Month: December 2018

Гэрэл зургийг Ц.МЯГМАРСҮРЭН

34 нас гэдэг мэргэжлийн тамирчин хүний хувьд пүүзээ хананд өлгөж замналаа өндөрлүүлэх талаар бодож эхэлдэг үе. Ийм насандаа спортод хөл тавьж тив дэлхийн зэрэглэлийн тэмцээнд оролцож өндөр амжилт гаргасан бодибилдинг, фитнессийн спортын дэлхийн гурван удаагийн аварга, олон улсын хэмжээний мастер Ганбагын Угалзцэцэгийн гэр бүлийг “Танайд өнжье” буландаа онцолж байна. Хан-Уул дүүргийн 15 дугаар хороо, “Хүннү” хороололд байрлах “CHAMP” фитнесс клубт бэлтгэлээ базааж байхад нь очсон юм. Үүдний текен дээр суух 20 орчим настай бүсгүйгээс нэвтрүүлгийн зочноо сураглавал бэлтгэлийн заал руу заасан юм. Бэлтгэлийн тэнхимийн үүдэнд хэд хэдэн алт, мөнгөн цом, медалиуд байршуулжээ. Тус клубийн тамирчдын үзүүлсэн амжилтууд нь бололтой. Цааш алхвал зүүн гар талын ханан дээрх гарын үсгүүд нүдэнд туслаа. Лавлаж асуувал өнгөрсөн наймдугаар сард болсон тус клубийн нээлтийн хүлээн авалтад ирсэн эрхмүүд гарын үсгээ үлдээсэн нь энэ аж. Анхааралтай харвал жүжигчин Амарсайхан, Эмоци продакшны хамт олон зэрэг олны танил эрхмүүд “CHAMP” клубийн хананд мутраа үлдээжээ.

Заал руу шагайвал Угалзцэцэг клубийн тамирчдын хамт бэлтгэлээ базааж байв. Ирэх долоо хоногт Тайланд улсад зохион байгуулагдах насанд хүрэгчдийн дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээнд оролцохоор бэлтгэлээ зэхэж буй нь энэ ажээ. “Амьдралын нэг өдөр энэ зааланд л өнгөрнө дөө. Өглөө 6:00 цагт ирнэ. Орой 12:00 цагт гэртээ харина. Өдөртөө зав гаргаад өрөөндөө унтчихна. Өнөөдөр ч гэсэн оройтож харих нь шиг байна” гэсээр биднийг угтсан юм. “CHAMP” фитнесс клубт зүгээр жин хасах гэсэн хүмүүс цугладаггүй бололтой. Гол төлөв тэмцээнд оролцдог тамирчид бэлтгэлээ хийж байгаа харагдав. Клубийн нэг хэсэгт тамирчдад зориулсан хоол хүнс, хувцас хэрэглэл өрсөн лангуу байрлуулжээ.

Тэртээ 1978 онд Гамбага гэдэг айл шинэ хүнээ хүлээж авсан нь өнөөдрийн Монголын бахархал Угалзцэцэг байжээ. “Намайг төрөхөд ээж эмнэлэг орж амжаагүй юм билээ. Хүн болж мэндэлсэн газар маань нагац ахын минь гэр. Нэг их угалзан хээтэй хивсэн дээр төрсөн учраас аав, ээж минь Угалзцэцэг гэх нэр хайрласан” хэмээн содон нэрнийхээ учрыг тайлбарлав.

Г.Угалзцэцэгийн бага насны амьдрал спортоос хол хөндий байж. Тамирчин болох нь битгий хэл биеийн тамирын хичээлдээ ч ордоггүй махлаг охин байсан гэнэ. Сүүлд дэлхийд данстай тамирчин болоод ангийнхантайгаа уулзахад мэл гайхацгаасан аж. Дэлхийд үнэлэгдсэн тамирчин болохоо төсөөлөө ч үгүй охин дунд сургуулиа төгсөөд дизайнерийн чиглэлээр суралцаж бакалаврын диплом өвөртөлжээ.

Угалзцэцэг бэлтгэлээ базаах зуураа “Би эзэмшсэн мэргэжлээрээ ажиллаж үзээгүй. Сурагч байхдаа гэрэл зурагт дуртай, аппарат цүнхлээд явдаг охин байлаа. Сургуулиа төгсөөд хүмүүсийн гэрэл зураг авбал хэдэн төгрөг олж болох юм байна гэсэн санаа төрсөн л дөө. Санаагаа ажил хэрэг болгож гэрэл зургийн студи ажиллуулж эхэллээ. Хажуугаар нь бэлэн хувцасны лангуу ажиллуулна. Дизайны мэдрэмжтэй болохоор ч тэр үү, авчирсан хувцас маань хоёр хоноод л дуусчихна. Дуусангуут нь дахиад бараандаа явна. Ийм эргэлттэй явахаар сарын бараг 15 хоногийг замд явж өнгөрүүлнэ. Нөхөр маань гэр бүлийн харилцаа хөндийрлөө гэж хэлэхэд больсон. Гэрэл зургийн студидээ ажиллаж байхдаа хөдөлгөөний дутагдлаас болоод жин нэмсэн л дээ. Жингээ хасах зорилгоор фитнесст явж эхэлсэн юм. Аэробикээр хичээллэж идэвхтэй хөдөлгөөн хийгээд эхлэхээр огцом турдаг юм билээ. Хэтэрхий тураад байсан учраас төмөр өргөж эхэлсэн” гэж ярьсан юм.

