Чаньчүн хот нь Хятадын зүүн хойд хэсэгт орших Жилинь мужийн нийслэл. Манай улсын Дорнод аймгийн хилээс чанх зүүн тийшээ мянга орчим километрийн цаана оршдог. Манайхаас тийшээ очихын тулд Бээжингээр дамжин явдаг байна. Чаньчүн хот нь Азийн орнууд дундаа аж үйлдвэрлэл, кино урлагаараа алдартай. Тиймдээ ч Азийн орнуудын кино урлагийн шилдгийн шилдгийг шалгаруулдаг XIV удаагийн “Чаньчүн” кино наадам нь энэ сарын 1-8-ны хооронд тус хотод болж байгаа юм. Хятадын нэрт жүжигчин, кино найруулагч, уран бүтээлчид нэрээ дуурсгасан алдартай хүмүүс энэхүү кино наадамд оролцдог байна. Тус кино наадмын хамгийн дээд шагнал болох “Алтан буга”-ын эзнийг энэ үеэр тодруулдаг. Энэхүү шагналыг нэрт жүжигчин Жаки Чан, Жет Ли, “Хөзрийн хаан” киногоороо нэрд гарсан Чоу Юньфат нарын зэрэг Хятадын алдартай жүжигчид хүртэж байжээ. Харин өдгөө дээрх алдартнуудаа залгаад шинэ залуу жүжигчид, кино уран бүтээлчид хүч түрэн гарч ирж байгаа юм байна. Хятадын кино зах зээл дэлхийд хүчтэй өрсөлдөх болсон нь Чаньчүн хотын кино урлагийг дэмжих бодлоготой шууд хамааралтай. Тус хотод үе үеийн кино урлагийн нэрт мастеруудаа хүндэтгэсэн, киног хэрхэн бүтээдгийг орчин үеийн технологийг ашиглан харуулсан сонирхолтой кино урлагийн төв музей байдаг аж.
Чаньчүн хот нь манайхаар сумын статуст хамаарах засаг захиргааны нэгж. Гэтэл дэлхийн өндөр хөгжилтэй орнуудын том хотын хөгжлөөс дутаад байх зүйл алга. Өндөр барилга, өргөн зам, метротой. Гэрэлтүүлэг, зүлэгжүүлэлт, моджуулалт зэрэг нь ярих юмгүй сайхан. Хөгжсөн хотод юу л байх ёстой тэр бүхэн байна. Хэдий том эдийн засагтай их гүрний хот ч гэлээ тухайн засаг захиргааг удирдаж буй албан тушаалтнуудын бодлого хэрхэн зөв явж, ажлаа яаж сэтгэл гаргаж хийдгээс хамаарч хот шиг хот болдог байна. Чаньчүн хотод хүнд үйлдвэрлэл болоод шинжлэх ухаан, технологийн том сургуулиуд бий. Үүнээс дутахааргүй нь Анагаахын их сургууль. Ерөөсөө шинжлэх ухаан, инженерүүд буюу баялаг бүтээгч, хүнийг анагаах эмч мэргэжилтнүүдийг илүүтэйгээр бэлтгэдэг хот юм. Харин нийгмийн ухааны сургууль, тэр чигийн мэргэжлийн хүмүүс олон биш. Тэр хэрээр тус хотын эдийн засаг өргөжин тэлж, өдгөө гадаад худалдаа, экспортоороо Азид эхний аравд багтжээ. Манайхаар нэг сум л эдийн засгаараа тивдээ тэргүүлэхээр дэлхийн эдийн засгийг Хятад улс тэргүүлэлгүй л яах вэ гэж бодогдном. Манайхны хүсээд байдаг хүнд үйлдвэрлэл энд төрөл бүрээрээ хөгжжээ. Том, жижиг янз бүрийн загвар хийцтэй автомашин, комбайн, ширэм онгоц, метро, нефть боловсруулах үйлдвэртэй. Үйлдвэрийн тоног төхөөрөмжүүдээ ч өөрсдөө зохион бүтээдэг байна. Сүүлийн үед бензин хөдөлгүүртэй автомашинаас илүү цахилгаан тээврийн хэрэгслийг илүү боловсронгуй болгон үйлдвэрлэдэг болж.
