Month: January 2019

Агаарын бохирдол хүний эрүүл мэндэд ноцтой хохирол учруулдаг хэмээн ДЭМБ-аас хүлээн зөвшөөрч, хорт хавдар үүсгэх нэг шалтгаан болдгийг 2013 онд зарласан байдаг. Агаарын бохирдлоос эрүүл мэндээ хэрхэн хамгаалах тухай зарим зүйлсийг Улсын Нэгдүгээр төв эмнэлгийн клиникийн профессор, тэргүүлэх зэргийн эмч, Уушгины тасгийн их эмч Ц.Батцэнгэлээс тодрууллаа.

-Агаарын бохирдлоос үүдэн хүний биед суурь өвчлөл үүсэх магадлалтай юу?

-Хүний амьсгалж буй агаар бохирдон, найрлага нь өөрчдлөгдөж, янз бүрийн химийн бодис, тоос тортог агуулагдаад ирэхээр юун түрүүнд амьсгалын эрхтэн тогтолцоо гэмтэж эхэлдэг. Цаашлаад амьсгалын замын эрхтнүүдэд олон төрлийн өвчлөл үүсэх шалтгаан болдог. Эн тэргүүнд гуурсан хоолойн цочмог үрэвсэл үүснэ. Гуурсан хоолойн цочмог үрэвсэл буюу амьсгалын замын вирусийн халдвар болох ханиад, томууны өвчлөл нэмэгдэх, өвчлөлийн үргэлжлэх хугацаа нь уртсах, эмчилгээ авахгүй байх зэрэг нь уушгины янз бүрийн архаг өвчлөлийн суурь болдог. Үүнээс гадна агаарын бохирдол нь гуурсан хоолойн багтраа өвчин буюу астма, уушгины архаг үрэвсэлт өвчин үүсэх шалтгаан болдог. Цаашлаад уушгины хорт хавдар үүсэх шалтгааныг хортой утаа буюу агаарын бохирдолтой холбон тайлбарлаж байна.

-Өвлийн улиралд уушгины тасгийн ачаалал нэмэгддэг. Энэ нь сүүлийн жилүүдэд агаарын бохирдол ихэссэнтэй холбоотой юу?

-Ер нь манай тасаг ачаалал ихтэй байдаг. Ялангуяа өвлийн улиралд амьсгалын замын өвчин, халдварын шалтгаант өвчлөл, уушгины хатгалгаа зэрэг нь нэмэгддэг. Уг нь хатгаа гэдэг маань амьсгалын замын цочмог, халдварын шалтгаантай өвчин юм. Гэтэл сүүлийн жилүүдэд хатгаа өвчний тохиолдол нэмэгдэж байна. Энэ нь агаарын бохирдолтой яах аргагүй холбоотой. Хатгаа өвчний эдгэрэлт нь удааширч, хүндрэх нь ихэсч байна. Үүнээс үүдэн нас барах тохиолдол ч цөөнгүй гарч байна. Агаарын бохирдол бол энэ асуудлын хамгийн гол үүсгэгч, нөлөөлөгч нь юм.

-Агаарын бохирдол тодорхой насны бүлэгт илүү сөрөг нөлөө үзүүлнэ гэж байх уу?

-Агаарын бохирдол нь аль ч насны хүнд ялгаагүй, ижил нөлөө үзүүлдэг. Зөвшөөрөгдөх хэмжээнээс хэтэрсэн их хэмжээний хортой бодисоор хүн амьсгалаад л байвал хэдий эрүүл хүн ч байнга амьсгалын замын цочрол өгч байдаг. Түүнчлэн хүний бие үүнд хариу үйлдэл үзүүлж эхэлдэг. Ханиалга гэдэг нь амьсгалын замын хамгаалах рефлекс юм. Ханиалгах, цэр гарах зэрэг шинж тэмгүүд удаан хугацаанд үргэлжилж, даамжирах юм бол амьсгалын замын архаг хууч өвчин үүсэх шалтгаан болдог. Ханиад, томуу тусаагүй атлаа ханиалгах, хамар битүүрэх, зарим тохиолдолд хар өнгөтэй цэр гарах зэрэг шинж тэмгүүд илрэх нь амьсгалын замын эрхтэнүүд ямар нэгэн хорт бодист хордсондоо хариу урвал үзүүлж буй хэрэг юм.

-Иргэд агаарын бохирдлоос эрүүл мэндээ хамгаалах гэж маск зүүх, агаар цэвэршүүлэгч ашиглах гэх мэт янз бүрийн арга хэрэглэж байна. Эдгээр нь биднийг гадаад орчны бохирдлоос үнэхээр хамгаалж чаддаг уу?

-Үнэндээ агаарын бохирдлоос сэргийлж, өөрийгөө хамгаална гэдэг нь их түвэгтэй асуудал. Дотоод болон гадаад орчны агаар хүний эрүүл мэндэд чухал нөлөөтэй байдаг. Цонхоо онгойлгоод агаарын солилцоо хийх гэхээр утаатай агаар орж ирдэг. Бидний амьсгалж буй гадаад болон дотоод орчны агаар маш их бохирдолтой гамшгийн хэмжээнд байгаа гэдэг нь ойлгомжтой. Гэхдээ бид дотоод орныхоо агаарыг цахилгаан төхөөрөмж буюу агаар шүүгч ашиглан хортой химийн бодис, бактер, вирус, мөөгөнцөр, тоос, тоосонцороос нь арилган цэвэршүүлэх гэж оролдож байна. Гадаад орчинд бол маск зүүж өөрийгөө хамгаалахаас өөр ямар ч арга байхгүй.