Энэ үедээ Угалзцэцэг аль хэдийнэ 30 гарсан байжээ. Энэхүү хүнд спортоор хичээллэж эхлэхэд нь эрс хориглосон хүн олон байсан гэнэ. Угалзцэцэг энэ тухайгаа “Бэлтгэл хийж эхлэхэд ойр тойрны хүмүүс эмэгтэй хүн хэзээ төмөр өргөж байсан юм. Бие хаа чинь ч дийлэхгүй. 34 нас хүрсэн чамд тамирчин болох амар биш гэж дургүйлхэж хорьж байсан” хэмээн дурсав.

Угалзцэцэг гурван сар орчим төмөр өргөөд л үр дүнг нь мэдэрчээ. Биеэ хөгжүүлээд тэмцээнд орж болох юм гэсэн бодол тэр үед төржээ. “Ажлаа хийгээд хажуугаар нь бэлтгэл сургуулилт хийхэд амар байгаагүй. Дээрээс нь уураг, нэмэлт тэжээлийн мөнгийг өөрөө гаргах учраас санхүүгийн хувьд хүндрэлтэй байлаа. Гэхдээ дур сонирхолтой зүйлдээ яаж ийж байгаад цаг зав, мөнгө хөрөнгө гаргасан л даа. Хэрэгцээтэй аминдэмээ хэрэглээд болоод л байсан” гэж байна.

Улаанбаатар хотын аварга шалгаруулах тэмцээнд оролцож хүрэл медаль авчихаад баярласнаа ярив. Манайхан хүрэл медалийг хожигдож биш, хожиж авдаг медаль хэмээн бэлгэшээдэг болохоор л тэр шүү дээ” гэж хэлээд хөгжилтэй инээв. Энэ медаль ч булган сүүлтэй байж дараа дараагийн уралдаан тэмцээндээ амжилтаа ахиулжээ.

2015 оны Ази тивийн аварга шалгаруулах тэмцээнд оролцож хүрэл медаль зүүгээд ирэхэд ойр тойрныхон нь одоо болно, том тэмцээнээс медаль авлаа гэх хандлагатай байсан гэнэ. Харин дараахан нь дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээнд түрүүлээд ирэхэд тэдний хандлага өөрчлөгдөж бэлтгэл хийх боломж бололцоогоор хангаж, тэмцээнд явахад нь дэмжиж эхэлжээ. Дургүйцээд байсан англи, хятад хэлний орчуулагч дүү нар нь хүртэл фитнессийн заалаар эргэлдэж салахаа больжээ. “Би бусад хүмүүсээс хоёр дахин илүү бэлтгэл хийж, хоолны дэглэмээ ч илүү нарийн барьдаг байсан учраас гуравхан жилийн хугацаанд дэлхийн аваргын хэмжээний тамирчин болсон. Алдартай тамирчны зураг хараад л үүн шиг биетэй болно гээд төмрөө өргөдөг байлаа” хэмээн ярив.

Амжилтанд хүрсэн хүн бүрийн цаана гэр бүл нь байдаг. Г.Угалзцэцэгийн гэр бүлийн хүнийг Мөнгөнбаяр гэдэг. Удам дамжсан зураач мэргэжилтэй тэрбээр эхнэрээ дэмжиж Монголын бодибилдинг фитнессийн холбоонд алба хашдаг юм байна. “Гоо сайхны шивээс чадварлаг хийдэг гэдгээр хүмүүс илүү танина даа” гэж Г.Угалзцэцэгийн шавь нар хэлсэн юм.

“Дэлхийн аваргын тэмцээнд бэлдэх бүх санхүүг гэр бүлийн хүн маань хариуцдаг. Тэмцээний бэлтгэлийн үед миний санхүүгийн орлого зогсоно шүү дээ. Энэ үед миний ард бат зогсож, амжилтын нэг хэсэг болж өгдөг” гэж гэр бүлийнхээ хүний талаар ярив.

Бодибилдинг, фитнессийн спортын тамирчид эрүүл хооллох шаардлагатай байдаг.Олон улсын хэмжээний мастер Г.Угалзцэцэгийн гол хүнс нь тахианы цээж мах, болон броколли байцаа гэнэ. Бодибилдингээр хичээллэдэг тамирчдын хүнсэндээ түлхүү хэрэглэдэг өндөг ч түүний хүнсний цэсийн эхэнд бичигддэг.

Өнгөрсөн жил АШУҮИС-ийг дүүргэсэн М.Мойлоо ээжийнхээ шийрийг хатаахаар бэлтгэлээ базаагаад эхэлжээ. Тэрбээр Улаанбаатар хотын аварга шалгаруулах тэмцээнд оролцож эхний тавд шалгарснаар олон улсын тэмцээнд оролцох эрхээ авчээ. Өнөө жил залуучуудын дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээнд оролцохоор бэлтгэлээ базааж байгаа гэнэ.

“Фитнессийн спорт хүнийг залуу харагдуулдаг шүү. 40 хүрсэн би охинтойгоо гадуур алхахад үеийн юм шиг л харагдана шүү дээ. Би охиныгоо ийм хүнд спортыг сонгож хичээллэ гэж шаардаагүй. Өөрийн сонирхлоороо сонгосон зам нь энэ. Өөрийн дур сонирхолтой зүйлээрээ амжилт гаргах магадлал өндөр байдаг. Амжилт гаргахад шаардлагатай бүх зүйлээр нь дэмжиж өгнө. Өөрийнх нь хичээл зүтгэл шийдэх биз. Өнөөдөр охин маань надаас ч ачаалалтай бэлтгэл хийдэг” хэмээв.