Чаньчүн хотын дундуур урсах И түн гол
Нэг цаг цэнэглээд 300 километр, таван цаг цэнэглээд 1000 км зам туулах хүчин чадалтай цахилгаан автомашин бүтээсэн байна. Эдгээр нь гадаад, дотоодын зах зээлд эрэлт ихтэй байгаа аж. Анх чаньчүнчүүд Германы технологиор метро барьж. Харин одоо өөрсдөө метрог улам боловсронгуй болгон үйлдвэрлэж эхэлсэн байна. Үүнийг нь германчууд судалж, хятад инженерүүдээс санаа, зөвлөмж авдаг болжээ. Хүнд үйлдвэрийг тултал нь л хөгжүүлж яваа хот юм санж. Гэтэл манайд үнэндээ автомашины толь ч боловсруулах үйлдвэр алга. Наад зах нь толиос эхлээд автомашин, онгоц хийчих инженерүүд Монголд бий. Гэвч яагаад хүнд үйлдвэрлэл өдий хүртэл огт хөгжөөгүйг гаднын инженер, мэргэжилтнүүд гайхаж байна.
Чаньчүн хотын Сансар судлалын төв лабораторийн хөөргөсөн сансрын хиймэл дагуулаас ирсэн 3D бичлэгийн дүрс. Чаньчүн хот дахь автомашин болоод сэлбэгийн үйлдвэрАНУ-ын агаарын нисэх хүчний ангийг ингэж харуулжээ
САНСАР СУДЛАЛ, ОРЧИН ҮЕИЙН ТЕХНОЛОГИЙН ДЭВШИЛ, ИНЖЕНЕРИЙГ ХЭТ ШҮТСЭН ЧАНЬЧҮН ХОТ
Чаньчүн хотын Сансрын хиймэл дагуулын төв лабораторийн үйл ажиллагаатай танилцлаа. Үнэхээр хэлэх үггүй болоод л гарав. Арав гаруй жилийн өмнө тус лабораторийн инженерүүд өөрсдийн бүтээсэн анхны хиймэл дагуулаа сансарт хөөргөжээ. Энэхүү хиймэл дагуул нь дэлхийн гадаргын зургийг нарийвчилсан нягтаршилтайгаар авч тус лабораторид ирүүлдэг байж. Хиймэл дагуул хөөргөснөөр харилцаа холбоо, интернэт сүлжээ илүү хөгжиж, дата орчин бүрдсэн байна. Харин энэхүү лаборатори сүүлийн жилүүдэд хурдацтай хөгжиж сансрын хиймэл дагуулыг ашиглан 3D бичлэг хийдэг болжээ.
Сансраас хийж буй энэхүү бичлэг нь дүрсний нягтаршил сайтай, дроны бичлэгээс дутахааргүй болсон нь сансрын технологийн нэгэн шинэ үеийн дэвшил болж чадсан байна. Тус лабораторийн инженерүүдийн бүтээсэн сансрын хиймэл дагуулын явуулсан 3D бичлэгийг үзэв. Америкийн агаарын цэргийн баазын дүрс бичлэгийг дээрээс нь хийж. Бичлэгээс үзэхэд хаана ямар газар, ямар загварын онгоц байгааг тодорхой харж болохоор юм. Сансраас 3D дүрс бичлэг шууд хийдэг хэдхэн улс байдаг гэнэ. Тэр нь Орос, Америк, Хятад, Франц, Герман зэрэг дэлхийн том гүрнүүд аж. Эдгээр их гүрнүүдэд ч ийм төрлийн дүрс бичлэгээс хамгаалсан систем байдаг ажээ. Жишээлбэл, сансраас Америкийн тусгай цэргийн бааз, цөмийн зэвсэг, Засгийн газрын ордон, ямар нэгэн стратегийн ач холбогдолтой газар, үндэсний аюулгүй байдалтай холбоотой объектуудын үйл ажиллагааг дээрээс нь дүрс бичлэгт буулгахыг хориглосон системийг бий болгож. Өөрөөр хэлбэл иймэрхүү дүрс бичлэгийг сансраас хийх оролдлого хийвэл тухайн улсын аюулгүй байдлын систем идэвхжиж, анхааруулах дохиог хариу өгдөг байна.
