Month: January 2019

УИХ-ын гишүүн М.Билэгттэй ярилцлаа.

-1990-ээд оны үед таныг ганзагын наймаа хийж байсан гэдэг. Тэр тухайгаа ярихгүй юу?

-Би нийгэм зах зээлд шилжих үеэр ганзагын наймаа хийж эхэлсэн л дээ. Наймаа хийж байгаа болохоор Орос, Хятад руу явна. Хань маань Политехникийн дээдийг төгсөөд бас л ганзагын наймаанд явж эхэлсэн. Хоёулаа овоо жаахан мөнгөтэй болж аваад эхлээд Оросоос дараа нь Германаас шоколад чингэлгээр оруулдаг болсон. Манай нөхрийг Б.Мөнхжаргал гэдэг юм. Нөхөр маань ихэвчлэн урагшаа, би хойшоо явдаг байлаа. Суудлын вагонд толхиулж, гаальчинд нэгжүүлж, норж хөлдөж л явсан даа. Ингэж л хэдэн төгрөг цуглуулсан. Гуравдугаар хороололд газар авах гэж гутлынхаа улыг элээж явснаа одоог хүртэл тод санаж байна. Орос, хятадын наймаачид манайхаас хавьгүй илүү тохилог дэлгүүрт худалдаа наймаагаа хийдэг байсан. Манайхан ар талдаа цагаан ч юмуу, ямар нэг үрчгэр даавуу өлгөчихсөн, тэрний наад талаар нь торон сээтэг татчихсан, тэгээд гинжнээс өлгүүр өлгөчихсөн байдаг байлаа. “Ачлал” их дэлгүүрээ бариад энэ хүмүүсийн нэг хэсгийг нь ч гэсэн оруулчих юмсан гэж бодож зорьсон. Гэтэл дэлгүүрийн барилга барья гэхээр барьцаанд тавих хөрөнгө нь ч хаана байх вэ дээ. Банкнаас зээл авах боломж нь ч байсангүй. Тэгээд найз нөхдөөсөө тусламж эрсэн. Энэнээс зээлээд, тэрний төлөх хугацаа болчихсон бол энэнээс аваад өгөх ч юм уу. Ингэж л итгэл дааж хооронд нь сэлгүүлж чадсаны хүчинд дэлгүүрээ барьсан.

-Яаж хөрөнгө оруулалтаа шийдсэн юм бэ?

-Дэлгүүр барихад дотоод тоног төхөөрөмжөөс өгсүүлэн асар их зардал гардаг. Би телевизэд гадны жишиг бүхий их дэлгүүр хоёр сарын дараа ашиглалтад оруулна, захиалгаа өгөөрэй гэх зарлал явуулсан. Тэгтэл маргаашаас нь эхлээд манай хүүхнүүд оочерлож, захиалгаа өгч эхэлсэн. Хүүхнүүд пасктай, тэгээд 200 мянга, 300 мянга тэр байтугай сая төгрөг паскнаасаа гаргаж урьдчилгаа төлбөрөө төлж билээ. Яагаад ч юм надад итгэсэн хэрэг биз. Тэгээд цуглуулсан мөнгөө аваад өвгөнтэйгөө дэлгүүрийн тоног төхөөрөмж худалдаж авахаар Бээжин явлаа. Тэнд очтол нөгөө арлан тавиур гээч юм нь олддоггүй. Телевизээр гаргасан юм чинь яг л түүнийг олж аваачих ёстой, олны итгэлийг алдаж болохгүй гээд тэр үедээ сандарч билээ. Тэгсэн тэнд яг тийм арлан тавиур хийдэг үйлдвэр байгуулагдсан байсан. Тэгээд тэндээсээ худалдан авалт хийгээд дэлгүүрээ нээж байлаа.

-Та “Ачлал” дэлгүүрээ группийн хэмжээнд хүрэхүйц сайн явна гэж бодсон уу?

-Өнөөдрийн энэ хэмжээнд хүрнэ гэж төсөөлөө ч үгүй, мөрөөдөөчгүй, бодоо ч үгүй явсан. “Ачлал” маань арав гаруй жилийн дотор санхүүгийн чадавх бүхий бизнесийн групп компани болсон байна. Худалдаа, үйлчилгээ, барилга угсралт, үл хөдлөх хөрөнгө, эрүүл мэндийн чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдаг охин компаниудтай.

-Гэр бүлийнхээ талаар ярихгүй юу?

-Нөхөр бид хоёр техникумд нэг ангид орж таарсан. Улмаар гэр бүл болсон доо. Хоёулаа геодезийн мэргэжилтэй. Эрийн хийморь гэрийн хоймор гэж байдаг болохоор нөхөр маань түрүүлж дээд сургууль төгссөн байх ёстой шүү дээ. Тиймээс нөхрөө эхлээд дээд сургуульд оруулчихсан юм. Нэлээн хойно би Удирдлагын академийг төгссөн. Бас улс төрийн дээд боловсрол олж авсан. Зах зээл дөнгөж эхлэнгүүт миний хамаг амь зуулгыг залгуулж байсан залуучуудын эвлэлийн байгууллага маань татан буугдахад хүрч би ажилгүй болчихсон. Одоо яах билээ гэж бодогддог юм билээ. Нөхөр маань оюутан. Тэр ороо бусгаа үеэр манай том охин сургуульд орох боллоо. Охиндоо олиг-тойхон хувцас өмсгөхийн тулд охин дүүгийнхээ өмсөж байсан юбкийг жижиг болгож өмсгөж байв. Тэгээд л бага хүүхдийнхээ өлгийний даа-вуунаас шилж цамц малгай оёж өгөөд, охиноо хөтөлж, хүүгээ тэврээд сургууль руу нь явдаг байсан. Гачигдаж дутагдах бэрхшээлийг давж гарах гэж дутуу хоолтой, хагас нойртой чарайтал зүтгэж явсан даа.