-Хүчилтөрөгчийн коктейл нь агаарын бохирдлоос эрүүл мэндээ хамгаалах үр дүнтэй арга мөн үү?

-Сүүлийн үед хүчилтөрөгчийн коктейл эрүүл мэндэд ашигтай эсэх тухай иргэдийн дунд төөрөгдөл үүсээд байна. Хүчилтөрөгчийн коктейлийг ууснаар хүчилтөрөгчийн хангамж нэмэгдэнэ гэж байхгүй. Гэхдээ хүний биед эсрэг үйлчлэл үзүүлэхгүй. Хүчилтөрөгчөөр баяжигдсан ундаа уух нь хүний биед ашиг тустай, эсрэгээрээ сөрөг, муу нөлөөтэй гэж аль нь ч батлагдаагүй.

-Ер нь агаарын бохирдлоос эрүүл мэндээ хамгаалах үр дүнтэй ямар арга байна вэ?

-Долоо хоногтоо ядаж нэг удаа цэвэр агаарт алхах гэх мэтээр амралтын өдрөө үр ашигтай өнгөрүүлэх нь агаарын бохирдол ихтэй хотод амьдарч байгаа бидний хувьд өөртөө болон гэр бүлийнхэндээ хийж буй үнэтэй хөрөнгө оруулалт юм. Цэвэр агаар амьсгалах нь хүний уушгийг сэргээж, хүчилтөрөгчийн хангамжийг нэмэгдүүлэх эерэг нөлөөтэй. Хүчилтөрөгчөөр баяжигдсан агаар нь уушгийг цэвэрлэхээс гадна хүний биед ашиг тустай.

Э.МАРАЛМАА

“iNews.mn” сайтын сэтгүүлч Ц.Булганзаяатай ярилцлаа.

-Хэд хоногийн өмнө Нийслэлийн эрүүгийн хэргийн давж заалдах шатны шүүхэд тантай холбоотой шүүх хурал болсон. Шүүхээс Х.Нямбаатар гишүүнийг хохирогчоор тогтоож, цагдаагийн байгууллагаас танд оногдуулсан торгуулийн ялыг хэвээр үлдээсэн байна. Асуудал юунаас эхэлсэн юм бэ?

-Энэ оны зургадугаар сарын 27-нд iNews.mn сайтад “У.Хүрэлсүхийн Засгийн газар унах нүхээ өөрөө малтав” гэсэн гарчигтай нийтлэл гарсан байдаг. Захиргааны ерөнхий хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай Засгийн газраас боловсруулсан хуулийн төслийг шүүмжлэн бичсэн юм. Хуулийн төсөлд Засгийн газар болоод түүний харьяа байгууллагын гаргасан шийдвэр захиргааны хэргийн шүүхээр хянагдахгүй гэсэн заалт байсан. Тэр заалт батлагдвал захиргааны байгууллагын хууль бус шийдвэрийн улмаас хохирсон иргэд шүүхэд гомдол гаргах эрхгүй болох эрсдэл байна гэсэн утгатай нийтлэл л дээ. Шүүхээр эрхээ хамгаалуулах иргэний эрхийг зөрчиж байна гэдгийг л хэлсэн. Захиргааны шүүхийг хэрэггүй, татан буулгасан ч чадна шүү гэж Засгийн газрын Хууль зүйн сайд УИХ-ын чуулган дээр, олон нийтийн өмнө, телевизийн дэлгэцээр хэлсэн удаатай. Энэ тухай бичсэн нийтлэл.

-Тус нийтлэлд яагаад УИХ-ын гишүүн Х.Нямбаатарын талаар бичсэн бэ?

-Хууль зүйн сайд Ц.Нямдорж дээрх үгийг хэлж, ярилцлага өгөхийн өмнө УИХ-ын гишүүн Х.Нямбаатар C1 телевизийн “Цензургүй яриа” нэвтрүүлэгт оролцсон юм. Тухайн үед тэрээр “Захиргааны шүүхийн шүүгчид бүгд авлигачид. Анхан шатны шүүхийн шүүгчийн авлига гэхэд 50 мянган ам.доллараас эхэлдэг. Давж заалдах, хяналтын шатанд 100, 200 мянган ам.доллар хүртэлх авлига авдаг. Ийм шүүх Монголд хэрэггүй” гэж хэлсэн. Яагаад тэрээр гэнэт Захиргааны шүүхийг ингэж үзэн ядах болсон юм бэ гэдэг нь хардах үндэслэл. Олон шүүх бий. Эрүүгийн, Иргэний, Захиргааны хэргийн дагнасан шүүх, дээр нь Гэр бүлийн хэрэг маргаан шийддэг төрөлжсөн шүүхтэй болж байгаа. Захиргааны ерөнхий хуульд өөрчлөлт оруулж, захиргааны шүүхийг татан буулгана гэсэн Ц.Нямдорж сайдын зорилготой Х.Нямбаатар гишүүний яриа шууд холбогдож байгаа биз дээ. Энэ бол миний хардлага, олон нийт ч ийм дүгнэлт хийсэн. Энэ бүхэн дээр үндэслээд гишүүнийг Ц.Нямдоржийн “Утсан хүүхэлдэй” гэсэн хэрэг л дээ. Монгол хэлэнд утга шилжих гэсэн ойлголт байдаг. Хэн нэгний гар хөл болж, захиа даалгаврыг нь гүйцэтгэж, ая данд нь тааруулаад яваад байдаг хүнийг зүйрлэж хэлсэн хэрэг.

