Month: August 2018

УИХ-ын гишүүн Б.Пүрэвдоржтой ярилцлаа.

---

-УИХ-ын ээлжит бус чуулганыг зарлан хуралдуулж 60 тэрбумын асуудлаар Нийтийн сонсгол явуулах ёстой гэсэн. Гэвч одоо АТГ-ын дарга Х.Энхжаргалыг солих эсэх асуудлаар Хууль зүйн байнгын хороо хуралдаж араас нь ээлжит бус чуулган зарлах ёстой гэх юм. Хууль зүйн байнгын хорооны гишүүний хувьд таны байр суурийг сонирхмоор байна?

-“Хууль зүйн байнгын хорооны хуралдааны ирц бүрдэнэ. Та хуралдаа ирж оролцооч ээ” гэж Хууль зүйн байнгын хорооны ажлын албанаас над руу утсаар ярьсан. Тиймээс би бүх ажлаа орхиод Ховдоос ирсэн. 60 тэрбумын асуудлаар байнгын хороо хуралдаж, ээлжит бус чуулган зарлан хуралдуулах ёстой юу, үгүй юу гэдэг хуулийн шаардлага байгаа эсэхийг хэлэлцэхээр байнгын хороо хуралдах юм байна гэж ойлгосон. Хэдийгээр 60 тэрбумын асуудал нийгмийн асуудал мөн ч зарим талаараа нам доторх зодоондоо МАН-ынхан 60 тэрбумыг ашиглаж байгаа юм. МАН парламентад үнэмлэхүй олонх шүү дээ. Тэр утгаараа Хууль зүйн байнгын хорооны 18 гишүүний 15 нь МАН-ын гишүүд байдаг. Намынхаа дотоод зодоондоо 60 тэрбумын гэх асуудлыг ашиглаж, бие биеэ намнаж байгаа бол байнгын хорооны ирцээ МАН-ынхан өөрсдөө эхлээд бүрдүүлэх ёстой. Миний хувьд МАН-ын дотоод зодоонд хүч нэмэх шаардлагагүй гэж үзээд байнгын хорооны ирц бүрдэхийг хүлээгээд өрөөндөө сууж байсан.

-Тэгээд 60 тэрбумын асуудал дээр байр сууриа илэрхийлэлгүй өнгөрөх байсан юм уу, та?

-Байнгын хорооны ирц бүрдээд хурал эхэлсэн бол би өөрийн байр суурийг илэрхийлэх байсан. Түүнээс хэн нэгнийг нь өмгөөлөөд нөгөөг нь буруутгаад байгаа юм алга. Байнгын хорооны хуралдаанаар 60 тэрбумын асуудлыг хэлэлцэнэ гэсэн ойлголттой иртэл хэлэлцэх асуудал нь өөрчлөгдсөн байсан л даа. Байнгын хороогоор ямар асуудал хэлэлцэхийг бидэнд танилцуулаагүй.

-Байнгын хороогоор 60 тэрбум биш, АТГ-ын дарга Х.Энхжаргалыг үүрэгт ажлаас нь чөлөөлөх эсэхийг хэлэлцэнэ гэж байсан. Байнгын хороо хуралдуулж, ээлжит бус чуулган зарлаж заавал хэлэлцэх ёстой юм уу?

-Намрын ээлжит чуулган эхлэхэд ердөө нэг сарын хугацаа үлдсэн. АТГ ажиллахгүй байна гэдэг шүүмжлэл нийгэмд бий. Гэхдээ өмнөх АТГ-аас илүү ажиллаж байгаа гэж хувь хүн талаасаа харж байгаа. Өмнө нь улстөрчийн захиалгаар хөдөлж, тэр хэрэг нь хэсэг хугацааны дараа замхардаг байсан нь үнэн. Сүүлийн үед АТГ-ын мэдээллийг сонсож байхад тодорхой албан тушаалтнуудыг шалгах явц идэвхжиж байна. Харамсалтай нэг зүйл нь өмнөх шигээ том загаснуудаа барьж чадахгүй хэвээрээ л байгаа шүү дээ.

