Month: August 2018

УИХ-ын гишүүн, Нийгмийн бодлого, боловсрол соёл, шинжлэх ухааны байнгын хорооны дарга, УИХ-ын ажлын хэсгийн ахлагч Ё.Баатарбилэгтэй ярилцлаа.

-Агаарын бохирдлыг бууруулах талаар хууль тогтоомжийн хэрэгжилтийг шалгах ажлын хэсгийг та ахлан ажиллаж байгаа. Өнгөрсөн хугацаанд ямар ажлууд хийгдсэн бэ. Удахгүй утааны улирал эхэллээ шүү дээ?

-Ажлын хэсэг байгуулагдсанаас хойш УИХ-ын тогтоол батлуулж, агаарын бохирдлыг бууруулах чигэлээр хийгдэж байгаа ажлуудтай танилцсан. Ажлын хэсэг хэд хэдэн удаа хуралдаж, холбогдох зөвлөмжүүдийг Орчны бохирдлыг бууруулах үндэсний хороо, Ерөнхий сайдын нэр дээр хүргүүлсэн. Мөн Нийгмийн бодлого, боловсрол соёл, шинжлэх ухааны байнгын хороо, Байгаль орчин, хүнс хөдөө аж ахуйн байнгын хороо хамтарсан хурлаараа тогтоол баталж, агаарын бохирдлыг бууруулах талаар Засгийн газарт чиглэл өгөөд байгаа.

Ямартаа ч “Агаарын бохирдлыг бууруулах сан” байгуулагдсан. Энэ чиглэлээр ажлууд хийгдэж байгаа гэж ойлгож байна. Тодорхой мэдээллүүдийг Засгийн газраас ажлын хэсэгт ирүүлээгүй байгаа. Ойрын хугацаанд ажлын хэсэг дахин хуралдана.

-Сайжруулсан түлш, зуух гээд хувилбарууд яригдаж байсан. Сайжруулсан түлшний үйлдвэр байгуулсан гэсэн?

-Засгийн газраас 2019 оны тавдугаар сараас “Улаанбаатар хот руу түүхий нүүрс оруулахгүй” гэсэн шийдвэр гарсан гэж албаныхан ярьж байгаа. Үүнтэй холбогдуулан түлшний бүтцэд өөрчлөлт оруулахаар хийгдэж буй ажлын нэг нь түүхий нүүрс боловсруулж, сайжруулсан түлш гаргах ажил эхлүүлэх гэдгийг хэлж байсан Шийдвэрүүд гараад ажлууд эхэлсэн байх. Түлшний үйлдвэр байгуулагдсан. Ажлын явц хэр байгаа, хэзээнээс түлшээ үйлдвэрлэх, нийслэлд хэрхэн түгээх гээд олон асуудлууд бүрхэг байна л даа. Засгийн газраас ажлын хэсэгт мэдээлэл ирүүлэхээр дэлгэрэнгүй мэдээлэл өгье. Утааны улирал ирж байна, ажил хариуцсан хүмүүс нь анхаарч байгаа гэж найдаж байна.

-Утаагаар бизнес хийдэг гэж ярьдаг. Утааг бууруулахад бизнес биш, бодит ажил хиймээр байна. Цахилгааныг бүтэн хөнгөлчихвөл асуудал нэг талдаа гарах боломжтой гэх юм?

-УИХ-аас баталсан тогтоолд заачихсан байгаа. Мөн байнгын хороо, ажлын хэсгээс Засгийн газарт өгсөн чиглэл, зөвлөмжүүдэд ч энэ талаар маш тодорхой туссан. Шөнийн тарифыг тэглэх, цахилгаанаар гэрээ халааж байгаа өрхийн цахилгааны хэрэглээний зардлыг хөнгөлөх тухай. Энэ болохгүй зүйл биш. Иргэн хүн утаа үйлдвэрлээд өөрөөсөө бага зардал гаргаад амьдрах боломж байхад нийгмийн хариуцлагаа ухамсарлаад өндөр зардал гаргаж цахилгаан халаалт хэрэглэж байгаа бол төр үүнийг тусгайлан анхаарч үзэх ёстой. Гэхдээ гэр хорооллын эрчим хүчний дэд бүтцийн даац, чадавх гээд бас наана нь шийдэх шаардлагатай олон зүйл байгаа юм байна лээ. Дэс дараатайгаар шийдээд явна байх аа.

-Жил бүр утаа буурна гэж ярьдаг. Энэ өвөл утаа буурах уу?

-Шууд буурна гэхэд хэцүү. Агаарын бохирдлын асуудал олон жил яригдаж, үе үеийн Засгийн газар тодорхой шийдэлд хүрч асуудлыг шийдвэрлэж чадалгүй өдийг хүрсэн. 2018 оны улсын төсөвт агаарын бохирдлыг бууруулахад маш бага төсөв тавигдсан. Ямархуу хүндрэл бэрхшээлүүд гардгийг ч иргэд олон нийт мэдэж байгаа. Ихэвчлэн санхүү, хөрөнгө мөнгөний боломжоос хамаарсан тодорхой төслүүд хэрэгждэг. Зарим нь үр өгөөж муутай, үрэн таран болсон асуудал бий. Тэгэхээр ийм ужгирсан асуудлыг шууд нэг хоёр жилийн дотор ор тас байхгүй болгож шийдвэрлэнэ гэхэд амаргүй. Харин тодорхой үр дүн гаргаж, бохирдлын хэмжээг бууруулах үр дүнтэй, судалгаатай төслүүд хэрэгжүүлэхэд нааштай үзүүлэлтүүд гарна гэж бодож байна. Өмнөд хөрш БНХАУ, тийм том эдийн засагтай хүчирхэг улс гэхэд том хотуудынхаа агаарын бохирдлыг шийдвэрлэхээр өнөөг хүртэл ажиллаж, янз бүрийн төслүүд хэрэгжүүлж байгаа ч өнөөг хүртэл төгс үр дүнд хүрээгүй л байна. Бид хамгийн гол нь өөрсдийн санхүүгийн нөөц боломждоо тулгуурлаад, тооцоотой, судалгаатай, хамгийн өндөр үр дүн гарах төслүүдийг л хэрэгжүүлэх ёстой. Бас хариуцлагатай байх хэрэгтэй. Өнгөрсөн хугацаанд санхүүгийн салан задгай байдал, үр ашиггүй төслүүд, хэтэрхий үрэн таран үйл ажиллагаанууд явагдаж, “хариуцлагагүйн зуд” нүүрлэсэн байснаас нийгэмд шүүмжлэл дагуулсан олон зүйл гарсан.

-“Цэвэр агаар” сан, бонд, зуух, сайжруулсан түлшний үйлдвэр гээд өмнөх жилүүдэд хэрэгжүүлж байсан олон төслүүд асар их мөнгө хөрөнгө шамшигдуулсан хэрэг болж, хууль хяналтын байгууллагад шилжсэн. Энэ тал дээр ажлын хэсэг ямар дүгнэлттэй байгаа вэ?