–“Утсан хүүхэлдэй” гэж бичсэнээс болж, УИХ-ын гишүүн Х.Нямбаатар цагдаагийн байгууллагад гомдол гаргасан юм уу?

-Тийм гэж бодож байна. Яагаад гэвэл Х.Нямбаатар гишүүн хэрэг шалгах ажиллагааны явцад миний бичсэн нийтлэлд дурдагдсан зүйл, баримтыг няцаах ямар ч оролдлого хийгээгүй, эсрэг баримт нотолгоо гаргаагүй. Хууль, шүүхийн байгууллага ч үгүйсгээгүй. Зөвхөн “Утсан хүүхэлдэй” гэдэг үгэнд үндэслэж “Гишүүн Х.Нямбаатарыг гүтгэсэн” гэдэг дүгнэлт гаргасан. Эхлээд харьяаллын дагуу Чингэлтэй дүүргийн цагдаагийн хэлтэс дээр зөрчлийн хэрэг нээгээд явж байтал өнгөрсөн наймдугаар сард Нийслэлийн прокурорын тушаалаар төрийн өндөр албан тушаалтнуудтай холбоотой зөрчлийн хэргийг ЦЕГ-ын Нийтийн хэв журам хамгаалах, олон нийтийн аюулгүй байдлыг хангах хэлтэст шилжүүлж, нэг дор төвлөрүүлэн шалгадаг болсон. Ингээд тус хэлтсийн мэргэжилтэн, цагдаагийн дэд хурандаа Г.Цэрэнжаргал Зөрчлийн тухай хуулийн 6.21-д заасны дагуу гүтгэх зөрчил үйлдсэн гэж үзээд хоёр сая төгрөгийн торгууль ногдуулсан. Би зөрчлийн зүйлчлэл болон оногдуулсан шийтгэлийг хүлээн зөвшөөрөөгүй. Тиймээс Чингэлтэй дүүргийн Эрүүгийн хэргийн анхан шатны шүүх, Нийслэлийн эрүүгийн хэргийн давж заалдах шатны шүүхэд гомдол гаргаж хоёр сар яваад сая шүүхийн эцсийн шийдвэрийг сонслоо.

-Та өөрийгөө хамгаалах ямар нотлох баримт гаргасан бэ. Цагдаагийн байгууллага яагаад танд шийтгэл оногдуулав?

-Уг нийтлэл гарахын өмнө “Веритас Партнерс” хуулийн фирмийн хуульч Б.Мэргэнийн ярилцлага News.mn сайтад нийтлэгдсэн. Уг ярилцлагад УИХ-ын гишүүн Х.Нямбаатарын хөрөнгө орлогын мэдүүлгийг УИХ-ын гишүүн болохоос өмнө НИТХ-ийн гишүүнээр ажиллаж байхдаа гаргаж өгсөн хөрөнгө орлогын мэдүүлэгтэй нь харьцуулаад “Гэр бүлийнхэнтэйгээ 38 саяын орлоготой, 25 саяын машинтай, 15 сая төгрөгийн малтай, нэг байртай, иргэн бүрийн адил “Эрдэнэс таван толгой” ХХК-ийн хувьцаатай байснаа гишүүн болоод жилийн дотор орлого нь яагаад 160 сая болж өссөн бэ. 50 саяын малтай, 90 саяын “Lexus 570” машинтай, хоёр байртай, 100 хувь эзэмшдэг гурван компанитай болсон бэ. Хөрөнгийнхөө эх үүсвэрийг тайлагнана уу” гэсэн байдаг юм. Нийтлэлдээ баримт болгосон эхний эх сурвалж энэ. Х.Нямбаатар гишүүн үүнийг ч гүтгэлэг гэж үзээд цагдаад гаргасан гомдолдоо дурьдсан байна лээ. Энэ бол АТГ-ын сайт нээлттэй байдаг ХОМ-ээс авсан мэдээлэл. АТГ-аас албан ёсоор баримт болгон хэргийн материал хавсаргасан байгаа. Дараа нь УИХ-ын гишүүн Ц.Нямдоржийн чуулган, байнгын хороон дээр хэлсэн үг, гишүүн Ц.Даваасүрэнгийн Х.Нямбаатарт хэлсэн үг, Х.Нямбаатар гишүүний өөрийнх нь “Цензургүй яриа” нэвтрүүлгээр хэтэрхий цензургүй ярьсан ярианы бичлэгийг нотлох баримт болгож өгсөн.

-УИХ-ын гишүүн Х.Нямбаатар өөрийгөө хамгаалах, зөвтгөх ямар баримт гаргасан юм бэ. Гомдлоо яг юу гэж бичсэн юм бол?

