Улстөрчдийг дөрөв ангилчихмаар санагддаг. Олны анхаарлыг татаж байвал ямар ч том сэдвийг барьж аваад сенсаци дуулиан тарьж манаргадаг, хийж буй үйлдэл, хэлж байгаа яриа хэл нь ирэх жилийн сонгуульд яажшуухан амь тэсч үлдэх вэ гэсэн ганцхан зорилготой хэсэг байна. Харин хоёр дахь хэсэг нь эсрэгээрээ нам жим, мэдэх юм байвал сулхан дуугарчихаад, аль нэг фракцийн нөмөр дор амьдарцгаадаг. Хэнд ч нэмэргүй, хэнд ч гайгүй амьдардаг энэ хэсгийнхний уг гарлыг нь хөөхөөр ихэвчлэн цүнх баригчаас карьераа эхэлсэн ажиглагддаг. Гурав дахь хэсэг нь лидерүүд. Ард түмэн, улс орны эрх ашиг, хувийн амбицаа ялгаж эрэмбэлж чаддаг, өндөр боловсролтой, товчхондоо түүчээлэгчид. Дөрөв дэх хэсгийн хувьд илүү хүндэтгэлтэй хандах учиртай бүлгийнхэн. Хийсэн ажилтай, юуны төлөө зүтгээд яваагаа мэдэрчихсэн, тэгсэн хэр нь хөшигний цаана амьдардаг хэсгийнхэн. Ер нь хүн төрөлхтний түүхэнд гэгээ татуулсан үйл ажил хийсэн хүмүүсийн намтрыг сөхөхөөр ихийг мэдэх хэрээр илүүг ярилгүй аж төрдөг хандлага анзаарагддаг юм. Элдвийг ярих завгүй их ажил дунд буцалж явдаг учраас тэр л дээ. Улстөрчдийн энэ хэсгийг олонд таниулах, хийсэн зөв ажлыг нь нийгэмд мэдрүүлэх үүрэг сэтгүүлчдийн өмнө бий. Зүгээр нэг магтан дуулах, пиардах өнгөц зорилгоор биш санаж сэдэж яваа нь улам өргөжвөл улсад хэрэгтэй хүмүүс учраас хөшигний наана, тайзан дээр гаргаж ирэх хэрэгтэй гэсэн санаагаар унагаж байгаа үг л дээ. Энэ хэсэгт зүй ёсоор багтах залуус АН, МАН-ын аль алинд байгаа. Олны өмнө гаргаж ирэх учиртай залуусын нэг нь Сүхбаатар аймгийн ИТХ-ын дарга Б.Мөнхбат. Тэр улс төрд шинэ кадр биш. Бага залуугаасаа улс төрд нэлээд идэвхтэй зүтгэсэн улстөрчдийн нэг.
Түүний философи их энгийн. “Жалга довны үзэл гаргалаа гэсэн яриаг ойлгодоггүй юм. “Эх орон нутаг уснаас эхэлдэг” гэсэн айхавтар үг бий. Хүн бүр амьдарч байгаа орон нутгаа зөв хөгжүүлээд явчихвал улс хөгжих асуудал биш. Би Сүхбаатар аймгийнхаа төлөө зүтгэсээр ирсэн. Цаашид ч зүтгэсээр байх болно” гэж ярьдаг юм. Зүгээр нэг ухаантай ярих нэг хэрэг, зүтгэж хийгээд зөв ярьдаг бол өөр хэрэг. Тэр зүтгэж хийгээд ухаантай ярьдаг хэсэгт нь өлхөн багтах улстөрч. Сүхбаатар аймгийн нутгийн зөвлөлийг цөөхөн алдартай хүмүүсээр удирдуулсан, идэвхтэй нөлөөгүй үед нь орж ажиллаад хүрээ цараатай нутгийн зөвлөлүүдийн нэг болгосныг нь сайн мэдэх юм байна. Нутгийн зөвлөлийг алдартай хүмүүс толгойд нь суусан, гаднаас нь харахад өнгө зүс сайтай гоё сувинер шиг санадаг, сэтгэдэг хандлага өнөө ч хүчтэй анзаарагддаг. Сүхбаатар аймгийн Нутгийн зөвлөлийн нарийн бичгийн даргаас эхлээд тэргүүнийг нь хүртэл хийж явсан Б.Мөнхбатаар овоглосон санаа шийдэл өчнөөн. Нутгийн зөвлөлдөө ид хийж бүтээж яваа залуусыг татаж чадсан учраас өнөөдөр Сүхбаатарын нутгийн зөвлөл нөлөө ихтэй нутгийн зөвлөлүүдийн тоонд багтаж байна. Бизнес эрхэлдэг залуусаа нэгтгэж, уулзуулж, ажил хэрэгч яриа өрнүүлэх боломж олгож, нутаг орныхоо төлөө зөв зүйл сэдэж хийхэд нь дэм нөлөө үзүүлнэ гэдэг нутгийнхаа хөгжлийг улсын хөгжил гэж харсан хүнээс л гарах ухаан.