-Мэдээж хууль хяналтын байгууллага шалгаж байгаа байх. Шүүхийн шийдвэр нь гараагүй хэргүүдийг би энд хэлж мэдэхгүй. Хариуцлага алдсан, улсын мөнгө төгрөг шамшигдуулсан бол хариуцлагаа хүлээх ёстой. Мөн одоо энэ ажлыг хариуцаж байгаа хүмүүс өмнөхөөсөө сургамж авч, хариуцлага алдахгүй, ашиг хонжоо хайхгүй, шударга ажиллах хэрэгтэй юм байна гэдэг бодол санаатай ажиллаж байгаа байлгүй дээ.

-Таныг тойрогтоо ажиллаад байна гэж сонссон. Архангай аймагт зуншлага хэр байв, намрын ажил эхэлж байна уу?

-Чуулган завсарлаад л Архангай руугаа явсан. Саяхан ирлээ. Улаанбаатарт бас гадаад, дотоодын зочид, албаныхантай хийх уулзалт, байнгын хорооны бичиг цаасны ажил их байгаа тул яаран ирсэн. Тойрогтоо нэлээд ажил, арга хэмжээ зохион байгууллаа. Иргэдтэй уулзаж, албан байгууллага, хувь хүмүүсээс гаргасан санал хүсэлтийг шийдвэрлүүлэх, зарим асуудлыг газар дээр нь үзэж танилцах гээд мундахгүй л завгүй зуслаа. Манай аймагт нэлээд хэдэн суманд малын шүлхий өвчин гарч, хүндрэл учруулсныг Засгийн газраас холбогдох хөрөнгийг шийдвэрлүүлж, үндсэндээ өвчний голомтыг дарж, хорио цээр цуцлагдлаа. Одооноос намрын ажилдаа малчид, олон түмэн орж байх шиг байна. Сайхан зун болсон. Одоо харин намрын налгар өдрүүдийг алдалгүй өвөлжилтийн бэлтгэлээ сайтар базаах хэрэгтэй.

-Хаврын чуулганаар ганц ч таслалтгүй, хоцролтгүй чуулгандаа суусан гишүүн гээд статистик гарсан байсан. Бусад гишүүддээ үлгэр дуурайлал боллоо гээд сошиалаар яваад байсан даа?

-За тэр ч нэг их сүйдтэй гайхуулах зүйл биш л дээ. Гишүүний л ажил. Тэгээд ч хар залуугаасаа төрд зүтгэсэн надад гишүүний ажлаас өөр сатаарах хувийн бизнес, компани, бусад зүйл байх биш. Гэхдээ УИХ-ын гишүүдийн хувьд чуулганы хугацаанд гадаад, дотоод томилолт, тойргийн ажил, олон нийтийн арга хэмжээ гээд мундахгүй гардаг тул заримдаа яалт ч үгүй оролцоогоо хангах үүднээс чөлөө авах, чуулганы хуралдаанд оролцож амжихгүй байх зүйл бишгүй гарч харагддаг юм. Хамгийн гол нь чуулгандаа суух хугацаандаа хууль хэлэлцэх батлах явцад хариуцлагатай, нухацтай хандаж, олон түмнийхээ дуу хоолой болж л явах хэрэгтэй гэж ойлгож байгаа.

-Ээлжит бус чуулган зарлан хуралдуулах талаар нэр бүхий гишүүд гарын үсэг зурж өргөн барьсан байсан. Ээлжит бус чуулган хуралдах ёстой юу?

-Чуулган завсарласнаас хойш наадмын үеэр нэр бүхий гишүүд тийм бичиг өргөн барьсан юм байна лээ. Хуулиараа ээлжит бус чуулганыг тодорхой асуудлаар, гишүүдийн ирцийг хангуулж хуралдуулах ёстой. Гишүүд чуулган завсарлахаар хийх ажлуудаа аль хэдийн төлөвлөчихдөг. Тойрог тойрог руугаа, гадагшаа дотогшоо, олон улсын болон орон нутгийн гээд олон арга хэмжээнүүдийн оролцоотой байдаг. Тэгэхээр ээлжит бус чуулган зарлахад ирц хүндрэлтэй байсан болов уу. Нөгөөтэйгүүр холбогдох байнгын хороо нь хуралдаж, ээлжит бус чуулган зарлан хуралдуулъя гээд шийдвэр гаргах юм бол гишүүд хуралдаа хүрэлцэн ирэх үүрэгтэй. Энэ хоёрын голд л асуудал хаахна нь явж байгаа вэ гэдгийг хэлж мэдэхгүй байна. Тэгээд ч сар гаруйхны дараа намрын чуулган эхэлнэ. Чуулганы явцад гишүүд хуулийн хүрээнд санаачилсан ямар ч асуудлаа хэлэлцүүлэх эрх нь нээлттэй бий.

-Турк сургуулиудын асуудлаар танай байнгын хороо судална гэж өмнө нь та мэдэгдэж байсан. Юу болов?

-БСШУСЯаманд албан бичгээр дээрх асуудлыг хүргүүлсэн. Өнгөрсөн долоо хоногт сайдтай ярьсан. Яамнаас турк сургуулиудын талаар дэлгэрэнгүй судалгаа, мэдээлэл, лавлагаануудыг бэлтгэж ирүүлнэ. Тэгэхээр бид байнгын хороон дээрээ цаашид ямар арга хэмжээ авч хэрэгжүүлэх талаар нухацтай ярилцана. Шаардлагатай бол холбогдох хууль хяналтын байгууллагуудын мэдээллийг ч сонсох нь зөв байх.

-Саяхан ЗТХЯаманд хүн амины ноцтой хэрэг гарлаа. Төрийн албаныхны ёс зүй, хариуцлагыг яаж нэмэгдүүлэх ёстой вэ. Цаашид ийм хэрэг гарахгүй гэх баталгаа бий юу?

-Харамсалтай хэрэг болсон. Хайран сайхан залуу, нэг гэр бүлийн амьдралыг хохироосон хэрэг гарлаа. Тэр тусмаа монгол төрийн яамны удирдах албан тушаалтан нөхөр ийм хэрцгий хэрэг үйлдлээ. Мэдээж энэ хэрэг юунаас болов, ямар асуудлаас болж хүний амь нас хохиров гэдгийг хууль хяналтын байгууллагынхан шалгаад гаргана байх. Эндээс юу харагдаж байна вэ гэхээр төрийн байгууллагууд бүх шатандаа, дарга цэрэггүй, хаана хаанаа “хариуцлагагүйн зуд” нүүрлэсэн юм биш байгаа гэх эмзэглэл төрж байна. Энэ асуудлаас болж салбарын сайд удирдлагууд нь хариуцлага хүлээж ажлаа өгсөн. Уг нь Зам, тээврийн хөгжлийн сайдын хувьд энэ засаг дотроо мэргэжлийн бас мэргэшсэн хүн байсан гэж би хардаг. Боловсон хүчний бодлого алдагдах, намын нэрээр хаа хамаагүй томилгоо хийх, төрийн жинхэнэ албан хаагчдад тавигддаг өндөр ёс зүй, хариуцлага алдагдсан гээд сүүлийн олон жил нийгэмд сөргөөр яригдаад байсан зүйл ийм харамсалтай хэргээр нийгэмд түгшүүр харанга дэлдэж илэрлээ гэж л дүгнэж байна. Төрийн албаны тухай хууль батлагдсан, 2019 оноос мөрдөгдөж эхэлнэ. Энэ хуулиар төрийн албан хаагчдын ёс зүй, сахилга хариуцлагыг нэмэгдүүлэх тодорхой заалтууд орсон. Нөгөө талаараа бас хаа хамаагүй дур мэдэн төрийн албанд, тэр тусмаа удирдах албанд томилгоо хийдэг явдлыг зогсоох заалтууд үйлчилж эхэлнэ. Ер нь бол төрийн албан хаагчдын мэдлэг ур чадвар, ёс зүйг дээшлүүлэх зайлшгүй шаардлагатай, төрийн албан хаагчид ч өөрсдөө ийм байхыг эрмэлзэх үүрэгтэйгийн нөгөө талд хүнээ танихгүй, энэ мэт ёс зүйгүй, мэдлэг чадваргүй, ажлын алуур болдог үл бүтэх этгээдүүдийг хэрэв томилсон бол шийдвэр гаргагчтай нь хамт хариуцлага тооцдог байх нь зүйтэй дээ.

