Е баримт сугалааны ээлжит тохирол өчигдөр явагдлаа. Энэ удаагийн тохиролд 2018 оны долоодугаар сарын 1-30-ны өдрийн хооронд худалдан авалт хийж, бүртгүүлсэн НӨАТ-ын баримтыг хамруулжээ.
Энэ удаагийн тохирлоор нийт 20,354 азтан тодорсноос нэг супер шагналтан тодроогүй бөгөөд таван сая төгрөгийн азтан 24, нэг сая төгрөгийн азтан 176, 200 мянган төгрөгийн азтан 1827, 50 мянган төгрөгийн азтан 18327 хүн байна.
“Жакарта-2018” Азийн зуны спортын XVIII наадмын чөлөөт бөхийн эрэгтэйчүүдийн 57 кг-ын жинд ДАШТ-ий хошой хүрэл медальт, 2015 оны Азийн аварга, 2012 оны залуучуудын дэлхийн аварга, ДБНХ (UWW)-ны календарьт багтдаг “А” зэрэглэлийн ОУТ-ий 12, Монгол Улсын таван удаагийн аварга, “Хангарьд” спорт хорооны тамирчин, гавьяат тамирчин Эрдэнэбатын Бэхбаяр Монголын баг тамирчдын салхийг алтан медалиар хагалж, Монгол Улсын алтан соёмбот далбаагаа мандуулж, төрийн дууллаа эгшиглүүлэв.
Тэрбээр Азийн наадамд түрүүлсэн Монгол Улсын 20, чөлөөт бөхийн төрлөөр 11 дэх тамирчин болж байна. Түүнчлэн Э.Бэхбаяр Азийн наадам болон Азийн аварга болсон чөлөөт бөхийн зургаа дахь тамирчин болж байна. Түүнээс өмнө нь хөдөлмөрийн баатар Х.Баянмөнх, З.Ойдов, гавьяат тамирчин П.Сүхбат, Ц.Цогтбаяр, О.Пүрэвбаатар гээд Монголын чөлөөт бөхийн үе үе шилдгүүд дээрх хоёр тэмцээнд түрүүлж байв.
Түүний хувьд Индонезийн нийслэлд тэгшитгэлд Тажикистаны Хикматулло Вохидовыг 7:0-ээр, 1/8 шигшээд БНСУ-ын Ким Сун Гвоныг цэвэр, шөвгийн наймд Азийн АШТ-ий мөнгө, залуучуудын ДАШТ-ий мөнгө, хүрэл медальт Узбекистаны Махмуджан Шавкатовыг 5:4-өөр, хагас шигшээд Азийн АШТ болон Дэлхийн цэргийн спортын наадмын хүрэл медальт Ираны Реза Атри, алтан медалийн төлөөх барилдаанд энэ жилийн Азийн аварга БНАСАУ-ын 20 настай Кан Кум Сон нарыг тус бүр 8:2-оор яллаа.
Бага бэр, ач хүү гэргийн хамт.
Гэрэл зургийг Г.БАЗАРРАГЧАА
Энэ удаагийн “Танайд өнжье” булангаараа Улаанбаатар хотын ерөнхий дендрологичийн албыг 20 гаруй жил хашсан Монгол Улсын байгаль орчны гавьяат ажилтан, биологийн ухааны доктор, профессор, Б.Чимид гуайг уншигчидтайгаа уулзуулж байна. Дендрологич нь мод ургамал судалж түүнийг тарималжуулж, хот суурин газрыг цэцэрлэгжүүлдэг мэргэжил юм. Улаанбаатар хотын ерөнхий дендрологичоор ажиллах хугацаандаа нийслэл хотын сүүлийн арван Засаг даргын естэй нь хамтран ажиллаж, нийслэлийн цэцэрлэгжүүлэлтийн ажлыг хариуцаж байжээ.
Насаараа мод, ургамалтай ажиллаж ирсэн түүнтэй уулзахаар XIII хороолол дахь гэрийг нь зорилоо. Б.Чимидийнх “Зохиомж” дээд сургуулийн ард байрлах арван давхар орон сууцны гурван өрөө байранд аж төрдөг юм байна. Биднийг очиход гэрийн эзэгтэй хаалга тайлж “Та нарыг ирнэ гээд өвгөн бид хоёр зуслангаасаа дөнгөж ирчихээд байж байна” гэсээр угтлаа. Дендрологич хүний гэр болохоор ч тэр үү төрөл бүрийн тасалгааны ургамал цонх, ширээгээр нь өрөөстэй харагдана.
Түүнчлэн зүүн хоймроор нь найман шарга, гоёмсог цаг бүхий модон сийлбэрүүд байх аж. Харин гэрийн баруун хэсгээр бурхан шашны эд зүйлс харагдаж байлаа. Эдэн дунд эртний эрхи, хонх дамар, хүрд нүдэнд тусна. Дендрологичийн аав Б.Санж агсны хэрэглэж байсан ойролцоогоор 90 гаруй жилийн өмнөх шашны эд зүйлс гэнэ.
Б.Чимид гуай, гэргий Б.Тэгшдэлгэртэйгээ Увс аймгийн Баруун туруун сумын арван жилийн дунд сургуулийн наймдугаар ангийн сурагч үедээ анх танилцаж байж. Өдгөө дөрвөн хүүхдийн аав, ээж болж ач зээ нар нь арав давжээ. Том ач нь Солонгос улсад суралцдаг аж. Харин “Хамгийн бага нь бага бэрийн минь гэдсэнд байна даа” хэмээн баяр баясал дүүрэн хуучилсан юм. Эзэгтэй Б.Тэгшдэлгэр эр нөхрийнхөө талаар “Хань минь миний хар багийн найз л даа. Хүмүүний учир тавилангаар ингэж л учирч өдийг хүрсэн. Хүүхэд байхын л сэргэлэн, юм юманд оролцдог байсан. Шүлэг бичиж, уран зохиол оролдож, сийлбэр хийж, бүр намайг “хаяад” цэрэгт явж байсан гээд бод доо. Ойн инженер бол ханийн минь унаган мэргэжил. Сургуулиа төгсөөд Дорнод аймгийн ой, агнуурын аж ахуйн даргаар томилогдсон юм. Өнөөдөр ч гэсэн яг л төрдөө зүтгэж байгаа юм шиг, дээр үед намын хороонд ажиллаж байсан шигээ өглөө 08:00 цагт гэрээс гардаг. Цагийг ягштал баримтална. Хөнгөн шингэн нь дэндсэн хүн. Нэг удаа олон жилийн өмнө хэлтсийн дарга нь Чимидийн хурдыг бид гүйцдэггүй гэж ярьж байсан. Босон суухыг завдалгүй ажлыг амжуулчихдаг хүн дээ. Бас дээр нь их сайхан сэтгэлтэй. Юм болгоныг чадна, эсвэл чамд тусална гээд л хүний цаас бариад давхичихна. Ханьдаа болоод гэр бүлдээ их халамжтай. Миний хань хоол сайн хийнэ. Бууз, хуушуур хийх нь бараг хобби” хэмээн ярив. Харин гэрийн эзнээс гэргийнх нь талаар асуухад “Манай хүн чинь миний эмч байхгүй юу. Охин Туул ээжийнхээ мэргэжлийг өвлөн эмч болсон. Одоо III төв эмнэлгийн зүрхний эмчээр ажиллаж байгаа. Тэгэхээр би чинь өөрийнхөө эрүүл мэндийн асуудлыг хоёр эмчээр мануулдаг” хэмээн хөгжилтэй инээв.
Тэрээр анх 1969 онд аравдугаар ангиа төгсөөд МУИС-ийн математикийн ангид орсон гэнэ. Улмаар нэг жил тэндээ суралцаж хавар нь цэргийн албанд морджээ. Цэргийн алба хаасан жилүүдээ “Цэргийн алба чинь хүнийг эр хүн болгодог юм. Бидний ах дүү найман залуугаас би гурван жил цэргийн албыг яс хаасан. Намайг цэргийн албанд мордож байхад МУИС-ийн ректор нь аугаа их Дондогийн Цэвэгмид, проректор нь Жамбын Батмөнх байлаа шүү дээ” гэсэн юм. Тэрээр халагдаж ирээд математикийнхаа ангид ороогүй аж. Гурван жилийн цэргийн албыг хаачихаад ирэх үед нь түүний ах Жамцаа эдийн засагчийн ангид оруулахаар болжээ. Тэрээр ХААИС-ийн Орос хэлний тэнхмийн эрхлэгч байсан аж. Ийнхүү одоогийн гавьяат эдийн засагч Дашзэвэгийн аав Т.Намжаа дээр очсон гэнэ. Гэтэл Т.Намжаа “Эдийн засагчийн ангид ороход ректор Ж.Батмөнх улс төр, эдийн засгийн ухааны хичээлээр шалгалт авдаг. Маш хатуу хүн учраас шалгалтад нь тэнцэнэ гэдэг хэцүү” гэжээ. Тэр үед ах Жамцаа нь “Энэ Намжаа ганц дүүг минь эдийн засагчийн ангид элсүүлж чадахгүй унжиж байна. Тэгвэл өөрийнхөө сургуульд элсүүлчихье. Манай ХААИС-д ойн инженер гэж сайхан анги бий” гэжээ. Ийнхүү Б.Чимид хоёрдугаар курсээсээ ХААИС-ийн ойн инженерийн ангид элсчээ.