Тэр сүүлийн үед нэг “эсэргүү” санаа гаргачихаад ажил болгох гээд зүтгэж яваа. “Сайн малчин гэсэн шагналыг малын тоо толгой харж өгдгөөсөө татгалзмаар байна. Малын чанарыг нь харж өгдөг болох хэрэгтэй. Аймагтаа тийм шагнал бий болгоно” гэж ярьсныхаа дараахан “Мөнгөн унага” гэсэн шагнал сэдчихсэн явсан. Аймгийн сайн малчны шагнал гардуулах журмын төсөлд өөрчлөлт оруулах санал гаргаад байгаа юм билээ. ИТХ-ын нэрэмжит “Мөнгөн унага” шагналыг жилд гурван малчинд өгнө гэсэн тов тодорхой санаа шийдлийг нь нутгаа гэсэн сэтгэлтэй олон хүн толгой дохин дэмжих байх. Сүхбаатар адуу олонтой аймгуудын нэг. Сүүлийн үед гаднаас адуу ихтэй оторлох болсон тал анзаарагддаг. “Тэр сайдын 1000 адуу, энэ захирлын 1000 адуу” гэж нутгийн өөр зуураа ярьцгаагаад удаж байна. Морины соёлоороо түүчээлдэг, хурдан морины алтан өвтэй Сүхбаатар аймгийнхны хувьд адууны олонд шүтдэггүй. Цөөхөн хурдан адуутай, тэрийгээ үнэ хүргэн арилжаалж Монголын хурдан морины өв уламжлалыг таслахгүй авч яваа улс. Цөлжилтөд ямаан сүрэг онцгой нөлөө үзүүлдэг бол, бэлчээрийг талхагдуулдаг нь адуун сүрэг. Ер нь ямар ч зүйлийн тун нь хэтрэхээрээ том эрсдэл авчирдаг л даа. Ган ихтэй, бороо хур багатай жил Сүхбаатар аймгийн баруун талын сум өвс ч үгүй болж, хонь нь хулгана барьж идсэн эмзэглэмэээр явдал дуулдаж л байсан. Б.Мөнхбаттай саяхан уулзахад “Мянган адуу, 5000 хоньтой хүнийг сайн малчин гэж өргөмжлөх нь бодлого талаасаа зөв хандлага биш. Мөнгөн унага шагналаа малаа чанаржуулсан малчдад өгнө” гэж ярина лээ. Хийнэ гээд зүтгэсэн л бол ард нь гардаг чанарыг нь эртнээс хараад мэдчихсэн учраас эргэлзэх юм алга. Удахгүй Сүхбаатарын малчид малаа чанаржуулж, түүний санаачилсан “Мөнгөн унага”-ын эзэн болохын төлөө явцгаах байх. Нэг аймаг нь ийм зөв бодлого бариад ирэхээр Засгийн газраас жил бүр шалгаруулдаг “Сайн малчин” шагналын хандлага ч өөрчлөгдөж таарна. Нутгийн хөгжлөөс улсын хөгжил гээд зүтгэж яваа Б.Мөнхбатын философийн өгөөж нь энэ л дээ.