-Улс төрийн намуудын анхаарлын төвд Хэнтий аймгийн нөхөн сонгууль ороод байна. МАН ямар хүнийг нэр дэвшүүлэх вэ?

-МАН сонгуульд оролцоно гэдгээ илэрхийлсэн. Шийдвэрээ ч гаргасан. Тэгэхээр сонгуулийн хуулийн дагуу есдүгээр сарын эхээр намын Бага хурал хуралдаж нэр дэвшигчээ тодруулах байх. Мэдээж ялах магадлал хамгийн өндөр хүнээ л нэр дэвшүүлж таарна.

“Шилдэг өнгө” продакшны продюсер, найруулагч Ц.Хүсэлбаатартай ярилцлаа.

-Танай продакшныхан ээлжит уран бүтээл болох “Нинжин сэтгэл” уран сайхны киноныхоо зургийг аваад өнөө зун нэлээд завгүй байх шиг байсан шүү?

-Тийм тийм. “Нинжин сэтгэл” гэдэг нь ажлын нэр л дээ. Киноныхоо нэрийг одоогоор тогтоогүй байна. “Нинжин сэтгэл” гэж зохиолынхоо нэрээр явж байна. Энэ кино хүний сайхан сэтгэл, хүний сайхан сэтгэлийн ялалтын тухай өгүүлэх бүтээл л дээ. Зохиолынхоо нэрээр л явж байна. Түүнээс биш кинондоо нэр өгөөгүй байж л байна. Үүн дээр жаахан маргаантай л байгаа (инээв).

-Кино тань хэзээ дэлгэцэнд гарах вэ?

-Ирэх сарын 27-нд дэлгэцэнд гаргана гэсэн төлөвлөгөөтэй ажиллаж байна, амжвал шүү дээ.

-“Нинжин сэтгэл” киноны багт манай шилдэг уран бүтээлчид багтсан байна билээ?

-Энэ кинонд өмнө нь олон уран бүтээл дээр хамт ажилласан хүмүүстэйгээ дахин хамтран ажиллаж байгаа. Кино зураглаач Н.Баттуяатай өмнө нь “Аюултай харилцаа”, “Сүүлчийн бүжиг” кинонд хамтран ажиллаж байсан. Жүжигчдийн хувьд Монгол Улсын гавьяат жүжигчин Ц.Төмөрхуяг, Н.Золбоот, миний хань С.Өлзийхүү, жүжигчин Г.Отгонцэцэг, драмын театрын өсч яваа сайн жүжигчин Б.Одончимэг, жүжигчин П.Шүүдэрцэцэг, миний охин Х.Баярмаа, мөн жүжигчин Л.Эрдэнэ-Очир байна. Бид хоёр нэг ангийн хоёр. Очироо маань (Л.Эрдэнэ-Очирыг хэлэв) урилгаар манай кинонд тоглосон. Ер нь олны сонирхлыг татах маш сайн уран бүтээлчид цугласан шүү. Манай гэрэлтүүлэгч Очирбат олон кинонд явсан чадварлаг уран бүтээлч. “Галзуу зугаалга”, “Ядуугийн зовлон” кинон дээр надтай өмнө нь хамтарсан.

-Ингэхэд “Ядуугийн зовлон-3” гэж анги гарах юм биш биз?

-“Ядуугийн зовлон-3” гэж байхгүй байх аа (инээв). Гэхдээ таныг ингэж асуухаар бас гуравдугаар анги хийж болох ч юм уу гэж бодол төрж байна шүү.

-“Нинжин сэтгэл” киноны тухай яриандаа эргэж оръё. Гол дүрд нь жүжигчин С.Өлзийхүү тоглосон уу?

-“Загасчны морь усгүй” гэгчээр би ханьдаа зориулж нэг ч бүтээл хийж байгаагүй юм билээ. “Чамдаа зориуллаа” гэж би юм хийгээгүй байжээ. Ингээд яваад байж бас болохгүй биз дээ. “Нинжин сэтгэл” бол ханьдаа зориулж бүтээл хийнэ гэсэн хүслээс минь үүдэж гарсан зохиол.

-1990-ээд оноос хойших монгол кинонуудыг багцлаад харахаар тодорхой дүр дүрслэлүүдийг голдуу тусгасан байдаг. Эхэн үедээ траншейны амьдрал, архидалт, үхэл хагацал зэрэг хар барааныг голдуу өгүүлдэг байсан бол 2000 он гараад комеди чиглэлийн кино ихээр бүтээгдсэн. Харин сүүлийн жилүүдэд өгүүлэмж нь арай өөр түвшин рүү шилжээд байна уу даа гэж анзаарагдах болсон?

-Зохиолын чанар сайжирч байна гэсэн үг. Аргагүй л дээ. Бид чинь дэлхийн шилдгүүдийг үздэг ард түмэн шүү дээ. Манайд мэдээлэл харилцаа, дэд бүтэц маш сайн хөгжсөн. Тэр чинээгээрээ гаднаас авч байгаа мэдээллүүд маань өндөр түвшнийх. Өндөр түвшинийх нь мэдээлэлд хүрэх хэмжээний юм хийхгүй бол үзэгчид хүлээж авахгүй. Тиймээс бүтээлийн чанар “CJ” интертайнмент, Холливудын хэмжээнд хийгдэж байгаа бүтээлийн хэмжээнд очно. Тэр хэмжээгээр гадныхан Монголыг сонирхоод эхэлчихсэн. “Энэ жижигхэн орон” гээд биднийг тоодоггүй байсан юм шиг байна лээ. Одоо харин анхаарлаа хандуулж эхэлсэн. Манайд контентийн албан ёсны дистрибютр компаниуд үйл ажиллагаагаа явуулаад эхэлчихсэн. Тэд чинь гадны зах зээл, прокатууд дээр монгол бүтээлүүдийг танилцуулаад эхэлчихэж байгаа юм. Тэгэнгүүт л гадныхан сонирхож эхэлж, зах зээлийн цэвэр өрсөлдөөн эхэлсэн. Тунгалагхан өрсөлдөөн явж байна. Ийм өрсөлдөөнөөр манай кино урлагийн салбар нэг нэг шатаар ахиад л яваад байна. Ийм учраас чанаржаад байгаа юм.

