Month: January 2019

УИХын гишүүн асан Д.Батцогттой ярилцлаа.

---

-УИХ-ын даргыг огцруулахын тулд зарим гишүүн бойкот хийж байгаа. Төрийн ажил гацаад сар гаруй хугацаа болоод байна. Уг үйл явдалд нийгэм багагүй бухимдалтай байгаа нь харагдаж байна. Таны хувьд юу гэж үзэж байгаа вэ?

-Түүхэндээ анх удаа Их хурлын даргаа огцруулах гэж УИХ нь хоёр хуваагдаж байна. Энэ хагарал УИХ-ын даргаас ч үүдэлтэй юм биш. 65 суудалтай эрх баригч намын эрх мэдэл, албан тушаалаа булаацалдсан хэрүүлээс л үүдэлтэй гэж харж байгаа. Энэ талцал хуваагдал нь өнөөдрийн энэ нөхцөл байдлыг бий болгож байх шиг. Нэг талаас 60 тэрбум, нөгөө талаас ЖДҮ-чид гэж ярьж байна л даа. Энэ хоёрын хэн нь ялах вэ гэсэн тэмцэл болж байна. Үүнээс үүдэн ард түмэн ч хоёр хуваагдаж, ойлгомжгүй байдалд байна. Төрийн ажил ч гацаанд орчихлоо. Ийм л буруу дүр зураг энэ нийгэмд авчирлаа гэж харж байгаа. Тиймээс эх орон, ард түмнээ бодож асуудалд хандах нь хамгийн чухал болчихоод байна.

-ЖДҮ, 60 тэрбумын асуудлыг хууль хяналтын байгууллага эцэслэн шийдэх учиртай. Тийм байхад төрийн ажлыг гацаан байж ингэж хагаралдаж байгаа нь хэр ёс зүйтэй юм бэ?

-МАН өнгөрсөн 2016 оны сонгуульд орохдоо маш том амлалтуудыг амласан. Төрөө хямралаас гаргана, улсаа ядуурлаас аварна, ард түмнийг өрийн дарамтнаас гаргана гэх мэтчилэн чихэр, бурам шиг л зүйлүүдийг ярьсан шүү дээ. Тиймдээ ч үнэмлэхүй ялалт байгуулж, энэ олон суудлыг авсан. Гэтэл төрд гарсныхаа дараа амлалтаа биелүүлэх бус өөр хоорондоо эрх мэдэл, албан тушаалаасаа булаацалдаж, илүү их мөнгөний хойноос хөөцөлдсөн үйл ажиллагаа явуулж байна. Энэ нь Монгол Улс, парламент, Засгийн газрыг бүхэлд нь харлуулж байгаа юм. Үе үеийн парламентад алдсан, оносон зүйл бий. Гэсэн ч Монгол Улсаа гэсэн сэтгэлтэй байж, амлалтаа биелүүлэхийг хичээн, ард түмнийхээ эрх ашгийг нэн тэргүүнд тавьдаг байсан. Хурал цуглаанаа хийж, ажлаа урагшлуулдаг л байлаа. Харин энэ удаагийн нөхцөл байдал МАН дотороо хэр их ялзарсныг харуулсан том нотолгоо боллоо.

–УИХ-ыг гацаанаас гаргах арга нь УИХ тарах явдал гэдэгтэй санал нийлж байгаа хүн цөөнгүй байх шиг. Сөрөг хүчний зүгээс ийм шийдвэрийг гаргаж, гишүүдийн нэрсийг цуглуулахаа ч мэдэгдээд буй. УИХ тарах нь зөв үү?

-Ардчилсан нам энэ нөхцөл байдлыг маш анхааралтай, тэвчээртэй ажиглалаа. Аль нэг талыг барьж илэрхий яваагүй. М.Энхболд, У.Хүрэлсүх хоёр хоёулаа л Монголын төрөөс цэвэрлэгдэх ёстой гэдэг байр суурийг хадгалж явж байна. Үүнээс гадна АН парламентын тогтолцоог хамгаалж дугарч байгаа. Бид тэвчээртэй ажигласны дүнд нэг үр дүнд хүрсэн. Энэ хоёр тал эвлэрэхээс нэгэнт өнгөрчээ. Хэн нэгэн хүнийг сольсноор, аль нэг Засгийн газрыг огцруулснаар асуудал шийдэгдэж, зөв голдрилдоо орж чадахааргүй болсон. Энэ Засгийн газар, УИХ-аас шахаад ч болов шүүс гархаас өнгөрсөн байна гэдгийг бид ойлголоо. Тийм учраас яарал-тай ээлжит сонгуулийг зарлан хуралдуулж, дараагийн УИХ-ыг байгуулах нь зүйтэй гэсэн улс төрийн шийдвэрийг гаргасан. Энэ бол маш зөв зүйтэй шийдвэр гэж дүгнэж байна. Яг ийм байр сууринаас хандаж байгаа иргэд ч цөөнгүй бий.