-Таныг Хавдрын эмнэлэг барихаар өөрийн үл хөдлөх хөрөнгийг бүгдийг нь барьцаалсан гэх мэдээлэл бий. Энэ тухай?

-Зах зээлд шилжсэнээс хойш хувиараа хөдөлмөр эрхлэхээс өгсүүлэн бүх шатыг дамжиж яваад хуримтлал бий болгосон. Тэгээд энэ мөнгөөрөө Монголын хамгийн уналтад орсон эрүүл мэндийн салбарт төсөл хөтөлбөр хэрэгжүүлье гэж бодсон. Төсөл хөтөлбөр хэрэгжүүлэхийн тулд банкны зээлд бүх хөрөнгөө барьцаанд тавьсан. Энэ төслийг 2010 онд санаачилсан л даа. Монголд өндөр хөгжилтэй орны стандартыг хангасан эмнэлгийн барилга хэрэгтэй юм байна гэдгийг судалгааныхаа явцад мэдсэн. Иргэд гадаад руу олноороо эмчилгээ, оношлогоо хийлгэхээр явдаг шүү дээ. Тэр замын зардал, дагуулж яваа хүнийхээ зардлаар Монголдоо өндөр хөгжилтэй орны оношлогоонд хамрагддаг болох нөхцөлийг бүрдүүлэх нь эхний зорилго байсан. Өндөр хөгжилтэй орны оношлогоо, эмчилгээний багийг Монголд оруулж ирэхэд хамгийн гол нь стандарт хангасан эмнэлгийн барилга барих шаардлагатай байлаа. Яаж барих вэ гэдэг хамгийн гол сорилт байсан. Япончуудаар Тэзү-гээ хийлгэх шаардлагатай болсон. Тэгэхээр одоо Япон улсын стандартыг хангасан эмнэлгийн барилга ашиглалтад орох гэж байна гэсэн үг. Манай улсад стандарт хангасан эмнэлгийн барилга одоогоор байхгүй. Гэхдээ хэд хэдэн стандарт хангасан эмнэлэг манай улсад баригдаж байгаа. Сонгинохайрхан дүү-рэгт гэхэд Австрийн “Ламит” компани төслийг нь хэрэгжүүлж байгаа Азийн хөгжлийн банкны хөнгөлөлттэй зээлээр эмнэлэг баригдаж байна.

-Та улс төрд яагаад орох болов?

-Би 1981 оноос 1992 он хүртэл 11 жил олон нийтийн байгууллагын ажил хийж байсан. Залуучуудын байгууллагын дарга хийсэн. Сонгууль бүрт энэ намаас Баянхонгорт нэр дэвшсэн гайгүй шиг хүнийг өөрийнхөө чадлын хэрээр дэмжиж, сонгууль бүрээр л дагаж явдаг байлаа. Би өөрөө зардлаа гаргана, дээрээс нь хандив өгнө. Гэтэл нөгөө нэр дэвшигчид их хурлын гишүүн болчихсон хойноо иргэдийн өмнө амлаж байсан амлалтаа биелүүлдэггүй юм билээ. Зүгээр л танихгүй хүн болчихдог. Тэгээд би эд нарыг дэмжиж байхаар өөрөө иргэдийнхээ дуу хоолой болж яагаад болохгүй гэж хэмээн бодсон. Улмаар 2008 оноос хойш сунгаанд оролцоод эхэлсэн.

-Таны хэлсэн ярьсныг цахим орчинд хүмүүс их шүүмжлэх юм. Танд өөрийгөө буруу илэрхийлээд байдаг сул тал харагддаг. Үнэхээр тийм муу ярьдаг юм уу?

-Өөлье гэвэл ямар ч хүнээс өө гарна. Ярьсан зарим зүйлийг минь урдаас, дундаас, хойноос нь хасаад тавьчихаж байна. Дууг нь хурдан, удаан болгож янз бүрээр тавьж байгаа. Миний өөрийн хаягаар бүтнээр нь тавьж байгаатай харьцуулаад үзвэл ойлгоно.

Би хүмүүсийг хэр их хөдөлмөрлөж байна, хэр их зөв сэтгэлтэй юм гэдгээр нь үнэлдэг. Нийгэмд ийм л үзэл бүрдүүлэхийг хичээж явдаг. Энэ эмх замбараагүй болсон нийгмийг буцаагаад залуучууддаа зөв болгож үлдээхэд өөрийн хувь нэмрээ оруулахыг боддог. Мөн “Шударга байна гээд яг юу өөрчлөгдөх юм бэ” гэсэн бичлэг явж байна. “Одоогийн манай залуус нийгэмд шударга байлаа гээд юу өөрчлөгдөх юм. Тэглээ гээд амжилтад хүрэх боломжгүй болчихоод байна гэдэг сэтгэхүйтэй болчихоод байна. Тийм учраас үүнийг өөрчилмөөр байна” гэсэн утгатай үг хэлснийг яг тэр хэсгийг нь таслаад тавьчихсан байна лээ. Өнгөрсөн зун хүртэл намайг данхан дээр фото зургаа тавиулаад тараалаа гээд л баахан явуулсан шүү дээ. Тухайн үед тараасан данх биш. Хавар цагаан сараар ахмадууддаа хүндэтгэл үзүүлж, гарын бэлгэнд данх өгсөн юм. Тэр данхнууд дээр миний зураг байгаагүй.