-Нөгөөтэйгүүр кино хүний сэтгэл рүү улам өнгийх болжээ?

-Хүний дотоод сэтгэл рүү өнгийх шаардлагатай болж байна. Өнөөдрийн нийгмийн харилцаа нь тийм болчихож. Хөрөнгөтний нийгэм, зэрлэг капитализмд бид амьдарч байна шүү дээ. Зэрлэг капитализм гэж юу байдгийг бид биеэрээ туулж байна. Аймаар юм байдаг юм байна. Хүн чанар гэдэг юм алга болж, зүгээр л хөрөнгө мөнгөний төлөө, баян байхын төлөө, нэг нь нөгөөгөөсөө илүү байхын төлөө өрсөлдөөнөөр явж байна л даа. Энэ нь хүний сэтгэлийн мөн чанарыг давчихаад байгаа юм. Хүн энэрэнгүй, ухаантай амьтан. Муухай амьдаръя гэж хэн ч боддоггүй шиг хэн нэгнийг хорлоё гэж хэн ч бодохгүй. Өрсөлдөөн л хүнд ийм юмыг өгч байна. Би хэн нэгнээс л илүү байхгүй бол тэр хүн надаас илүү гарчих гээд байгаа учраас. Ингэж нэгнээсээ илүү байхын төлөө тэмцэх нь амьдралын зэрлэг өрсөлдөөн болчихоод байна. Амьтанлаг. Зэрлэг байгаль дээр адгуус амьтад өлсөхгүйн тулд бусад амьтдыг алж иддэгтэй адилхан бие биенээ барьж идэх үйл явц руу яваад байна. Гэхдээ энэ үйл явц аяндаа алга болох байх. Энэ зүйл аяндаа алга болоход урлаг, уран бүтээлч бидний хувьд нэмэр маш их бий. Хүний сэтгэлийг зөөллөж өгөх хэрэгтэй. Ингэж болохгүй юм аа. Ингэвэл зөв юм. Бурхны сургаалд ч бий. Тэр нь эцсийн гаргалаа юм. Энэ бол өршөөх сэтгэл. Бусдыгаа өршөөх сэтгэл. Бусдаас илүү гарахын төлөө зүтгэхгүй байх сэтгэл. Байгаадаа сэтгэл хангалуун амьдрах сэтгэл. Чи өнөөдөр хоолтой байна уу, хоолтой байна. Өдөрт гурав хооллож байна. Билл Гэйтс бас өдөрт гурван удаа л хоол иддэг. Илүү их мөнгөтэй гээд өдөрт 300 удаа хоол идэхгүй шүү дээ (инээв).

-Энэ киноны өмнө “Аюултай харилцаа”-г үзэгчдэд хүргэсэн билүү?

-Үгүй. “Галзуу зугаалга” кино байсан.

-Ямартаа ч “Аюултай харилцаа” кино үзэгчдийн хүлээлтээс давсан бүтээл болж чадсан байсан. Сүүлийн үед танай продакшны кинонуудыг хараад байхад action тал руу яваад байна уу?

-Зүгээр л хүнийг сургаад “За, хө…” гэж яриад нэмэргүй шүү дээ. Сургаалыг сонирхолтой хэлбэрээр хүнд хүргэх хэрэгтэй гэж боддог юм. Би залуудаа сонирхолтой уран бүтээл үзүүлье л гэж боддог байсан юм. Зүгээр л энэ бол ажил, шоу. Үүгээр би хоолныхоо мөнгийг олно гэдэг утгаар ханддаг байсан чинь удаан ажиллаад туршлага суугаад нас ахисных ч юм уу, бусдад хэрэгтэй юм хэлчих юмсан, хүнд нэг ч гэсэн юм ойлгуулчих юмсан гэдэг хүсэл төрдөг болсон. Энэ ч үүднээс “Аюултай харилцаа” гэдэг кино төрсөн. Би олон хүнд тус болсон юм шиг байна лээ. Зарим нэг хүн ярьж л байсан.

-“Аюултай харилцаа” киноны тэр хүүхэн ч зарим хүнийг айлгаж орхисон?

-Энэ бол байж болох зүйл шүү дээ. Байж болно. Тэр киноны тухайд бол хорхойг модоор хатгачихаад ууртайг нь гайхав гэдэг шиг л юм болсон. Зүв зүгээр амьдрал нь голдрилоороо сайхан явж байсан, нэлээд бардам зантай нэгэн бүсгүйг өдөж доромжилчихоод зүгээр л хаяна гэвэл тийм юм байдаггүй байхгүй юу. Хэзээ ч би чамд доромжлуулахгүй гэдэг үүднээс л энэ зөрчил үүсчихэж байгаа биз дээ. Тэр хүн өөрийгөө доромжлуулахыг хүсэхгүй. Өөрийгөө хүндэлдэг, тэр болтол том компанийг аваад явчихсан бизнес эрхлэгч эмэгтэй гол нь тэр залуугаар дутахгүй л дээ. Гэхдээ тэр хүний сэтгэлд ямар юм сэрэв гэхээр “Би хэнд ч доромжлуулахгүй” гэдэг юм л сэрчихэж байгаа юм. Үүн дээр л миний яриад байгаа өршөөх сэтгэл байх ёстой байхгүй юу. Чи хэн нэгэнд доромжлуулсныхаа хариуг заавал авах ёстой гэж үү. Үгүй ч байж болно шүү дээ. Энэ талаар Бурхан багшийн сургаал, мөн Библд заачихсан байдаг юм. Нэг хацрыг чинь алгадвал нөгөө хацраа өг! Сохрын газар сохор, доголонгийн газар доголон. Энэ сургаалууд чинь нэг юм хэлээд байгаа биз. Яг л ийм юмнуудыг хүмүүст хэлээд л байх ёстой юм шиг ээ.

Миний хувьд нийгмийн салбарт ажиллаж байгаа сэтгүүлчдийн ажлыг бахархаж боддог. Багш нарын хийхгүй байгаа ажлыг тэд хийж байна. “Чи хог битгий хаяач ээ”, “Туул голыг бохирдуулаад байна аа. Гол усаа бохирдуулах чинь муухай юм байгаа юм шүү дээ” гэж хэлээд байдаг. Үүнийг хүүхдүүд цэвэр тунгалаг оюун ухаандаа зөв тусгаад авчихдаг. Хүүхдэд бусдыг хайрлах ёстой гэдгийг хэлээд ойлгуулаад өгөх ёстой. Яагаад өшөө авах хэрэггүй юм бэ. Яагаад доромжлуулсныхаа хариуг доромжлолоор авахгүй байх ёстой юм бэ гэдгийн учир начрыг нь хэлээд тайлбарлаад байвал зүгээр. Тэгэхгүйгээр учир битүүлэг байж болохгүй. “Чи гэрийн босгон дээр зогсч болохгүй” гэж загнахынхаа оронд ийм ийм учраас босгон дээр зогсч болдоггүй юм аа гээд тайлбарлаад өгөх ёстой. “Чи газарт гадас шаачихаад нүхийг нь бөглө. Муу ёр” гэнэ. “Хаалга битгий алдалж зогсоод бай” гэцгээдэг. Энэ бүхнийхээ цаад учрыг томчууд бид мэдэж авчихаад хүүхдүүдийнхээ асуултад уйгагүй тайлбарлаж хариулж байх ёстой. Энэ чинь нийгэмдээ гүйцэтгэж байгаа аав, ээжийн үүрэг байхгүй юу. Хүмүүст ойлгуулж байх ёстой. Тэр ч утгаараа энэ “Нинжин сэтгэл” кино энэ тухай өгүүлнэ. Хүний хайрлах, өрөвдөх нинжин сэтгэл хар мууг хөөж зайлуулдаг. Тэрний дараа амьдрал илүү гэрэл гэгээтэй сайхан болдог. Хүний амьдралд юу ч, ямар ч гай гамшиг тохиолдож болно. Юунд ч өртөж болно. Тэглээ гээд мууг муугаар битгий хариулаач дээ. Энэ кинон дээр дахиад бас нэг өөр зүйл харагдана. Үйлийн үр гэж юм байгаа шүү. Чи ямар нэг буруу үйлийг санаатай болон санаандгүйгээр хийх аваас тэрний үр дүн нь чамд ийм айхавтар тусна. Гэхдээ үйлийн үрийг нимгэлдэг цорын ганц арга байдаг юм байна гэдгийг ойлгосон миний л ойлголт л доо. Зүгээр л хүлцэнгүй байх.