Гэргий Б.Тэгшдэлгэр
Гэрийн эзэгтэй Б.Тэгшдэлгэр биднийг цай ууж суух хооронд “Миний өвгөн их махсаг хүн шүү” гээд хонины чанасан өвчүү, мөөгтэй шөл өмнө тавилаа. Эднийх зун, намрын сайхан өдрүүдэд хур борооны дараа ойн мөөгөнд явдаг заншилтай гэнэ. Б.Чимид гуай гэрийнхээ хөлдөөгчнөөс мөөг гаргаж ирэн “Бид хоёр түүж ирсэн мөөгөө хөлдөөгөөд хадгалчихдаг юм. Ойн шавхагдашгүй баялаг шүү дээ. Манай найз нөхөд байнга л хамт мөөгөнд явцгаая гэдэг юм” хэмээн ярилаа. Долдугаар сараас эхлээд ойд хүнсний мөөг ургадаг ажээ. Тэрээр “Найм, есдүгээр сар мөөгний улирал шүү дээ. Ойд хүнсний олон төрлийн мөөг ургадаг. Оросууд энэ улирлыг алдалгүй бүтэн жилийнхээ хэрэгцээний мөөгийг түүж авдаг. Тэд давсалж дарах, хатаах, цуужуулах, консервлох зэргээр хадгалах аргаа мэддэг. Одоо манай хотод оросууд бага болсон учраас ойгоор явахад тааралдахгүй юм. Манайхан энэ тал дээр мэдлэг дутмаг байна. Өөрсдийн гараар түүж нөөцөлсөн мөөг нь хоол хүнс болоод зогсохгүй ямагт бэлэн байдаг зууш, закуск шүү дээ” хэмээн тайлбарлав.
Тэрээр “Манай хоолны газар бүрт мөөгтэй хоол байна. Байгалиас шууд түүгээд хэрэглэж байгаа юм алга. Шууд гаднаас оруулж ирээд байх юм. Хурган цагаан мөөг ховорджээ. Ургахаа больсондоо биш, харин манайхан буруу харьцсантай холбоотой. Зуны олон хоног үргэлжилсэн бороо, будан манан татаж чийг ханхалсан зуслангийн дэнжийн ногоон хүрээн дээр гэр шиг бөмбийн цайрах хурган мөөгнүүд хаачив? Талын цагаан мөөгний хувь заяа бүрхэг болж. Мөөгийг гүйцэд ургасан үед нь шороотой үндэснийх нь дээгүүр хутгаар огтолж түүдэг гэдгийг өнөө хэр олонхи нь мэдэхгүй иржээ. Зөвхөн цагаан мөөгийг биш, ойн болоод талын бүх төрлийн мөөгийг ингэж түүдэг. Мөөгийг таньж мэдэх, түүх, боловсруулах, хадгалж хамгаалан хоол хүнсэндээ ашиглах гээд олон асуудал бидний өмнө байна. Ойн мөөгийг таньж хүнсэндээ хэрэглэх юм бол манай хүнсний хэрэгцээний хэдэн хувийг хангаж болох талаар судалгаа алга. Энгүй их баялгийг ашиглах талаар зохион байгуулалттай арга хэмжээ авмаар байгаа юм. Тэгэхээр XXI зуун бол мөөгний эрин үе.
Монгол орон шиг цэвэр байгальтай оронд хортой мөөг тун ховор. Хортой мөөгийг өнгөөр нь таньж болно. Мөөг хэдий хурц, гоё өнгөтэй байх тусмаа хортой байх магадлал өндөр. Хортой мөөг нь ихэвчлэн өндөр нарийн иштэй уг руугаа ялимгүй бүдүүрсэн, голоороо сэвсгэр хөндий байдаг” хэмээлээ.
Чимэд гуайгаас “Хотыг хурдан ногоон болгох ямар арга байна вэ” гэхэд “Нүдэндээ ногоон шил зүүчихвэл болно шүү дээ” гэж хошигнов. Сүүлийн хэдэн жил том мод шилжүүлж болно, болохгүй гэх талцал олны дунд их гарах болсон. Энэ талаар сонирхоход “Том мод шилжүүлэн хотоо чимдэг нь дэлхийн жишиг. Шилмүүст мод хотын нөхцөлд жилд 2-3 см өсөлт өгч байна. Тэр мод таван метр болоход хэдэн жил шаардагдах вэ. 20-30 жил болж байж ийм өндөр болно. Та, бидний нас гүйцэхгүй шүү дээ. Харин авч ирсэн модоо ургуулах ёстой. Тийм технологи, арга бүгд бий болчихсон. Дэлхийн жишигт хүрсэн технологиор, нийгмийн хариуцлагатай компаниуд энэ ажлыг хийх ёстой. Хэдэн мянга, сая га-аар нь ойгоо шатаачихдаг мөртлөө цөөхөн мод аваад яаж ийгээд ургуулчихвал манай хот 3-5 жилдээ ногоон болно. Дэлхийн хотууд ногоон байгууламжаа нэмэгдүүлэх ажлын хүрээнд том моддыг шилжүүлэн суулгах туршлагыг хэрэгжүүлж байгаа. 200-300 настай модыг хүртэл шилжүүлэн суулгаж байна. Ийм настай модны шилжүүлэн суулгах технологи ч хүртэл бий болоод хэдэн жилийн нүүр үзэж байна. Ойрын жишээ, манай урд хөрш өмнөд монголчууд Далан хар уулаа бүгдийг нь уулнаас мод авч ирээд ойжуулчихсан гэж тэрбээр ярилаа.
Та одоо Улаанбаатар хотын захирагчийн ажлын албанд ногоон байгууламжийн зөвлөхөөр ажиллаж байгаа гэсэн. Өндөр насныхаа тэтгэвэрт суучихаад энэ ажлыг хийж байгаа хэрэг үү гэж асуухад “2016 оны орон нутгийн сонгуулиар Нийслэлийн одоогийн удирдлагууд сонгогдож, томилогдсон. Хотын ерөнхий менежерээр томилогдсон. Т.Гантөмөр дарга 2016 оны наймдугаар сард намайг дуудаж уулзаад “Чимид гуай таныг хотын дендрологичоор ажиллаж байхад би Баянзүрх дүүргийн Засаг дарга байсан. Тантай гар нийлж сайхан ажиллаж байсан. Манай дүүрэг цэцэрлэгжилт, тохижилтоороо нийслэлдээ хоёр ч удаа түрүүлсэн. Тэгэхээр энэ дөрвөн жилд хотын ногоон байгууламжийг сайжруулах ямар бодлого байвал зохилтой вэ? Та энэ талаар бичиж өгөөч, тэгээд та надад зөвлөж ажиллаач” гэсэн. Би урьдын сайн таних ажилсаг хүн хотын ерөнхий менежер болж ирж буйд баярлаж хоёр гурван хуудас материал бичиж өгсөн. Дарга миний зөвлөмжийг уншаад тантай санал нэг байна, хамтарч ажиллая гэсэн юм. Ингэж л зөвлөхийн ажил эхэлсэн дээ. Т.Гантөмөр шиг шоргоолж шиг хөдөлмөрлөж байдаг, ажилсаг хүнтэй хамтарч ажиллаж байгаадаа баяртай явдаг. Намайг шууд л хотын дарга Су.Батболд дээр дагуулж орсон. Бодлогоо танилцуулсан. Дарга зөвшөөрч байна. Хөрөнгө мөнгө болоод, бодлого шийдвэр гарган ажиллая гэснээр 2016 оны намраас хотод том оврын нарс мод шилжүүлэн суулгасан чинь огт болдоггүй юм. Чимид, Гантөмөр хоёр хийж байна гээд ганц хоёр хүн мушгиад, манай зарим хүмүүс шантрах явдал гарч байсан. Гэвч бид ухраагүй. Одоо гурван жилийн нүүр үзэж байна.Бидний шилжүүлэн тарьсан том мод үхвэл хариуцлагыг нь би хүлээнэ, ажлаа ч өгнө гэсэн. Т.Гантөмөр даргын шийдэмгий, дайчин, ургуулж чадна гэсэн итгэл нь өнөөдөртөй золгосон.Том модны ургалт 99 хувь гээд бод доо. Зарим нөхөд гурван жил ургаад үхдэг, том мод ургадаггүй гэсэн. Мэдэхгүйн зовлон тэр. Хотын захиргааны үүдээр 2008 оны долдугаар сарын 7-нд тарьсан 5-7 метр өндөртэй 30 нарснаас нэг мод л үхсэн. Явуугийн цэцэрлэгт очоод үзээрэй. Тэнд зургаан жил ургалаа. Гурван жил болоод үхдэггүйг харуулж байгаа биз” гэлээ.
Хамгийн гол нь усалгаандаа л байдаг гэнэ. Арчилж чадахгүй бол том жижиггүй үхнэ. Адаглаад л суулгасан анхны өдөр 600-800 литр усаар усалдаг юм байна.