УИХ тарчихвал энэ хавар гэхэд л ээлжит бус сонгууль болчихно. Сонгууль болж дараагийн парламентын гишүүд тангарагаа өргөхөд энэ удаагийн гишүүдийн бүрэн эрх дуусгавар болно. Улмаар шинэ спикер, Засгийн газраа томилоод л явна. Тэр байгуулагдсан парламент дахиад дөрвөн жилийн хугацаанд ажиллах юм. Энэ тохиолдолд төрийн үйл ажиллагаа тасалдана гэсэн ойлголт байхгүй.

-Эрх баригчид эвлэрлээ ч УИХ-ын үйл ажиллагаа цааш явахгүй гэж үү?

-М.Энхболд, У.Хүрэлсүх хоёрын аль нэгийг явууллаа гэхэд ялагч гарахгүй. Тиймээс хоёулаа ажлаа өгөөд яв, эсвэл УИХ тараад ээлжит бус сонгуулиа хий гэж хэлмээр байна. Нэг нь үлдлээ гээд сайн зүйл авчрахгүй. Эвлэрлээ ч энэ хуваагдсан хоёр тал хэзээ ч нэгнийгээ ажил хийлгэхгүй. Нэгэндээ тээг саад хийн, бойкотолсоор байх болно. Үүнээс болж ард түмэн, улс хохирно. Тиймээс ардчилсан тогтолцоотой улсын хувьд яаралтай энэ байдлаас гарах нь зөв. Ард түмнээрээ дүнгээ тавиулаад л явчихъя. Нэр цэвэр, зөв хүмүүс нь сонгогдоод явах юм бол улс орны ажил урагшилж л таарна. Ер нь дэлхий нийтээрээ эдийн засгийн амаргүй нөхцөл байдал руу орох гэж байна. Энэ үед төр нь эзэнтэй, монголчууд бид хариуцлагатай байх учиртай. Ингэж байж гэмээнэ бид хямралыг даван туулна. Бид дотоод хагарлаасаа үүдэн ард түмнээ ч хувааж байгааг дээр дурдсан. Энэ нөхцөл байдал их гүрнүүдэд хамгийн их ашигтай шүү. Дотоод хагарлаас хуулийн дагуу гарах гаргалгаа нь нөхөн сонгууль л явуулах явдал байгаа юм.

-Улс төр цэвэрлэгдэж байна, авлигачдаас салах цаг нь иржээ гэж ярих хүмүүс ч байх юм. Энэ боломжтой юу?

-Эрх баригч нам дотроо хагаралдсан нь иддэг, уудаг, хуйвалддаг байдлыг ил болголоо. Энэ нь сайшаалтай байгаа юм. Хэрвээ МАН дотроо эв нэгдэлтэй байсан бол үүнийг хэн ч илрүүлж чадахгүй. Тиймээс нийгэмд улстөрчдийн үнэн нүүр царайг харуулж гаргаснаараа маш ач холбогдолтой. Дараа, дараагийн улстөрч, парламтентын гишүүдэд том сургамж боллоо гэж харж байна. Өнгөрсөн 28 жилийн парламентын хугацаанд тэр, энэ идсэн, уусан гэх янз бүрийн л зүйл сонсогдож байсан. Гэхдээ энэ удаагийнх шиг бүлэглэж, зохион байгуулалттайгаар төр, ард түмний мөнгө рүү гар дүрж байсныг мэдэхгүй юм. Тиймдээ ч Монголын түүхэнд сургамжтай нэгэн явдал боллоо. Үүнээс улбаалж улс төрийн намууд, улстөрчид томоохон өөрчлөлтүүдийг хийж, ард түмний итгэлийг олж авах тал дээр анхаарч ажиллах шаардлагатай.