-Бүх зүйлд хүлцэнгүй байх ёстой гэж үү?

-Бусдад доромжлуулаад бай гэсэн үг бас биш. Чи өөрийнхөөрөө л бай. Өөрийнхөө л хийж чадах юмаа хамгийн сайн чаддагаараа хий. Хэн нэгэнтэй өөрийгөө битгий харьцуулж өрсөлд. Тэрийг бусад хүмүүс харж байгаа. Нэг мэргэжлээр ажиллаж байгаа хоёр хүн хоёулаа чадвартай байлаа гэж бодъё. Энэ тохиолдолд та зүгээр л ажлаа хий. Түүнээс биш “Энэ надаас илүү ажиллалаад байна” гэж битгий бод. Зүгээр л өөрийнхөө хийж чадах юмаа хамгийн үнэнчээр, хамгийн сайн чадах хэмжээндээ тултал хийхээр аяндаа л бүх шагнал ирдэг. Тэгж харагддаг юм байна.

-Та анх ямар бүтээл найруулж үзэгчдэд хүргэж байсан юм бэ?

-Миний анхны оролцсон, хоёрдугаар найруулагч, кино зохиолчоор ажилласан бүтээл гэвэл “Бор чоно” гэж кино байдаг юм.

-Хэдэн онд юм?

-1994 он. Одоо “Юнивишн”-ий Кино санд байгаа. Би өөрөө тэр киноныхоо нэг жижигхэн хэсэгт тоглосон байдаг юм. Нэг их туранхай, өндөөр нарийхан (инээв). 1992 онд “UBS” телевизийн захирал Балхаа ах (Соёлын гавьяат зүтгэлтэн Л.Балхжавыг хэлэв.сурв) надад курсийн ажлаа телевиздээ хийхийг зөвшөөрч би Цэндийн Доржготовын зохиолоос сэдэвлээд “Мөнхийн ус” бүтээлээ хийж байлаа. Балхаа ах залуусыг их сайхан дэмждэг хүн шүү дээ. Тийм нэг дэлгэцийн бүтээл байдаг юм. Түүнээс өмнө 1990 онд Монголын үндэсний телевизийн “Соронз” теле жүжигт ажиллаж байлаа. Эдгээр бүтээлүүдээс хойш би анх удаа бие дааж, найз Ганхуяг, ханьтайгаа хамтраад зохиолыг нь бичсэн кино гэвэл “Бүтэлгүй новш” инээдмийн уран сайхны кино. Энэ кино 1998 онд хийгдсэн.

-Жүжигчин Бооёо гол дүрд нь тоглосон?

-Тийм. Н.Ариунболд гол дүрийг нь бүтээсэн кино.

-Та одоогоор хичнээн кино найруулж дэлгэцэнд гаргачихаад байгаа юм бэ?

-“Нинжин сэтгэл” бол миний 11 дэх бүтээл. Бие дааж хийсэн 11 дэх бүтээл болж байна.

-Таныг үзэгчид анх найруулагч гэхээсээ илүүтэй жүжигчин гэж хүлээж авсан?

-Тэгж хүлээж авах нь аргагүй юм. 1990 онд Монголын үндэсний телевизэд “Мэлмий” нэгдэл байгуулагдаад тус телевизийн дэргэд Жүжигчний сургалтын студи бий болсон юм. Миний багш Энхжаргал тэр студийг нээсэн. Цэргээс халагдаж ирээд энэ студид ажиллаж байх хугацаандаа “Шармал толь” зэрэг телевизийн хэд хэдэн цуврал бүтээлд тоглосон юм. Түүгээр минь л намайг хүмүүс жүжигчин гэж хүлээж авсан байдаг. Түүнээс биш надад өөр жүжиглээд сүйд болсон юм байхгүй шүү дээ.

-Та аавтайгаа улам адилхан болжээ. Танд Богдын дүр бүтээх ч юм уу, ямар нэг түүхэн дүрийн санал ирдэг үү?

-Өөр хэнтэйгээ адилхан байх вэ дээ (инээв). Би жүжигчин биш шүү дээ. Чадахгүй ш дээ. Жүжигчин хүний ажил тусдаа. Адаглаж л хөдөлгөөний эвсэлтэй байх хэрэгтэй. Сайхан дуулдаг, хуурддаг байхаас авахуулаад бие бялдрын хүмүүжилтэй байх ёстой. Надад тэр нь байхгүй л дээ.

-Урлагийнхны амнаас “Урлаг хатуу, хэцүү салбар. Үр хүүхдээ л хол байлгах минь” гэдэг үг их сонсч байлаа. Гэтэл танайх гэр бүлээрээ жүжигчид. Гурван үеийн жүжигчид?

-Тийм шүү, гурван үеийн жүжигчид. Эмчийн гэр бүлийнхэн эмч л болдог. Санхүүчийн гэр бүлийнхэн санхүүч. Хуулчийн гэр бүлийнхэн хуульч. Инженерийн гэр бүлээс инженерүүд л төрөөд байдаг. Ар араасаа залгаад л мэргэжлийг нь өвлөдөг. Тэрэнтэй л адилхан байхгүй юу. Яагаад вэ гэвэл энэ салбарт ойрхон өсчихөж байгаа юм. Миний охин аль хар нялхаасаа, мэдээ орох цагаасаа л “Бат-Өлзий гэж жүжигчин байдаг юм байна”, “Өө, энэ Эрдэнэзаан ах байна. Энэ Баярмагнай ах байна” гээд л бид нартай цуг ууж идээд л, хүүхдүүд маань хоорондоо тоглоод л өссөн. Шинэ бүтээл болгоны нээлт дээр очиж үзэгчдийн суудлаас биднийг харна. Зохиол бүтээлээ хийх гээд ширээний ард маргаад л хэрэлдэж байхад хажууд зогсч байгаа хүн өөр хэн болж хүмүүжих юм. Өөр хүн болох их хэцүү шүү дээ. Би бас тэгж боддог байсан минь бас буруу юм билээ. Хүнээр өөрийнх нь дуртай юмыг л хийлгэвэл амжилт гаргана. Дургүй юманд нь хичнээн загнаад сургаж ажиллууллаа ч үр дүн гарахгүй. Тоо сонирхохгүй байхад нь “Би багадаа тоонд муу байсан. Одоо манайд санхүүч хэрэгтэй байна. Чи санхүүч бол” гэх нь буруу юм байна гэдгийг ойлгосон. Ингэж явсан хүмүүс байна. Хүчээр оруулсан сургуулийг нь дүүргэчихээд л “Би жүжигчин болно” гээд мэргэжлээ хаясан хүмүүс байна. Тэгж хүүхдүүдийнхээ амьдралаас жил, сарыг нь авах шаардлагагүй юм байна гэж ойлгосон. Манай бага хүү эмч болох гээд л явж байгаа. Зөв үү, буруу юу мэдэхгүй л байна.

