм байгуулахад муу. Өдрийн сайн цаг нь бар, луу, могой, бич, тахиа, гахай болой. Хол газар яваар одогсод зүүн зүгт мөрөө гаргавал зохистой.

Үс шинээр үргээлгэх буюу засуулбал эд, мал арвижна.

онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

“Өдрийн сонин”-д “Монгол бол хэвлэлийн эрх чөлөөтэй орон” хэмээн өгүүлжээ

Өглөө бүр тантай хамт байдаг “Өдрийн сонин”-ы Лхагва гаригийн дугаар 24 нүүрээр хэвлэгдэж, та бүхний гар дээр хүрч байна.

“Өдрийн сонин”-ы нийтлэлийн бодлогыг тодорхойлогч, ард түмний дуу хоолой болдог, баримт, үзэл бодлын гуравдугаар нүүрт “Монгол бол хэвлэлийн эрх чөлөөтэй орон” хэмээн өгүүлжээ.

“Улс төр” нүүрт УИХ-ын гишүүн О.Баасанхүүгийн ярилцлага гарчээ.

Мөн “С.Баярцогт Швейцарын тал ямар ч шударга улстөрчид хүссэн зоргоор материал гаргаж өгдөггүй” гэж мэдээлсэн тухай гарчээ.

“Цаг үе” буланд Л.Цэрэндолгортой хийсэн Амьдралын зөв хэвшил л сэтгэл гутралаас авардаг гэсэн сонирхолтой ярилцлага нийтлэгджээ. .

“Сонины “Өөрөөс нь” буланд Монголын уул уурхайн үндэсний ассоциацын ерөнхийлөгч Т.Гантөмөртэй хийсэн ярилцлага мөн хэвлэгдэн гарчээ.

Манай сонины сэтгүүлч О.Ариунцэцэгийн “Мөнгөн усны мөнхийн санамж Минамата” хэмээх аян замын тэмдэглэл 19-р нүүрт хэвлэгджээ.

“Уран бүтээлч” нүүрэнд саяхан гавъяат цол хүртсэн дуучин Л.Батсүрэнтэй хийсэн сонирхолтой ярилцлага гарсан байна.

Сонины өдрийн сурвалжлага нүүрэнд “хяналтын төв”-өөс хийсэн сурвалжлага гарчээ.

“Энэ өдөр” нүүрт “Ангийн уулзалт” хэмээн бичжээ.

Дэлгэрэнгүй мэдээллүүдийг уншихыг хүсвэл дараах линкээр бүртгүүлж уншина уу. https://admin.dnn.mn/plugins/news/login/

Эдгээр болон бусад цаг үеийн мэдээ мэдээлэл, ярилцлага, сурвалжлагыг “Өдрийн сонин”-ы мягмар гаригийн дугаараас уншаарай.

Эрхэм уншигч та, манай сонины өнөөдрийн дугаарыг “Монгол шуудан” компанийн нийслэл Улаанбаатар дахь 35 салбар, “Түгээмэл” шуудангийн салбаруудаас болон сонин борлуулах цэгүүд, Хэвлэлийн биржээс худалдан авах боломжтой. Мөн “Мөнгөн завъяа” дахь сонин борлуулах цэг, Сансрын үйлчилгээний төв дэх сонин борлуулах цэг, Хан-Уул дүүргийн 19 дүгээр хорооллын үйлчилгээний төвд байрлах сонин борлуулах цэг, Саппорогийн “Миний дэлгүүр” дэх сонин борлуулах гол гол цэгүүдээс худалдан авч болохыг дуулгая. Түүнчлэн “Өдрийн сонин”-ы өөрийн байранд ирж худалдан авч болно.

Уншигч та “Өдрийн сонин”-ыг захиалан уншихыг хүсвэл9911-2954, 8811-1375 дугаарт холбогдоно уу. Цахим хэлбэрээр нь захиалахыг хүсвэл 88085029 дугаарт холбогдож дэлгэрэнгүй мэдээллийг аваарай.

“Өдрийн сонин”-той холбоотой мэдээ мэдээллийг 19001987-гоос лавлана уу.

“ӨДРИЙН СОНИН” ӨГЛӨӨ БҮХЭН ТАНТАЙ ХАМТ

онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

С.Баярцогт: Манай улсын хуулийн байгууллага Швейцарийн талтай хамтарч ажилласан байх

УИХ-ын дарга Г.Занданшатарыг дагалдан Швейцарь улсад айлчлаад ирсэн УИХ-ын гишүүн Т.Аюурсайхан иргэн С.Баярцогтын оффшор дансны гүйлгээний хуулгыг авчирсан гэдгээ мэдэгдсэн. Үүнтэй холбоотой иргэн С.Баярцогт сэтгүүлчдэд мэдээлэл хийлээ. Тэрбээр:

-Би нэгдүгээр сарын 11-нд АТГ-т Швейцарийн банкны дансны талаарх мэдээллийг өгөх талаар манай өмгөөлөгчөөр дамжуулаад надад ирүүлсэн гэж хэлээд 700 гаруй хуудас материалыг би өгсөн байгаа.