Ээжийнхээ дэргэд эрхлэх биш, дасгалжуулагчийн ажилд нь хувь нэмрээ оруулж, хажуугаар бэлтгэлээ базааж буй охин нь “Ээж намайг хүчилж энэ спорт руу оруулаагүй. Фитнессийн спортын гоё сайханд татагдаж л энэ замыг сонгосон. Оргилд нь гарахын тулд хичээнэ дээ” хэмээн ярилаа.

Г.Угалзцэцэгийн нэг зорилго нь чадварлаг тамирчдыг бэлтгэж гаргах гэнэ. Энэ зорилгынхоо хүрээнд өнгөрсөн наймдугаар сарын 1-нд Хан-Уул дүүргийн 15 дугаар хороонд “CHAMP” фитнесс клубийг нээжээ. Гол төлөв залуу тамирчид болон урлаг спортын одод энэ клубээр үйлчлүүлдэг байна. Удахгүй төрөн гарах шилдэг тамирчдын нэг нь түүний том охин М.Мойлоо ч байж болох юм.

Бодибилдинг фитнесс гэх эмэгтэй хүнд ахадсан ачаалалтай спортоор ердөө зургаан жил хичээллэж дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээнээс гурван алтан медаль, Азийн аварга шалгаруулах тэмцээнээс хоёр алтан медаль хүртсэн түүний амжилтыг төр өнөөг хүртэл үнэлж амжаагүй л байна гэсэн үгийг ойр тойрныхон нь хэлж байсныг энэ дашрамд онцолъё. Их спорт хэмээн нэрлэдэг жүдо, чөлөөтийн тамирчид дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээнээс хүрэл медаль зүүгээд ирэхэд л мөнгөн аягатай сүү, хадагтай бариад үүнийг дагаад гавьяатын тэмдэг энгэрт нь гялалздаг гээд бодохоор хэлэхээс аргагүй үг шиг санагдсан. Адилхан л Монгол орны нэрийг ертөнцийн чихэнд дуурсгахаар хөлс хөдөлмөрөө зарж яваа тамирчид гэдэг утгаар нь харвал толгой дохихоос аргагүй. Тамирчин хүний амжилтын замнал богинохон байдаг. Гаргасан амжилтыг нь цаг тухайд нь үнэлээд өгөхөд хувь тамирчин илүү хурцлагдаж өндөр амжилт үзүүлдэг нь спортын бичигдээгүй дүрэм шүү дээ. Гурван удаагийн дэлхийн аварга Г.Угалзцэцэг удаах бөмбөрцгийн наадамдаа ур чадвараа сорихоор Тайландыг зорих гэж байна.

“Тэмцээний зааланд Монголын төрийн дуулал эгшиглэж, төрийн далбаа мандахад бүх хүн босч хүндэтгэл үзүүлэх нь хамгийн сайхан мэдрэмж байдаг. Үүний л тулд хором мөч бүрийг бэлтгэл сургуулилтдаа зориулж шавь нараа бэлтгэж байна. Шагнал урамшуулал гэхээс илүү намайг ойлгодог хүмүүсийн дэмээр өдий зэрэгтэй явна даа” гэв.

Угалзцэцэг энэ жил дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээнд оролцсоны дараа спортоос түр завсарлаж хувийн амьдралдаа цаг заваа түлхүү зарцуулахаар төлөвлөжээ.

“Зөвхөн өөрийнхөө бэлтгэл сургуулилтыг базаагаад явахад шавь нараа бэлтгэж амжихгүй юм. Бодибилдинг фитнессийн спортын сайн тамирчдыг бэлтгэхийн тулд системтэй бэлтгэх сайн дасгалжуулагч хэрэгтэй. Нийтээрээ өвөл, зунгүй хичээллэж болох спорт учраас манайд өндөр түвшинд хөгжих бүрэн боломжтой” хэмээн ярилаа.

Монгол гэх нэрийг ертөнцийн чихэнд дуурсгаж, хөлс хөдөлмөрөө зарж буй эгэл жилийн тамирчин бүсгүйн бэлтгэлийн нэг өдөртэй танилцахад ийм байна.

ДЭЛХИЙН НҮҮРСНИЙ ЗАХ ЗЭЭЛ

Монголчуудын амьдрал нүүрснээс хамаараад арваад жилийн нүүр үзэж байна. Саяхан Монголбанкнаас бодлогын хүүгээ нэг хувь нэмэгдүүлэх шийдвэр гаргасан. Ийм шийдвэр гаргах болсон шалтгааны нэгээр өмнөд хөрш Монголоос авах нүүрсний импортоо бууруулсан явдал гэх тайлбарыг төв банкнаас өгөв. Уг нь БНХАУ нүүрсний хамгийн том импортлогч. Дэлхийн нийт нүүрсний импортын 49 хувь буюу 3.8 тэрбум тонныг БНХАУ эзэлдэг. Харин бид жилд 42 сая тонн нүүрс хятадуудад зарах өөдрөг тооцоог төсөвтөө суулгасан. Гэтэл бидний өрсөлдөгч Австрали 390, Индонез 330, ОХУ 156 сая тонн нүүрс экспортолдог. Эрчим хүч үйлдвэрлэх салбарт нүүрс нефтийн дараа орно. Бидний политэконом болсон нүүрс өнөөдөр дэлхийн зах зээлд хэр хэмжээгээр байдгийг сонирхъё.