Гэсэн ч тодорхой хэмжээнд авлига, албан тушаалын хэргүүд шалгагдаж байгааг харлаа. Нэг зүйлийг зориуд хэлэхэд З.Баянсэлэнгэ, Авто тээврийн үндэсний төвийн удирдлагуудын хэрэг байна. 50 сая төгрөгийн авлига авсан нь тогтоогдон шүүх рүү очиход шүүх таван сая төгрөгөөр торгоод явуулдаг. 970 гаруй сая төгрөгийн хохирол учруулсан асуудлаар шүүх рүү хэрэг нь шилжсэн хүнийг есөн сая төгрөгөөр торгосон. Цаашлаад прокурорын шатанд маш олон хэрэг хэрэгсэхгүй болоод өнгөрдөг. Ийм нөхцөлд АТГ-ын үйл ажиллагаа илүү өндөр түвшинд явах ёстой. АТГ-ын шалгасан хэргийг шүүхийн байгууллага үнэн зөвөөр нь шийдэж, авах ёстой ялыг нь оноогоод явах нь цаашдаа албан тушаалтнууд ийм хэрэг хийж болохгүй юм байна гэдэг дохио болох ёстой. АТГ байгуулагдсанаар албан тушаалтнууд айхгүй ч гэсэн аягүй болсон шүү. Илүү том авлига, албан тушаалын хэргийг огт шалгахгүй байгаа нь өмнө нь ч гэсэн АТГ-т байж л байсан.

-АН-ын бүлгээс Засгийн газрыг огцруулна гэж мэдэгдсэн. Үүний араас хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээг нэмнэ, эмч, сувилагч нарын цалинг нэмэгдүүлэхээр боллоо гэж Засгийн газар мэдэгдсэн даруй бараа бүтээгдэхүүний үнэ нэмэгдчихлээ?

-МАН тодорхой сүлжээтэй. Тэр сүлжээ нь нийгмийн хэсэг бүлэг цаашлаад хүн бүрт хүрдэг. Түүгээрээ үргэлж айдас, дарамтыг хүн бүрт үзүүлдэг. МАН эрх барьснаас хойш валютын ханш асар их өсч, бензин шатахууны үнийг хэдэн зуун төгрөгөөр нэмлээ. Үүнийг дагаад өргөн хэрэглээний бараа, бүтээгдэхүүний үнэ нэмэгдсэн. Энэ бүхэнд ард түмэн чимээгүй л сууж байгаа. Яагаад иргэд чимээгүй байна вэ гэхээр тэр сүлжээгээрээ хүн бүрийг дарамталж, дуугүй байлгах, айлгах ичээх зүйлийг байнга хийдэг. АН-ын үед бензиний үнэ 20-30 төгрөгөөр нэмэгдсэн бол ард түмэн босч, жагсаж хаа сайгүй тэмцэл өрнүүлэх байсан шүү дээ. Өнөөдөр тийм тэмцэл хаана байгаа юм. Уг сүлжээ нь байнга ажиллаж, хүн бүрийг ямар нэгэн байдлаар МАН-ыг, Засгийн газрыг эсэргүүцсэн үйл ажиллагаа явуулбал ямар нэгэн байдлаар дарамталдаг. Тиймээс ард түмэн айдсаасаа болоод өөрсдийнх нь амьдралд шууд нөлөөлж байгаа Засгийн газрын буруутай үйл ажиллагааг огт шүүмжлэхээ больсон.

-Засгийн газар хэр ажиллаж байна вэ?