-Ямар ч баримт гаргаагүй. Зүгээр л “УИХ-ын гишүүний нэр хүндэд халдаж, гүтгэсэн” гэдэг гомдол бий. Цагдаагийн байгууллага нэг удаа дуудаж мэдүүлэг авсан байдаг юм. Тэнд нь “Би эдгээр компанийг гишүүний эхнэр Баярмаа, төрсөн дүү Нямаагийн хамтаар 2010-2012 онд байгуулсан” гэсэн байдаг. Хэрвээ тийм бол 2012-2016 онд НИТХ-ын гишүүн байхдаа яагаад хөрөнгө орлогодоо мэдүүлсэнгүй вэ. Хөрөнгө орлогодоо мэдүүлээгүй гэдэг чинь хөрөнгө орлогоо нуусан хэрэг мөн биз дээ. Тиймээс энэ асуудлаар нь Х.Нямбаатар гишүүнийг АТГ-т шалгуулахаар өгөөд байгаа. Хуулийн хугацааны хувьд нэг сарын дотор хариу өгөх ёстой боловч одоо хоёр дахь сардаа орчихоод явж байна. Шүүхийн маргаан дууссан учраас одоо энэ асуудлаа хөөцөлдөж хариултаа авна даа.

-Хэрэг шалгасан мэргэжилтэн “Утсан хүүхэлдэй” гэдэг үгийг яагаад гүтгэлэг гэж үзсэн юм бол?

-Яагаад гэвэл нийтлэлд дурдагдсан бусад зүйл бүгд баримтаар нотлогдож байсан. Тиймээс зөвхөн энэ үгэн дээр цагдаагийнхан “ажилласан” л даа. Хөндлөнгийн шинжээч хүртэл томилсон. Г.Цэрэнжаргал хурандаа өөрөө шинжээчээ томилсон байдаг. Тэр шинжээч нь МУБИС-ийн НХУС-ийн Монгол хэлний тэнхимийн эрхлэгч, доктор профессор Ш.Баттөгс. Ш.Баттөгс “Утсан хүүхэлдэй, хуулийн ченж гэдэг үг нь хүнийг гүтгэсэн, доромжилсон утгыг шууд илэрхийлэхгүй. Тухайн үйл, баримтад тулгуурласан, хувь хүний үзэл бодол, үнэлэмжийн асуудал байна” гэсэн дүгнэлт гаргасан. Гэвч шинжээчийн дүгнэлтийг харгалзалгүйгээр шийтгэл оногдуулсан л даа. Хэрвээ шинжээчийн дүгнэлтийг үндэслэхгүй байсан бол яах гэж шинжээч томилсон байх вэ. Шүүх дээр ч мөн асуулт тавигдаж байсан.

-Зөрчлийн тухай хуулийн 6.21-д “Гүтгэх” гэдгийг яг юу гэж тодорхойлсон байдаг вэ?

-“Хүний нэр төр, алдар хүнд, хуулийн этгээдийн ажил хэргийн нэр хүндийг гутаан доромжилсон худал мэдээллийг нийтэд дэлгэсэн, эсвэл мэдээллийн хэрэгсэл, нийтийн сүлжээгээр тараасан” гэж байгаа. Гэтэл миний бичсэн нийтлэлд нэг ч худлаа мэдээлэл, хуурамч баримт байхгүй. Байхгүй гэдгийг цагдаа, шүүх ч хүлээн зөвшөөрч байгаа. Хэрвээ “Нэр төр гутаасан” гэж үзэж байгаа бол тэр чинь Иргэний хуулиар яваад нэр төрөө сэргээлгэдэг зохицуулалттай иргэний хэрэг юм.

-Хэрвээ та өөрийгөө буруугүй гэж үзэж байгаа бол цаашид яаж эрхээ хамгаална гэж бодож байна…

-Хуулийн байгууллагын хувьд бол ажиллагаа дууссан гэж манай өмгөөлөгч хэлсэн. Үндсэн хуулиар олгогдсон эрхээ хамгаалахаар Үндсэн хуулийн Цэцэд хандмаар байвч манайх энэ төрлийн гомдол хүлээж авдаггүй. Зөвхөн УИХ, Засгийн газраас гаргасан шийдвэр Үндсэн хуульд нийцсэн эсэхийг хянадаг. Тийм болохоор улс төрийн гэх үү, өөр аргаар л эрхээ хамгаалахаар тэмцэнэ байх даа. Зөвхөн энэ онд 108 сэтгүүлч Зөрчлийн тухай хуулиар шийтгүүлсэн байна лээ. Дандаа гүтгэх гэдэг зүйл ангиар. Тэднээс зургаан сэтгүүлч шүүхэд хандаж, гурвынх нь нэхэмжлэлийг хангасан байдаг юм билээ. Зөрчлийн хуульд “Гүтгэх” гэмт хэргийг оруулсан нь буруу байх л даа. Гэхдээ хууль хэрэглэж байгаа хуулийн байгууллагынхны буруу ч гэсэн байна гэж би харсан. “Хүний нэр төр, алдар хүндийг гутаасан хуурамч мэдээллийг тараах” гээд зөрчлийнхөө бүрэлдэхүүнийг тов тодорхой бичсэн байхад худлаа биш мэдээлэл дээр “Гүтгэх” зүйл ангийг хэрэглэнэ гэдэг чинь нэг бол хуулиа мэдэхгүйгээр, нэг бол санаатайгаа хийж байна гэж би харсан. “Төрийн өндөр албан тушаалтнууд” гээд нэг хэсэг эрх мэдэл бүхий хэсэг хүмүүсийн гомдлыг нэг дор бөөгнүүлж байгаад, тэдэнд зориулсан яллах ажиллагаа явуулаад байгаа юм биш үү.