2016 онд дэлхий нийтээр 7.5 тэрбум тонн нүүрс олборложээ. Үүнээс БНХАУ 4.5 тэрбум тонн, Энэтхэг 700 шахам сая тонн, АНУ 660, Австрали 500 шахам сая тонн, Европын холбоо 480 сая тонн, Индонез 430 сая тонн, ОХУ 385 сая тонн нүүрс олборлосон байна. Эндээс харвал бидний амьжиргаа болох 42 сая тонн нүүрс дэлхийн зах зээлд дусал төдий хэмжээтэй. Энэ хэмжээний нүүрс акул орнуудад мэдрэгдэхгүй. Хятадуудад бидний 42-хон сая тонн нүүрс нэмэр ч болохгүй, авахгүй байлаа гээд хотойх юм байхгүй гэсэн үг. Харин бидний хувьд бол хятадууд манайхаас нүүрс авахгүй томоохон асуудал. Эхний дохио нь Монголбанкны бодлогын хүү нэг хувиар өссөн явдал. Дараагийн хохирол нь хоёр их наяд төгрөгийн алдагдалтай баталсан төсвийн алдагдал улам томрох эрсдэл юм. Хятадууд нүүрс авах баталгаа гаргахгүй. Тэд Парисийн COP 21 гэрээнд нэгдсэнээр нүүрсний хэрэглээгээ бууруулаад эхэлчихсэн. Энэ бодлогод өртөх хамгийн эхний орон Монгол Улс. Учир нь энэ улсын эдийн засагт зах зээлийн биш, улс төрийн хууль үйлчилдэг. Монгол нүүрс Австралийнх шиг зах зээлийн хуулиар явдаггүй. Улс төрийн зарчмаар зарагддаг. Монгол нүүрс монгол улстөрчдийн том бялуу болсон учраас хятадууд монгол нүүрсийг улс төрийн том хөзөр гэж хардаг. Хятадуудын Монголд хандах хандлагыг хилээр гарсан нүүрсний хэмжээгээр харж болно. Манай хоёр хөрш биднээс хэд дахин илүү нүүрс олборлож байхад бид төсөвтөө их хэмжээний нүүрс худалдах мөнгө суулгаж байгаа нь амиа хорлохтой адил хэрэг гэж эдийн засагчид сануулсан ч эрхэм гишүүд энэ санааг анхаарсангүй. Эндээс харахад дэлхий монгол нүүрстэй, нүүрсгүй амьдарна. Харин манай нүүрсний эдийн засаг л дэлхийн зах зээлээс гарвал сүйрэх аюул нүүрлэх болов уу.

НҮҮРСНИЙ ЭДИЙН ЗАСГААС ХӨДӨӨ АЖ АХУЙГ СОЛОНГОРУУЛАХ БОЛОМЖ

Сүүлийн жилүүдэд нүүрс улс төр болж хувирсны хамгийн том жишээ бол “Эрдэнэс Таван толгой” . Монгол төрийн хамгийн том хоёр хөзөр бол Эрдэнэт болон Эрдэнэс Таван толгой. Өнөөдөр Эрдэнэт хэний мэдэлд байгаа нь тодорхой бус. Энэ тохиолдолд Эрдэнэс Таван толгойн 30 хувийг гадныханд борлуулна гэдэг үлгэр болж хувирна. Хятадуудын тавьсан хориг дээр нөхөр Ерөнхий сайд У.Хүрэлсүх эрхэм гишүүн Н.Номтойбаяртай хэрэлдэхдээ “Та Цагаан суваргаа буцааж өгөөрэй” гэсэн нь Оюу толгойн хоёр дахь хөрөнгө оруулалтаас бусдыг үндсэндээ зогсоох шатанд оруулав. Инээдтэй нь Уул уурхайн сайд Д.Сумъяабазар Эрдэнэс Таван толгойн 30 хувийг борлуулах гэж өдөр шөнөгүй гүйж байгаа. Энэ компанийн 15 хувь нь иргэдэд, 30 хувь нь гадныханд очно гэж тооцвол 55 хувь нь төрийн мэдэлд үлдэнэ. Энэ тохиолдолд хятадуудад хориг тавиулсан нүүрсэнд хөрөнгө оруулах гадны гэнэн бизнесмэн олдох эсэх нь эргэлзээтэй. Ирэх жилийн хувьд хүндрэлээс гарах ганц гарц бол Д.Сумъяабазар сайдын оросуудад зарах 30 сая тонн нүүрсний гэрээ байж мэдэх юм. Ямар ч тохиолдолд Хятадын хориг багаар тооцоход хоёр жил үйлчлэх нь тодорхой болж байна. Төрийн Таван толгойд хөрөнгө оруулагч олдохгүй тохиолдолд төсөв болон түмэн олны хүлээсэн ногдол ашгийг хэрхэх вэ гэсэн асуулт гарна.