Бас нэг эсэргүү санааг нь онцлохгүй орхиж болохгүй. Отрын бүс нутгийг доройтуулж байгаа малаас малын хөлийн татвар авъя гэчихсэн явсан. Сонгогчдоосоо эмээсэн улстөрчдийн зүрхэлж хэрэгжүүлж чадахгүй яваа асуудлын нэгийг аймгийн ИТХ-ын дарга хэрэгжүүлэхээр шийдчихсэн бас л том амбиц шүү. Улс даяар хэрэгтэйг гайхаж ярьдаг ч ажил болдоггүй малын хөлийн татвар Сүхбаатар аймагт харин хэрэгжчих байх. Өнгөрсөн долоо хоногт нэг уулзахад мань эр “Малаа туугаад ирдэг хүмүүсээс ийм татвар авах санал гаргачихаад байгаа. Харин малаа зарчихаад Сүхбаатараас мал худалдаж аваад амьдарвал татварын асуудал ярихгүй” гэж сонирхуулна лээ. Наанаа аймгийн хэмжээний асуудал юм шиг хэр нь цаанаа бэлчээрийн талхагдлын эсрэг маш том амбиц мөнөөсөө мөн.
Сүхбаатар адууны орон, монгол адууны соёлыг тээсээр өнөөг хүрсэн аймаг. Тэр утгаараа яах аргагүй монгол адууны өв соёлын төв. Б.Мөнхбатын зорьж яваа бас нэг том санаа нь энэ. Тэр аймгаа монгол адууны өв соёлын төв болгох санааныхаа хүрээнд багагүй ажил амжуулчихсан яваа. Монгол адуунаас холдсон сумдаа хамруулсан “Мөнгөн унага” адууны фестиваль зохион байгуулна гэдэг алсыг харсан том санааны автор нь Б.Мөнхбат. Өнгөрсөн тавдугаар сард түүний санаачилгаар аймгийн удирдлагууд, уяачид, мэргэжлийн байгууллагууд, эрдэмтэд, судлаачдын маш том бүрэлдэхүүнтэй баг Сүхбаатар аймгийг монгол адууны өв соёлын төв болгох тухай хэлэлцүүлэг өрнүүлсэн юм. Үр дүнтэй, сонирхолтой, гарц шийдэлтэй хэлэлцүүлэг болсон.
Эдийн засаг хэцүү үед “Жавхлан шарга” ТББ байгуулж сурагчдын дунд олимпиад зохиож, улсад шалгарсныг нь тусгайлан бэлдэж, цас зуд боллоо гэхэд хандивын тоглолт зохион байгуулж, тусгай сэтгүүлүүд хэвлэж, ер нь аймаг руугаа хандсан том ажлуудын эхлэлийг тавьсан хүн бол хөргийн маань эзэн. Зарим ажил нь өнөө ч үргэлжилсээр яваа. Гадаадын иргэн харьяатад ажиллах үедээ ч зүгээр суугаагүй. Гадны хөрөнгө оруулалттай газрын тосны компани ажилчдаа урд хөршөөс зүгээр шахуу оруулж ирж ажиллуулж байсныг нь хөдөлмөрийн виз болгуулж, Монголд төлөх мөнгөн урсгалыг нэмж, визний төлбөр гэж овоо хэдэн төгрөгийг аймгийнхаа Төрийн санд оруулж чадсан түүх түүний намтарт бий. Тухайн үед хэрийн аавын хүү зориглож хийхээргүй аргаар хийсэн нь анхаарал татаад байдаг. Улсын төсөвт багагүй мөнгө оруулдаг газрын тос олборлогч том компанийн ажлыг гурав, дөрвөн хоног зогсоож “том толгойл”-сон их эр.
Ер нь очсон газар бүртээ эсэрүү санаа гаргаж, шинэ шийдэл хайж явдаг нь түүний төрөлхийн чанар. Бас л нэг удаагийн яриа хөөрөөний үеэр “Залуу хүн шинийг санаачлахдаа хойрго байх нь гунигтай, харамсалтай үзэгдэл. Шинэ санаа оноо бодож олоод гялалзаад ирэхээр атаархал, хонзогнол, нас, албан тушаал, фракцийн дарамт ирдэг учраас тэгдэг тал анзаарагддаг. Гэхдээ алийн болгон айж сүрдэж, амьгүй мэт, ямар ч зорилгогүй амьдрах вэ дээ. Залуу насандаа хийе гэснээ зориод зүтгээд хийчихдэг байх хэрэгтэй. Ер нь миний амьдралдаа барьдаг гол зарчим энэ. Манайханд нэг муухай чанар их тод ажиглагддаг. Энэ хэзээ ийм байсан юм бэ гэх хандлагад би ясны дургүй. Ингэж атаархаж хандсанаас, яаж үүн шиг мундаг болох вэ гэж урагшлах учиртай биз дээ. Хөгжсөн улсын иргэд яг ийм хандлагатай амьдардаг” гэж ярьсан нь санаанд тод үлджээ. Үнэн үг сэтгэлд ойр учраас тэр байх.