Гэрийн эзэн уран сийлбэр сонирхдог аж. Тэрээр Уран Чоймболын зээ нэрт сийлбэрч Ц.Рэнцэндоржид шавь орж, хавтгай сийлбэр хийхийг сурч байсан удаатай. Энэ нь ч гэрт нь зочлоход харагдаж байлаа. Гэрийн хойморт Монголын ховор амьтдын хавтгай сийлбэр, жаргалын найман морь, эвтэй дөрвөн амьтан зэрэг сийлбэрүүд, өөрийх нь урласан морин хуур харагдав. Морин хуурыг гоёмсог сийлбэрт суурин дээр залжээ. Өөрөө загварыг нь гаргаж хүүхдүүддээ хийлгэж өгснөө ярив. Модоор сийлбэр хийж, “Үхэшгүй мөнхийн цагаан уул” цэцгээр бэлэг дурсгалын зүйл хийж, патент авснаа үзүүлэв.
Түүнтэй нийслэлийн цэцэрлэгжүүлэлтийн одоогийн нөхцөл байдлын талаар хөөрөлдлөө. Гадаад орнуудын нэг хүнд ногдох цэцэрлэгжсэн талбай ойролцоогоор 12-15 метр квадрат байдаг гэсэн судалгаа бий гэнэ. 1990 оноос өмнө Улаанбаатар хот ч энэ хэмжээнд байжээ. Зах зээлд шилжиж, Монголын хүн амын бараг тал нь нийслэлд шилжин суурьшсантай холбоотой ногоон байгууламжийн хэмжээ буурсан гэнэ. Тухайн үед эдийн засаг хүндрэлтэй байсан тул ногоон байгууламжийг услах, тордох ажил ч зогсонги байдалд оржээ. Мөн газар үнэд орсны улмаас ногоон байгууламжаа устгаж барилга барих нь ч нэмэгдсэн байна. Энэ жил гэхэд 7.5 тэрбум төгрөгийг хотын ногоон байгууламжийн арчилгаа шинэ тарилтад зарцуулсан байна. Энэ талаар Б.Чимэд “Үүнийг зарим нөхөд их мөнгө гэх юм. Гэтэл Эрээн хот энэ ажилд 150 тэрбум төгрөг зарцуулж байна. Эрээн бүх Хятадын, тэр ч бүү хэл Өмнөд Монголын нийслэл биш шүү дээ” гэлээ.
Улаанбаатар хотод ямар төрлийн мод тарих нь тохиромжтойг сонирхоход “Сүүлийн жилүүдэд жижиг бутлаг мод их тарьсан. Бутлаг мод бол чимэглэлийн зориулалттай. Нийслэлд гацуур, шинэ нарс, зэрэг шилмүүст модыг том болсных нь дараа суулгах хэрэгтэй. Гэтэл том мод хурдан үхдэг гэж шүүмжлэх хүмүүс олон бий. Арван жилийн өмнө хотын захиргааны үүдэнд 30 ширхэг том мод тарьсан. Нэг нь ч үхээгүй байна” гэсэн хариу өгөв. Улаанбаатар хотын нийт нутаг дэвсгэрийн 40 хувь нь ногоон байгууламж байх бололцоотой ажээ. Манай хотын ерөнхий төлөвлөгөөгөөр нийт гадна талбайн 20 хувь нь ногоон байгууламж байх ёстой гэсэн стандарттай гэнэ.
Ийн хөөрөлдөж байхдаа Б.Чимид гуайн номын сантай танилцлаа. Монголын анхны роман “Алтайд”-аас авахуулаад хуучны бүх роман анхныхаа хэвлэлээр байна. Түүний өөрийн зохиосон уран зохиолын болон мэргэжлийн арав гаруй номууд ч өрөөстэй байв.
09.00 цагт “Сургуулийн менежмент, багшийн хөгжил-Бага, дунд боловсролын сургалтын төлөвлөгөө, хөтөлбөр хэрэгжүүлэх арга зүй” сургалтын нээлт МУБИС-ийн А байрны 312 тоотод болно. Холбоо барих
09.00 цагт “Эрүүл мэндийн ажилтны хөдөлмөрийн аюулгүй байдлыг сайжруулах, ажлын байрны дэмжлэгт орчныг бүрдүүлэх замаар ажилтнуудын эрүүл мэндийг хамгаалах” зорилтын хүрээнд ЭМЯ-ны харьяа болон дүүргийн эрүүл мэндийн байгууллагын хөдөлмөрийн аюулгүй байдлын асуудал хариуцсан мэргэжилтнүүдийг чадавхжуулах сургалтын арга хэмжээ ЭМЯ-ны Сургалт мэдээллийн Б танхимд болно. Холбоо барих утас: 86885060
09.30 цагт “Бага насны хүүхдийн хөгжлийн онцлог- сургалтын арга зүй” сургалтын нээлт Багшийн хөгжлийн ордны 201 тоотод болно. Холбоо барих утас: 8811-1046
11.00 цагт “Залуучуудын хөгжлийн сар аян”-ыг 2018 оны 08-р дугаар сарын 25-наас 2018 оны 09 дүгээр сарын 25 хүртэл зохион байгуулна. Үүнтэй холбогдуулан Гэр бүл, хүүхэд, залуучуудын хөгжлийн газрын 109 тоотод хэвлэлийн бага хурал хийнэ. Холбоо барих утас: 8609-4455, 88209963.
13.00 цагт ШУА-ийн Физик технологийн хүрээлэнгээс зохион байгуулж байгаа “Байгалийн ухааны орчин үеийн ололтууд ба шинжлэх ухааны боловсрол дахь дэвшилтэт технологи” (Modern trends in natural science and advanced technologies in science education ) сэдэвт олон улсын хурал МУИС-ийн номын сангийн байранд болно. Холбоо барих утас:98119897
Азийн зуны спортын XVIII их наадмын хоёрдахь өдрийн хуваарийг танилцуулж байна.
Сагсан бөмбөг
Монгол – БНХАУ (эмэгтэй 5х5) – 13:30
Буудлага
Таваг буудлага: З.Намдуун (урьдчилсан шатны хоёр дахь өдөр) – 9:00 цагт
10 метрийн хийн урт бууны дасгал (эрэгтэй): Н.Баяраа – 9:30 цагт (урьдчилсан шат) + 11:45 (шигшээ)
10 метрийн хийн урт бууны дасгал (эмэгтэй): Ч.Нарантуяа, Г.Нандинзаяа – 11:30 цагт (урьдчилсан шат) + 13:30 цагт (шигшээ)
Чөлөөт бөх
Эрэгтэй 125 кг: Н.Золбоо – 14:00 цаг + 21:24 цаг (шигшээ)
Эмэгтэй 50 кг: Э.Нарангэрэл – 14:00 + 20:12 цаг (шигшээ)
Эмэгтэй 53 кг: Э.Сумъяа – 14:00 + 20:30 цаг (шигшээ)
Эмэгтэй 57 кг: А.Батцэцэг – 15:12 + 20:48 цаг (шигшээ)
Эмэгтэй 62 кг: П.Орхон – 15:36 + 21:06 цаг (шигшээ)
Шүхрийн спорт
Эрэгтэй ганцаарчилсан төрөл: А.Батдаваа, Х.Ариунбат – 9:00 цаг
Эрэгтэй багийн төрөл: А.Батдаваа, Х.Ариунбат, Д.Батцэнгэл, П.Болд – 9:00 цаг
Эмэгтэй ганцаарчилсан төрөл: Ч.Түмэнбаяр – 9:00 цаг
Таеквондо
Эрэгтэй 58 кг: Э.Буяншагай – 10:00 цаг + 19:20 цаг (шигшээ)
Теннис
Эрэгтэй ганцаарчилсан төрөл: Д.Эрдэнэбаяр – В.Тронгчароенчайкул (Тайланд) – 11:00 цаг
Эрэгтэй хос: Д.Эрдэнэбаяр, М.Бадрах – Хятадын тамирчидтай, Б.Гүнбүрд, С.Ангараг – Казахстаны тамирчидтай
Эмэгтэй ганцаарчилсан төрөл: А.Жаргал – Камран Танди (Энэтхэг)
Эмэгтэй хос: А.Жаргал, Э.Ариун-Эрдэнэ нар Тайландын тамирчидтай
Волейбол
Эрэгтэй төрөл: Монгол – Пакистан – 13:30
Монгол модел” агентлагийн загвар өмсөгч, “Хербалайф” компанийн фитнесс зөвлөх Б.Галбадрахтай ярилцлаа.
– VR хамтлагийн гишүүний тань хувьд асууя. Хөгжмийн зохиолч Жанцанноровын хүү танай хамтлагийн нэг гишүүн. Яг түүн шиг шоуны оролцогч Э.Энхболд, О.Билгүүн нар ч VR-ынх. Багын найзууд уу?
-Бид дөрөв загварын салбарын найзууд. Бид өөр салбарын хүмүүс дуулж чаддаг юм шүү гэдгийг харуулахыг боддог. Солонгос, Японы загвар өмсөгчид дуучин болсон тохиолдол байдаг. Үүнээс жишээ авч бүгдээрээ яагаад зорилгынхоо төлөө явж, дуулж болохгүй гэж бодсон. Өөр өөрийн зорилготой, амьдралтай учраас биднийг зөвхөн загварын салбар, хамтлагийн хувиар тодорхойлж болохгүй л дээ. Зүгээр л бидний нэг хобби загвар өмсөх, өөр нэг хобби нь дуулах байж таарсан юм.