Нэг их сайхан жүжигчин, найруулагч, зураглаачийг юу ч биш болгоод тавьж байгаа юм биш биз дээ гэх жаахан айдас байна. Гэхдээ хүү маань өөрөө тэр мэргэжилдээ дуртай юм шиг байгаа юм. Би бүр багаас нь тэгээд үглэчихсэн юм. “Чи урлагийн хүн болохгүй шүү” гэдэг маанийг өдөр болгон уншаад айлгаад хаячихсан ч байж мэднэ. Тэгтэл зүрх сэтгэлийн дуудлага нь наашаа л байдаг юм шиг байна лээ. Мэдэхгүй, Бурхан өршөөг. Яах юм, ямар хүн болж хувирах юм бол (инээв).

Засгийн газрын ээлжит хуралдаанаар Замын хөдөлгөөний дүрэмд өөрчлөлт оруулах тухай Хууль зүй, дотоод хэргийн яамны саналыг дэмжиж, Замын хөдөлгөөний шинэчилсэн дүрмийн төслийг энэ сарын 8-нд баталсан. Замын хөдөлгөөний шинэчлэгдсэн дүрмийг арваннэгдүгээр сарын 1-ээс мөрдөж эхлэх юм. Энэ талаар Замын цагдаагийн албаны Урьдчилан сэргийлэх хэлтсийн ахлах мэргэжилтэн, цагдаагийн хошууч Б.Лхагважаргалтай ярилцлаа.

-Замын хөдөлгөөний дүрэм хамгийн сүүлд 2004 онд батлагдсан. Үүнээс хойш 14 жилийн хугацаа өнгөрсөн байна. Энэ нь хуучин замын хөдөлгөөний дүрмийг шинэчлэх болсон шалтгааны нэг болсон байх?

-Энэ хугацаанд цаг үе, нийгмийн нөхцөл байдал эрс өөрчлөгдсөн. Тээврийн хэрэгсэл 2004 онд 200 мянга хүрэхгүй байсан. Гэтэл манай улсад 900 мянган тээврийн хэрэгсэл одоо бүртгэлтэй байна. Мөн жолоодох эрхийн үнэмлэхтэй хүний тоо хэд дахин өссөн байгаа.Зам дуудлага 2004 онд өдөртөө 40-50 ирдэг байсан. Одоо өдөрт дунджаар 200-300 зам тээврийн ослын дуудлага ирж байна. Эдгээр шалтгаанаар замын хөдөлгөөний дүрэмд шинэчлэлт хийх шаардлагатай болсон. Мөн Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлын хуулийг 2015 оны наймдугаар сард шинэчлэн баталсан байдаг. Түүнчлэн Замын хөдөлгөөн зохион байгуулалт, замын тэмдэг тэмдэглэгээ, гэрлэн дохиотой холбоотой 17 стандарт 2009-2017 оны хооронд батлагдсан. Эдгээрийг замын хөдөлгөөний дүрэмд тусгах шаардлага бий болсон. Өмнөх замын хөдөлгөөний дүрэм 23 бүлэг 165 зүйл, гурван хавсралттай байсан. Харин шинэчлэгдсэн замын хөдөлгөөний дүрэм нь 27 бүлэг, 224 зүйл, дөрвөн хавсралттай.

-Бусад улсын хувьд Замын хөдөлгөөний дүрмээ хэдэн жил болоод шинэчилдэг юм бол?

-Манай улс л шинэчлэлт хийхгүй 14 жил болсон. Бусад улсууд тогтмол замын хөдөлгөөний дүрэмдээ шинэчлэлт хийж байдаг.ОХУ тухайн үеийн замын хөдөлгөөний нөхцөл байдалдаа уялдуулж замын хөдөлгөөний дүрэмдээ жил бүр шинэчлэлт хийдэг.

-Өмнөх замын хөдөлгөөний дүрмээс одоо хэрэгжихэд учир дутагдалтай байсан заалтууд юу байна?

-Замын хөдөлгөөний дүрэмд тээврийн хэрэгсэл жолоодож буй үедээ гар оролцоотой гар утас ашиглахыг хориглоно гэсэн байдаг. Автомашин барьж буй жолооч гарын оролцоотой утас ашиглах гээд байдаг. Гэтэл одоо технологи хөгжөөд таб зэрэг гар утас орлох зүйлээр хүмүүс бүх зүйлээ амжуулдаг болсон. Гэтэл таб нь утас биш учраас тухайн жолоочийг торгоход хуучин Замын хөдөлгөөний дүрэм нь учир дутагдалтай байсан. Иймд тухайн жолоочийн зөрчлийг таслан зогсоох боломжгүй байсан гэсэн үг. Иймэрхүү нийгэм цаг үеэ дагаж өөрчлөгдсөн маш олон зүйлийг шинэчилсэн замын хөдөлгөөний дүрэмд оруулсан байгаа.

Шинэчилсэн замын хөдөлгөөний дүрмийг найруулахад Замын цагдаа нарын саналыг хэрхэн тусгасан бэ?

-Шинэчилсэн “Замын хөдөлгөөний дүрэм”-ийн төслийг замын цагдаагийн албаны бие бүрэлдэхүүн, бусад холбогдох аж ахуйн нэгж байгууллагатай хамтарч найруулсан. Мөн олон жил Замын цагдаагаар ажиллаж буй алба хаагчид энэхүү шинэчлэгдсэн дүрмийн найруулгыг хийхэд оролцсон. Замын цагдаа нар энэхүү дүрмийг өөрсдөө маш сайн мэдэж судалсан байх ёстой. Иймд Замын цагдаагийн алба хаагчид энэ чиглэлээр сургалтын ажил эхэлж байгаа. Уг сургалтад Замын цагдаагийн албаны бүх албан хаагчид 14 хоногийн хугацаанд хамрагдана. Дараа нь хөдөө орон нутгийн замын цагдаагийн алба хаагчид сургалт явуулахаар төлөвлөсөн байгаа. Мөн иргэд, жолооч нартаа ирэх аравдугаар сараас замын хөдөлгөөний шинэчилсэн дүрмийг танилцуулах ажил шат дараатайгаар хийгдэх болно.

-Замын хөдөлгөөний шинэчилсэн дүрмээс тодруулбал?