-Засгийн газар муугийн муу ажиллаж байгаа. Эдийн засаг өсч байна гэдэг гоё зүйлийг ярьж, ард түмний тархийг угаах гэж оролдож байна л даа. Харамсалтай нь эдийн засаг тэдний гавьяагаар өсөөгүй юм. Уул уурхайн бараа бүтээгдэхүүний үнэ дэлхийн зах зээл дээр өссөний тусгал манай эдийн засагт эерэг дохио болсон. Түүнээс биш аж үйлдвэрийн бүтээгдэхүүн өссөнөөс эдийн засаг өсөөгүй. Өнгөрсөн хоёр жилийн хугацаанд бүтээн байгуулалтын ажил хийгдсэнгүй. Ганц жорлон ч босгосонгүй. Ардчилсан намын үед суурийг нь тавиад ажил нь явж байсан зүйлс өнөөдөр дуусангуут тэнд очиж тууз хайчилж байгаа юм шүү дээ. У.Хүрэлсүхийн Засгийн газрын хөрөнгө оруулалтыг нь шийдсэн ганц ч ажил эхлээгүй байна. Иргэд албан тушаалтнууд нь шударга байгаасай, хууль хүчний байгууллага нь шударга үйлчилдэг, ёс зүйтэй, иргэдийнхээ төлөө үйлчилдэг төртэй байгаасай гэж ард түмэн хүсдэг. Иргэдийн амьдралд ойр байгаасай гэдэг утгаар нь анх У.Хүрэлсүхийн Засгийн газрыг дэмжсэн. Харамсалтай нь иргэдийн итгэл түүний шударга ёс гэж ярьдаг үгтэй нь хамт хогийн жалганд орчихлоо. У.Хүрэлсүх албан тушаалд очихдоо арслан барс шиг юм ярьчихаад, албан тушаалд очоод хумсаа нуусан муур болсон.

-МАН-ын толхилцооны хөлд ард түмэн туйлдаж байна. Л.Оюун-Эрдэнэ гишүүн М.Энхболд даргатайгаа “дайн” зарлалаа. Үүний цаад учгийг юу гэж харж байна вэ?

-Би нэг зүйлийг ойлгохгүй байгаа юм. 60 тэрбумаар төрийг наймаалцах нь увайгүй үйлдэл. АТГ 60 тэрбумын хэргийг дахин шалгаж эхэлсэн. Л.Оюун-Эрдэнэ гэдэг УИХ-ын гишүүн хууль тогтоогч болохоос шүүгч биш. Үүнийг хуулийн байгууллага шалгах ёстой. Хуулийн байгууллагад нөлөөлж буй нөлөөлөл байна уу гэдэг нь эргэлзээтэй. Гэхдээ миний хувьд тодорхой хэмжээгээр хуулийн байгууллагад нөлөөлж байгаа гэж боддог.

Тэмцэл хийвэл Л.Оюун-Эрдэнэ шиг тэмцэл хийдэггүй юм аа. 60 тэрбумын эсрэг тэмцэж байна гэчихээд тодорхой бус албан бичиг өгчихөөр нь тэмцлээ зогсоодог байж болохгүй. У.Хүрэлсүхийн талынхан нь М.Энхболдынхоо талыг чимээгүй байлгах гэж явсан процесс бол 60 тэрбумын гэх асуудал. Өнөөдрийн өндөрлөгөөс эргээд харахад У.Хүрэлсүх Засгийн газраа унагаахгүй гэж хийсэн арга хэмжээ гэдэг нь нотлогдож байна. Тэмцсэн бол тэмцсэн шиг тэмц. Гэхдээ Л.Оюун-Эрдэнэ шиг хүн хүн дагаж навсагасан хүн тэмцдэггүй юм. Учир нь М.Энхболдыг маш хүчтэй байхад нь хэд хэдэн хүнийг албан тушаалд томилуулах гээд өрөөнийх нь үүдэнд хүлээж байсан хүн. Ерөнхийлөгчийн сонгуульд өрсөлдөхөд нь “Тань шиг сайн хүн байхгүй” гээд долоож байсан хүн. Ингэж байсан хүнийхээ эсрэг тэмцэнэ гэхээр тэмцэл нь хуурамч харагдаад байгаа л даа. Уучлалт хүссэн ч юм шиг, хүсээгүй ч юм шиг ганц бичиг авангуутаа бушуухан больж байгаа нь энэ тэмцэл тодорхой хэмжээнд өөр зүйлийн төлөө явж байсан нь харагддаг.