Ерөнхийлөгч Х.Баттулга “Эрдэнэс Таван толгой”-н удирдлагыг хүлээн авч уулзахдаа иргэддээ ногдол ашиг хуваарилахыг сануулсан байдаг. Нөгөөдүүл нь саналыг дэмжиж байгаагаа зарлаад зогсохгүй энэ онд ногдол ашиг олгохоо зарласан. Гэтэл хятадууд нүүрс авахаа зогсоолоо. Энэ нь зөвхөн төсвийг сүйрүүлээд зогсохгүй ганц ашиг хуваарилах боломжтой төрийн Таван толгойг дэлхийд муугаар сурталчилна. Өнөөдөр төрийн Таван толгойг ашигтай ажиллуулах ганц арга нь нүүрсээ угаах, эсвэл цахилгаан болгон өмнөд хөршид худалдах. Харамсалтай нь манай төр арван сая тонн нүүрсийг Өмнөд Монголд угаах болсон тухай MMJ сэтгүүлд мэдээлжээ. Хэрэв энэ мэдээлэл үнэн бол дотоодын нүүрс угаах үйлдвэрүүдэд томоохон цохилт болно. Гэтэл бид зургаан мянган тонн ноолуур, 30 мянган тонн ноосныхоо 70 хувийг анхан шатны боловсруулалт хийж экспортод гаргаж байна. Дээрх баялгийг бүрэн хэмжээгээр боловсруулсан тохиолдолд 42 сая тонн нүүрс зарснаас их хэмжээний хөрөнгө босгоно гэсэн тооцоо байдаг гэнэ. Энэ ажлыг хийхэд эхний ээлжинд 500 тэрбум төгрөг шаардлагатай. Өнөөдөр энэ мөнгө төрд бий. Төр хөдөө аж ахуйд 500 тэрбум төгрөг гаргахад л 42 сая тонн нүүрснээс болж сүйрэх төсвийн 1.3 их наяд төгрөг багаар тооцоход дөрвөн их наяд төгрөг болж үржинэ. Эндээс харвал улстөрчид нүүрсэнд л ач холбогдол өгөөд байгаа болохоос өөр гарц бий гэдэг нь үнэн болж таарна.

ХЯТАДУУД ЯАГААД ЗӨВХӨН НҮҮРСЭНД ХОРИГ ТАВЬСАН БЭ

Бид Хятад руу нүүрс, зэс, ноолуур гаргадаг. Гэтэл яагаад зөвхөн нүүрсэнд хориг тавьсан бэ гэсэн асуулт гарна. Өдөр ирэх бүр батлан хамгаалахынхаа төсвийг нэмж байгаа хятадуудад зэс бол стратегийн бүтээгдэхүүнд тооцогдоно. Ноолуурын ашиг өмнөд хөршид асар их ашиг авчирна. Харин нүүрс тодорхой хэмжээний ашиг өгдөг ч Монголын төрд үзүүлэх томоохон дарамт болж чадна. Өнөөдөр төсөвт сануулга өгөх ганц боломж бол нүүрс. Энэ түүхий эдэд хориг тавьснаар Монгол Улсын төсөвт 1.3 их наяд төгрөг сох дутна. Энэ ачааг монгол төр л үүрнэ. Саяхан болсон Киев Москвагийн усан дайн Вашингтоныг Оросын эсрэг авах арга хэмжээг чангатгахад хүргэнэ гэсэн мэдээлэл бий. Энэ тохиолдолд ерөнхийлөгч Д.Трамп худалдааны дайныг гүнзгийрүүлж Хятадад стратегийн бүтээгдэхүүн нийлүүлэхийг хориглож болзошгүй гэнэ.

Энэ нь зэс байх өндөр магадлалтай аж. Энэ тохиолдолд манай төсөв гурван их наяд төгрөгөөр дутах аюул нүүрлэнэ. Хятадуудын авсан хэмжээ төсвийг алдагдалд оруулж Монголбанкийг бодлогын хүүгээ нэмэхэд хүргэлээ. Цаашдаа ямар үр дагавар дагуулахыг өнөөдөртөө урьдчилан харах боломжгүй. Энэ тохиолдолд төрийн Таван толгойг үнэд оруулах ганцхан арга нь төрөөс салгах гэж эдийн засагчид ярьж байна. Тус компанийн 50 хувиас дээш хувийг хувьчилсан тохиолдолд их хэмжээний хөрөнгө босгох боломж бүрдэнэ гэсэн тайлбар бий. Японы эдийн засагчийн үзэж буйгаар хөрөнгө оруулагчид төрийн Таван толгойг дэндүү их улс төр орсон учраас сонирхохгүй. Төрийн Таван толгой төмөр замгүй, хэтийн төлөв байхгүйдээ үнэгүйдээгүй, төрийн мэдэлд байгаадаа л үнэгүйдэж байгаа аж. Хэрэв хувийн хэвшилд байсан бол жижиг Таван толгой шиг асар их хэмжээний ашиг тараах боломжтой гэдэг үнэний ортой л мэдээлэл. Төрийн Таван толгойн ихэнх хувьцааг хувьчилсан тохиолдолд Хятадын төр нүүрсэнд хатуурхах нь зөөлрөх магадлалтай гэсэн таамаг ч дуулддаг.