Тиймээс тухайн улсын зөвшөөрөгдсөн газар нутгийн дүрс бичлэгийг хийх боломжтой юм. Энэхүү систем нь дээрх их гүрнүүдэд байдаг ч дэлхийн ихэнх улсад байдаггүй аж. Чаньчүн хотын энэхүү Сансрын хиймэл дагуулын лаборатори сансрын 3D бичлэгийг дэлхийн том хотуудын хөгжлийн дүр зургийг авч, түүнээс санаа оноо, шийдлийг олохын тулд ашигладаг байна. Тухайлбал, Москва хот замын түгжрэлээ хэрхэн бууруулж байгааг, хаагуур нь яаж зам баривал түгжрэл арилдаг, Вашингтоны дэд бүтэц ямар байна, цахилгаан станц, дулааны станцуудаа хаана барьж, хот төлөвлөлтийг хэрхэн зохион байгуулж байгааг тодорхой харж, суралцдаг аж. Тус лабораторийн инженерүүд удахгүй нарны аймгийн гаригийг судлах, гадаргууных нь зураг, бичлэгийг хийх, хөрснөөс нь дээж авах зэрэг сансар судлалын томоохон нээлт хийхийн төлөө ажиллаж байгаа юм байна. Энэ мэт шинжлэх ухаан, технологи, үйлдвэрлэл, инженерийг хэт шүтсэн сэтгэлгээ Чаньчүн хотын иргэдэд гүн суужээ. Тиймээс ч жилээс жилд Чаньчүн хотын хөгжил, худалдаа эдийн засаг асар хурдацтай хөгжиж буй юм. Тус хотын дотоодын нийт бүтээгдэхүүн нэг триллион 298 тэрбум 100 сая юань. Харин нэг хүнд ногдох дотоодын нийт бүтээгдэхүүн нь 22 мянган юань ажээ. Энэ үзүүлэлтээрээ Азидаа тэргүүлдэг байна.
Чаньчүн хот дахь автомашин болоод сэлбэгийн үйлдвэр
ЧАНЬЧҮН ХОТЫН ТҮҮХ, СОЁЛ
Манай эриний 1653 онд Нингута Анбан Занжинийг байгуулсан нь Жилинь муж байгуулагдах үндэс болжээ. Хожим 1931 онд япончууд Хятад улстай дайн эхлүүлж, улмаар тэр оны намар хуучин Чаньчүн хотыг эзлэн авчээ. Ингээд хоёр жил Чаньчүн хот Японы колони болсон байна. 1933 оны хавар Манж Го буюу хуурамч Манж улс байгуулагдаж Чаньчүн хот дахь япончуудын эсрэг тэмцэлдэж, тус хотыг эзлэн авсан түүхтэй. Үүнээс хойш дэлхийн II дайны төгсөлд буюу 1948 онд Ляошены тулалдааны дараа Хятадын зүүн хойд нутгийн ардын цэргүүд Чаньчүнийг бүслэн авч, улмаар Жилиний бүх нутгийг япончуудаас нэг мөр чөлөөлсөн байна. Ийнхүү Чаньчүн хотын шинэ үеийн түүх бичигдэж эхэлсэн аж. Чаньчүн хотод өглөө бүр, заримдаа үдэш нэгэн дуу цуурайтна.