-Хэрэвзээ ээлжит бус сонгууль болбол та нэр дэвших үү?

-Тэрийг бодож байгаа юм алга. Сонгууль боллоо гэхэд нэр дэвшүүлэх үү, үгүй юу гэдгийг нам шийднэ. Гэхдээ энэ удаа ард иргэд хэт намчирхаж, туйлшралгүй хэн нь Монгол төрийн төлөө хоёргүй сэтгэлээр зүтгэж чадах уу гэдгийг харж, сонголтоо хийгээсэй гэж бодож байна. Өнгөрсөн 28 жилийн хугацаанд бид хангалттай мөнгө , төгрөгний хойноос чаргууцалдаж, сонголтоо худалдаж явлаа. Одоо бол ард түмэн өөрийн болоод сонгох гэж буй улстөрчийнхөө сэтгэл, зүрхийг чагнаж, сонголтоо зөв хийх хэрэгтэй. Монголын бүх улстөрчид чинь луйварчин болчихсон юм биш шүү дээ. Төрийнхөө төлөө шударгаар зүтгэж байсан олон улстөрч бий. Өнгө мөнгөний хойноос элдэв шуналгүйгээр зүтгэх улстөрчид ч байгаа. Тэр хүмүүсээ л зөв сонгож чадвал байдал хавьгүй дээрдэнэ.

-Ерөнхийлөгч УИХ-ын даргыг гишүүдийн олонхын саналаар огцруулах хуулийн төсөл өргөн барьсан. Энэ асуудлыг Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны өчигдрийн хуралдаанаар хэлэлцэж, дэмжсэн. Энэ тухайд?

-УИХ-ыг гацаанаас гаргахын тулд л ийм хуулийн төсөл өргөн барилаа. Нэгэнт өргөн барьснаас хойш хэлэлцээд явах нь зөв.

–“МАНАН бүлэглэл, шударга бусын хонгилыг устгана”, “М.Энхболд, Ц.Элбэгдорж нар хууль хяналтын байгууллагыг эрхшээлдээ оруулсан” хэмээн бойкот хийж буй гишүүд ярьж байгаа. Энэ хэр үндэслэлтэй зүйл юм бэ?

-Монголын өнөөгийн үйлчилж байгаа тогтолцоо хууль хяналтын байгууллагыг улс төрөөс хамааралтай томилж байгаа нь үнэн шүү дээ. Би бол зарим зүйлтэй нь санал нэг байна. М.Энхболд даргын хамааралтайгаар хууль хяналтын байгууллагын тодорхой албан тушаалтнууд томилогдсоныг худлаа гэх арга байхгүй. М.Энхболд огцорсон ч дараагийн хууль хяналтын байгууллагын албан тушаалтнууд УИХ-ын даргаас хамааралтай л байна. Бид үүнийг уг углуургаар нь, тогтолцооных нь хувьд л өөрчлөх ёстой. Үндсэн хуулиндаа тогтолцооны өөрчлөлт зоригтой хийж, хууль хяналтын байгууллагыг улс төрөөс хамааралгүй ажилладаг болгох хэрэгтэй. Тогтолцоогоо өөрчлөхгүй бол юу ч өөрчлөхгүй. Хувь хүнээс хамаарсан хамаарал зэрэг нь өөрчлөгдөж магадгүй л дээ. Гэхдээ өргөс авсан юм шиг бүх зүйл сайхан болчихно гэж харахгүй байна. Үндсэн хууль Монгол Улсад ардчилал бат суурьтай бэхжихэд хангалттай үүргээ гүйцэтгэсэн. Харин Монгол Улс хөгжлийн өөр шатанд гарахад шинэ Үндсэн хууль, шинэ концепци хэрэгтэй гэж хардаг.

-Ардчилсан нам зарим гишүүддээ хариуцлага тооцсон. Үүнээс үүдэн бүлэггүй болох ч эрдсэл үүсээд байгаа. Үүнд таны байр суурь ямар байгаа вэ?