-Өөр зүйл гэдэг нь…

-32-ын бүлэг нь ээлжит бус чуулган хуралдуулж 33-ынхаа бүлгийн Засгийн газрыг огцруулж магадгүй гээд урьдчилсан байдлаар гал унтраах гэж Л.Оюун-Эрдэнэ нийгэмд сенсацитай сэдвийг барьж авсан. Хоёрын хооронд ийм юм хийгээд яваа болохоор нь Л.Оюун-Эрдэнийг дэмжихгүй байгаа юм. Ер нь явж явж Л.Оюун-Эрдэнэ нь У.Хүрэлсүхийгээ унагах түлхүүрийг атгачихаад гүйгээд яваа юм биш үү.

-Хэнтийн 42 дугаар тойргийн нөхөн сонгуулийг Үндсэн хуулийн Цэцээс Үндсэн хууль зөрчсөн гэх шалтгаанаар хойшлууллаа. Үүнийг хэрхэн харж байна вэ?

-Нөхөн сонгууль болох ёстой байсан. Сонгуулийн тухай хуулинд “Сонгуулийн жил төрийн албан хаагч ажлаа өгсөн байх ёстой” гэдэг заалт бий. Цэцийн шийдвэрийн дагуу бид жил бүр сонгуулийн жилтэй байх юм уу. Үндсэн хуулийн Цэц цэвэр улс төрийн шийдвэр гаргасан.

Хэнтий аймгийн 42 дугаар тойрог бүтэн хоёр жил УИХ-д төлөөлөлгүй байх, төрд үгээ хэлэх төрийн түшээгүй, тэр тойрогт хөрөнгө оруулалт татах, тэдний төлөө байнга санаа зовох хүнгүй боллоо. Энэ нь маш муу. Үндсэн хуулийн Цэц өөрсдийг нь томилсон субьектээс хамаарч тэдний талд шийдвэр гаргадаг. Тэд Ерөнхийлөгч, УИХ, Засгийн газар, Улсын дээд шүүхээс орсон саналын дагуу томилогддог. Тэр хүмүүстээ үйлчилдэг болсон.

-МАХН-ын зүгээс Н.Энхбаярыг нэр дэвшүүлнэ гэж байсан. Тэр бүү хэл “ялна” гэж мэдэгдсэн. Харин эрх баригчид намын дарга У.Хүрэлсүхийгээ нэр дэвшүүлнэ гэж ярьсан ч нэр дэвшихгүй гэдгээ намын дарга нь мэдэгдсэн. АН ямар амжилттай оролцох байсан бол?

-Нөхөн сонгууль болохоос үхтлээ айж байгаа ганц л хүн бий. Тэр нь МАН-ын дарга, Ерөнхий сайд Ухнаагийн Хүрэлсүх гэдэг хүн. Хэрэв нэр дэвших юм бол ялагдана. Дэвшихгүй бол “Эр зориггүй улс төрийн намын дарга” нэр зүүхийн сацуу Засгийн газар огцорч, намын даргаа өгөх нөхцөл байдалд орно. Монгол Улсын 42 дугаар тойрогт нөхөн сонгууль битгий болоосой гэж хүсч буй цорын ганц хүн нь У.Хүрэлсүх гэдгийг дахин хэлье. Тиймээс Үндсэн хуулийн Цэц рүү нөлөөлж нөхөн сонгуулийг зогсоосон. Ганц хүний албан тушаал, эрх ямба, рейтинг унах вий гэдгээс болж бүхэл бүтэн төрийн сонгууль хойшилж, 42 дугаар тойргийн иргэд хохирдог байж болохгүй. Ийм хүний төлөө үйлчилдэг Үндсэн хуулийн Цэц гэж байж болохгүй.

Нөхөн сонгуульд Н.Энхбаяр ялна гэсэн баталгаа байхгүй. Ардчилсан нам ялна. Ялахын төлөө бүх хүчээ дайчилна. Тиймээс манай нам нөхөн сонгууль болоосой гээд есөн гишүүнээ 10 гишүүн болгохын төлөө явах байсан.

-2020 оны сонгууль хүртэл 42 дугаар тойрог төрд төлөөлөх хүнгүй болох нь ээ?