Зарим автобус, томоохон заал танхим дотор ил дуу мөн л сонсогдоно. Энэ нь Хятадын аугаа удирдагч Мао Зэдуны “Дундад иргэн улс байгуулагдлаа, бүх дэлхий сонсогтун” гэсэн алдарт үг юм. Тэртээ 1911 онд цагаагчин гахай жилийн хувьсгал Чин гүрнийг мөхөөж, Дундад иргэн улс байгуулагдсан түүхтэй. Өдгөө тус хот газар тариалан, аж үйлдвэрлэл, мал аж ахуй, далайн боомт, гаалийн худалдааны боомт, шинэ суурьшлын зэрэг бүс нутагт хуваагдан хөгжиж буй. Тус хот нь найман сая гаруй хүн амтай. Нийт хүн амынх нь 90 орчим хувийг төв хятад үндэстэн эзэлдэг. Харин үлдсэн 10 хувийг түвд, өмнөд монгол, ордос монгол, жуан, хотон, манж, уйгур, мяо, и, тужян ястнууд эзэлдэг байна. Чаньчүн нь Хятадын зүүн хойд хэсэгт оршдог учир тус хотын иргэд нь өмнөд болоод баруун хойд хятадуудаас царай зүсний хувьд шингэн цагаан, намхан нуруутай, далайн гаралтай хүнсний бүтээгдэхүүнийг илүүтэй хэрэглэдэг онцлогтой аж. Чаньчүн хотод Чанбай уул, Манж Го хааны ордон, Жин еэтан ойн цэцэрлэгт хүрээлэн, Бэйдахү цанын бааз зэрэг түүх дурсгалын олон газар байдаг ажээ. Тус хотод ирсэн жуулчид дээрх газруудыг голлон очиж сонирхох дуртай гэнэ. Зарим жуулчид Хятадын бүх хэсгээр Цагаан хэрэм байгаа хэмээн андуурдаг бололтой. Гэвч Хятадын зүүн хойд хэсгээр алдарт цагаан хэрэм байдаггүй.
Дэлхийн хамгийн олон хүнтэй улс учир 1979 оноос Хятад “Нэг хүүхдийн бодлого” хэрэгжүүлэх болсон. Хэт өсөлтийг зогсоож, хэмжээг хязгаарлах, ядуурлыг бууруулахад амжилт олсон боловч ажиллах хүч цөөрөх, хүүхэд нуух, наймаалах муу үйл бас дагалджээ. Харин саяхнаас хүүхэд, гэр бүлтэй холбоотой шинэ хууль гаргасан байна. Тэр нь гэр бүл нэг ч хүүхэдгүй байж болохгүй, хэрэв хүүхэдгүй гэр бүл байвал өндөр татвар төлдөг байхаар хуульчилжээ. Чаньчүн хотын соёлыг энд ярихгүй байхын аргагүй. Хятад улс тамхины тухай хууль байхгүй учраас иргэд нь хаана ч хамаагүй тамхи баагуулах боломжтой. Гэвч хотын соёл, суурьшмал амьдралын харилцаа өндөр хөгжсөн учраас биесээ хүндэтгэж, хэн дуртай нь хаана ч хамаагүй тамхи татдаггүй байна. Манайхан хэдхэн жилийн өмнө тамхийг баар, кафе, зэрэг олон нийтийн үйлчилгээний газар үүл манан болтол татдаг байсан. Үүнийг хуульчилж, хүчээр нэг болиулсан. Харин хятадууд тэр дундаа Чаньчүн хотын иргэдэд ийм хууль хэрэггүй мэт санж. Тэд их хотын иргэд учраас үүнийгээ ухамсарлаж байгаа нь тодорхой. Энэ бол иргэдийн том соёл. Чаньчүн хотын иргэд далайн хүнсний бүтээгдэхүүн, тэр дундаа хавч идэх дуртай.