-Ардчилсан нам шинэчлэгдэж байгаа. Шинэчлэгдэж байгаа намын хувьд сахилга дэг журам, дүрмийн засаглалыг бий болгох зорилгыг тавьж ажиллаж байна. Өнгөрсөн 28 жилийн туршид хэн дуртай нь намаасаа гардаг, намынхаа эсрэг явдаг, буцаж орж ирдэг байсан. Улс төр гэдэг багийн тоглолт. Улс төрийн тоглолтод олуулаа шийд гаргаж, түүнийгээ дагадаг, дүрмээ баримталдаг байх ёстой. Цөөхөн УИХ-ын гишүүнтэй гээд тэдний толгойг илээд суугаад байж болохгүй. Дээр, дооргүй дүрмээ сахиулах л учиртай. Намын дүрмээ мэддэг, олон дахин анхааруулга авсан мөртлөө гишүүд хариуцлагагүй зүйл хийлээ л гэж бодож байгаа. Тодорхой сахилгын арга хэмжээ авсан нь зөв боллоо гэж бодож байна. Ер нь хувь хүний тоглолт хэрэггүй зүйл. Хувь хүний тоглолт хэт их хийснээс болж улс төрийн байдал өнөөгийн нөхцөл байдалд хүрсэн гэдгийг жирийн гишүүд ч хэлж байгаа.

Монгол Улсын гавьяат жүжигчин Э.Бүрнээбаяртай ярилцлаа.

---

-Та одоо ямар байгууллагад харьяалагдаж байна вэ?

-Одоогоор ямар нэг байгууллагад харьяалагдаагүй. Чөлөөт уран бүтээлч. Нийтийн дуучдын нэгдсэн холбооны гишүүн. Нэгдсэн холбооны хамгийн ахмад нь Н.Чулуунхүү ах маань байна. Дараа нь би. Ахмадуудын нэг болж ажиллаж байна даа. Чөлөөт уран бүтээлч болсон учраас хөдөө орон нутагт очиж ажиллах үе их гарч байгаа. Тэтгэвэртээ гарсан гээд уран бүтээлээсээ холдсон зүйл байхгүй. Харин ч бүр ажил ихтэй болсон.

-Урлагийн зам мөртэй хэрхэн холбогдож байв?

-Миний урлагийн замд орсон замнал их сонин. Аравдугаар ангиа төгсөөд Техник мэргэжлийн сургуульд сурч төгсөөд үсчин болж байлаа. Тухайн үед Хувьсгалт залуучуудын эвлэлийн шугамаар уралдаан тэмцээн, урлагийн үзлэгт оролцож, “Сэлэнгийн долгио” чуулгын тоглолтод гуйж байгаад дуулдаг байсан. Яагаад ч юм урлаг надтай ойр байсан санагддаг юм. Тэгээд үсчинээр гурван жил ажиллаж байтал аймагт Хилийн цэргийн дуу бүжгийн чуулгынхан ирж тоглосон юм. Тэднийг ирснийг сонсоод шууд л очоод шалгуулсан чинь “Намар хотод ирээрэй” гэсэн юм. Ингээд л гурван сар цалингүй дагалдангаар ажиллаж байгаад дуучин болсон доо. Урлагийн хүн болсон минь хувь тавилан гэж боддог.

-Та гавьяаныхаа амралтад байдаг шүү дээ…?

-20 настайдаа хилийн цэргийн дуу бүжгийн чуулгад ороод 20 гаруй жил ажилласан. Насаараа хамт байсан ажлаа санах үе бий. Чуулгаараа ороод явж байхад их дотно санагддаг. Уран бүтээл гэдэг тэтгэвэрт гардаггүй учраас үргэлжлүүлээд дуугаа дуулаад явж байна. Хилийн цэрэгт байхдаа гавьяат жүжигчин болсон. Нэг газар тасралтгүй ажиллана гэдэг сайхан санагддаг. Яг л нэг гэр бүл шиг болсон байдаг юм. Миний бүхий л гавьяа шагнал хилийн цэрэгтэй салшгүй холбоотой. Ер нь би өөдрөг үзэлтэй хүн л дээ. Хэдэн ч хүний өмнө гараад дуулсан ч уран бүтээлч хүн жаргалтай байдаг. Ер нь сэтгэл санаагаар унаж байсан үеэ санадаггүй. Энэ бол дууны л ач буян. Байнга олон хүнтэй уулзаж, өөр өөр орчинд ажилладаг учраас муу муухайг бодох зав байдаггүй гэх үү дээ.

-Та одоо хэнтэйгээ амьдарч байна вэ?