– Дараачийн уран бүтээлээ гаргах төлөвлөгөө байгаа юу?
– Ж.Дамдинцэрэн маань Соёл урлагийн газрын даргын алба хашиж байгаа учраас маш завгүй болсон. Энхболд маань “Яг түүн шиг” шоунд оролцсон, мөн өөрийнхөө бизнесийг эхлүүлсэн. Билгүүн “Гэрэлт гудамж”-ийг санаачлаад хоёр дахь жилээ үдэж байна. Бас “Яг түүн шиг” шоунд оролцсон, өөрийнхөө лоунжийг нээн ажиллуулж байгаа. Би ч гэсэн өөрийнхөө бизнес болох маркетингийн компаниа байгуулаад таван жил болж байна. Бид уулзахаараа хамтлагийнхаа уран бүтээлийн талаар ярилцдаг. Ойрын хугацаанд хамтлагийнхаа уран бүтээлийг хийнэ гэж төлөвлөсөн.
-“Монгол модель”-ийн нүүр царай болсон шилдэг эрэгтэй модель гэдгээр тань олон хүн мэддэг. Шалгуулаад шууд л гүнзгий шатанд нь тэнцсэн гэл үү?
-Дунд сургуульд байхдаа найзуудынхаа ятгалгаар гурвуулаа загварын дамжаанд бүртгүүлэхээр очиж байлаа.Гүнзгий шатанд нь тэнцчихсэн. Яагаад тэнцсэнээ сайн мэдэхгүй ч их азтай хэрэг болсон. Ингээд загварын ертөнцөд орсон доо.
-Та “Монголмодель”-ийн топ моделоос гадна, “UB Fashion week”-ын топмодель болж байсан. Эрэгтэй загвар өмсөгч байх хэр хэцүү бол. Бүсгүйчүүд загвар өмсөхөөр эрчүүдээс нь илүү амархан хүлээж аваад байх шиг анзаарагддаг.?
– Намайг загварын ертөнцөд орох үед эрэгтэй моделийг хүлээн зөвшөөрсөн байсан.
Харин цөөхөн эрэгтэй загвар өмсөгчтэйгөөс болж шоунуудад эрчүүдийг оролцуулах нь бага байсан юм. 1996 оны “Гоёл” наадмаас эхлээд эрэгтэйчүүд загвар өмсөж эхэлсэн. Эрэгтэй загвар өмсөгч цөөхөн байсан учраас өрсөлдөөн ихтэй үе байлаа. Аливаа зар сурталчилгаа, шоу боллоо гэхэд урт үстэй эсвэл эрлийз царайтай гэдэг ч юмуу, илүү өвөрмөц дүр төрхтэй эрэгтэйг сонгох нь элбэг байсан.
-“Франц үнсэлт” кинонд тоглож байсан. Санал ирвэл ахиад кинонд тоглох уу?
– Ганц хоёр киноны санал ирдэг. Надад кинонд тоглох сонирхол байдаг ч өөрийнхөө характерт тохирсон дүр бүтээхийг хүсдэг. Яагаад гэвэл би мэргэжлийн жүжигчин биш учраас өөрөөсөө өөр характерийг гаргана гэдэг хэцүү. Харин өөртэйгөө ойролцоо детектив, адал явдалтай дүр бүтээвэл илүү амжилттай байх болов уу.
-Инженер, эдийн засагч мэргэжилтэй хэрнээ топ модель, хамтлагийн гишүүн, фитнесс зөвлөх гээд өөр чиглэлүүдээр ажиллаад байх шиг анзаарагддаг. Мэргэжлээрээ эхлүүлсэн ажил, санаж бодсон зорилго төлөвлөгөө бий юу?
– Байгууллага хоорондын хурал, мөн залууст зориулсан эвент, фестиваль зохион байгуулдаг “Глобал маркетинг медиа” гэсэн компанитай. Мөн “Хербалайф” компанийн фитнесс зөвлөхөөр ажиллаад гурван жил болж байна. Зөв хооллолттыг эрхэмлэж, өөрийгөө өөрчилж эрүүл амьдралтай болохыг хүссэн хүмүүст фитнесс талаас нь зөвлөгөө өгдөг юм. Саяхан өөрийн нэрийн “Гал” хувцасны брэндийг гаргаад захиалгаар хувцасаа үйлдвэрлэж байгаа. Улирлын чанартай хувцаснууд маань худалдаалагдаж эхэлсэн. Гэхдээ нэрийн дэлгүүрээ нээж хараахан амжаагүй байна.
-Одоо таны нэг том карьер фитнесс зөвлөх. Манайд бол шинэ содон мэргэшил. Ер нь юу хийдэг хүнийг фитнес зөвлөх гэдэг вэ. Баруунд түгээмэл мэргэжилдээ орох уу?
– Фитнессийн зөвлөх гэхээр хүмүүс шууд фитнессийн багш гэж ойлгоод байдаг талтай. Зөвлөх гэдэг нь дэлхийд түгээмэл болж байгаа мэргэжил юм. Дэлхий хөгжихийн хэрээр хүн өөрийгөө буцаагаад судалж эхэлсэн. Энгийн хүн өөрийнхөө биеийн бүтцийг мэддэггүй. Өлсөх мэдрэмж тархинд очих үед шууд хоол иддэг.
Ямар цаг, ямар үе нь хамаагүй өлсөх л юм бол юм идхийг, цангавал уухыг боддог болсон. Юу ууж, идэж байгаагаа ерөөсөө анхаарахгүй олон жил өнгөрөхөөр илүүдэл жинтэй болдог. Энэ маягаар маш олон хүн илүүдэл жин гэдэг асуудалтай тулгарч эхэлсэн. Зөв хооллолтын талаар мэдээлэлгүй, амттай болгоныг иддэгээс таргалалт үүсдэг. Миний бодлоор дэлхий нийт кайфыг мэдэрч хүссэн бүхнээ идсэн, одоо эрүүл амьдралдаа буцаж орох хандлагатай болсон. Сүүлийн 5-10 жилийн хугацаанд маш олон фитнес клуб, спортын төвүүд нээгдсэн.
Ялангуяа аэробик, иог, спиннинг гэх мэт тураах чиглэлийн клубуудыг дурдаж болно. Мөн эрүүл хооллолттой холбоотой бүтээгдэхүүний мэдээллүүд олон нийтийн сүлжээгээр тархах болсон. Энэ хэрээрээ Wellness гэх салбар хөгжиж байна. Wellness гэдгийг фитнесс клуб, дасгал хөдөлгөөн, хоололт зэрэг эрүүл амьдралын бүх зүйлийг хамруулан ойлгож болно. Бүр хүнсний нэмэлт бүтээгдэхүүнүүд хүртэл багтсан байдаг.
Тэгэхээр энэ талд дэлхий анхаарлаа хандуулж эрчимтэй хөгжиж эхэлснээр хүмүүс хоол хүнснээсээ биш, өөрийн бие галбираасаа жинхэнэ кайфыг мэдрэх болсон. Амт чанар, материаллаг байдлаасаа биш өөрийн эрүүл мэнд илүү үнэ цэнэтэйг ухаарсан хүмүүс дасгал хөдөлгөөн, эрүүл хооллолтыг эрэлхийлж байна. Тиймээс энэ төрлийн салбар хөгжиж фитнес зөвлөх, дасгалжуулагч багшийн мэргэжил эрэлт хэрэгцээтэй болж эхэлсэн. Фитнессийн багш нь төхөөрөмжийг хэрхэн ашиглах талаар заадаг бол фитнесийн зөвлөх нь тухайн хүний амьдралын хэв маягтай тулж ажилладаг. Юу идэж уудаг, суугаа эсвэл хөдөлгөөнт ажил хийдэг, биеийн галбираа аль хэсгээр нь өөрчлөхийг хүсч байгаа зэргээс нь хамаарч өдөрт ямар ямар хоол идэх, ямар дасгал хөдөлгөөн хийхийг зөвлөдөг гэсэн үг.
-Фитнесс зөвлөх болсон шалтгаан тань юу вэ?
-Гурван жилийн өмнө “Хербалайф” компани ажлын санал тавьж, олон хүний дундаас шалгаруулж ажилд авсан юм. Миний хувьд фитнессээр хичээллээд мэргэжлийн тамирчин болтлоо өөрийгөө хөгжүүлсэн. Ингэхдээ зүгээр дасгал хийхээсээ илүү хооллолт дээр анхаарч байсан. Хүнсний бүтээгдэхүүний аль нь яаж хүний биед зохицдог, ямар амин дэм, бодис, энерги нь хүний бие хэрхэн нөлөөлдөг вэ гэдгийг судалдаг байсан.
Тэр ч утгаараа намайг ажилд авсан байх. Ажилд ороод гурван жилийн хугацаанд илүү их зүйлийг шинээр мэдэж, туршлагажсан. Ямар ч хүн надаас зөв хооллолт, дасгал хөдөлгөөний талаар асуухад бүрэн зөвлөгөө өгч чадна. Энэ тал дээр жил ирэх тусам мэдлэг маань нэмэгдэж байгаа.
-Жингээ эрүүлээр хаяхын тулд хөдөлгөөн заавал байх ёстой юу. Зайлшгүй шаардлагатай бол хичнээн хувь нь хөдөлгөөн байх ёстой вэ?