Энэ нь чаньчүнчүүдийн оройн амтат зоог болдог байна. Хоол, цайны соёлтой нь ярих ч юмгүй. Үйлчилгээний байгууллагын соёл гэж жигтэйхэн сайхан. Хэрэглэгч бол хаан гэдэг үг энэ хотын үйлчилгээний байгууллагаас илэхнээ мэдрэх боломжтой. Тус хотын гудамжнаас ширхэг чулуу, тамхины иш, хог олж ир гэвэл нэлээд эрж хайх юм болох байх. Сул газар байвал моджуулчихсан, зүлэгжүүлчихсэн, эсвэл цардмал зам тавьчихсан байх юм. Ийм л соёлтой, найрсаг харилцаа, суурин амьдралын үлгэр жишээ болсон газар нутаг бол Чаньчүн хот байлаа.
Монгол Улсын хүн амын тоо өчигдрийн байдлаар гурван сая 224 мянга 266 байгаа бол нийт интернэт хэрэглэгчдийн тоо 2 сая 900 мянга. Үүнээс хоёр сая нэг зуун мянга нь фэйсбүүк хэрэглэгч. Хүн амын тоотой харьцуулахад Азидаа тэргүүлж дэлхийд аравдугаар байрт жагслаа. Гэтэл фэйсбүүк анх үүссэн АНУ хэрэглээгээрээ тэргүүлдэггүй. Монгол Улсад фэйсбүүк хэрэглэгчдийн 66 хувь нь 18-34 насныхан. Гэвч энэ тоо эргэлзээтэй. Учир нь фэйсбүүкт 18 нас хүрээгүй хүүхдүүд маш олноороо бүртгэлтэй, хэрэглэгч болчихсон байдаг. Тэд хаяг нээхдээ төрсөн он, сараа өөрчилж, бүртгүүлдэг. Фэйсбүүкд арваас доош насны таван сая хүүхэд насаа нууж бүртгүүлсэн байдаг гэхээр 18 нас хүртэлх хэдэн сая байдаг нь ойлгомжтой. Харин твиттерт дэлхийн 1.5 тэрбум хэрэглэгч бүртгэлтэй ч 336 сая нь л сар бүр идэвхтэй ашигладаг. Твиттер хэрэглэгч монголчууд хэдэн зуун мянгаар тоологдох ч фэйсбүүкийг бодвол байнгын хэрэглэгч цөөн байдаг. Сошиал сүлжээ хөгжихийн хэрээр цахим гэмт хэргийн тоо маш хурдтай өсч байна. Манай улсад цахим гэмт хэргийн хамгийн анхны тохиолдол нь 2008 онд бүртгэгдэж байж. 2010 оны үед нэг жилд 20 орчим цахим гэмт хэрэг бүртгэгдэж байсан бол 2018 оны эхний хагас жилийн байдлаар 279 гэмт хэрэг бүртгэгдсэн байна. Дэлхийд кибер аюулгүй байдлын индексээрээ манай улс 174 орноос 104-т жагсчээ. Тэр тусмаа цахим орчны гэмт хэрэг насанд хүрээгүй хүүхдүүд болон залуус их өртдөг аж. Гадныхан энэ байдлаас хүүхдүүдээ хамгаалахын тулд ухаалаг утас хэрэглэхийг хориглож эхэлжээ. Зарим улс орон сургууль дээрээ ухаалаг утас барихыг хорьсон. Ийм шийдвэр гаргасан улс орнууд жилээс жилд нэмэгдэж байна. Үүний тоонд Монгол Улс ч багтлаа. Хүүхдийн эрүүл мэнд, хүмүүжилд муу нөлөөлөл үзүүлэх, хичээлээ хийхгүй байх зэрэг үр дагавартай төдийгүй цахим гэмт хэргийн золиос болох нь их байгаа учраас ийнхүү хориглож байгаа юм. Гэвч сошиал сүлжээний хэрэглэгч хүүхэд залуусын тоо цөөрөөгүй, нэмэгдсээр. Фэйсбүүкийн хэрэглээгээр Азид тэргүүлж, дэлхийд