-Хүүхдүүдтэйгээ хамт амьдарч байгаа. Уран бүтээлээ хийхийн хажуугаар ач зээгээ харж байна даа.

-Ач зээгээс тань урлагийн хүн болчих байх гэсэн хүүхэд бий юу?

– Одоохондоо урлагийн хүн болгоё гэсэн бодол алга. Гэхдээ манай хүүхдүүд урлагийн мэдрэмжтэй санагддаг. Дуу бүжгийн тэмцээн уралдаанд их оролцдог. Ээж, аав нь ч дэмждэг.

-Таны мэргэжлийг өвлөж авсан том охин тань дуурийн дуучнаараа ажиллаж байгаа юу?

-Охин маань дуурийн театрт ажиллаж байсан. Гадаадад хоёр гурван жил ажиллаад мэргэжлээсээ жаахан хөндийрсөн л дөө. Одоогоор өөр мэргэжлээр суралцаж байна. Дуунуудыг минь охин маань мэддэг, надаас илүү дуулдаг шиг санагддаг. Мэргэжилдээ их сайн. Би дуунуудаа охиноороо дуулуулах гэж байгаа.

-Та саяхан дуучин Аминатай хамтарч шинэ дуу дууллаа. Та хоёрыг урлагийн ээж охин гэдэг байх аа?

– Одоохондоо шинэ уран бүтээл дээр ажиллаагүй байна. Анх Аминаг хоёрдугаар ангид байхад нь “Цас цагаан охин” гэх дууг дуулж байсан. Ээж охин хоёрын харилцаа дуу. Тухайн үедээ нэлээд хүмүүст хүрсэн. Одоо ч хүмүүс мэддэг. Хэдэн жил дарааллаад шинэ жилийн баярын нэвтрүүлгүүдэд уригдаж дуулдаг байлаа. Их сайхан уран бүтээл болсон гэж боддог. Харин бид хоёр саяхан урлагийн гавьяат зүтгэлтэн Б.Дашзэвэгийн үг, Р.Ганбаатарын ая “Ээждээ би очлоо доо” дууг хамтарч дуулсан.

-Та хэр олон уран бүтээлчтэй хамтарч дуулж байв?

-Уран бүтээлч хүний хувьд дуучидтайгаа хамтарч уран бүтээл хийлгүй яахав. МУГЖ Г.Эрдэнэбат бид хоёр “Охин үр” гэдэг дуу дуулж байлаа. Би ганцаараа ч энэ дууг дуулдаг. Мөн МУГЖ Б.Дашдондогтой хамтарч дуулсан дуу бий. МУГЖ Ж.Уранчимэг СТА Л.Оюунчимэгтэйгээ хамтраад “Нандин учрал, эстрадын дуунууд” тоглолтоо гурван жилийн өмнө хийсэн. Тоглолт маань үзэгчдийн таашаалд их нийцсэн. Бид хориодхон насандаа л найзалж эхэлж байлаа. Тэр үед би анх урлагт хөл тавьж дуучин болж байсан бол Оюунаа, Урнаа хоёр аль хэдийнэ Филармонийн дуучид болчихсон байсан. СТА Л.Оюунчимэг, МУГЖ Ж.Уранчимэг эстрадын дуучид. Биднийг дуучин болж байх үед 1960-70-аад онд нэрд гарч байсан Б.Нандинцэцэг, М.Янжиндулам эгч нарынхаа дурсгалыг хүндэтгэж, дуунуудыг нь попури хийж дуулсан. Мөн Н.Жанцанноровын ая, Д.Рэнцэндоржийн үг “Ээж минь” гэдэг дуугаа “Нюанс”-тай хамтарч дуулсан. 1990-ээд оны дуу л даа. Би ганцаараа дуулдаг байсан. Ингээд бодохоор хамтарсан уран бүтээл олон байдаг юм байна.

-Шинэ цомгийн ажилтай байгаа гэсэн. Ямар уран бүтээл дээр ажиллаж байна вэ?