-Ард түмний эсрэг шийдвэрийг Цэц гаргасан. Сонгуулийн тухай хуулиар нөхөн сонгуулийг жил бүрийн аравдугаар сарын эхний долоо хоног, зургадугаар сарын сүүлийн долоо хоногт явуулахаар хуульчилсан. Ирэх жилийн зургадугаар сард нөхөн сонгууль явуулна гэдэг бараг худлаа. Тиймээс 42 дугаар тойрогт нөхөн сонгууль болохгүй байх. Намрын чуулган эхлэнгүүт зургадугаар сарын сүүлийн долоо хоног гэдгийг наашлуулах ямар боломж байгааг судалж үзээд, хуулийн төсөл өргөн барих ёстой.

-Та тойрогтоо ажиллаж байгаад ирсэн. Иргэдийн санаа оноо юу байна?

-Би сар гаруйн хугацаанд Ховд аймагт өөрийн тойрогтоо очиж ажиллаж байгаад ирлээ. Миний хувьд хаврын чуулганы дараа байнга очиж тойргийнхоо сум, багт хүрч УИХ-аас гарсан хууль тогтоомж, шийдвэр, хйисэн ажлаа танилцуулдаг уламжлал бий болсон. Зуны цагт иргэд зусландаа буучихдаг тул өөрийнхөө хийж байгаа ажлыг хүргэхийн тулд зайлшгүй өрх бүрт очих шаардлагатай. Өөрийн тойрог гэлтгүй Ховд аймгийнхаа бусад сум, багаар явсан. Малчдынхаа хотонд очиж тэдний санаа бодлыг сонсох нь чухал байдаг. Нөгөөтэйгүүр малчид телевиз үздэг, сошиал их хэрэглэдэг болсон тул нэг үеэ бодоход мэдээлэл сайтай болсон л доо. Зөв мэдээллийг нь баталгаажуулж, буруу мэдээллийг нь тайлбарлахаас эхлээд ажил ундардаг.

-Иргэд төр засгийнхаа үйл ажиллагаанд сэтгэл ханамжтай байж чадаж байгаа болов уу?

-Төр засаг хангалтгүй ажиллаж байгаа гэдгийг хүн бүр хэлж байна. Ялангуяа МАН 2016 онд сонгуульд орохдоо “Монгол хүн бүр 15 сая төгрөгийн өртэй болсон” гэж пиардан, иргэдийг айлгаж байж сонгуульд ялсан. Харамсалтай нь тэд өнөөдөр ганц ч ажил хийгээгүй байхад иргэн бүр 23 сая төгрөгийн өртэй болсон байгаа юм. Аймаг, суманд ганц ч барилга бариагүй байж бидний өр яагаад ингэж нэмэгдээд байгаа юм бэ гэдгийг иргэд хамгийн их ярьж байна. Иргэдийн зүгээс “Аль ч нам гараад нэмэр алга. Бидний төлөө юу ч хийхгүй байна” гэдэг шүүмжлэлийг хэлж байсан. Тиймээс энэ бүхэндээ дүгнэлт хийж МАН-ынхан ажиллах ёстой.

Гэрэл зургийг Ц.МЯГМАРСҮРЭН

Монгол Улсын Ардын жүжигчин А.Энхтайвантай ярилцлаа.

---

-Уран бүтээлч хүнтэй уулзсан болохоор ярилцлагаа уран бүтээлийн ажлыг тань сонирхож эхлүүлье. Сүүлийн үед ямар бүтээл хийв?