– Хоолыг хүн заавал зайлшгүй хэрэглэх ёстой. Сүүлийн үед хоол сойж, дэглэм барьж турах хандлага нэмэгдэж байна. Энэ бол маш аюултай, буруу зүйл. Хоолоо сойсноор хүний булчин суларч, дархлаа муудаж эхэлдэг. Үүнийхээ хэрээр амархан өвчин тусах эрсдэл нэмэгдэнэ. Тэгэхээр хоолыг баланстай хэрэглэх нь хамгийн зөв.
Дасгал хөдөлгөөн хийхгүй зүгээр хоолоо сойсноор булчин суларч унжиж эхэлнэ. Булчин чангарч байж хүн өөрийн хүссэн галбиртаа хүрч чадна. Хооллолт 80 хувь, дасгал хөдөлгөөнд 20 хувь анхаарлаа хандуулах ёстой. Миний фитнесс зөвлөхөөр нь ажилладаг компанийн гол филисофи үүнд оршдог юм.
– Биеийн тамираар хичээллэхийн давуу тал, хичээллэхгүй амьдрахын сул тал нь юу вэ?
– Дасгал хийдэг хүнийг хийдэггүй хүнтэй харьцуулахад л хангалттай. Дасгал хийдэг хүн ямар сайхан бие галбир, эрч хүчтэй байдаг билээ. Тэгэхээр дасгал хөдөлгөөн маш олон талын ашигтай гэж болно. Зөв хооллолт ч мөн адил хүнийг хөнгөн шингэн байлгах, илүү эрч хүчтэй болгодог. Царай муутай, муухай хүн гэж байддаггүй. Зөв төрхтэй хүн гэж байж болох юм. Би саяхан фэйсбүүкээс өмнө нь тарган байсан хүн тураад маш сайхан бие галбиртай болсныг харьцуулсан зураг харсан юм. Тэгж галбиржсанаараа давхар маш үзэсгэлэнтэй харагдаж байсан.
Сүүлийн үед залуус фитнессийг мода болгож байгаа нь бахархууштай. Бусад барууны оронд энэ бол моданоос илүү хэмжээнд хүрч, хүн өөртөө хэр зэрэг арчаатай байгааг харуулдаг үнэт зүйл болчихсон.
Э.ЯНЖМАА
Монгол Улсын арслан П.Бүрэнтөгстэй “Нүүдэлчин Монгол” наадмын үеэр ярилцлаа.
-“Увс нуур” галын хамт олон 20 жилийн ойгоороо сайхан наадаж шинэ аварга өлгийдөж авлаа. 2015 оноос хойш тасраад байсан түрүүгээ энэ жил хүртлээ. Ярилцлагаа энэ талаар эхлүүлье?
-Монгол үндэсний бөхийн ууган гал болох “Увс нуур” галын 20 жилийн ойн их баяр энэ онд тохиож байгаа. Энэ баялаг түүхтэй галын 20 жилийн ой өнөө жил тохиож байгаа нь монгол бөхийн хувьд томоохон баяр юм даа. Өнгөрсөн он жилүүдэд энэ галаас улсын цолтой олон алдар цуутай бөх төрж гарсан. Эднийхээ залгамж халаа болж манай үеийнхэн ид барилдаж, хөдөлмөрлөж явна. Ардын хувьсгалын 97 жилийн ойн их баяр наадмаар энэ галын бөх улсын харцага Намсрайжавын хүү улсын арслан Батсуурь маань одтой сайхан барилдаж түрүүлж Ардын хувьсгалын 23 дахь аваргаар тодорч ойн баяртаа том бэлэг барилаа. Их шөвөгт “Увс нуур” галаас улсын аварга С.Мөнхбат, улсын заан Н.Жаргалбаяр нар шалгарч сайхан наадлаа.
-Аварга Н.Батсуурь Ч.Санжаадамбыг өхийлдөж даваад гүйж байхад Н.Жаргалбаяр заан та хоёр “Аргагүй бөх болох гэж төрсөн хүн юм аа. Мундаг сэтгэл зүйтэй” гэж ярилцаж байсан. Н.Батсуурь аварга цолны төлөөх барилдааны өмнө юу ярьж байв?
-Н.Батсуурь шөвгийн дөрөвт Н.Жаргалбаяр заантай их хүнд барилдаан хийснийг бөх сонирхогчид бүгд харсан. Ийм хүнд барилдааны дараа аваргыг давж аварга болно гэсэн сэтгэл зүйтэй үлдэнэ гэдэг гайхамшиг л даа. Би доогуур даваанд уначихаад дотор харлаад сууж байхад хамт бэлтгэл сургуулилт хийдэг найз маань аварга болоод дэвэхэд нь огшоод л босоод ирсэн. Бид чинь бие биенийхээ бэлтгэлийг хангаж, хоёр биенээ хурцалж дутууг нь нөхөж дундуурыг нь дүүргэж өгдөг улс байхгүй юу. Найзыгаа аварга цол авахад өөрөө түрүүлсэн юм шиг л санагдсан.
-Та сар шинийн барилдаанд үзүүрлэснээс хойш гурван ч удаагийн том барилдаанд түрүүлсэн. Энэ утгаараа бөх сонирхогчид таныг төрийн наадмын өндөр даваанд харж байсан, болсонгүй юу?
-2012 онд улсын их баяр наадамд түрүүлснээс хойш бөхөд дур сонирхолтой хэн бүхэн намайг “цолоо ахиулна, аварга болно” гэж итгэл найдвар хүлээлгэж дэмжиж байгаа нь мэдрэгддэг. Харамсалтай нь өнөөдрийг хүртэл дэмждэг ард түмнийхээ хүлээлтэд хүрсэн барилдаан үзүүлж, хүсээд байгаа улсын аварга цолыг нь авч хараахан амжаагүй л байна. Монгол үндэсний бөх өөрөө их хүнд спорт. Тамирчин хүн бэртэл, гэмтэл авах эрсдэл өндөртэй. Энэ бартаа саадыг би ч тойроогүй дайрч гарсан. Ингэлээ гээд ухарч няцаж итгэл хүлээлгэдэг ардынхаа сэтгэлийг гундаах эрх надад байхгүй. Өөрөөс шалтгаалах бүхий л нөөц бололцоогоо дайчилж аварга цолны төлөө зүтгэж байна.
-Энэ жил таны заалны барилдаанд оролцож байгааг харахад бэлтгэл сургуулилт онцгой сайн байгаа нь ажиглагдсан. “Баяр наадмын тавын даваанд Говь-Алтайн хурц арслан Ц.Бямба-Очирыг амлаад барилдчихгүй” гэх харуусал бөх сонирхогчдын дунд байсан шүү?
-Өнөө жил миний бэлтгэл сургуулилт их сайн байсан. Баяр наадмын тавын даваанд ам авахаар гарын даа нарын зүг хандахад ам бөх олон байсан л даа. Би ч гарцаагүй хаяна гэж тооцоолж Баянхонгор аймгийн харьяат цэргийн арслан Д.Цэрэнтогтохыг амлаж барилдсан. Барилдаан тооцоолсноос өөрөөр эргэж улсын цолны төлөө зүтгэж буй залуу бөхийн шийдсэн мэхэнд орж өвдөг шороодсон. Хүний шийдсэн мэх гэж амаргүй л дээ. Нэг сайхан залуу бөх үнэн хүчээрээ барилдаад улсын цолонд хүрлээ. Цаашдаа ч цолоо ахиулна гэж найдаж байна. Одоо тэгж их харамсаад байх юм алга. Наадам нэгээр дуусахгүй шүү дээ.
-Та баяр наадмаас хойш амарч амжсан уу. Барилдаануудад алгасалгүй зодоглож байгаа харагдах юм. Сүүлийн хоёр барилдаанд нь түрүүллээ?
-Би барилдаан алгасалгүй барилдахыг зорьдог. Энэ бол нэг талаараа миний ажил, нөгөө талаараа үүрэг юм шүү дээ. Тамирчин хүн дөрвөн улирлын турш бэлтгэлийн өндөр формоо хадгалж байж сайн барилдаж цолоо ахиулдаг. Ирэх жилийн наадмын бэлтгэлээ базаагаад эхэлчихсэн гэж хэлж болно. Наадмаас хойш Говийн бүсийн хурд, Даншиг хүрээ цам наадам, Баянгол фестиваль гээд барилдаануудад барилдсан. Баянгол фестиваль гэж том наадамд улсын арслан Р.Пүрэвдагва, улын заан Н.Жаргалбаяр нарыг давж түрүүлсэн. Өнөөдөр “Нүүдэлчин Монгол” гэж наадамд барилдаж түрүүллээ.
-“Нүүдэлчин Монгол” наадамд улсын цолтой бөхчүүд тойргийн журмаар барилдаж аваргаа тодруулаа. Ойрд ийм барилдаан зохиогдоогүй санагдаж байна?
-Энгийн барилдаанд бол найм даваад л түрүүлдэг. Нэг хоёрын даваанд сумын заан, аймгийн бага цолтнуудтай таарна. Тойргийн барилдаанд бол улсын цолтой, өндөр хэмжээнд бэлтгэгдсэн олон бөхтэй нэг дор тойргоор барилдана. Хэн сайн бэлтгэлтэй байгаа нь л түрүүлдэг. Би 17 барилдаан хийж түрүүллээ. Амаргүй байлаа.