-Таныг тендер авсан гэх бичлэг нийгмийн сүлжээнд цацагдлаа. Энэ тухай?

-Засгийн газрын хурал-даанаар Монгол Улсын сайн малчдын нэрсийг баталсныг санаж байгаа байх. Тус хуралдааны дараа Баянхонгор аймгаас аймгийн Засаг дарга над руу яриад “М.Билэгт гишүүн ээ Засгийн газрын хуралдаанаар батлагдсанаас өөрөөр буюу яамны шалгаруулснаар зарлах гэж байна” гэсэн. Энэ нь эхний байрт орсон хүмүүс биш, оноогоороо хойгуур орсон хүмүүсийн нэрсийг зарлах гэж байна гэсэн үг. Тэгээд л би учрыг нь олох гэж явсан л даа. Энэ талаар асуухад “Тэр нэгдүгээрт орсон нь хамаагүй. Бид энд программд оруулахаар үзүүлэлт нь хасагдчихдаг юм” гэж хэлсэн. Тэгээд л маргалдсан. Дараа нь энэ асуудлаар Г.Занданшатар сайдтай уулзаад буцаад ороод ирэхэд, тэр бичлэгийг хийсэн юм байна лээ. Өмнө нь өөрөө баахан хашгичиж хүнийг бухимдалтай болгочихоод буцаад ороод ирэхээр өмнөөс бичлэг хийгээд, өөрөө зүгээр ярьж, хүний нэр хүндийг гутаах зорилгоор олон нийтийн сүлжээнд тавьсан хэрэг болсон. Бичлэг хийж байгааг би мэдээгүй. Дэд сайд Ж.Сауле өөдөөс хараад сууж байсан. Утсаа барьчихсан л суугаад байсан. үүнийг дүгнээд үзэхэд хэн нэгнийг гутаан доромжлох зорилгоор төрийн албаны өндөр албан тушаалтнууд бичлэг хийж дарамталдаг юм байна гэж ойлгосон. Надтай холбоотой ганц ч тендер байхгүй. Би өчнөөн бизнес эрхэлж байсан. Ганц ч удаа төрийн тендерт оролцож үзээгүй.

-Та энэ бичлэгүүдийг зохион байгуулалттай хийж байгаа гэж үзэж байна уу?

-Тийм. Тэгж их хөдөлмөр зарж хийж, тавьж байгаа юм тэгж л харагдана. Магадгүй 2020 онд манай тойрог дээр миний оронд дэвшинэ гэж бодож буй хүмүүс, надтай өрсөлдөхөөр бэлдэж буй хүмүүс тавьсан байж болно. Мөн алтны асуудалтай холбоотой байж магадгүй. Би энэ асуудлын талаар нэлээн дуугарч байгаа. Алттай холбоотой бүхэл бүтэн мафи улстөрчдийг гартаа авч байгаад Ашигт малтмалын татварыг буулгах гэж оролддог. Гэтэл би эсрэг байр суурь илэрхийлдэг.

Түрүүч нь №010(6111) дугаарт

Монгол Улсын гавьяат жүжигчин Ц.Төвшинтөгс, Э.Амартүвшин нар

Монгол Улсын гавьяат жүжигчин, Улсын дуурь бүжгийн эрдмийн театрын захирал Цэдэндоржийн Төвшинтөгстэй хийсэн ярилцлагын үргэлжлэлийг толилуулж байна.

-Улсын дуурь бүжгийн эрдмийн театрыг Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн зарлигаар төрийн дээд шагнал Алтан гадас одонгоор шагнасан нь мөн ч сайхан санагдаж байна…

-Өнгөрөгч оны арванхоёрдугаар сарын 30-нд манай хамт олон 68 жилийн ойн баярын хурлаа хийж байтал төр засгийн албаныхан ирж манай театрыг Алтан гадас одонгоор шагнасан тухай тушаал уншиж гардуулсан. Үүнд үе үеийн уран бүтээлчид үнэхээр их баярласан. Магнайгаа хагартал баярлана гэдэг л болсон. 1950 оны арванхоёрдугаар сарын 30-ны өдөр манай ягаан театрын барилга ашиглалтад орж, Б.Дамдинсүрэн, Б.Смирнов нарын хөгжим, их зохиолч Д.Нацагдоржийн цомнол “Учиртай гурван толгой” дуурийн мянга дахь тоглолтоор анхны хөшгөө нээснээр Монголын хөгжмийн театр үүссэн түүхтэй. УДБЭТ-ын симфони найрал хөгжим маань 1924 онд байгуулагдсан “Сүхбаатарын нэрэмжит клуб”-ийн дуу хөгжмийн ангийн үндэсний найрал хөгжмийн бүрэлдэхүүнээс үүсэлтэй юм. Тэгээд бага багаар хөгжлийн замаар яваад байсан. Дуулалт жүжиг, хөгжимт драмыг тайзнаа тавьж ирсэн. Тэгж байтал Зөвлөлтийн мэргэжилтнүүд ирж зүгээр хуур, хуучир тоглодог байсан ардын авьяастнуудыг авчран хийл, төгөлдөр хуур зэрэг Европын хөгжмүүдийг заахад гайхамшигтай хурдан сурсан байгаа юм. Энэ бүхний түүхийг судлаад, уншаад байхад нүднээс үе үе нулимс гараад байдаг юм. Алтан үеийн ахмад уран бүтээлчид маань 1963 онд ЗХУ-д төгсөж ирснээр балетын жүжигчдээр хангагдаж, улмаар Драмын театраасаа өрх тусгаарласан.