-Та УИХ-ын гишүүн Х.Нямбаатартай уулзсан уу?

-Уулзаагүй, уулзах шаардлага ч байгаагүй. Тэр хүн намайг өөрийг нь “Гүтгэсэн” гэж цагдаад өгсөн болохоор зорилго нь тодорхой. Хэрвээ үнэхээр нэр төрд нь хохирол учраад, үндэслэлтэйгээр гомдсон бол нэр төрөө сэргээлгэхээр шүүхэд хандаж болох байсан шүү дээ. Зөрчлийн хуулиар би хоёр сая төгрөгөөр торгууллаа гээд Х.Нямбаатар гишүүний нэр хүнд сэргэхгүй. Эсрэгээрээ унаж байж магадгүй гэж бодож байна.

-Зургаан сар хэрэг маргаан өрнөж байхад Х.Нямбаатар гишүүн тантай ямар нэг байдлаар холбогдоогүй юм уу?

-Үгүй. Харин давж заалдах шатанд гомдол гаргасны дараа манай сэтгүүлчдээс нэг, хоёр нь надтай уулзаж, утсаар ярьж “Эвлэрэх юм биш үү?” гэдэг санал тавьж байсан. Нэг нь бүр “Хоёр сая төгрөгийн торгуулийг гишүүн төлчихнө. Тэгээд эвлэрчих” гэсэн. Хоёр сая төгрөг надад их мөнгө, сэтгүүлчид хүнд асуудал л даа. Гэхдээ арай ч ингэж доромжилж болохгүй. Надад санаа тавьсан сэтгүүлч дүүд гомдоогүй. Сэтгүүлч нь сэтгүүлчээ арай ингэж доромжлохгүй байх. Х.Нямбаатар гишүүний тавьсан санал юм байна гэж ойлгосон.

Б.УРАНЧИМЭГ

Монгол Улсын урлагийн гавьяат зүтгэлтэн, Монголын шинэ цагийн нийтийн-уянгын дууны нэрт мастер, хөгжмийн зохиолч Жамбалын Шараагийн 80 насны ойд зориулсан эрдэм шинжилгээний хурал, “Уянга яруухан дэлгэрхэн дэлхий” номын баяр өнөөдөр болох юм. Номын редактороор хэлбичгийн шинжлэх ухааны доктор, профессор С.Байгалсайхан ажиллаж доктор Ш.Баттөр эмхтгэсэн байна. ХХ зууны жараад оноос урлаг соёлын туурвилыг бид “Алтан үеийнхэн” гэж өргөмжлөн бахархдаг. Учир нь тэд уламжлалаа хадгалж, дэлхий нийтийн үсрэнгүй хөгжиж буй урлаг соёлын бүтээлтэй хөл нийлүүлсэн агуулга, хэлбэрийн шинэчлэлийг хийсэн, ард түмний хүсэн хүлээж буй соёлын тийм үнэт зүйлсийг хүргэж, оюуны хэрэгцээг бүрэн хангаж чадсан билээ. Шинэчлэгдэн өөрчлөгдсөн Монголын шинэ соёлын нийтийн дууны ая зохиогчид, хөгжмийн зохиолчдын дунд Жамбалын Шараа эрхэм хүндтэй байр суурь эзэлсээр багагүй он цагийг өнгөрөөжээ. Үнэхээр хөгжмийн зохиолч Ж.Шараа уран бүтээлийн их оргил өөд эгц шулуун авирсан хүн. 1960-аад он бол Монголын нийтийн-уянгын дууны алтан үе байсан. С.Гончигсумлаа, Л.Мөрдорж, Лха.Дорж, Д.Лувсаншарав, Г.Дарамзагд, Т.Чимиддорж, Д.Мяасүрэн зэрэг манай хөгжмийн ахмадууд энэ үеийг эзлэн, бүтээл туурвил нь цэцэглэж байлаа. Төрийн шагналт, хөгжмийн зохиолч Ц.Нацагдорж “Дарьганга дархчуудын чамин хийц, Галшарын хурц удам, Шилийн богдын сүр бараа, Ганга нуурын өвөрмөц тогтол эд бүхэн Шараа багшийн дуу хуурын ая хөгийн үндэс болж байдаг” гэсэн удаатай. Түүний “Хавар ирлээ шүү, хүүхнүүд ээ”, “Хар ус нуурын шагшуурга”, “Дэлгэрхэн дэлхий” зэрэг зүрхэнд наалдаж, сэтгэлд шингэсэн олон дуунуудаас онцлон “Миний ижий” хэмээх дууны талаар товч дурдахад ямархан сонгодог бүтээл болсон нь тодорхой байдаг. “Д.Нацагдоржийн “Миний ээжий” хэмээх олны мэдэх дөрвөн мөртөд урьд нь Д.Лувсаншарав, С.Цоодол нарын хөгжмийн зохиолч ая хийжээ. 1963 онд Шараа уг шүлэгт ая хийснийг Зангад дуулж олонд хүргэсэн. Энэ дууг монголын эхчүүд, бүсгүйчүүдэд босгосон хөгжмөн хөшөө гэж нэрлэсэн нь бий. Өнчин хүн дуучин байдаг гэдэг. Ямар боловч Шараа гуай наймхан настайд нь ертөнцийн мөнх бусыг дагаж одсон хөөрхий ээжээ дурсан байж энэ дууг бичжээ. “Ээжий минь Лянхуа гэж сайхан ч нэртэй, сайхан ч хүн байсан. Зангад бас өнчин хүн. Бид хоёрын сэтгэлийн үзүүр энэ дуунд үнэхээр нийлсэн дээ” гэж Шараа гуай өгүүлсэн байдаг.