Б.Мөнхбатын ээлжит “эсэргүү санаа” нь амьгүй Иргэдийн төлөөлөгчдийн хурлыг амь оруулах. Уг нь иргэдийг төлөөлсөн хурал гэдэг хамгийн том байх ёстой газар. Иргэдээ дээдэлсэн улсын иргэдийн төлөөлөгчдийн хурал нь нөлөөтэй, жинтэй, хүчирхэг байж иргэний төлөө гэсэн төрийн бодлого жинхэнэ утгаараа хэрэгжинэ гэдэг талаас нь харвал түүний санааг үгүйсгэх аргагүй. Орон нутгийн ИТХ-ууд эдийн засгийн ямар ч эрх мэдэлгүй, жилдээ хэдхэн удаа хуралддагийг эс тооцвол хийх ажилгүй шахам, төрийн захиргааны үйл ажиллагаанд биечлэн оролцох боломжгүй жижигхэн газар болсон нь үнэн л дээ. Олуулаа нэгдээд хуралдахаар том эрх мэдэлтэй болж хувирдаг, бусад үед нь аймгийнхаа хөгжилд ямар ч оролцоогүй болчихдог хачин бүтцийг өөрчлөх санаа нь олны дэмжлэг авах байх аа.
Б.Мөнхбатын эсэргүү санаа ер нь хэзээ ч дуусахгүй байх. Тулгуур төв яриад хөгжихгүй гэж тасхийтэл хэлчихсэн хүн одоогоор түүний үеийнхэн дунд алга. “Манай аймгийнхан эрүүл мэндийн чанартай үйлчилгээ авч чадахгүй байна. Улсаас бодлогоор дэмжиж өгсөн төсөл, мөнгө зүүн бүсийн хөгжлийн төв гээд Дорнод руу явчихдаг. Сүхбаатарчууд яг үнэндээ Дорнод руу очиж үйлчилгээ авдаггүй, Улаанбаатар хот л барааддаг. Тэгээд ч Дорнодод сайн эмч энэ тэр гээд хүний нөөц, техник технологи асуудалтай хэвээр байгаа. Тулгуур төв гэж харж бодлогоо явуулах нь хэр оновчтой вэ гэдгийг эргэж харах цаг ирсэн. Би энэ санаагаа НҮБ-ын нэг мэргэжилтэнтэй уулзаад хэлэхэд тэгш бусын зарчим байгааг үгүйсгээгүй” гэж яриад тэр дараагийнхаа ажил руу яарсан. Наад өнгөндөө аймгаа гэсэн, цаад утгаараа улсаа бодсон түүний эсэргүү санаанууд ирэх жилүүдэд ажил болоод явна гэдэгт итгэмээр байна.
Хөрөнгийн биржийн өнөөдрийн арилжаагаар I, II, III ангиллын 22 хувьцаат компанийн 649,245 ширхэг хувьцаа арилжсанаас 10 компанийн хувьцааны ханш өсч, 5 компанийн хувьцааны ханш буурсан бол 7 хувьцаат компанийн ханш тогтвортой байлаа.
Нийслэлийн Засаг дарга бөгөөд Улаанбаатар хотын Захирагч С.Батболдын санаачлагаар “Хөгжлийн алтан гурвалжин” бодлогод нийслэлийн төвлөрлийг сааруулахад чухал нөлөө үзүүлэхүйц төвийн бүсийн аймгууд нэгдсэн билээ. Эдгээр аймгуудын нэг болох Сэлэнгэ аймгийн Шаамар суманд нийслэлийн Засаг даргаар ахлуулсан баг ажиллалаа.