-Дуурийн театр яагаад энэ бууриндаа үлдсэн юм бол?

-Анх баригдахдаа хөгжмийн театрын зориулалттай баригдсан барилгатай, хөгжмийн ямбтай, бөөрөнхий, акустик сайтай учраас манайд их тохиромжтой л доо. Жаран гурван оноос манай театр Дуурь бүжгийн эрдмийн театр нэртэйгээр явж байгаад 1981 онд академик театр болсон. Нэр авсан нь жаран гурван он болохоос үүсэн байгуулагдсан нь тэгэхээр хамаагүй урагшаа он тоололд хамаарна л даа. Ер нь Европын мэргэжлийн хөгжмийн театртай улс орнууд анх театр баригдсан он цагаараа хөгжмийн урлагийнхаа түүхийг нэрлээд явдаг. Тэр жишгийг цаашид хадгалсан нь дээр л дээ. Хүнд мөрөөдөл байх ёстой. Ирэх 2020 онд тэгэхээр ДБЭТ-ынхаа 70 жилийн ойг тэмдэглэнэ л гэж бодож байгаа. Одоо манай театр симфони найрал хөгжмийн анги, гоцлол дууны анги, балет анги, найрал дууны анги гэсэн уран бүтээлийн нэгж, захиргаа, үйлдвэрлэл, тайз, гэрлийн анги гэсэн аж ахуйн нэгжид 280 гаруй уран бүтээлчид ажиллаж байна. Сүүлийн жилүүдэд манай хорь гаруй гоцлол дуучдаас тив, дэлхийн зиндаанд хүрсэн алдартай дуучид төрөн гарч эх орныхоо нэрийг дэлхийн алтан тайзнаа цуурайтуулж байгаа нь сайхан санагддаг.

-Танайх жилд хэчнээн дуурь, балет тавьж байна?

-Манай урын санд дэлхийн сонгодог болон үндэсний зуу гаруй дуурь, балет байдгаас жилдээ 26 дуурь, 21 балетаас сонгон зуу гаруй удаагийн тоглолтыг үзэгчдэдээ толилуулж байна. Урын сангийн зуу гаруй уран бүтээлээсээ одоо бид шигшинэ. Бидэнд тоо биш чанар хэрэгтэй. 57 дахь улирлын хуваарь тэс өөр гарна.

-Дэлхийн алтан тайзны эздийн мэргэжлийн удирдлага байх гэдэг бас л сайхан үйл хэрэг мөн биз?

-Намайг энэ театрт анх орж ирж байхад манай алтан үеийнхэн бүгд байсан. Мөнгөн үеийнхэнтэй нь хамт байлаа. Мөнгөн үеийн сүүл рүү нь би өөрөө орж ч байх шиг. Цаг хугацааны гинжин холбоо ийм байна. Өнөөдөр манай Ариунбаатар, Амартүвшин, Бадрал нарын олон сайхан дуучин дэлхийд нэрээ дуудуулж байна. Би эднийг оюутан байхад СУИС-д уран чадварын бөгөөд дуурийн тавилын багшаар ажиллаж байлаа. Бүгд л намайг багш аа гэдэг. Тэгэхээр би их азтай хүн. Эд нартаа үлгэртэй зөв сайхан явах юм сан гэж бодож явдгийн минь биелэл гэж би талархаж явдаг. Дэлхийн дуурийн урлагийн хөгжлийг эд маань өнөөдөр тодорхойлж байна. Ялангуяа баритонууд маань үнэхээр ялгарч байгааг та мэдэж байгаа. Энэ театртаа захирлаар ирүүтээ Амартүвшингээ би дуучнаар авсан. Тухайн үедээ ажлаас нь гаргачихсан л байсан. Хэдийгээр гадаадад том гэрээтэй ч жилийн хугацаанд хоёр ч удаа ирээд дуулсан. Би үүнд маш их баярлаж байгаа. Энэ чинь мастер класс болж байгаа байхгүй юу. Дэлхийн том том тайзнаас ямар гоё энергитэй ирдэг гэж сананаа. Амартүвшин маань 2019 онд маш олон том тоглолттой. Та нэг юм анзаарч үзсэн үү.

-Юуг тэр билээ?