Одоогоос жар шахам жилийн өмнө авгынхаа арьсан цартай хуур, аавынхаа хулсан лимбийг барьсаар их урлагт хөл тавьсан Ж.Шараа гуай өнөөдөр Монголын төдийгүй монгол туургатны дунд нэр хүндтэй хийсэн бүтээлтэй, хэлэх юмтай алтан үеийн уран бүтээлчид яах аргагүй тооцогдоно. Түүний “Эх орны уянга” гэдэг бүтээл нь Монголд анх удаа чавхдаст найрал хөгжимд зориулж бичсэн бие даасан концерт гэж үнэлэгдсэн байдаг. Свердловскийн хөгжмийн дээд сургуулийн оюутан байхдаа “Монгол аялгуу” гэдэг анхныхаа бүтээлийг туурвисан түүний төрсөн нутаг нь Сүхбаатар аймгийн Асгат сум. Малчин ард Жамбалын найм дахь хүү нь болон төрсөн Шараа бага наснаасаа ээж, ааваасаа өнчин хоцорч, ах дүү нарынхаа хайр халамжаар эрдмийн мөр хөөж, эрийн цээнд хүрчээ. Урлагийн ахмад ажилтан Л.Цэнд-Очир жаалхүүг урлагийн дунд сургуульд анх шалгуулж байснаар манай хөгжмийн урлагийн түүхэнд Шараа гэдэг хийлч нэмэгдэж, хожим нь чадварлаг хөгжмийн зохиолчоороо ард түмэн бахархах болсон юм. Шараагийн зохиосон “Гэгээн өглөө, сайн байна уу” гэдэг дуу Монголын радиогоор эгшиглэж, өглөөний мэндийн дуу нь болсныг ард түмэн сайн мэднэ. Түүнтэй олон жил уран бүтээлийн жаргал зовлонгоо хуваалцаж яваа ардын жүжигчин Б.Зангад “Шараа аливаа ажилд шалмаг, шуурхай хүн. Түүний энэ байдал нь уран бүтээл дээр нь ч ажиглагддаг. 1960-аад оны үед юмсан. Бид хоёр Хөгжим бүжгийн дунд сургуульд багшилж байлаа. Тэр үед ээжийн тухай нэг сайхан дуу дуулмаар санагдаад болдоггүй. Тэгэхээр нь Д.Нацагдоржийн “Миний ээж” гэдэг шүлгийг аваад Шараа дээр орж “Чи энэ шүлгэнд нэг ая хийгээд үзээч. Би дуулъя” гэв. Тэр үед уг шүлгэнд хөгжмийн хэд хэдэн зохиолч ая хийчихсэн байв. Шараа маань эхлээд баахан зүрх алдах шиг болсон. Тэгснээ “Нэг сайн шүлгэнд хэчнээн ч хүн ая хийж болно шүү дээ. Ард түмэн тэдгээрээс аль сайныг нь л шилээд дуулчихна. Зөвлөлтөд А.С.Пушкины зарим шүлгэнд хэд хэдэн хүн ая хийсэн байдаг юм шүү” гэх мэтээр зоригжууллаа. Тэгтэл ч Шараад нэг юм бодогдов бололтой “Нээрээ би чинь нялх багадаа ээжээсээ өнчирч хоцорсон хүн. Ээжийнхээ дурсгалыг босгодог хэрэг” гэсэн юм. Ингээд л бараг ганц хоногийн дотор өнөөх шүлгэнд ая хийчихсэн. Дараа нь би радиод бичүүлсэн. Одоо хэр нь энэ дуу зөвхөн Шараагийн ээжид ч биш “Монголын үзэсгэлэнт саран гоо эхчүүдэд” зориулсан шилдэг дууны нэг болон эгшиглэсээр байна. Энэчлэн сонин түүх яривал, манай Шараагийн уран бүтээл бүр нь өөрийн гэсэн өвөрмөц түүх намтар, өнгө аястай байдаг” гэж өгүүлсэн байдаг.