-“Даншиг наадам-Хүрээ цам”-ын гурвын даваанд улсын арслан Р.Пүрэвдагватай таарч барилдаад хоёулаа туг тойрч байгаа харагдсан. Тухайн барилдаанд юу болсон юм бэ?
-Хоёр бөх бол талбайд давахын төлөө өөрт байгаа бүх хүчээ шавхаж шударгаар өрсөлддөг. Хөлийн цэц засуулууд л ийм барилдаанууд дээр хариуцлагаа ухамсарлаж сайн ажиллах хэрэгтэй. Хүний хөлс хөдөлмөрийг үнэгүйдүүлэлгүй шударгаар шүүх нь тэдний үүрэг гэж би ойлгодог. Бэлтгэл сургуулилт сайн байсан учраас хөлийн цэц засуулууд хариуцлагатай ажилласан бол цаашдаа би яаж ч барилдаж болно шүү дээ. Ийм л учраас холбооны үйл ажиллагаанд шүүмжлэлтэй хандаад байдаг. Бөхийн барилдааны шүүлтэд камерийн тусламж ашиглах зайлшгүй шаардлага гараад байна. Би л гэхэд нэг биш удаа ийм шударга бус шийдвэрийн золиос болж байна.
-Том цолтой тэр дундаа аварга, арслан цолтой бөхчүүд хөдөө аймгуудын наадамд нутгийн дүү нараа дагуулж очиж найраанд гар бие оролцож байгаа нь монгол бөхийг бараантуулж байна. Таны хувьд аймгуудын наадамд тэр бүр зодоглож харагддаггүй. Энэ тал дээр та ямар бодолтой явдаг вэ?
-Тийм ээ. Сүүлийн үед ийм зүйлс ажиглагдах болсон. Энэ нь наадмын зохион байгуулагчидтай холбоотой байж болно. Аймаг, сумын наадмыг долдугаар сарын 10,11-ний өдөр нэгдсэн журмаар зохион байгуулж болмоор санагддаг. Бөхчүүд сум, аймаг, улсын наадамд барилдахаа өөрсдөө мэдээд шийддэг. Ингэхээр олон наадам хэсэхгүй жилд нэг л наадамд зодоглоно шүү дээ. Цол илүү үнэ цэнэтэй болно. Сайхан барилдаж байгаа дүү нараа дэмжээд цолд хүргээд өгдөг уламжлал бий. Гэхдээ хэрээс хэтэрч болохгүй.
-Улсын арслан М.Мөнгөн та хоёр нэг голын уснааас ундаалж өссөн гэсэн. Энэ талаар ярихгүй юу?
-Торхилогийн голд М.Мөнгөн арслан бид хоёр төрсөн гэж бодохоор өөрийн эрхгүй огшдог шүү. Үнэхээрийн хувь заяа намайг ивээжээ л гэж боддог юм. Манай гол, манай сумаас улсын арслан хоёр төрлөө. Улаангомоос Улаанбаатарт хөл тавихад М.Мөнгөн арслан маань надад ихийг сургасан даа. Барилдааны хувьд ярихад бөхийн нарийн ухааныг сургаж өгсөн. Хүмүүст энгийн санагддаг ч их ухаан шаардах үнэтэй зөвлөгөө хэлж байсан. Бурхан болохоосоо өмнөхөн ч зааж зөвлөсөөр л байсан. Тэр жилийн наадамд улсын арслан Р.Пүрэвдагва бид хоёрын барилдаан маргаантай болоход их шаналсан гэнэ лээ.
“Улс төр лидерээр ангажээ, 76-д олигтой гэж хэлэхээр хүн үзэгдэхгүй байна, төрд суугаа хэдэд авлига, хүнд суртлаас өөр хийж чадах зүйл алга” гэсэн шүүмжлэл байсхийгээд сонсогддог. Нэг талаас нь харахад толгой дохимоор шүүмжлэл мөн үү гэвэл мөн. Ц.Элбэгдорж, Ц.Нямдорж, Р.Гончигдорж, С.Баяр, Н.Алтанхуяг, М.Энхболд гэж ирээд яривал лидер гэж хүлээн зөвшөөрөгдсөн цөөн хэдэн хүн бий. Гэхдээ тэдний үе дуусч байгаа гэхэд хэтрүүлсэн дүгнэлт болохгүй. Хийдгээ хийчихсэн, цаашид юу хийх нь тодорхой болчихсон, бүр тодруулж хэлбэл “гэрэл цохичихсон” улстөрчид. Бүгд эрх ашгийн сонирхолтой, улс төр, эдийн засгийн бүлэглэлүүдэд данстай, бүлэг нэгдлийнхээ төлөө улс эх орны эрх ашгийг хоёрдугаарт тавьдаг болсон сул тал эдгээр эрхмүүдээс тод анзаарагддаг. Н.Алтанхуягийн Засгийн газрын үед бондын мөнгөний зарцуулалт ойр тойрныхон руу нь чиглэсэн, Ц.Нямдорж Эрдэнэтийн асуудал дээр нэг талд нь ороод үзэлцэж яваа гэж ирээд яривал жишээ баримтууд хангалттай бий. С.Баяр Ерөнхий сайдаар ажиллаагүй бол Оюу толгой хөдлөхгүй байсан, Ц.Элбэгдоржгүй бол Монголын ардчиллын үнэлэмж энэ зэрэгт очихгүй байсан гэж ирээд яривал бүгдээрээ Монголын төрд, монголчуудад хийсэн гавьяатай. Гай, гавьяа нь тэнцчихсэн улс.
Гэхдээ нэг гашуун үнэн бий. Тэдэнд нэгдэж орсон бүлэглэл, фракцийнхаа эсрэг хөдлөх орон зай байхгүй. Цор ганцаараа улс эх орныхоо төлөө гээд өнөөдүүлийнхээ эсрэг зогсвол оршин тогтнохгүй болтлоо эрх ашгаараа нэгдсэн бүлэглэлүүд өнөөдөр хүчирхэг байгаа нь мөн л бултах аргагүй үнэн. Тэгэхээр эднээс улс орныг хөгжүүлэх шийдэл хайгаад хол явахгүй. Хатуухан хэлэхэд тэд цагтаа лидерийн үүргээ гүйцэтгэсэн, одоо ашиг сонирхлоороо нэгдсэн улс төр, эдийн засгийн том бүлэглэлийн эрэг шураг төдий болчихсон.
Дунд үеийн лидерүүд гэж байна. Дунд үеийн лидерүүд хоёр янз байх шиг анзаарагддаг. Аль нэг эрх ашгийн бүлэглэл гэж хэлбийгээд байдаггүй, хал үзэж халуун чулуу долоосон, өндөр боловсролтой, тулхтай, улсын эрх ашиг гээд зүтгэхэд шантааж, шахаанд ороод байхааргүй цөөхөн улстөрч бий. АН-аас Д.Эрдэнэбат, Х.Тэмүүжин, МАН-аас Ц.Мөнх-Оргил гэсхийгээд дуусах байх. Улсын хөгжлийн төлөө гэсэн аятай, дажгүй шийдвэрүүд гаргаж мэдэх, тийм найдлага тавьж болохоор хэсэг. Гэхдээ ийм лидер тун цөөн. Тэгэхээр шийдвэр батлах хэмжээнд нэгдэж нийлээд аятай зүйтэй шийдэл гаргаад явах нь юу л бол.
Дунд үеийн лидерүүдэд эрх ашгийг бүлэглэлд орооцолдчихсон хэсэг бас бий. У.Хүрэлсүх, Ж.Батзандан, Г.Занданшатар, Ч.Хүрэлбаатар тэргүүтэй олон улстөрч энэ хэсэгт хамаарна. Нэгдсэн бүлэглэлийнхээ эрх ашгаас зарим нэг нь илүү гарч дуугарч хөдөлж чадахгүй учраас тэднээс юм хүлээх хэрэггүй.
Ер нь манай улстөрчдийн нэрний өмнө авлига гэсэн үг сүүдэр мэт хөндөлсдөг. Шалтгааныг нь ухаж ядах юмгүй. Баялаг бүтээж, хөлсөө урсгаж мөнгө олоогүй, олон улсын стандартаар хөгжиж байгаа компанийн удирдах багт орж дэлхийн бизнес загвараар ажиллаагүй, товчхондоо шинэ цагийн амжилт бүтээгч тэдэн дунд байхгүй. Компани толгойлдог бизнестэй хэсэг нь өмч хувьчлалаар хөрөнгөжсөн, бизнесгүйгээр өдий хүртэл төрд зүтгэсэн нь төрөөс төрсөн тэрбумтнууд гэсэн нэр зүүдэг нь нууц биш. Шуудхан хэлэхэд ихэнх нь ч бизнесийн зарчмаар мөнгө босгож үзээгүй улс. Эндээс шинэ цагийн амжилт бүтээгчид хаана байна вэ гэсэн асуулт гарч ирж таарна. Тэд улс төрийг сонирхохгүй байна, ер нь манай улс шинэ цагийн амжилт бүтээгчтэй улс мөн үү гэсэн асуулт ургана л даа, яалт ч үгүй. Энэ асуултууд эерэг хариулттай байгаа нь монголчуудын аз, хувь заяа. Шинэ цагийн, шинэ үеийнхэн аль хэдийнэ төрчихөөд, ажиллаж хөдөлмөрлөж, амжилтаараа түүчээлээд явж байна. Улс төр ярьж байгаад бизнес эрхэлдэг, амжилттай яваа залуусын талаар дурдах гэж байгаа минь учиртай. Яагаад гэвэл бидний амьдрал эдийн засаг дээр тогтдог. Улс төрчид угтаа улс орныхоо эдийн засгийг яаж сайжруулах вэ гэсэн асуултад хариу хайж суух учиртай хүмүүс.