-Монгол Улс дуурийн дуулаачийн хувьд дэлхийд өөрийн гэсэн дуулах урлагийн дэг сургууль үүсээд бий болчихсны бат нотолгоо энэ хэдэн сайхан дуучдын амжилт юм шүү. Манай багш нар үнэхээр гайхамшигтай байна. Одоо зөвхөн болгар, итали, орос школ гэлтгүй монгол школ гэдгийг дэлхийн тайзнаа нотолчихлоо шүү дээ. Араас нь хэдэн сайхан залуучууд явж л байна. Х.Баянмөнх аварга “Эрдэмтэн бөх хүний хувьд” гэдэг шиг сонгодог урлагт насаараа зүтгэсэн хүний хувьд нэг л зүйлийг баталгаатай хэлье. Гоцлол дуучид, дуурийн гоцлоочид гэдэг бол заавал хамт олон дотор байж л өсөж хөгждөг юм шүү. Ганцаараа яваад, ари, романс дуулаад цойлоод мундаг болчихно гэж ерөөсөө байхгүй. Би үүнийг л хэдэн залуу дуучинд хэлье.

-Ганцаарчилсан тоглолт хийгээд амжилт олохгүй гэх гээд байна аа даа?

-Өө, яг наадахыг чинь хэлээд байна. Хэдэн уралдаан, тэмцээний медаль түүчихвэл мундаг дуучин болчихно гэж гүйгээд байхгүй юу. Үүнийг ойлгоосой гэж би хатуу хэлнэ. Дуурь гэдэг олон хүний хамтын бүтээл. Яагаад гэвэл та нарын дуулж буй бүхэн Монгол Улсын өмч шүү. Тийм учраас тэрийг дэлхийд гаргах гэж байгаа бол хамт олон дотор суралцах ёстой. Баахан шоунд орсноор гайхамшигтай уран бүтээлч болчихгүй. Дуурийн театрын алтан босго өндөр. Сайн дуучин хүн зөв хандлагатай л байх учиртай. Амартүвшин маань зөв хандлагатай учраас дэлхийд тэртэй тэргүй гарчихлаа. Үнэхээр одоо хэн юу хэлэх юм бэ. Манай Чингис хаан одонт Ариунбаатар дуучин гэхэд Марийнский театрт очиж байна. Эднийхээ анхны шанг татсан гавьяат жүжигчин Ганбат асан гэхэд ямар гайхамшигтай халуун дулаан сэтгэлтэй хүн байлаа. Хамт олноороо амралтанд очихдоо Ганбаттайгаа сумо барилдаж байсан зургаа хараад би өнөөдөр өөрийн эрхгүй самсаа шархирч байна.

-Энэ оны тоглолтын хөтөлбөрүүд аль эрт гарчихсан биз?

-Түрүү жилийн есдүгээр сард гарчихдаг юм. Ойрын үед гэвэл энэ сарын 19-нд Ж.Чулууны “Уран хас” бүжгэн жүжиг, ирэх сарын 2-нд П.И.Чайковскийн “Хунт нуур”, 3-нд Ж.Вердийн “Травиата”, 10-нд Б.Дамдинсүрэнгийн “Учиртай гурван толгой” дуурь, 23-нд Х.Билэгжаргалын “Ламбугайн нулимс”, 24-нд А.Хачатуряны “Спартак” зэрэг тоглогдоно. Ерөнхийдөө манай цахим хаягаар орохоор бүтэн жилийн тоглолтын хуваарь долдугаар сарын 1 хүртэл гарчихсан байгаа даа.

-Таны нүүр номыг харахад нийгмийн сүлжээний их идэвхтэй гишүүн юм билээ. Нийгэмд ч бухимдал их л байх юм даа?

-Одоо хүнд гомдоод байх биш өөрийнхөө дотоод хандлагад өөрчлөлт хийх ёстой үе. Сайхан орон сууцанд аж төрж, сайхан унаа унаад амар тайван амьдаръя гэж бодож байгаа бол тийм улс орны иргэд ямар хандлагатай байдгийг өөрсдөдөө суулгамаар байна. Даяарын болоод үнэн худал хов жив хөөцөлдөөд, хамаг цагаа утастайгаа ноцолдож өнгөрөөж байгаа нь дэндүү гунигтай. Хүн хоорондын харьцаа байхгүй болчихсон. Бид чинь дугуйны хаймар түрээд л гүйж явсан минь ямар гоё амар амгалан байсан юм бэ. Хөдөө намар нь хадлан тариаланд, хавар мал төллөлтөнд явна. Хөдөлмөрлөж, хүн болцгоож байсан маань үнэхээр сайхан байсныг чи мэднэ дээ. Одоо тийм юм алга. Муухай зожиг болцгоож. Би Хэнтий аймгийн Баянхутаг сумын найман хүүхэдтэй айлын нэг хүү нь. Эгэл боргил л өсөж том болсон. Энэ гайхамшигтай хувь тавилан байж. Аав минь бурхны оронд очсон. Сайхан монгол шүлэгтэй хүн байсан даа. Ганц нэг шүлэгт нь аялгуу зохиож л байна. Хүний уул ус, нутаг гэдэг сэтгэл зүрхэнд мөнхийн аргамжаатай. Тэр л хайрласан сэтгэлээ би уран бүтээлдээ шингээж яваа минь орчлонгийн нэг жаргал гэж боддог.

-Уран бүтээлч хүний амжилт гэр бүлээс их шалтгаалдаг гэдэг дээ?