ОЙРЫН ХОЁР ЖИЛД

Хятадын төр ойрын хоёр жилд нүүрсний хэрэглээгээ их хэмжээгээр бууруулахаа мэдэгдлээ. Харин монголчууд нүүрсэнд улс төр, эдийн засгаа улам их хараат болгох бодлого баримталж байна. Хэдийгээр нүүрсний зах зээл бидэнд хангалттай боловч хөршүүд маань бидэнд тэр боломжийг олгохгүй. Нэгэнтээ Оросын Находка боомтоор гаргахад оросууд их хэмжээний хөнгөлөлт үзүүлэх тухай мэдээлэл гарсан. Түүгээр ч зогсохгүй 4000 тн нүүрс ачиж Находка боомт хүртэл тээвэрлэх зураг гаргасан гэдэг. Харин энэ талаарх мэдээлэл өнөөг хүртэл нам жим байгаа. Учир нь зүүн өмнөд Азийн орнууд нүүрсийг хувийн хэвшилтэй гэрээлэх санал тавьдаг аж. Хэрэв төрийн Таван толгойг хувьчилбал Японы тал хамтрах боломжтой гэдэг. Өнөөдөртөө хятадуудад нүүрсний наймаанд нөлөөлж чадах ганц улс бол Япон. Хэрэв япончуудтай тохирч чадвал ойрын хоёр жилд Хятадын нүүрсний хоригоос ангижрах боломжтой гэсэн яриа дуулддаг. Тээврийн хувьд оросуудтай япончууд тохиролцож чадна. Харин нүүрсэнд зориулсан төмөр замыг монголчууд өрөнд орон байж барих шаардлагагүй гэнэ. Хэрэв бид өнөөдөр их хэмжээний өр тавиад төмөр зам тавьчихсан байсан бол өдөрт хэдэн тэрбумын өр төлөөд төмөр зам нь ямарч ашиглалтгүй байх нь гарцаагүй үнэн. Бидний ярьдаг төмөр болон авто замын босоо тэнхлэгүүд хоёр хөршид маань 30аад тэрбум долларын ашиг өгнө. Харин монголчууд арав шахам тэрбум долларын өрөнд орж 3-5 мянган үйлчилгээний ажлын байртай болох тооцоо бий. Ойрын хоёр жилд төмөр зам баривал хятадуудтай нүүрсээр, оросуудтай махаар төлбөр хийх нөхцөлтэйгөөр бүтээн байгуулалтын ажлыг эхлүүлэх хэрэгтэй гэсэн гарцыг учир мэдэх улс хэлж байна.

Монгол Улсад зам тээврийн ослоос болж 2016 онд 5374 хүн гэмтэж, 479 хүн нас баржээ. Иймд замын хөдөлгөөнд оролцож буй нийт иргэдийн дунд “Хичээх өдөр” хэмээх аян зохиосон юм. Үүний үр дүнг болон хэрэгжиж эхлээд сар гаруй хугацаа өнгөрч байгаа Зам, тээврийн тухай хуулийг жолооч, явган зорчигчид хэрхэн мөрдөж байгаа талаар Цагдаагийн ерөнхий газрын Тээврийн цагдаагийн албаны Урьдчилан сэргийлэх хэлтсийн дарга, хурандаа Э.Бөхбаттай ярилцлаа.

–“Хичээх өдөр”-өөр зам тээврийн осол, зөрчил хэр бүртгэгдэв?

-Зам тээврийн ослоос болж амь насаа алдсан хүмүүсийн ар гэрийнхний дуу хоолойг олон нийтэд хүргэх, хүндэтгэл үзүүлэх өдрийг НҮБ-аас санаачлан хэрэгжүүлээд 20 гаруй жил болж байна. Зам тээврийн ослоос болж жилд дунджаар 1.3 сая хүн нас барж, 20 сая хүн бэртэж гэмтдэг. Манай улсад илэрч буй энэ төрлийн тоо баримт дэлхийн дунджаас дээгүүрт бичигддэг. Иймд манай улс энэхүү өдөрт нэгдээд таван жил болж байгаа. Энэ удаад бид зам тээврийн осолд орж, амь насаа алдахаасаа өмнө сэргийлэх талаар мэдээлэл өгсөн. Сүүлийн таван жилийн дунджаар өдөрт хоёр хүн нас барж, 20 гаруй хүн бэртэж гэмтдэг гэсэн статистик гарсан. Мөн замын цагдаагийн албанд гэмт хэргийн шинжтэй дуудлага өдөрт 350-400 орчим ирдэг байсан бол “Хичээх өдөр”-өөр нэг ч хүн нас барсангүй. Бэртэж гэмтэгсдийн тоо дөрөв болтлоо буурч, ослын дуудлага 47.5 хувиар буурсан үзүүлэлт гарсан. Өөрөөр хэлбэл, 170 орчим дуудлага л бүртгэгдсэн гэсэн үг.

-Зам тээврийн осол гарахад нөлөөлдөг дийлэнх шалтгаан нь юу байна?

-Нийт ослыг ангилаад үзэхэд суурингийн доторх замд архи согтууруулах ундааны зүйл хэрэглэсэн үедээ зөрчил гаргаж байгаа тохиолдлууд өндөр хувьтай байдаг. Мөн хажуу хоорондын зай, байрлан явах журам, урсгал сөрөх, эгнээнээсээ орж гарах зөрчил нь нийт ослын 60-70 хувийг эзэлдэг. Түүнчлэн уулзвар гарц нэвтрэх журмыг их зөрчиж байна. Эдгээрээс автомашинд хүүхдийг тээвэрлэхдээ 70 орчим хувь нь буруу тээвэрлэдэг. Үүнээс болоод зам тээврийн ослын гол хохирогчид нь хүүхдүүд болж байна. Зөвхөн тээврийн хэрэгслийн жолоочоос гадна явган зорчигчид гарцгүй газраар зам гарах, гэнэт гүйх зэрэг нь ослын дуудлагад ихээхэн нөлөөлдөг юм.