Парламент нь өндөр түвшинд хөгжсөн улс орнуудын улс төрчид нь гайхалтай эдийн засагч, хуульч, аналистууд байдаг. Манай эдийн засаг өөдөлж өгөхгүй байгаа нь уул уурхай гэхээр попордог хэдэн улс төрч, улстөржилт гэхээр дэвдэг хэдэн нөхөдтэй л холбоотой. Инфляци, төсвийн алдагдал зэрэг ойр зуурын наад захын асуудлыг ч онож ярихгүй, эдийн засагч хэдхэн хүнийхээ үгийг ч сонсохгүй сууга нь анзаарагддаг. Ийм хүмүүс ертөнцийн эдийн засаг, блокчейн, дижитал хувьсгал, дэлхийтэй хөл нийлүүлэх тухай глобаль сэдвийг ярих нь бүү хэл сөхөж ч чадахгүй. Гэтэл бид цахим хувьсгалын эринд амьдарч байна.
Шинэ үеийнхэн аль хэдийнэ гараад ирлээ. Тэд дэлхийн хэмжээнд үнэлэгдэж, гадаад зах зээл дээр тоглож, топ компаниудад уригдаж ажиллаж байна. Дотооддоо үйлдвэрлэл явуулж, бизнесийн салбарт гялалзаж яваа залуус олон байна. Нэг ёсондоо дараа үеийнхэн хаалга тогшилгүй ороод ирлээ. Мэдээж тэдний нэр улстөрчид шиг булт олны танил болоогүй. Гэхдээ салбар салбартаа аль хэдийнэ тодорчихсон. Ирээдүйд бодлого боловсруулах, шийдвэр гаргах хэмжээнд хангалттай бэлтгэгдчихсэн. Цөөн заримаас нь эш татъя. “Форбес” сэтгүүлийн шилдэг 30 залуугийн нэгээр тодорсон “Монос”-ын Х.Анандыг жишээ нь салбарынхан нь андахгүй. Жилд 1.5 тэрбум төгрөгийг инновацийн хөгжилдөө зарцуулдаг, Монголын анхны GMP стандарттай “Монос” группийн 15 компанийн 24 захирал, 1500 гаруй ажилтан түүний удирдлага дор ажилладаг. Одоогоос таван жилийн өмнө тэр группийнхээ бүх компанийн хэрэгжүүлж буй төслийг нэгтгэн сайжруулж, хөрөнгө оруулалт босгох, хяналт тавих зэрэг ажлыг хариуцдаг төслийн захирлаас дэд ерөнхийлөгч болж байж. Азийн орнуудад эрүүл мэнд, гоо сайхны бүтээгдэхүүнээ түлхүү экспортолж, ОХУ-ыг эм эмийн бүтээдэхүүнийхээ зах зээл гэж харж буй “Монос”-ын өнөөдрийн амжилтыг түүнтэй салшгүй холбоотой гэдэг. Монгол, Японы хөрөнгийн бирж дээр давхар бүртгүүлэх амбицтайгаар ажиллаж буй “Монос”-ын Х.Ананд “Манай стратеги бол экспорт. Эхний ээлжинд бид компанийнхаа хувьцааны 20-25 хувийг 1-2 үе шаттай гаргана. Эдгээр үнэт цаасыг монголчууд эзэмшээсэй гэж бид хүсэж байна. Нээлттэй компани болсноор компанийн засаглал давхар сайжирч, хувьцаа эзэмшигчид ч манай байнгын хэрэглэгч болно. IPO босгосон хөрөнгөөрөө манай групп цаашид экспортлохоор төлөвлөсөн бүтээгдэхүүнээ гарган авах төдийгүй дараагийн төслүүддээ хөрөнгө оруулах боломж бүрдэнэ. Нийгмийн хариуцлагын талаасаа ч олон давуу талтай гэж харж байгаа. Гаднаас хөрөнгө оруулалт авах боломж ч илүү өргөжнө” гэж “Форбес”-т ярьж байж. Дэлхий рүү харсан бодлого, стратегитай компанийг босголцсон Х.Ананд шиг залуус олон болж байгаа нь талархууштай юм.
Дараагийн онцлох залуу бол “LendMN”-ий Ч.Анар. Түүний үүсгэлцсэн “Анд глобал” компани LendMN гэх бичил зээлийн үйлчилгээгээ зах зээлд танилцуулаад удаагүй ч Азийн гурван ч оронд нэвтрүүлэхээр ажиллаад эхэлчихсэн. Гар утсандаа аппликэйшн суулгаж ганц товч дараад хэрэгтэй мөнгөө зээлдэг үйлчилгээг аваагүй хүн бараг л алга. Үүнтэй төстэй үйлчилгээ дэлхийд ч шинэдээ орж байна. “Aнд глобал” холдингийн систем хөгжүүлэлт, санхүүгийн технологийг боловсруулдаг “Aнд системс” компани Олон улсын санхүүгийн кропораци, Европын сэргээн босголт, хөгжлийн банк зэрэг олон улсын болон Монголын харилцаа холбоо, банк, санхүүгийн томоохон байгууллагад ажилласан туршлагатай хүмүүсээс бүрддэг юм билээ. “Анд системс”-ийн Монголын топ математикчдаас бүрдсэн хиймэл оюун ухааны багийг гэхэд л Математикийн хүрээлэнгийн захирал Ү.Отгонбаяр ахалж ажилладаг. Ү.Отгонбаяр бол Токиогийн их сургууль, Пенсильванийн их сургууль, Кардиффын их сургуулийн онолын математикийн профессор. Тэдэнтэй баг болж ажиллахаар Hitachi, PWC дахь ажлаа орхиод ирсэн хүн ч бий. За тэгээд Цахиурын хөндийд ажилладаг монгол залуус ч багтсан гэж ирээд яривал дэлхийн хэмжээнд хардаг, дэлхийн хэмжээний мэргэшил чадвартай залуусыг нэгтгэсэн хүн нь Х.Цолмон болж таарч байна. Түүний намтарт “G-Mobile” компанийг үүсгэн байгуулалцсан, гар утасны тоглоом хөгжүүлдэг Английн “Boss Alien”, Хонконгийн “APGO limited” компанид Бразил, Орос, Энэтхэг хөгжүүлэгчид бүхий олон улсын багийг удирдан аутсорсинг менежерээр дөрвөн жилийн турш ажилласан гэсэн өгүүлбэрүүд дурайж байна. “Анд глобал” дараагийн онилж буй зах зээл Зүүн Өмнөд Ази. Бүр Камбожийн нэг банктай хамтраад эхэлчихсэн. Зүүн Европ, Ойрхи Дорнод болон Зүүн Өмнөд Азийн зарим банк бус санхүүгийн байгууллагад технологио ашиглуулах хэлбэрээр хамтран ажиллахаар төлөвлөгөө ч тэдэнд бий. Дижитал эрин, финтекийн дараагийн төв болохоор зорьж буй Сингапурт бүртгэлтэй ажилладаг “Анд глобал”-ын Ч.Ананд хэвлэлд өгсөн ярилцлагадаа “Хэрэв зөв чиглүүлж, бодлогоо зөв тодорхойлвол инноваци, шинэ технологи гэдэг Монгол Улсын хөгжлийн дараагийн гарц гарцаагүй мөн” гэж ярьсан удаатай. Дэлхийд танигдсан монгол брэнд бүтээхээр зорьж яваа энэ залуу Монголын ирээдүйд хувь нэмрээ оруулах нь аль хэдийнэ тодорхой болчихсон.