-Миний ар талын нугаршгүй фронт маань Дундговийн Цагаандэлгэрийн уугуул Бишчулууны Нарантуяа гэж сайхан бүсгүй байна. Миний эргэн тойрны хүмүүс ханийг минь “аниа” гэж дууддаг. Надад гурван сайхан хүү төрүүлж өсгөж өгсөн дархан бэр дээ. Гурван хүү маань гурвуулаа хөгжмийн боловсролтой. Ууган хүү маань намайг “Учиртай гурван толгой” дуурийн шилдэг дүрийн уралдаанд тэргүүлэх жил төрсөн болохоор бэлгэшээж Юндэн хэмээн нэрлэж байлаа. Хэнтий аймгийн Баян-Адарга суманд соёлын төвийн эрхлэгчээр ажиллаж байгаа. Удаахь хүү маань Аригбөх. Монгол Улсын консерватори төгсөөд сургуульдаа акустик инженерээр ажиллаж байна. Отгон хүү цохивор хөгжмийн гавьяат багш Зоригоогийн шавь. Зургаан жил төгөлдөр хуураар яваад цохиворт урвасан нөхөр бий. (инээв. Л.Б) Ийм сайхан үрсийг минь төрүүлсэн эхнэртээ баярладаг юм. “Эхнэрээ магтсан хүн эргүү тэнэг” гэдэг чинь манай монгол түмний үг биш байх аа. Манжууд л гэр бүлийг хүртэл эвдрэл хагаралтай байлгах гэж ийм муухай бэлгэгүй үгийг тахал тархаасан гэдэг биз дээ. Би ер нь ханиа юу гэж ч магтсан миний өөрийн сэтгэлийн чиг хандлага аа.

-Таныг эрдмийн ажил оролдож байгаа гэж сонссон?

-“Сонгодог дуурь дуулах эрдмийн арга зүйн харьцуулсан судалгаа” сэдвээр докторын зэрэг горилохоор арваад жил судалгаа шинжилгээний ажил эрхэлж байна даа. Дуучин байх, урлагийн хүн байх гэдэг монголчуудын хувьд байгалийн өгөгдөлтэй. Үүнийг би батална аа.

“Динамик” фитнессийн захиарал Б.Батнямтай ярилцлаа.

-Залуус бодибилдинг,фитнессийн спортоор хичээллэхийг амьдралын хэв маягаа болгочихож. Энэ нь нэг талаараа сайшаалтай ч уураг, нэмэлт тэжээлийн хэрэглээ хэрээс хэтэрч залуусын эрүүл мэндэд сөргөөр нөлөөлөх болжээ. Уураг, нэмэлт тэжээлийг хэрхэн зөв зохистой хэрэглэх вэ?

-Аливаа зүйл хэмжээнээс хэтрэхдээ л хор болдог. Хоол ч гэсэн хэмжээ хэтрэхээрээ л хор болдог. Бүх зүйл сайн муу хоёр талтай байдаг биз дээ. Үүнтэй адил уургийг зөв зохистой хэрэглэвэл үр дүнгээ өгнө. Уургийг тухайн хүн хийж буй бэлтгэлийнхээ ачаалалд тааруулж хэрэглэх ёстой. Жин хасч, өөх хайлуулах уураг ч байдаг. Залуучуудын дийлэнх нь жингээ нэмж булчинлаг болохоор фитнесст очдог. Эмэгтэйчүүдийн дийлэнх нь жингээ хасах зорилготой фитнессийн зааланд ирдэг. Өнөөдөр эмэгтэйчүүд өөхөө хайлуулж жингээ хасахын тулд нүдээ ухаад өгөхөд ч бэлэн болчихож. Багш нартайгаа зөвлөж байж бэлтгэл сургуулилтдаа уураг хэрэглэх нь зүйтэй. Ямар ур чадвартай багш дээр яаж бэлтгэл хийж буй нь чухал.

-Уураг олон янз байдаг байх. Монголд чанарын баталгаатай, хийж буй бэлтгэлдээ зохимжтой уургийг хаанаас олж авч болох вэ?

-Мэдлэгтэй багш дээр бэлтгэл хийх хэрэгтэй. Зөвлөгөөгөөр нь л хэрэглэнэ. Уураг зардаг дэлгүүр, хувиараа зардаг хүмүүс уургаа л санал болгоно. Хүний эрүүл мэндийг бус хувийн ашиг орлогоо боддог. Томоохон дэлгүүрүүд ч гэсэн бүтээгдэхүүн нь борлогдож л байвал хамаагүй гэсэн хандлагатай болчихож. Нэг тамирчин гаргаж ирчихээд л “Энэ тамирчин ийм бэлдмэл хэрэглээд ийм болсон” гээд сурталчилдаг. Өнөөх өндөр тунтай эдийг нь анхлан хичээллэгсэд авч эрүүл мэндээ хохироогоод байна. Уураг худалдаж буй хүн хэрэглэгчдэдээ уургийн орц найрлага, хэрхэн зөв зохистой уух талаар зөвлөгөө өгдөг байх ёстой. Ний нуугүй хэлэхэд уургийн мэдлэг мэдээлэл муутай хүн “Ийм уураг авъя” гээд ороход, худалдагч нь “энэ чинь алга оронд нь энийг авчих” гээд л хэлж байх жишээтэй. Ийм гаж тогтолцоо хаа сайгүй байна. Үйлчлүүлэгчид өөрсдийнхөө эрүүл мэндэд анхаарч энэ талын мэдлэг мэдээлэлтэй болсон хойноо уураг хэрэглэх нь зүйтэй. Уураг гэдэг химийн бүтээгдэхүүн. Хэрэглээ хэтэрвэл хор гэдгийг ойлгох хэрэгтэй.