– Би хоёр цомог л гаргаж байсан юм билээ. Анхны цомог маань “Амьдрал аа би чамд хайртай”, хоёр дахь нь “Сэтгэлийн хийморь” гэсэн нэртэй. Хүмүүсийн сайн мэддэг, үзэгчдийн хүртээл болсон шилдэг дуунуудаасаа сонгож шинэ цомог гаргах гээд ажиллаж байна. Өөрийнхөө уран бүтээлүүдээс хүмүүсийн сонсох дуртай дуунуудыг түүвэрлэж авсан юм. Би дуунуудаа явцын дунд байнга шинэчилдэг. Шинэ уран бүтээлийн хувьд өөрийн шинэчлэн дуулсан “Амьдрал аа би чамд хайртай”, “Ээж минь дээ”, “Ээждээ би очлоо доо”, “Мөнхийн залуу хайр” “Нандин учрал”, “Дэлтэй шувуу” дуунууд маань багтаж байгаа. Мөн Канадын Торонто хотод ажиллаж амьдардаг ангийн хүүхэд Содномдоржийнхоо зохиосон “Сургууль минь баяртай” дуугаа шинэ цомогтоо оруулсан. Төгсөлтийнхөө 40 жилийн ойд зориулж хийсэн гоё дуу байгаа. Хөгжмийг нь Уянга бичсэн. Одоо үед арван жилийн төгсөлтөөрөө хүмүүс их уулзацгаадаг болсон байна. Шинэ цомгоо ирэх сард багтааж гаргах бодолтой байгаа.

-Сонсогчид “Амьдрал аа би чамд хайртай”, “Дэлтэй шувуу” дууг таниас их хүлээдэг…?

– Эдгээр дуунуудыг сонcогчид маань бараг ардын дуу шиг хүлээж авдаг болчихсон байна. Эргээд харахад сэтгэл хангалуун сайхан санагддаг. Дуу гарсны дараахан олон хүн захидал ирүүлдэг байсан. “Амьдрал аа би чамд хайртай” дуутай холбоотой олон сайхан дурсамж бий. Энэ дуугаа ахиж дуулахдаа “Colormu­sic” студийн Сүхдамба дээр бичлэгт орсон. Сүхээ маань их нямбай ажилладаг учраас хамтарч ажиллахад амар байдаг. Одоо “Color music” студийн 15 жилийн ойн баярт бэлдэж байна даа. Миний зүгээс бэлтгэлээ аль хэдийнэ базаачихсан.

– “Амьдрал аа би чамд хайртай” дуугаа клипжүүлэх бодол бий юу?

-Тэгэлгүй яахав. Энэ дуугаа дуулж эхэлснээс хойш 30 жил болжээ. Клипжүүлэх санаа их байна. Ноднин уржнангаас энэ бодлоо тээсээр л явна. “Хүн хүндээ хайртай явъя” дуу маань богино хэмжээний кино шиг клиптэй. Энэ дууныхаа клипийг энгийн хиймээргүй байна. Маш сайхан утга агуулсан, дууныхаа нэрэнд зохицсон клип бүтээхийг бодож яваа.

– Та саяхан “Burneebayar Best of hits 2018” тоглолтоо хийсэн. Энэ талаар ярихгүй юу?

-Есдүгээр сарын 30-нд “Burneebayar Best of hits 2018” тоглолтоо ахмадын баярт зориулж хийсэн. Ахмадууддаа зориулаад урын сангийнхаа олон сайхан дууг дууллаа. Тоглолтод маань олон сайхан дуучид ая дуугаа өргөсөн. Халуун дулаан уур амьсгалтай тоглолт болсон.

б.номин-ЭрДЭнЭ

Цагдаагийн ерөнхий газрын Эрүүгийн цагдаагийн албаны хулгайн гэмт хэрэгтэй тэмцэх хэлтсийн чиглэлийн ахлах мөрдөгч, дэд хурандаа Г.Бөхчулуунтай ярилцлаа.

---

-Малын хулгайн нөхцөл байдал ямар байна вэ?

-Мал хулгайлах гэмт хэргийн шинжтэй гомдол, мэдээлэл өнгөрсөн арваннэгдүгээр сарын байдлаар 1137 бүртгэгдсэн. Үүнийг өмнөх оны мөн үетэй харьцуулахад 12 орчим хувиар буурсан үзүүлэлттэй байна. Хүлээн авсан гомдол мэдээллийн 981 хэрэгт эрүүгийн хэрэг үүсгэн шалгаж байгаа. Нийт хүлээж авсан гомдол мэдээллийн 84.4 хувьд эрүүгийн хэрэг үүсгэсэн гэсэн үг. 311 хэргийг илрүүлсэн.

-Аль аймагт малын хулгай их байна?