аравт орж байна гэдэг нь Монгол орон ерөнхийдөө сөнөж байгаа нь харагдана. Өсвөр үеийнхэнд муу нөлөөтэйг дээр дурдсан бол ид ажиллаж хөдөлмөрлөдөг насны залуус сошиал орчинд хийсэн бүтээсэн зүйлгүй ихэнх цагаа дэмий өнгөрөөж байна. Улаанбаатар хотын 15-20 насныхны 96 хувь нь өдөр бүр фэйсбүүк ордог ба тэдгээрийн 46 хувь нь хоёр цаг тутамд фэйсбүүкээ шалгадаг байна. Хоёр сая зургаан зуун хүн твиттер, фэйсбүүкт ороод элдвийн юм донгосч байна гэдэг нь энэ хэмжээгээр цаг алдаж ажил хийхгүй утас, компьютероороо оролдоод хэвтэж байдаг юм байна. Өндөр настан, өлгийтэй хүүхдээс бусад нь сошиал сүлжээ гээчийн хараат болчихоод байгаа нь статистикаас шууд харагдана. Энэ бол гайхуулах юм огт биш. Ходоодны хорт хавдраар тэргүүлж байна гэдэг нь эрүүл ахуйн шаардлага хангахгүй таарсан хүнсээ, цаг нар харгалзахгүй чихэж байдагтай холбоотой. Сошиалаар ингэж цаг наргүй чаталж, элдэв юм бичиж суугаа нь оюун ухаан, үнэт цагаа хордуулж суугаа бас нэг төрлийн хорт хавдар. Улсаараа, төрийн тэргүүн, улстөрчидтэйгөө, насанд хүрээгүй хүүхдүүтэйгээ зэрэгцээд сошиалын хүлээсэнд орж ихэнх цагаа барж, нэгнийгээ шүүмжилдэг, гүтгэдэг, доромжилдог, хий хоосон цэцэрхэж, хийсэн бүтээсэн зүйлгүй хэдэн жилийг үдлээ. Юу ч мэдэхгүй, юу ч бүтээхгүй, юунд ч суралцахгүй хэрнээ бүх юманд оролцоно. Сошиалд байгаа хүмүүсийн ярьж хэлж байгаагаас харахад мэдэхгүй юм тэдэнд алга, мэддэг юм ч алга. Мэдэхгүйгээ мэддэг мэт бүгдэд оролцдог тэнэгүүд олон байдгийг та бүхэн андахгүй мэдэх биз. Сошиал ертөнц өөрийн гэсэн баатруудтай болсон. Өнөөх өөрсдийнх нь төрүүлсэн баатрууд нь энгийн амьдрал дээр хүний өөдөөс эгц харж чадахгүй гөлөлзсөн галзуу амьтад байх нь олонтаа. Сошиал сүлжээнд амьдрагсад өөрсдөө тэр галзуучуудаа бий болгож, өдөөн турхираад, тэднийгээ харааж зүхнэ. Гэртээ юмуу, гудманд солиотойгоо харуулж байсан түүнийг сошиал орчинд орж ирмэгц улай үзсэн хэрээ шиг бүгд гуаглаад эхлэхээр өнөөх нь өөрийгөө тоож эхэлдэг. Тэр галзуучууд нь өнөөдөр Монголын нийгэмд шийдвэр гаргахад нөлөөлж байна. Улстөрчид нь хэдэн зуун мянган дагагчтай. Нөгөө олон зуун мянган дагагчид нь нэг жиргээ, пост оруулахаар нь урдаг ноход шиг шаагиад ороод ирнэ. Тэгээд л өөрсдийн бодлыг тулгана, зааж зааварлана. Тэднээсээ улстөрчид нь айна гэж жигтэйхэн. Галзуучуудынхаа хэлсэн үгсээр шийдвэрээ гаргана. Нийгмийн амьдралд идэвхтэй хоёр сая гаруй хүн сошиалын идэвхтэй хэрэглэгч гээд бодоод үз. Ийм маягаар галзуучуудын шийдвэрээр улс орон сүүлийн жилүүдэд явах болов. Ингээд болоогүй. Бид нөлөөлж чадаж байна гэлцэн өөрсдийгөө дөвийлгөнө. Манай өмнөд хөрш фэйсбүүк твиттерийг хэрэглэдэггүй, хориглодог. Өөрсдийн гэсэн сошиал сүлжээтэй болсон.