Ж.Шараагийн уран бүтээлийн санд дорнын их яруу найрагч Б.Явуухулангийн

“Нүдэнд торох бараагүй

Нуурын ус цэнхэртэнэ

Нүцгэн уулс чимээгүй

Өнгөн дээр нь сүүдэртэнэ” хэмээх алдарт “Хар ус нуурын шагшуурга” дуу үлэмж байр суурь эзэлнэ. Исгэрэх салхины намуухан аясаар сэтгэлийн доторх уйтгарт бодол сэдрэн амилж, хэн хүн нууцхан хайлна. Дууг сонсож суухад үнэхээр нэг намар цаг, нуурын эрэгт нөмгөн цамцтай зогсоод салхи сөрөх шиг. Яагаад ч юм халиуран шуугих шагшуургын чимээ сонстох шиг болохуй нүдэнд торох бараагүй хэрнээ нуурын ус цэнхэртэн харагдаж сэтгэл эмзэглэнэ. Ардын жүжигчин, хөгжмийн зохиолч С.Гончигсумлаа “Жаран нэгэн он. Монголын залуучууд оюутны II их наадамд зориулсан уран бүтээлийн уралдаан дүгнэж байсан цаг. Хөгжмийн зохиолч Шараагийн “Хар ус нуурын шагшуурга”-ыг Зангад дуулаад орхисон чинь хэмжээ хэмнэл нь солигдоод нэг л сонин болоод явчихлаа. Зохиогч нь тэгж бичив үү, дуучин нь тэгээд дуулчихав уу гэдгийг мэдэхийн тулд нотыг нь бичүүлж шалгалаа. Тийм ээ, хэмнэл солигдсон боловч үгийн утгыг яв цав илэрхийлээд зогсоогүй, манайд тогтсон нэг хэмт загварыг эвдэж шинэчлэл хийсэн байв. Энэ нь уул бүтээл уралдаанд түрүүлэхийн гол үзүүлэлт болсон юм” гэж дурсан өгүүлжээ. Ж.Шараа “Хар ус нуурын шагшуурга” дууны тухайд “Дуу бүтсэн түүх нь сонин. Обо (яруу найрагч Н.Очирбат) Б.Явуухулангийн ийм нэртэй дууны үгийг гар бичмэлээр нь надад авчирч өгөөд “Багшийн үг, сайхан дуу болно” гэсэн. Ая биччихээд Явуухулан гуай руу утастаж ирж сонсохыг хүссэн. Том ч зүрхтэй байж. Явуухулан гуай тэр дороо гүйгээд ирсэн. Эртний томчууд яасан ч даруухан улс байсан юм бэ. Төгөлдөр хуур дээрээ тоглож өөрөө дуулж өгсөн. Сайхан дуу болж гэнэ. Тэгэхээр нь зориг ороод “Та намайг уучлаарай, шагшуурга гэдэг чинь угтаа юу гэсэн үг юм бэ” гэсэнд Явуухулан гуай инээгээд “Чи баруун аймгийн хүн биш учраас мэдэхгүй байж мэднэ” гэснээ “Чамд яавал амархан ойлгуулах вэ” гээд хэсэг бодсоноо “Шараа чи Туул голын шугуйд очиж үзсэн үү?” гэв. “Үзсэн” гэсэнд “За тэгвэл Туулын бургас шуугихыг хэлж байгаа юм. Манай Хар ус нуурын дунд намар зэгс нь салхины аясаар шуугихыг шагшуурга гэдэг юм” гэж билээ. Дуугаа улам сайжруулахад Явуухулан гуайн энэ тайлбар надад их тус болсон. Би салхины аясаар ганхах бургасны ширхгийг бодоод дууны бичлэгийн нэг хэмт загварыг эвдсэнээрээ нэгэн ёсны нээлт хийсэн гэж боддог. Энэ дуугаараа би Монголын залуучууд оюутны II их наадмын тэргүүн шагнал хүртсэн.1964 онд Монголын хөгжмийн зохиолчдын анхдугаар их хурал хуралдлаа. Хүлээн авалт “Улаанбаатар” зочид буудалд болсон юм. Зангад бид хоёр доогуурхан, үүд хавьдуу байлаа. Аваргууд дээгүүр байв. Нэг хартал Явуухулан гуай хундагатай архи барьчихсан Зангад бид хоёрыг шууд чиглэж ирээд бид хоёрт хандаж оросоор “Хар ус нуурын шагшуурга” не повторимое приозведение. Спасибо вам большое. За это выпим” гэж билээ. Үүнээс том үнэлгээ гэж тэр үеийн залуу уран бүтээлч бид хоёрт байх уу даа. Би урамшаад Явуухулан гуайн “Сартай шөнийн дуу”-нд ая хийсэн. Зангад дуулсан. Хожим нь Б.Явуухулангийн “Би хаана төрөө вэ”, “Эх орны тухай дуу”, “Ганга нуур”-т ая хийсэн. Урам хайрлахад бүтээл ундардаг юм билээ” гэсэн байдаг.