-Хүн ам ихээр суурьшсан газар малын хулгайн гэмт хэрэг гарах гээд байдаг. Тухайлбал, Төв аймаг, Хөвсгөл, Дорнод, Хэнтий, Архангай зэрэг газруудад түлхүү малын хулгай гарах нь ажиглагддаг.

-Цагдаагийн байгууллагаас энэ төрлийн гэмт хэргийг бууруулахын тулд хэрхэн ажиллаж байгаа вэ?

-Мал хулгайлах гэмт хэрэгтэй тэмцэх ажлыг хэсгийн төлөөлөгчид гар бие оролцон хийж байна. Цагдаагийн байгууллагаас 2014 оны эхээр нөхцөл байдал хүнд аймгуудад илүү анхаарал хандуулсан. Дээр дурдсанаас гадна Увс, Баян-Өлгий аймагт энэ төрлийн гэмт хэрэг үйлдэгддэг. Хэнтий, Төв, Увс, Баян-Өлгий гэсэн аймгуудад мал хулгайлах гэмт хэргийн чиглэлээр бие даасан бүтэц байгуулсан. Тэнд дагнасан хэсэг алба хаагчдыг томилж өгсөн. Есөн аймагт малын хулгайн гэмт хэргийг хариуцсан алба хаагч ажиллаж байгаа.

-Хулгайчид ямар аргаар мал тууж байна?

-Ихэвчлэн бэлчээр дээрээс нь тууж явна, машинд ачна, жижиг оврын автомашинтай бол газар дээр нь нядалж, эвдэх тохиолдол ч байдаг. Малын хулгайн гэмт хэргийн гол үйлдлийн арга нь бэлчээрээс шөнө оройн цагаар хариулга муутай малыг авч, хулгайлдаг юм. Энэ төрлийн гэмт хэргийг 15-40 орчим насны хүмүүс үйлддэг. Ихэвчлэн малчид өөрсдөө үйлдэх нь бий. Тухайлбал, малтай байж байгаад, малгүй болчихсон ч юм уу, эсвэл тухайн үедээ өр зээлд орчихсон хүмүүс гэмт хэрэгт холбогддог. Нэлээд хэсэг нь дахин давтаж гэмт хэрэг үйлдэх тохиолдол нэмэгдсэн. Мөн хулгайчид бүлэглэж үйлдэхээс гадна махны ченжүүдтэй хамтарч гэмт хэрэгт холбогдоод байна.

-Энэ төрлийн гэмт хэргийг үйлдвэл хуулиар ямар хариуцлага хүлээлгэдэг юм бэ?

-Шинэ Эрүүгийн хуулийн 17.12 дугаар зүйл ангиар шийтгэдэг. Иргэдийн малыг хулгайлсан бол тодорхой хэмжээний ялын асуудал яригдана. Хүндрүүлэх нөхцөл гэж бий. Үүнд олон тооны мал оролцуулж, гэмт хэргийг байнга үйлдэж амьжиргааны эх үүсвэрээ болгосон бол Эрүүгийн хуулийн дагуу 2-8 жил хүртэлх ялаар шийтгэнэ. Эрүүгийн хуулийн 17.12 дугаар зүйлийн нэгдүгээр хэсэгт таван жил хүртэлх хугацаагаар хорих, эсвэл торгох шийтгэлтэй байдаг. Өмнөх хуулиар иргэдийн малыг хулгайлсан бол хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээ ч юмуу, тодорхой хэмжээний хохирол оногдуулдаг байсан. Одоо таван хошуу мал хулгайлсан бол эрүүгийн хэрэг үүсгэж, хэрэг бүртгэлтийн хэрэг нээдэг болсон.

-Малаа алдсан хүнд хэрхэн нөхөн төлбөр олгодог юм бол?

-Энэ төрлийн гэмт хэргийг олон дахин үйлдэж, цайчихсан этгээдүүд нөхөн төлбөр өгнө гэж байдаггүй. Анх удаа гэмт хэрэг үйлдсэн, ар гэрийнхэн нь боломжийн амьдралтай бол нөхөн төлбөр төлөх асуудал бий. Эцэст нь шүүхийн шийдвэр гардаг ч хохирол нөхөн төлөгдөх боломж бага байдаг.

-Өнгөрсөн сард малын хулгайн ноцтой гэмт хэрэг бүртгэгдсэн үү?