Х.Ананд, Ч.Анар хоёрын дараа онцлох учиртай өөр нэг залуу бол “Монголын зэс корпораци”-ийн Ц.Пүрэвтүвшин. Монгол, Оросын хамтарсан “Эрдэнэт” үйлдвэр, “Монросцветмет” компанийн Оросын талын 49 хувийг худалдаж авах ажлыг нугалсан залуу. Тиймдээ “Монгол Улс дэлхий дахины нэг хэсэг. Тиймээс дэлхий нийтэд хүлээн зөвшөөрөгдсөн түгээмэл зарчмаар л хөгжинө шүү дээ. Хаа нэгтээх ширэнгэн ойн дүрмээр бид хөгжихгүй. Гэхдээ Монгол Улс хөгжинө гэсэн олон нийтийн чин эрмэлзэл байгаа цагт хувийн ашиг сонирхолдоо хөтлөгдсөн, хүмүүст ямар ч аргаар хамаагүй таалагдах ганцхан зорилготой маш цөөн улстөрчийн дураараа аашилдаг байдал хэвээр хадгалагдана гэж бодохгүй байна. Хүн ямар ч ажил хийдэг бай түүндээ мэргэжлийн болох нь чухал. Бизнес эрхлэгчид нь бизнесээ эрхэлж, улстөрчид нь хуулиа батлахдаа л мэргэжлийн байх нь чухал. Эсрэгээрээ аль алийг нь сонирхогчийн түвшинд хийж, эргэн тойрон, нийгэмд гай болохоо зогсоох хэрэгтэй” гэж зоригтой дуугарсан болов уу. Зардал хөрөнгө их шаарддаг уул уурхайн салбарт хэрхэн яаж амжилттай өрсөлдөх талаар санаа, шийдэлд боловсруулчихсан сууна гэдэг хэрийн аавын хүүгийн хийх ажил биш. “Уул уурхайн их хөрс, хүдрийг автомашинаар бус туузан дамжуургаар, хяналт, харуул хамгаалалтаа олон хүн хүчээр бус дроноор гүйцэтгэж, дизель, бензин бус цахилгаанаар ажилладаг автомашин ашиглаж байна. Дэлхий даяар өрнөж буй энэ ололт, үр ашигтай шинэ санаачилгуудаас хоцрохгүйн тулд ямагт судалж, анхаардаг. Бидний хувьд технологи харьцангуй өндөр хөгжсөн банк, харилцаа холбооны салбараас дутахгүй уул уурхайн салбарт технологийн дэвшлийг нэвтрүүлэх бодолтой байгаа. Тиймдээ ч ойрын хугацаанд энэ салбарт нэлээд анхаарал хандуулж, цаг зарцуулж байна” хэмээн ярьж яваа Ц.Пүрэвтүвшин яалт ч үгүй шинэ үеийнхний томоохон төлөөлөл юм.
“Сүү” ХХК-ийн гүйцэтгэх захирал Б.Гантулга байна. Сургуулиа төгсөөд банк санхүүгийн салбарт теллерээс эхлээд маркетингийн захирал хүртэл ахисан залуу одоо Монголын топ компанийн удирдлагын багт орчихсон явна. Тэрээр компаниа удирдаж эхэлснээс хойш олон шинэ бүтээгдэхүүн гаргасан юм. Сүүлд Хөрөнгийн бирж дээр IPO хийсэн нь ч амжилттай болсон. Lhamour брэндийг үүсгэн байгуулагч, Натурал Эссеншлс ХХК-ийн захирал Д.Хулан гэхэд дэлхийн зах зээлд өрсөлдөхөөр хүч үзэж, Тэрээр Ази номхон далайн шилдэг бизнес эрхлэгч тэмцээнд түрүүлж, шилдэгээр шалгарсан нь саяхны явдал. “Seaberry” брэндийг үүсгэн байгуулагч Д.Болортуяа мөн л бүтээгдэхүүнээ дэлхийн зах зээлд гаргаж, амжилт олж яваа. Австралид матрын арьсаар үйлдвэрлэл явуулж байгаа Oogii брэндийг үүсгэн байгуулагч Оюунцэцэг гэж ирээд яривал амжилттай яваа залуусын бүхэл бүтэн шинэ үе гараад ирлээ. Тэдний энэ их тэмүүлэл, амжилтыг битгий л нураачихаасай билээ. Үүдэл эс судлалаар Нобелийн шагнал хүртсэн Япон эрдэмтний гарын шавь Н.Ариун гэж биохимич бүсгүй Монголдоо үүдэл эсийн банк байгуулна гэж өөдрөг хүсэлтэй ирээд урам хугарч буцаад явсан жишээ бий. Гаагийн шүүхэд ажиллаж буй хуульч Н.Орчлонг онцлохгүй үлдээж болохгүй. Шинэ үеийнхэн ийнхүү дэлхийн хэмжээнд сэтгэж бүтээж ажиллаж байна. Тэд хаалга тогшилгүй орж ирж байна.
Өглөө бүр тантай хамт байдаг “Өдрийн сонин”-ы даваа гаригийн дугаар 20 нүүрээр хэвлэгдэж, та бүхний гарт хүрч байна
“Өдрийн сонин”-ы тэргүүн нүүрт Төрийн наадамд азарга
түрүүлгэсэн сумын алдарт
уяач Б.Баттөрийнх хэмээн өгүүлсэн байна.
“Өдрийн сонин”-ы нийтлэлийн бодлогыг тодорхойлогч, ард түмний дуу хоолой болдог баримт, үзэл бодлын гуравдугаар нүүрээс “Өмнийн говийн цахилгаан
станцыг хувийн амбицаар
биш, улсын эрх ашиг гэж
хармаар байна” хэмээх нийтлэлийг хүлээн авч уншаарай.
МАХН-ын дэд
дарга С.Ганбаатар: Хэнтийн нөхөн сонгуульд
МАХН-аас Н.Энхбаярыг нэр дэвшүүлэх байх хэмээн “Улс төр” нүүрт ярьжээ.
ХИС-ийн Олон улсын
харилцаа, нийгэм судлалын
сургуулийн ахлах багш,
судлаач П.Мягмардорж: Туркийн иргэнийг хулгайлах гэж
оролдсон нь Эрдоганы дэглэмийн хүрээнд
хийгдсэн тусгай ажиллагаа юм хэмээн ярьсныг “Улс төр” нүүрээс хүлээн авч уншаарай.
“Өдрийн сонин”-ы “Ардын цолтон” нүүрт Ардын жүжигчин Б.Зангад:
Хүн ханиа олж авна гэдэг
их хэцүү дээ хэмээх ярилцлагын үргэлжлэлийг үзээрэй.
Өвөлжилтийн
бэлтгэл, отрын талаар
ХХААХҮЯ-ны Мал аж ахуйн
бодлогын хэрэгжилтийн
газрын мэргэжилтэн Н.Бямбадорж: Энэ жил
хадланг экспортоор
гаргахыг хориглосон хэмээн Эдийн засаг нүүрт ярьсан байна.
Азийн 18 дугаар наадам
Жакартад эхэллээ хэмээн “Спорт” нүүрт өгүүлжээ.
В.Путин, А.Меркель нарын
уулзалт цаг үеэ олсон гэв хэмээн “Дэлхий мэдээ” нүүрт өгүүлсэн байна.
Дэлгэрэнгүй мэдээллүүдийг уншихыг хүсвэл дараах линкээр бүртгүүлж уншина уу. https://admin.dnn.mn/plugins/news/login/
Эдгээр болон бусад цаг үеийн мэдээ мэдээлэл, ярилцлагуудыг “Өдрийн сонин”-ы даваа гаригийн дугаараас уншаарай.
Эрхэм уншигч та, манай сонины өнөөдрийн дугаарыг “Монгол шуудан” компанийн нийслэл Улаанбаатар дахь 35 салбар, “Түгээмэл” шуудан, “Улаанбаатар”, “Скай” шуудангийн салбаруудаас очиж авч болох ба сонин борлуулах бүхий л цэгүүд, Хэвлэлийн биржээс худалдан авах боломжтой юм. Мөн “Мөнгөн завъяа” дахь сонин борлуулах цэг, Сансрын үйлчилгээний төв дэх сонин борлуулах цэг, Хан-Уул дүүргийн 19 дүгээр хорооллын үйлчилгээний төвд байрлах сонин борлуулах цэг, Саппорогийн “Миний дэлгүүр” дэх сонин борлуулах гол гол цэгүүдээс худалдах авч болохыг дуулгая. “Өдрийн сонин”-ы өөрийн байранд ирж худалдан авч бас болно.
“Өдрийн сонин”-той холбоотой бүхий л мэдээллийг Мэдээлэх эрхийн утас 19001987-гоос лавлаж болох ба захиалга өгөхийг хүсвэл 9911-2954, 8811-1375 дугаарт холбогдоно уу. Хэрэв цахим хэлбэрээр нь захиалахыг хүсвэл 88085029, 99090658 дугаарт холбогдож дэлгэрэнгүй мэдээллийг лавлаарай.
“ӨДРИЙН СОНИН” ӨГЛӨӨ БҮХЭН ТАНТАЙ ХАМТ
ОХУ-ын Ерөнхийлөгч Владимир Путин Австрийн Гадаад хэргийн сайд Карин Кнейсслийн хуримын ёслолд оролцжээ.
Австрийн өмнөд нутгийн Штириа мужид болсон энэхүү арга хэмжээнд В.Путин уригдаж ирэхдээ Карин Кнейссльд бэлэг өгсний зэрэгцээ түүнтэй хамт бүжиглэсэн байна.
Гэвч Австрийн сөрөг хүчний улс төрчид, “Карин Кнейссль буруу зочин урьж, ЕХ-ны гадаад бодлогыг сулруулж байна” гэж буруушаасан байна.
Ерөнхийлөгч В.Путин Германд айлчилж, тус улсын Канцлер Ангела Меркельтэй уулзалт хийхээсээ өмнө Австрид түр саатахдаа энэхүү арга хэмжээнд оролцжээ. Тэрбээр сүйт бүсгүйд зориулж баглаа цэцэг, ирсэн зочдод зориулж Казах дуучид, бүжигчдийн хамтлагийн хамт хүрэлцэн иржээ.
Өдгөө 53 настай Австрийн улс төрч Карин Кнейссль нь бизнес эрхлэгч Вольфганг Мейлингертэй гэрлэж байгаа ажээ. Вольфганг Мейлингер өдгөө 54 настай юм.