-Орон нутгийн замд гарч буй зөрчлийн тухайд?

-Суурингийн гаднах буюу хөдөө орон нутгийн замд хөдөлгөөнд оролцож буй жолоочид хурд хэтрүүлснээс болоод самбаачлах хурд нь багасч, осолд орж, амь насаа алдаж байна. Мөн согтуугаар тээврийн хэрэгсэл жолоодож байна. Түүнчлэн хэт ядарсан ч машинаа жолоодсоор байдаг нь осолд өртөх шалтгаан болдог. Осол гардаг өөр нэг шалтгаан нь Монгол Улсад 900 орчим мянган тээврийн хэрэгсэл байдаг. Үүний 810 мянга нь автомашин, үлдсэн нь том оврын машин. Авто машины 81 хувь нь 10-аас дээш жилийн насжилттай. Өөрөөр хэлбэл, техникийн найдвартай ажиллагаа нь алдагдчихсан, стандартын шаардлага хангаагүй байдгаас болж зам тээврийн ослын гаралт нэмэгдэж байгаа.

-Буруу талдаа жолооны хүрдтэй автомашин хэрэглэх нь осолд өртөх нэг шалтгаан байж болох уу?

-Манай улс баруун гар талын дүрэмтэй. Энэ ч утгаараа бүх өгөгдөл, тэмдэгтүүд нь баруун талдаа байрладаг байхад нийт хөдөлгөөнд оролцогчдын 51 хувь нь буруу талдаа жолооны хүрдтэй автомашин хэрэглэдэг. Энэ нь өөрөө хөдөлгөөний аюулгүй байдалд онц аюултайгаар нөлөөлдөг. Мөн 10 жилээс дээш насжилттай тээврийн хэрэгслийн 76 хувь нь осол үйлдсэн бол буруу талдаа жолоотой тээврийн хэрэгсэл өнгөрсөн онд бүртгэгдсэн нийт ослын 71 хувийг нь үйлдсэн байдаг.

-Арваннэгдүгээр сарын 1-нээс эхлэн хэрэгжсэн замын хөдөлгөөний шинэ дүрмийн хэрэгжилт хэр байна. Нэг сарын хугацаанд замын хөдөлгөөний зохицуулалтад хэр өөрчлөлт оров?

-Замын хөдөлгөөний дүрэм 14 жилийн дараа шинэчлэгдэж байна. Гэхдээ шинэ дүрмээр хөдөлгөөн зохицуулагддаг болоод нэг сарын хугацаа өнгөрч байхад хэрэгжилт нь хангалттай бус байгаа. Шинэ дүрмийн талаар мэдээлэл аваагүй, юуг зөрчиж болохгүй гэдгээ мэдэхгүй байгаа жолооч олон бий. Жишээлбэл, шинэ дүрмээр чиглэлийн тээврийн хэрэгслийн зогсоол гэгддэг нийтийн үйлчилгээний тээврийн хэрэгслийн буудлууд дээр өглөөний зургаан цагаас оройн 10 цаг хүртэл энгийн автомашин зогсохыг хориглосон. Гэтэл тэдгээр тээврийн хэрэгсэл цагдаагүй үед буудлууд дээр зогсч л байдаг. Мөн дүрмийн 15.2 дугаар заалтад зааснаар уулзварт явах чигт нь хөдөлгөөнд оролцох боломжгүй нөхцөл үүссэн бол зөвшөөрсөн гэрэл дохио ассан ч орохыг хориглосон. Энэ нь ерөөсөө хэрэгжихгүй байна. Мөн явган зорчигч тээврийн хэрэгслийн зурвас газраар явахдаа чихэвчний хөгжим сонсохгүй, эргэлзэхгүй, сонин, сэтгүүл уншихгүй гээд заагаад өгчихөөд байхад л зөрчөөд байдаг. Ийм нөхцөл байдал үүсээд байгаа учраас цагдаагийн байгууллагын алба хаагчид хуулиар хүлээсэн үүрэг болох гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх, аюулгүй байдлыг хангах ёстой ажил нь зам тээврийн хөдөлгөөнд оролцож байгаа иргэдийг хариулж, дүрмийн хангуулах байдлаар өөрчлөгдөж, “манаач” болж ажлаа алдаж байна.

-Цагдаагийн нэг алба хаагчид хичнээн тээврийн хэрэгсэл ногдож байна вэ?

-Нийслэл хотод 572 алба хаагч үүрэг гүйцэтгэж байна. Уг нь зүй тогтлоороо нэг цагдаад 150 тээврийн хэрэгсэл ногдоход л нэлээд хүч чармайлт гаргаж байж хөдөлгөөнийг зохицуулдаг гэж үздэг. Гэтэл одоогоор нэг алба хаагчид 3500-4000 тээврийн хэрэгсэл ногдож байна.

-Дөрвөн замын уулзваруудад шар зураас тавьсан. Үүнийг иргэд төдийлөн ойлгохгүй байх шиг байна лээ.