Түүний уран бүтээлийн салшгүй нэгэн жигүүр бол дан хөгжим юм. Хийл хөгжим чамгүй эзэмшсэний хувьд тэрээр энэ зэмсэгт зориулан “Хийлийн концерт”, “Хийлийн гурвалсан концерт” болон гоцлол, цөөхүүл, чуулгад олон арван бүтээл туурвижээ. Мөн симфони найрал, чавхдаст найрал хөгжмийн бүтээл, том хэлбэрт ч эрч хүчээ сорьсон юм. Хөгжмийн зохиолч Ж.Шараагийн дууг зөвхөн Зангад дуулаад байсангүй. “Дэлгэрхэн дэлхий”-г гавьяат жүжигчин Оросоо, “Амар түвшин”-г нь алдарт дуучин Адарсүрэн, “Мөрөөдөл”-ийг ардын жүжигчин Түмэндэмбэрэл дуулж тайзнаа мөнх амьдруулсан түүхтэй. Улсын гавьяат жүжигчин А.Загдсүрэн, Н.Отгон, Найдалмаа, Д.Тунгалаг нар ч олон дууг нь дуулсан. Ийм гандан бууршгүй зуу гаруй дуутай, 50 гаруй дан хөгжмийн зохиолтой хөгжмийн зохиолч хэр олон байдаг билээ. Хөгжмийн зохиолч Ж.Шарааг зөвхөн нийтийн дууны их мастер гэж ойлговол, төө сөөм дутуу үнэлэлт болох байх. Хийл, төгөлдөр хуурт зориулан “Монгол аялгуу”, “Элегия”, “Цоглог аяз”, “Бүүвэйн дуу” зэрэг олон арван бүтээлээ туурвисан юм. Эдгээр бүтээлийг нь гадаад дотоодын олон хөгжимчин тоглосон байдаг. Ж.Шараа 1938 онд Сүхбаатар аймгийн Асгат суманд төрж, 1948-1952 онд Асгат сумын бага сургууль, 1952-1955 онд Улаанбаатар хотын театр хөгжмийн дунд сургуулийг хийл хөгжмийн мэргэжлээр төгссөн. 1955-1961 онд ЗХУ-ын Свердловск хотын М.П.Мусоргскийн нэрэмжит Уралын хөгжмийн дээд сургуулийн хийл хөгжмийн анги, 1968-1973 онд Улсын багшийн дээд сургуулийн хөгжмийн зохиолчийн ангийг тус тус төгсчээ. Тэрээр Москва хотын бүжгийн дунд сургуульд багш, 1975-1977 онд МҮЭ-ийн соёлын төв ордонд уран сайхны удирдагч, 1981-1984 онд Дархан хотын хөгжмийн сургуулийн хичээлийн эрхлэгч, 1986-1988 онд Монголын пионерийн ордоны уран сайхны удирдагч, 1990 оноос Улаанбаатар хотын хөгжмийн коллежийн багш зэрэг ажлыг хийж байжээ. Уралын хөгжмийн дээд сургуульд орж суралцан гадаадад хийлийн мэргэжлээр дээд сургууль төгссөн анхны мэргэжилтний диплом өвөрлөж иржээ. Манай ихэнх хөгжмийн зохиолч анхны уран бүтээлээ дуугаар эхэлсэн бол Шараа дан хөгжмөөр эхэлсэн аж. Тэрбээр оюутан ахуйдаа “Монгол аялгуу” нэртэй хийлийн гоцлол бичиж улсын шалгалтаа өгсөн нь өндөр үнэлэгдэж Н.А.Шварц багш нь Свердловскийн радиод бичүүлсэнийг хожим манай радиогийн урын санд авсан гэдэг. Тэр үеийн сонсогчдын сэтгэлийг булгилуулж байсан “Хавар ирлээ шүү, хүүхнүүд ээ”, “Миний ээж”, “Хар ус нуурын шагшуурга”, “Дуучин болов оо, би”, “Сартай шөнийн дуу” нь одоо ч үе үеийнхний дуртай дуу болон дуулагдсаар. Шараа хүүхдийн ордонд хоёр жил багшлахдаа “Авьяас” гэсэн ардын чуулгатай болгож, ятга, лимбэний хэдэн сайн хүүхдийг хөгжим, бүжгийн дунд сургуульд оруулсан аж. Соёлын яамны томилолтоор Дарханд хоёр жил ажиллахдаа хөгжмийн оройн сургуулийн суурийг тавилцаж, Дуурийн театрын дэргэд дуурийн дуучин бэлтгэх анхны студи байгуулагдахад Уртнасан, Баадайжав, Насанбуян, Гэцэл нарын оюутнуудад хөгжмийн цагаан толгой зааж байжээ. Тиймээс түүнийг багшаа гэж бахархан дурсах шавь олон. Ж.Шараа Л.Мөрдорж гуайн жинхэнэ гарын шавь нь юм. Тиймдээ ч тэрүү “Шараа нэг юм хүртчихвэл миний санаа амрах нь тэр. Ийм авьяастай хүн хөдөлмөрөө үнэлүүлж чадаагүй яваад би харамсдаг” гэж ярьсан байдаг. Ж.Шараагийн уран бүтээлийн тухай өгүүллэгийн мастер Ж.Лхагва, улс төрийн нэрт зүтгэлтэн Ж.Гомбожав, хөгжим судлаач, доктор Бадамжавын Батжаргал, төрийн шагналт, хөгжмийн зохиолч Цогзолын Нацагдорж нарын олон хүн бичжээ. Наян насныхаа босгонд уянга яруухан дэлгэрхэн дэлхийгээ аргадаж яваа уянгын дууны нэрт мастер Жамбалын Шараагийн тухайд товчхон өгүүлэхэд ийм буюу.