-Төмөр өргөж эхэлж буй хүүхдүүд юу суралцах шаардлагатай вэ?

-Хамгийн эхлээд биеэ халааж сурах хэрэгтэй. Биеэ халааж хөлсөө гаргана гэдэг өөр эрдэм. Үндсэн дасгалуудаа зөв техниктэй хийх нь энэ спортын үндэс. Уураг гэхээсээ өмнө үүнийг эзэмших шаардлагатай. Тухайн өдрийнхөө бэлтгэлийн оргил ачааллыг авна. Ачааллын үед зүрхний цохилт өндөр болдог. Дараа нь амьсгал болон сунгалтын дасгалууд хийж биеэ суллаж тайвшруулах нь чухал. Бие организм хэвийн хэмжээнд очиход нь шүршүүрт ороод хувцсаа солиод гарах хэрэгтэй. Анхлан хичээллэгсдийн хувьд энэ эхний алхам. Тэгээд л өдрөөс өдөрт бэлтгэлийн ачааллаа нэмээд явна. Энэ хэрээр тухайн хүний бодисын солилцоо сайжирдаг.

-Жингээ хасах гэж бялдаржуулах төвийг зорьдог олон хүн байдаг. Хөлсөөрөө эрдэсээ алдаж байж л хоолоо сойгоод байдаг хүмүүс бий. Жингээ хэрхэн хаях вэ?

-Фитнесст явж буй залуусын 70 орчим хувийг жин хасах гэж буй иргэд эзэлж байна. Турах гэж байна гээд өлсөөд байж болохгүй. Алдагдсан энергиэ хоол хүнсээр нөхнө. Эрүүл зөв хооллох хэрэгтэй. Өнөөдөр тахианы мах, будаа, ногоог л эрүүл хүнс гэж ойлгоод байна. Эрс тэс уур амьсгалтай оронд амьдарч байж тахианы мах, будаа идээд яваад байвал таарахгүй. Үхэр, хонины махаа идэх хэрэгтэй. Хаа байсан далайн орны хоол хүнс энд хэрэглээд нэмэргүй. Өөх тос ч тааруулаад хэрэглэх хэрэгтэй. Өөх тосыг боловсруулж байх ёстой цөс ажиллагаагүй болоод ирэхээр чулуужна. Өөх тос чинь яс, зөөлөн эдэд тэжээл өгдөг байхгүй юу. Хүн хоёр цаг тутам тааруулаад хооллож байх хэрэгтэй. Идсэнээ дасгал хийж шатаахаа мартаж болохгүй. Жингээ хасмаар байвал давсны хэрэглээгээ тана. Энэ нэг зүйлийг онцлоход хүний турна гэсэн сонирхол дээр фитнесс клубүүд тоглолт хийж бизнес болгоод байна. Төдөн 100 мянган төгрөг төлж тийм өрсөлдөөнд ороод ялагч болоод 10 саяыг хож ч гэх шиг. Дэлхийн эрүүл мэндийн байгууллагаас долоо хоногт хүн нэг кг-ыг л хасах нь зөв зохистой гэж зөвлөсөн. Хэтэрвэл эрүүл мэндэд сөрөг нөлөөтэй. Өнөөдөр манайд өдөрт 200-300 грамм хасна 10 хэдэн хоногт 10 кг хасна, сард тэгнэ гэсэн реалити шоунууд байна. Энэ бол хүний эрүүл мэндийг чимээгүй үхэл рүү хөтөлж буй хэрэг. Иргэд ч чимээгүй үхэл рүү мөнгөө төлөөд хошуураад байна. Энгийн жишээ л татъя л даа. 1960-70-аад оны фитнессийн мундаг тамирчдыг дурдаж болно. Тэд тэмцээнд орохдоо их хэмжээний жин хаядаг байсан. Өнөөдөр ахмад буурлууд маань хөл, гар нь татанхай, дотор эрхтнүүд нь бүгд өвчлөлтэй байна. Залуугаараа зүрх нь хаагдаж нас барсан ч тохиолдол олон.

-Уураг дотоод эд эрхтнүүдэд гэмтэл үүсгэдэг. Ялангуяа ходоодонд. Дотоод эд эрхтнээ гэмтээлгүй, үр дүнтэйгээр яаж хэрэглэх вэ?

-Химийн гаралтай бүтээгдэхүүнээр ходоодыг нүдээд байж болохгүй. Уурагнаас үүдэж ганц ходоод ч биш, дотоод эд эрхтнүүдэд гэмтэл үүснэ. Дээрээс нь зүрх өндөр ачаалалтай ажиллаж байгаа учраас зүрхний гажигтай болох тохиолдол олон. Уургийг хүлээж авах биеийн эзлэхүүнээ тодорхойлж байж л зохистой хэрэглэх нь зөв.