Тэд WeChat, Sina Weibo гэсэн өөрийн сүлжээтэй. Мэдээж тэрийг гадныхан биш улс нь хянаад байж байдаг. Бас цензурдэнэ. Харвардын их сургуулийн хийсэн судалгаагаар “50 центнам” гэх нэртэй коммент бичдэг хүмүүс Хятадын коммунист намын үйл ажиллагааг дэмжиж, жилд дундаар 448 сая пост олон нийтийн сүлжээнд оруулдаг гэнэ. Хятадын эрх баригчид үүнийг цахим орчинд явуулж буй цензур хэмээн өмгөөлж хамгаалсан байр сууриа илэрхийлж байжээ. Хойд хөрш харин Whatsapp, Sкуpe, Viber зэрэг сошиал сүлжээг хэрэглэдэг юм билээ. Харин Монголд ямар ч хяналт байхгүй. Дэлхийн бүх сүлжээнд их, бага хэмжээгээр бүртгэлтэй байдаг. Хамгийн өргөн хэрэглэдэг нь мэдээж дээр дурдсанаар фэйсбүүк, твиттер.
Аргын тооллын есдүгээр сарын 14, Сугар гариг. Билгийн тооллын 5, Хонгорцог одтой, шарагчин тахиа өдөр. Өдрийн наран 6:28 цагт мандан, 19:05 цагт жаргана. Тухайн өдөр үхэр, могой жилтнээ аливаа үйлийг хийхэд эерэг сайн ба бар, туулай жилтнээ сөрөг муу нөлөөтэй тул элдэв үйлд хянамгай хандаж, биеэ энхрийлүүштэй. Эл өдөр гэмтнийг шийтгэх, хагалгаа хийлгэх, буг дарах, газрын ам бооход сайн. Мод суулгах, нарийн чанд зөвлөгөөн хийх, байшингийн суурь тавих, угаал үйлдэхэд муу. Өдрийн сайн цаг нь хулгана, бар, туулай, морь, хонь, тахиа болой. Хол газар яваар одогсод баруун зүгт мөрөө гаргавал зохистой.
Өглөө бүр тантай хамт байдаг “Өдрийн сонин”-ы баасан гаригийн дугаар 16 нүүрээр хэвлэгдэж, та бүхний гар дээр хүрч байна.
Олон улсын хэмжээнд тэмдэглэдэг “Дэлхийн Автомашингүй өдөр”-өөр иргэдэд эрүүл аж төрөх зан үйлийг хэвшүүлэх, өвчлөлөөс урьдчилан сэргийлэх, идэвхтэй хөдөлгөөн, спортоор хичээллэх боломжийг нэмэгдүүлэх, “Өртөөт марафон”-ыг жил бүр уламжлал болгон зохион байгуулж Монгол улсаа олон улсад сурталчлах зорилгоор “ҮЗЭСГЭЛЭНТ УЛААНБААТАРЫН ЦОМ” нэг бүс нэг зам МОНГОЛ-ХЯТАДЫН өртөөт марафоныг нийслэл Улаанбаатар хотноо 2018 оны 9 дүгээр сарын 22-ны өдөр 4 ангиллаар зохион байгуулах бөгөөд нэг баг 2 хүнээс бүрдэнэ.
Монгол Улсын Ерөнхий сайд, Хүүхдийн төлөө Үндэсний зөвлөлийн дарга У.Хүрэлсүх УИХ-ын гишүүн, Цахим бодлогын түр хорооны дарга Н.Учрал болон ЦЕГ, Харилцаа холбооны зохицуулах хорооны асуудал хариуцсан мэргэжилтнүүдийг хүлээн авч уулзан цахим орчинд хүүхдийн эрхийг хамгаалах талаар авч хэрэгжүүлж буй арга хэмжээ, цаашид явуулах үйл ажиллагааны талаар санал солилцов