-Сүүлийн үед ямар л шинэ нөхцөл байдал үүснэ, тэр бүгдийг замын хөдөлгөөний шинэ дүрэмд суулгаж өгөхийг зорьсон байгаа. Зам тээврийн осол, хэрэг, тээврийн хэрэгслийн хурдаас шалтгаалсан ослыг бууруулах, жолооч, явган зорчигчийн амь насыг хамгаалах, хүүхдийг зам, тээврийн осолд өртөхөөс хамгаалах, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд замын хөдөлгөөнд аюул, бэрхшээлгүй оролцох нөхцөлийг хангах, түгжрэлийг багасгах зэрэг чиглэлээр нэмэлт, өөрчлөлт оруулсан. Тухайлбал хурдаас шалтгаалсан ослыг бууруулах үүднээс “Замын зэргэлдээх нутаг дэвсгэр, ялангуяа явган хүний хөл хөдөлгөөн ихтэй үзвэр, худалдаа, үйлчилгээний талбай зэрэг газар цагт 20 километрээс илүү хурдтай явахыг хориглоно” гэж тусгасан. Мөн Орон нутгийн зам дээр малчид малаа тууж гаргадаг. Тухайн мал нь замаас гарахгүй, үзэгдэх орчин хязгаарлагдмал зэрэг шалтгаануудаас зам тээврийн осол гардаг. Үүнд малчин болон жолоочид нь хариуцлага хүлээлгэдэггүй байсан. Шинэчилсэн дүрмээр авто замаар хөндлөн мал тууж гарч буй малчинд үүрэг хүлээлгэсэн байгаа. Тухайн малчин малын хоёр талаар гэрэлтүүлэг буюу гэрэл ойлгогчоор жолоочид дохио өгөх ёстой. Ингэсний дараа малаа замаар эгц хөндлөн тууж гарах үүргийг хүлээнэ. Хэрвээ ойлгогч хэрэглэхгүй авто замаар мал тууж гарч байгаад автын осол гарсан тохиолдолд малчинд хариуцлага хүлээлгэнэ гэсэн байгаа. Энэхүү замын хөдөлгөөний шинэчилсэн дүрмийг зөрчвөл тухайн жолоочийг Зөрчлийн тухай хуульд зааснаар торгох, хариуцлага хүлээлгэх болно.

-Хүүхдийг буруу тээвэрлэснээс авто тээврийн ослоор амь насаа алдах тохиолдол их байгаа. Үүний талаар замын хөдөлгөөний шинэ дүрэмд тусгасан уу?

-Эцэг эхчүүд маань хүүхдээ машиндаа харилцан адилгүй тээвэрлэдэг. Зарим нь зориулалтын хүүхдийн суудал байгаа ч “хүүхэд уйлж байна” гэсэн шалтгаанаар буруу тээвэрлэж байна.

Мөн хүүхдийн суудлыг ихэвчлэн жолоочийн хажуу талын суудалд байрлуулдаг нь буруу юм. Бага насны хүүхдийн суудлыг машины баруун хойд талд хойш нь харуулан байрлуулах нь хамгийн аюулгүй тээвэрлэлт юм. Ингэж байрлуулсан тохиолдолд машин хүчтэй тоормослоход хүүхдэд үзүүлэх доргилт бага байдаг. Сүүлийн үед зам тээврийн ослоор хүүхэд амиа алдаж буй гол шалтгаан нь буруу тээвэрлэлт болоод байгаа. Өнгөрсөн оны байдлаар 55 хүүхэд зам тээврийн ослоор нас барсан. Үүний 45 нь хүүхэд нь эцэг эхтэйгээ орон нутгийн замд буруу тээвэрлэгдэж явахдаа амь насаа алдсан байдаг. Хүүхэд эмзэг, туяхан учраас зам тээврийн ослоор гэмтэж бэртэх өндөр эрсдэлтэй байдаг. Шинэ зам тээврийн дүрэмд “Долоон нас хүрээгүй хүүхдийг насанд хүрсэн харгалзах хүнгүйгээр тээврийн хэрэгсэлд үлдээхийг хориглоно.10 хүртэлх насны хүүхдийг тээвэрлэхдээ биеийн жин, өсөлтөд нь тохирсон зориулалтын нэмэгдэл суудал буюу хамгаалах хэрэгсэл ашиглана” гэсэн байгаа.

Замын хөдөлгөөний шинэчлэгдсэн дүрмээс түүвэрлэн хүргэж байна.

Явган зорчигч нь зорчиххэсгээр явж байхдаа утсаар ярихыг хоригложээ

Явган зорчигчийн амь нас, эрүүл мэндийг хамгаалах нэмэлт шинэчилсэн дүрмүүдээс хүргэж байна.Нэгдүгээрт,явган зорчигч нь зорчих хэсгээр явж байхдаа утсаар ярих, гар утас болон түүнтэй ижил төстэй тоглоом, хэрэгсэл оролдож ширтэх, зохицуулагчийн шүглийн чимээ, бусдын дуут дохио, анхааруулгыг сонсох боломжийг хязгаарласан чихэвч зүүх, ном, сонин гэх мэт зүйл унших, зорчих хэсэг дээр дугуйт тэшүүр, дугуйт хавтан болон түүнтэй ижил төстэй, биеийн тамир, спорт, тоглоомын зориулалттай хэрэгслээр явахыг хориглосон байна. Хоёрдугаарт, жолооч гэр хороолол болон хотхон дотор гүйцэж түрүүлэх үйлдэл хийхийг хориглоно. Гуравдугаарт, жолооч явган хүний гарцаар гарч байгаагаас гадна мөн гарахаар завдаж байгаа явган зорчигчид зогсож зам тавьж өгөх үүрэг хүлээнэ.

Долоон нас хүрээгүй хүүхдийг харгалзаххүнгүйгээр тээврийн хэрэгсэлд үлдээхийг хоригложээ

Хүүхдийг зам, тээврийн ослоос хамгаалах зарим шинэчилсэн дүрэм. Нэгдүгээрт,”Хүүхэд тээвэрлэж яваа тээврийн хэрэгсэл” таних тэмдэг бүхий автобуснаас хүүхэд буулгах, түүнд суулгах үедээ ослын дохионы гэрлээ асааж байх, тус автобусанд ойртон ирсэн жолооч хурдаа хасаж анхаарал болгоомжтой явах, хүүхдүүд зам хөндлөн гарч байвал зогсож урьдчилан өнгөрүүлэхээр болжээ. Хоёрдугаарт, замын хөдөлгөөнд жагсаалаар оролцож яваа хүүхдийн тоо дөчөөс олон бол жагсаалын зөвхөн урд болон ардаас гадна дунд хэсэгт нь насанд хүрсэн хүн хамгаалж явна.

Гуравдугаарт, хүүхэд тээвэрлэх автобусан доторх суудал бүрийг хамгаалах бүсээр тоноглосон байх шаардлагатай.

Дөрөвдүгээрт, долоон нас хүрээгүй хүүхдийг насанд хүрсэн харгалзах хүнгүйгээр тээврийн хэрэгсэлд үлдээхийг хоригложээ.Тавд, 10 хүртэлх насны хүүхдийг тээвэрлэхдээ биеийн жин, өсөлтөд нь тохирсон зориулалтын нэмэгдэл суудал буюу хамгаалах хэрэгсэл ашиглана.