Манай прокурорын газраас 100 гаруй хуудас нууцын зэрэглэлтэй материал Женев дэх ЭСЯ-аас 2017 оны есдүгээр сарын дөрвөнд тус улсын прокурорт хүргүүлсэн байсан. Энэ нь хэрэг үүсгэсэн талаарх материал. Тэгээд миний дансны хуулга бүхий 700 гаруй хуудас материал байсныг УИХ-ын даргын айлчлалын үеэр ирүүлсэн юм шиг байна. Би өмгөөлөгчийг 2018 оны долдугаар сарын 11-нд хөлсөлж авсан. Надад энэ материалуудыг манай руу явуулсан талаар мэдэгдсэн. Та нар ямар нэг эсэргүүцэл үзүүлэх үү гэсэн. Швейцарийн тал ямар ч асуудал үүссэн энэ материалыг өгөхгүй. Шүүхээр оруулж байгаад жил гаруй хугацаанд процесс үргэлжилж байж өгдөг. Тиймээс манай улсын хуулийн байгууллага Швейцарийн талтай хамтарч ажилласан байх.

Т.Аюурсайхан гишүүн дипломат шууданг авсан байх гэж бодож байгаа. Би баяртай байна. Надад оффшортой холбоотой, Оюутолгойтой холбоотой хоёр хэрэг байгаа. Гэхдээ оффшортой холбоотой хэрэг удахгүй хаагдана гэж ойлгож байна.

Энэ хэрэг маш хурдан хаагдах байх. Швейцарийн банкинд данс нээсэн асуудал хуулийн зөрчилгүй. Би хөрөнгө орлогын мэдүүлэг дээрээ бичээгүй асуудал л гарсан. Тухайн үеийн хуулийн дагуу би ёсзүйн хариуцлага хүлээсэн.

Харин Байгаль орчныг хамгаалах төрийн бус байгууллагын н.Туяацэцэг нарын материал бол хуурамч гэдгийг нотолсон. Харин Швейцариас ирж байгаа материал үнэн гэдгийг батална. Үүнд гэмт хэрэг үйлдсэн ямар ч асуудал байхгүй хэмээлээ. Тэрбээр мэдээлэл хийсний дараа сэтгүүлчдийн асуултад хариуллаа.

-Таван дансны хуулга авчирсан гэсэн. Энэ талаар?

-Байгууллагын болон хувь хүний нууц гэж байдаг. Хэрвээ мэдээлэл хийх гэж байгаа бол Т.Аюурсайхан үүнийг зөрчсөн байна. Хэрэгтэй холбоотой материалыг би ярихгүй. Би УИХ-ын гишүүний өндөр нэр хүндийг ашиглаж иргэдэд буруу мэдээлэл өгч байгаа нь туйлын хариуцлагагүй үйлдэл.

-Энэ үйл явц хэзээнээс эхэлсэн бэ?

-Энэ дансыг 2013 онд хаагдсан. Би олон улсын эрэн сурвалжлах сэтгүүлчдэд энэ талаар тайлбараа өгсөн. “Таны нэр дээр оффшор данс байна гэсэн. Би Сангийн сайд болохоосоо өмнө энэ дансыг нээсэн байсан. Гэхдээ би ХОМ-тээ үүнийгээ бичээгүй байсан. Тиймээс би ёсзүйн хариуцлага хүлээсэн” Манай өмгөөлөгч энэ талаарх материал өгөх үү гэхэд зөвшөөрсөн. Энэ хэргийг хурдан шалгуулж хаалгамаар байна. Тиймээс би өөрт байгаа бүх материалаа өгсөн.

мэдээ нийгэм

Нийслэл, дүүргийн удирдлага, гадаад харилцааны ажилтнуудад зориулсан сургалт боллоо

Нийслэлийн нутгийн захиргааны байгууллагууд, дүүргүүдийн удирдах албан тушаалтан болон гадаад харилцааны асуудал хариуцсан ажилтнуудад зориулсан сургалтыг Гадаад харилцааны яам нийслэлийн Засаг даргын Тамгын газартай хамтран зохион байгууллаа.

Сургалтыг Гадаад харилцааны сайд Д.Цогтбаатар нээж, Монгол Улсын гадаад харилцааны салбарын өнөөгийн байдал, хэрэгжүүлсэн томоохон арга хэмжээ, хүрсэн үр дүн, цаашдын зорилтын талаар товч мэдээлэл хийв.

Энэхүү арга хэмжээнд анх удаа Нийслэлийн Засаг дарга бөгөөд Улаанбаатар хотын Захирагч С.Амарсайхан оролцсон бөгөөд нээлтийн үеэр хэлсэн үгэндээ тэрээр гадаад харилцааны асуудал хариуцаж буй ажилтан бүр эрхэлсэн ажилдаа хариуцлагатай, санаачилгатай, үр бүтээлтэй хандахын чухлыг онцлон тэмдэглэв.

Түүнчлэн гадаад харилцааны нэгдсэн зохицуулалт, байгууллага хоорондын шинжтэй гэрээ, гадаад худалдаа, эдийн засгийн хамтын ажиллагааны өнөөгийн байдал, иргэдийн эрх ашгийг хамгаалах, консулын алба болон дипломат ёслол зэрэг асуудлаар ГХЯ-ны холбогдох газар, нэгжийн удирдлага мэдээлэл хийж, оролцогсдын сонирхсон асуултад хариулав.

Засгийн газрын 2013 оны 169 дүгээр тогтоолоор батлагдсан “Төрийн гадаад бодлого, үйл ажиллагааны нэгдмэл байдлыг хангах журам”-ыг хэрэгжүүлэх ажлын хүрээнд болсон энэхүү сургалтад нийслэл, дүүргийн нутгийн захиргааны байгууллагын 90 гаруй ажилтан оролцлоо.

Recent Posts

Recent Comments

Archives

Categories