Үнэндээ фитнесст явж байгаа залуучууд ганц нэг оролт хийгээд толины өмнө эргэлдэж хэдэн зураг дарж, хов базаж байгаад л гарч явж байна. Уургаа шатааж чадахгүй байна гэж ойлгож болно. Ер нь тэгээд хүчтэй уураг хэрэглэж байгаа бол нэг сар хэрэглээд сар завсарлаж дотор эрхтнүүдээ амрааж байх хэрэгтэй. Бэлтгэл хийхэд систем чухал. Хагас сар ачаалалтай бэлтгэл хийчихээд сар хаяад буцаад уураг уугаад хүнд бэлтгэл хийгээд л байж болохгүй. Бэлтгэлийн төлөвлөгөөгөө бүтэн жилээр гаргах хэрэгтэй. Эхний гурван сард ийм төлөвлөгөөгөөр ийм хэмжээнд очно. Үр дүндээ тулгуурлаж дараагийн бэлтгэлийн циклээ гаргана. Үүнийг зөв гаргаж өгөх багш л хэрэгтэй. Багш хариуцлагатай мэдлэгтэй байх хэрэгтэй. Хүн бүр математикч болох албагүй, аав ээж болдог шиг фитнессээр хичээллэсэн хүн болгон тамирчин болдоггүй. Сайн тамирчин болгон дасгалжуулагч болдоггүй. Тамирчин байх, дасгалжуулагч байх гэдэг тусдаа ойлголт. Хүн хүний бие физиологи өөр шүү дээ. Өөр өөр горимоор бэлтгэл хийнэ гэсэн үг. Энэ бүхнийг багш мэдэрч таарсан бэлтгэлийг хийлгэх үүрэгтэй.

-Багадаа дотор эрхтэн нь өвчилж байсан хүмүүс фитнессээр хичээллэхдээ юу анхаарах вэ. Ялангуяа зүрхэндээ мэс засал хийлгэж байсан хүн хичээллэх боломжтой юу?

-Ачааллыг бага багаар өгөх ёстой. Алгуур дасгаж явж байна . Өнөөдөр 10 минут алхсан бол маргааш 11 минут гэх жишгээр алгуурхан дасгах хэрэгтэй. Манайхны хэт яардаг зан байдаг шүү дээ. Бизнес хийхдээ ч тэр. Өнөөдөр мөнгө гаргаад маргааш нь ашгаа ихээр авахыг боддог. Үүнтэй адил нэг багш дээр очоод л сарын дотор сайхан булчинлаг, эсвэл тураад жин хаяхыг илүүд үздэг. Манайхан үүнийг амласан багш нар, фитнесс клубийг шүтчихдэг. Очоод л зургаа дараад цахимд оруулдаг. Хүрээллийн хүмүүс нь шуураад л хамтдаа эрүүл мэндээ устгуулж буй хэрэг. Элэг, бөөр муутай, цаашлаад үр тогтоох чадваргүй болж байна. Би дахиад хэлье. Ийм юм амлаж байгаа багш дасгалжуулагч нараас зайгаа барь. Нэмж хэлэхэд цахимд янз бүрийн хүмүүс янз бүрийн зөвлөгөө өгөөд хүмүүсийг эрүүл мэндийг устгаад байгаа бүлэг хүмүүс байна.

-Уургийг хэдэн настайгаасаа эхэлж хэрэглэвэл зохимжтой вэ?

-Фитнессээр хичээллэж тодорхой хэмжээнд ачаалал авч, хоол хүнсээр алдагдсан энергиэ нөхнө. Булчин нэмэхээр зорьж байгаа хүн өдөрт 4-5 удаагийн хоол идэж байх хэрэгтэй. Энэ нь хүний биед аминдэм болж очдог. Ийм жишгээр бэлтгэл хийхэд булчин томорч хүч нэмдэг. Хоол, бэлтгэл ханахаар хүч ахихаа болиод эхэлдэг. Энэ үед бэлтгэлийн төлөвлөгөөг чухал тодорхой хэмжээнд өөрчлөөд үзэх хэрэгтэй. Хоолны чанараа ахиулаад бэлтгэлийн төлөвлөгөөг өөрчлөхөд ахиад зогсоно. Ахиад л өөрчилнө. Урагшаа ахина. Бэлтгэл хийж буй бол сайн унтаж байх нь чухал. Өдөр 20-30 минут унтвал илүү үр дүнтэй. Энэ жишгээр эхний нэг жил уургаас авдаг аминдэмийг хоолоороо зохицуулаад явж болно.

-Анхлан хичээллэгсдэд уураг шаардлагагүй юм байна шүү дээ?

-Юу юуны духанд хүрэлгүй уураг гээд байх хэрэггүй ээ. 1990-ээд онд манай бодибилдингийн тамирчид чинь лапшагаа идээд, усаа уугаад л тэмцээнд ордог байлаа. Юун тэр уураг, витамин. Тив дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээнүүдээс ороод явдаг л байсан шүү дээ. Бичлэгийг нь үзэхэд өнөөдрийн тамирчдаас нэг их дутаад байгаа юм анзаарагддаггүй.

-Допингийн төрөлд ордог уураг байдаг уу.Бодибилдинг, фитнессийн спорт үүнийг зөвшөөрдөг юм уу?

-Уурагнаас илүү стройд гэх допингийн асуудал манай спортод орж ирээд байна. Стройд бодибилдингийн спорттой маш нягт холбогдоод явж байна. Шинж тэмдэг нь илт мэдэгдчихсэн тамирчид зөндөө л байна. Стройд чинь хар тамхинд багтдаг элементүүд шингэчихсэн эд шүү дээ. Нүд нь тогтворгүй болоод сэрвээ нь босчихсон хүүхдүүдийг хараад гол харлах юм. Энэ төрлийн допингийг зардаг сүлжээ байна шүү дээ. Үндэсний аюулгүй байдлын хэмжээнд хүрчихлээ. Хуулийн байгууллага энэ тал дээр зохицуулалт хийх шаардлагатай.