Өөрийн үйлдлийг хянахчадваргүй хөгжлийн бэрхшээлтэй хүнийг харгалзаххүнгүйгээр замын хөдөлгөөнд явганаар оролцуулахыг хоригложээ

Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийг аюул бэрхшээлгүй замын хөдөлгөөнд оролцох нөхцөлөөр хангах дүрэм. Нэгдүгээрт, харааны бэрхшээлтэй хүний цагаан таяг нь харанхуй үед гэрэл ойлгодог буюу гэрэлтдэг гадаргуутай байх шаардлагыг тусгажээ. Хоёрдугаарт, явган зорчигчийн гэрлэн дохио харааны бэрхшээлтэй хүмүүст явган хүний гарцын байршлыг мэдэгдэх нэмэгдэл дуут дохиотой байж болно.

Гуравдугаарт,“Тулгуур эрхтний бэрхшээлтэй хүн” таних тэмдэг бүхий тээврийн хэрэгсэл нь замын хориглох тэмдгүүдийн 2.2 «Хөдөлгөөн хориотой», 2.3 «Механикжсан тээврийн хэрэгслийн хөдөлгөөн хориотой», 2.28 «Удаан зогсох хориотой» тэмдгүүдийн үйлчлэлд хамаарахгүй.

Дөрөвт,“Сонсголын бэрхшээлтэй жолооч”-ийн таних тэмдгийн дүрсийг “цэнхэр дэвсгэртэй дөрвөлжин дотор цагаан өнгөөр сонсголын бэрхшээлийг илэрхийлэх олон улсын дүрсэн тэмдэглэгээг зурна” өөрчлөхөөр болжээ Тавд, Өөрийн үйлдлийг хянах чадваргүй хөгжлийн бэрхшээлтэй /сэтгэцийн өвчтэй/ хүнийг харгалзах хүнгүйгээр замын хөдөлгөөнд явганаар оролцуулахгүй.

Хот хоорондын болон аялал, жуулчлалаар явахавтобусан доторхсуудал бүрийг хамгаалахбүсээр тоноглосон байхшаардлагатай

Зорчигчийн амь нас, эрүүл мэндийг хамгаалах шинэчилсэн дүрэм. Нэгдүгээрт,зогсож байгаа тээврийн хэрэгслээс зорчих хэсэг талд ачаа буулгах, ачих, тэр талын цонхоор биеэ болон бусад зүйл гаргахыг тээврийн хэрэгслээр зорчигчид хориглов.

Хоёрдугаарт, автобусаар зорчигчийн аюулгүй байдлыг хамгаалах үүднээс хаалгыг жолоочийн суудлаас удирддаг бол гүйцэд зогсоогүй байхдаа хаалга нээхийг хориглоно.

Гуравдугаарт, зорчигчийг суурин газрын доторх чиглэлийн тээврийн хэрэгслээр тээвэрлэхээс бусад тохиолдолд зогсоогоор нь тээвэрлэхийг хориглосон байна.

Дөрөвдүгээрт, хот хоорондын болон аялал, жуулчлалаар явах автобусан доторх суудал бүрийг хамгаалах бүсээр тоноглосон байх шаардлагыг нэмжээ.Трактор болон өөрөө явдаг машин, механизмд зорчигч тээвэрлэхийг хориглолоо.

Тавдугаарт, жолоочийн өвөр дээр, эсвэл суудлын ба ачааны автомашины жолоочийн бүхээгт зорчигчийн өвөр дээр хүн тээвэрлэх, өөрийн үйлдлийг хянах чадваргүй (согтуурсан, мансуурсан гэх мэт) хүнийг урд суудалд, эсвэл жолоочоос өөр харгалзаж хамгаалах хүнгүйгээр тээвэрлэхийг хоригложээ

Харанхуй үед замын гэрэлтүүлэггүй хэсэгт болон үзэгдэлт хангалтгүй нөхцөлд малыг замын дагуу тууж явахыг хориглосон байна

Тээврийн хэрэгслийн хурдыг замын хөдөлгөөний шинэ дүрэмд дараах нэмэлт зүйлийг хориглосон байна. Нэгдүгээрт,Замын зэргэлдээх нутаг дэвсгэр, ялангуяа явган хүний хөдөлгөөн ихтэй үзвэр, худалдаа үйлчилгээний талбайд цагт 20 километрээс илүү хурдтай явахыг хоригложээ.

Хоёрдугаарт, “Харанхуй үед замын гэрэлтүүлэггүй хэсэгт болон үзэгдэлт хангалтгүй нөхцөлд малыг замын дагуу тууж явахыг хориглолоо. Зайлшгүй тохиолдолд замын дагуу хоёр тийш тээврийн хэрэгсэл ирэх зүгт гэрэл (дэнлүү) буюу гэрэл ойлгуур барьсан хүн хашиж гаргана” гэж заажээ.

Гуравдугаарт, “Хүний амь нас, эрүүл мэнд, эд хөрөнгөнд ноцтой хохирол учирсан байж болзошгүй зам тээврийн ослын тохиолдол харсан даруйд очиж тусламж үзүүлэх, цагдаагийн байгууллагад яаралтай мэдэгдэх”, “зам тээврийн осол, байгалийн гамшиг болон бусад аюул, эрсдэлд өртөж болзошгүй нь илэрхий байдалтай саатаж зогссон (зайлшгүй зогсолт хийсэн) жолоочийн дохиогоор зогсож, бололцоотой тусламж үзүүлэх” гэсэн заалтыг нийт жолоочид үүрэг болгожээ.

Дөрөвдүгээрт, Мопедын жолоочид хамгаалах малгай өмсөх, мөн хамгаалах малгай өмсөөгүй зорчигч тээвэрлэхгүй байхыг үүрэг болгосон байна.

Уулзварыг бүрэн гүйцэд нэвтрэн гарахболомжийг хязгаарласан түгжрэл, саатал бий болсон үед жолооч уулзвар руу орохыг хоригложээ

Түгжрэлийг багасгах үүднээс шинэ замын хөдөлгөөнд дараах дүрмийг нэмэлтээр оруулсан байна. Нэгдүгээрт, суудлын таксинд нэгдүгээр эгнээгээр зорчихыг зөвшөөрчээ.

Хоёрдугаарт, зарим уулзварт баруун гар тийш эргэх тээврийн хэрэгслүүдийн хөдөлгөөнийг байнгын нээлттэйгээр зохион байгуулах эрх зүйн зохицуулалттай болжээ.

Гуравдугаарт, эгнээний хилийг тэмдэглэсэн зорчих хэсэг дээр жолооч тээврийн хэрэгслээрээ тухайн эгнээг голлож явна.

Тавдугаарт, нийтийн тээврийн автобус, троллейбуснууд буудлын талбай руугаа бүрэн гүйцэд орж зогсож байхыг үүрэг болгосон байна.

Зургадугаарт,Уулзварыг бүрэн гүйцэд нэвтрэн гарах боломжийг хязгаарласан түгжрэл, саатал бий болсон үед жолооч уулзвар руу орохыг хоригложээ.

Эдгээр Замын хөдөлгөөний дүрмийн шинэчилсэн найруулгыг хэрэгжүүлэхэд Улсын төсвөөс нэмэлт санхүүжилт шаардлагагүй юм байна.