-Замын хөдөлгөөний шинэчилсэн дүрмийн найруулгын 15.2 дугаар заалтад уулзвар дээр өөрийнх нь явах чигийн цаад талд явах боломжгүй нөхцөл үүссэн бол тухайн тээврийн хэрэгсэл уулзвар руу нэвтрэхгүй. Өөрөөр хэлбэр, зөвшөөрөгдсөн гэрэл дохио ассан ч өөрийнх нь явах чиг түгжирсэн байвал чөлөөтэй болохыг уулзварын наана буюу шар зураасны гадна хүлээнэ гэсэн үг. Хэрэв зураас руу орох юм бол камерын зөрчлөөр шүүж, торгуулийн арга хэмжээ тооцно.

-Хотын түгжрэлийг хэрхэн бууруулах вэ?

-Бодлого зохицуулалтаар замын хөдөлгөөнийг зохицуулах хэрэгтэй. Гэтэл одоогоор цагдаагийн байгууллагын албан хаагчдын хүчээр л хөдөлгөөн явж байгаа гэдэг нь тодорхой. Бид хөдөлгөөний аюулгүй байдлыг хангуулах бус хөдөлгөөн зохицуулах маягаар ажиллаж байна. Хэрвээ уулзвар дээр цагдаа байхгүй л бол наашаа ч үгүй цаашаа ч үгүй байдлаар түгжрэл үүсдэг. Яг энэ хэвээрээ байх юм бол 2020 гэхэд замын хөдөлгөөн таг зогсоно. Учир нь жилд 60-70 мянган тээврийн хэрэгсэл импортоор орж ирж байхад замынх нь урт машиндаа хүрэхээ больчихсон. Өөрөөр хэлбэл бүх машиныг эгнүүлээд үзэхээр зам дээр яагаад ч багтахгүй. Түүнчлэн жолооч нар өөрсдөө дүрэм зөрчөөд нэгнээ шахаж, урсгал сөрөөд байгаа нь түгжрэлд нөлөөлдөг. Зам барих нь тийм ч оновчтой шийдэл биш. Үүний оронд явган хүний зам талбайгаа нэмэгдүүлж, нийтийн тээвэр, такси үйлчилгээг сайжруулмаар байгаа юм. Хэрэв эдгээрийг сайжруулбал, хувийн автомашинтай түгжирч байснаас нийтийн тээврээр үйлчлүүлэх нь дээр гэж бодно. Өндөр хөгжилтэй орнуудад амьдардаг иргэдийн 30 хувь нь л автомашинаа ашигладаг. Тэгэхээр өдөр тутмын хэрэгцээнд нь хүрэлцэхүйц хэмжээнд нийтийн тээвэр нь хөгжчихсөн гэсэн үг шүү дээ.

-Тэгэхээр зам, гүүр гэхээсээ илүү нийтийн тээврийг сайжруулах хэрэгтэй гэсэн үг үү?

-Нийслэл хотод хөдөлгөөнд оролцогч тээврийн хэрэгслийн 80 хувь нь хувийнх, 20 хувь нь нийтийн үйлчилгээний тээврийн хэрэгсэл. Нийтийн тээвэр ирэхийг хоёр цаг хүлээдэг нөхцөл байдалтай байгаа учраас хувийн машины хэрэглээ 80 хувьтай байгаад байна. Хэрвээ хүлээлгэхгүй, дааруулахгүй, хүртээмжтэй байдаг байсан бол би ч гэсэн нийтийн тээврийг сонгож үйлчлүүлэх л байсан. Гэтэл өглөөд хүүхдээ хүргэж өгөх гэж хүйтэнд цаг гаран чиглэлийн тээврийн хэрэгслээ хүлээж байна шүү дээ. Мөн цагийн менежмэнтийг давхар хөгжүүлэх хэрэгтэй байна. Тухайлбал, ОХУ орон нутгийн тээврийн хэрэгслийг төв хот руу хязгаартай оруулж, том оврын тээврийн хэрэгсэлд цагийн хуваарь гаргаж өгөн, худалдааны захуудыг шөнө ажиллуулж байна. Нарны гүүрийг барьчихвал түгжрэл буурна л гээд байсан. Тэгээд одоо буурчихсан зүйл харагдахгүй л байна шүү дээ. Замын цагдаагийн гүүр баригдах юм бол Олимпийн гудмаас Соёлын төв өргөө хүрдэг замын ачаалал улам нэмэгдэнэ. Яах вэ 17 минут тутамд вагон явдаг, тэр болгонд нь зам хаагдаж хөдөлгөөн удааширдаг учраас үүнийг бууруулахын тулд л гүүр барьж байгаа юм. Гүүрээр зорчих хэсгийн масс ихэсвэл хүлээж авах зам нь ахиад л түгжирнэ.

-Иргэд хотоос гардаг 22-ын болон Баянзүрхийн товчоо орчмоор түгжрэл их гэдэг. Үүнийг шийдэх гаргалгаа хэр байдаг вэ?

-Энэ чиглэлийн гомдол ирдэг. Тийм ч учраас хотоос хөдөө орон нутаг руу гардаг хэсгийг олон төрлийн хэлбэртэй болгоод өгөөч гэдэг саналыг бид байнга хүргүүлдэг. Тийм ч учраас Дархан, Налайхын чиглэлийн замыг эсрэг хөдөлгөөнтэй дөрвөн эгнээ зорих хэсэгтэй болгоно. Ажлын зураг төсөл гараад дараа жилээс бүтээн байгуулалт явагдахаар болсон. XXI хорооллоос III, IV хорооллыг нэвт холбосон зам баригдахаар яригдаж байгаа.

З.МӨНХСУВД