-Төв аймагт ноцтой хэрэг гарсан. Хэргийн шалгалтын ажиллагаа үргэлжилж байгаа. Хэсэг залуу холбогдсон. Малын хулгайн гэмт хэрэг өмнө нь улирлын шинж чанартай үйлдэгддэг байсан. Өөрөөр хэлбэл, 1990-ээд оны сүүл, 2000 оны дунд үеэр өвөл голдуу энэ төрлийн гэмт хэргийн ажиллагаа идэвхждэг байв. Нэг ёсондоо идэш гаргаж,бэлдэх цагаар их гардаг байсан. Энэ нь зах зээлтэй холбоотой. Одоо нийслэлийг тойрч хориод махны үйлдвэр ажиллаж байна. Тэдгээр нь дотоодын хэрэгцээг хангахаас гадна гадаад зах зээл рүү мах нийлүүлэх, мах махан бүтээгдэхүүн боловсруулах гэх зэргээр олон төрлийн ажиллагаа явуулдаг. Иймээс малын хулгайн гэмт хэргийг ямар улиралд их, бага гарч байна вэ гэдгийг тодорхойлох нь харьцангуй ойлголт болсон. Одоогоор махны үнэ ханш өндөр байна. Энэ нь гэмт хэрэг идэвхжих гол шалтгаан болж байгаа юм. Тиймээс цагдаагийн байгууллага болон бусад байгууллагууд хараа хяналтаа улам сайжруулах хэрэгтэй. Удахгүй сар шинийн баяр болно. Ингэхээр махны хэрэгцээ өснө. Цагдаагийн байгууллага болон бусад мэргэжлийн байгууллага ч гэсэн махны гарал үүсэл дээр хяналт тавьж ажиллана байх. Гэхдээ энэ нь зөвхөн төрийн байгууллагын дунд яригдах асуудал биш. Ялангуяа малчид өөрсдөө илүү анхааралдаа авах нь чухал юм.

-Ер нь хулгайн мал хаана очсон байдаг вэ?

-Нийт алдагдаж буй малын 90 гаруй хувийг нядалсан байдаг. Махыг нь хүнсэнд хэрэглэж, мөнгө хүүлэх зорилгоор хулгай хийсэн нь ажиглагддаг. Энэ нь маш богино хугацаанд үйлдэгддэг юм билээ. Тухайлбал, Улаанбаатар хотоос 200 километр яваад хөдөө малтай тааралдаж, хурдан нядалж, аваад явдаг. Ингээд “Дэнжийн 1000” зах дээр очиж, наймаачидтай тохиролцдог юм билээ. Нэг ёсондоо захын цайны газар хулгайн махаар хоолоо бэлтгэдэг гэсэн үг. Үүнд мөрдөн шалгах ажиллагаа явуулахад асуудал, бэрхшээл их тулгардаг. Тиймээс малчдыг бүлгээрээ нийлж ажиллаач гэсэн шаардлагыг удирдлагууд тавьдаг. Хамтын ажиллагаа чухал байна. Ингэхгүй бол асуудал хүндэрч байна гэж үзсэн. Малчид өөрсдөө хамтран ажиллах нөхцөл хэрэгтэй байна гэсэн үг.

-Энэ онд малын хулгайн гэмт хэргийг бууруулахын тулд ямар ажил төлөвлөж байна?

-Урьдчилан сэргийлэх чиглэлээр тогтмол ажил байнгын явагддаг. Энэ оны нэг онцлог бий. 2017 оны арванхоёрдугаар сард Мал, амьтны эрүүл мэндийн тухай хууль, Малын генетик, нөөцийн тухай хууль тус тус батлагдсан. Үүгээр дамжуулж малын гаралтай түүхий эдийн бүтээгдэхүүн, малын махны шилжилт, тээвэрлэх, арилжих ажиллагаанд тодорхой хэмжээний баримт бичигтэй болохоор болсон. Харин Мал, амьтны эрүүл мэндийн тухай хуулиар махны гарал үүслийн гэрчилгээг ашиглаж, хулгайчид хууль бус ажиллагаа явуулдаг болсон байна лээ. Эдгээрийг цэгцлэх чиглэлээр эрчимтэй ажиллана. Мөн иргэд өөрсдөө анхаарал сэрэмжтэй байх хэрэгтэй.