-Ажил алба ихтэй ч уран бүтээлээ хаяагүй явна. Юу хийгээд гийгүүлчихэв гэхээр сүүлийн үед хэдэн сайхан нийтийн дуу, ганц хоёр мэргэжлийн дуучдад зориулсан дуу, “Дангина” гэж уран сайхны кино хийлээ. 2017, 2018 онд иймэрхүү уран бүтээл гаргалаа. Зарим нь ч тодорхой хэмжээгээр хүмүүсийн чихэнд хүрч байх шиг байна. Ялангуяа “Дангина” кинонд зориулж хийсэн дуу маань “Морин хуур-2017”-д түрүүллээ. Тэрэндээ урамшаад өнгөрсөн хавар, зуны турш “Дангина” гэж кино хийсэн юм. Дангина гэдэг нь дагина гэсэн үг л дээ. Киноны ерөнхий сэдэв гэвэл IX зууны үеийн Хорь түмэдийн ноён Хорилардай мэргэн гэж байсан. Тэр хүний эхнэр болох буриадын язгуурын 11 эцгийн таван хүүг нь төрүүлсэн Шаралдай хатан гэж байсан. Тэр хүний бодит амьдралаас сэдэвлэж, түүвэрлэж хийсэн түүхэн кино. Өнгөрсөн сарын 4-8-ны хооронд Эрхүү хотод болсон “Алтаргана” кино наадамд “Дангина” кино маань Гран При хүртлээ. Энэ шагнал нь манай кинонд оролцсон уран бүтээлчдэд маш их урам зориг өгсөн. Кинондоо нэг ёсны нэрд гарсан, том жүжигчдийг оролцуулаагүй.Шинэ залуу, дөнгөж сургууль соёлоо төгсч байгаа, зарим нь ирэх жил төгсөх гэж байгаа ийм хүүхдүүдээс шилж сонгож, жаахан орчин үе тал руугаа киноныхоо ерөнхий уур амьсгалыг татах маягаар хийсэн.

Киноны хөгжим нь хүмүүсийн ярьж буйгаар гайгүй болсон шиг байна. Киноныхоо хөгжмийг өөрөө хийж, ерөнхий найруулагчаар нь ажиллалаа.

Киноны маань бас нэг онцлог гэвэл том хэмжээний, бараг ари шахуу гэмээр дуу хийлээ, симфони оркестртой. Манай Дуурь бүжгийн эрдмийн театрын гоцлол дуучин МУСТА Б.Энхнаран гэж сайхан цээл хоолойтой хүн дууллаа. Мэргэжилдээ өгсч дэвжиж яваа уран бүтээлч. Ирээдүйд ямар нэгэн томоохон, Монголын үндэсний ари, том хэмжээний бүтээлүүдийг шалгаруулах конкурс болоход орох боломжтой “Шаралдай хатны ари”-г хийсэн.

-“Дангина” хэзээ дэлгэцнээ гарах вэ?

-Энэ сарын 27, 28-ны үеэр кино театруудаар гарахаар бэлтгэгдэж байна.

-“Балжийн гол”, “Ононгийн шугуй”, “Ээжийнхээ ачийг яалаа даа” гээд таны зохиосон дуу бүтээл гэвэл тоймгүй их шүү?

-1985 оноос хойш нийтдээ 200 гаруй мэргэжлийн симфони оркестртой дуу, мөн нийтийн 300 гаруй дуу зохиосон, зургаан киноны хөгжим бичээд байна. 2016 оны сүүл, 2017 оны эхээр “Тэнгэр язгуур” гэж Алунгоо эхийн тухай кино дуурь хийсэн. Энэ бүтээлийг Хөвсгөл аймгийн Хөгжимт драмын театрын хамт олонтой хамтарч хийснээрээ онцлог. Дуулалт дуурь, дуулалт кино гэж зориулж хийснээрээ Монголд анхных. Урьд нь “Учиртай гурван толгой” дуурь гэх мэт дуурийг байгаль дээр гаргаад зураглал хийгээд тавьж байсан зүйл бий. Өнөөдрийн нөхцөлд манай хөгжмийн зохиолчид киноныхонтойгоо нийлж кино дуурь гэх ийм бүтээл хийж амжаагүй байхад нь анхдагч маягаар хийчихлээ (инээв). Яруу найрагч, СТА Бямбаагийн Баярмагнай Хөвсгөл аймгийн Хөгжимт драмын театрт ажиллаж байсан. Энэ сайхан эмэгтэйн бүтээлээр “Тэнгэр язгуур” гэж дуулалт киног хийсэн юм. Ингээд яриад байвал ер нь уран бүтээл гэж нэлээд юм байна. Мэргэжлийн дуучидтайгаа ойрхон ажиллаж байна. Дуурийн залуу дуучид их чадварлаг болж байна. Нэг үеэ бодвол дуурийн театрын дуучид сэргэж байна. Энэ нь өнөөдөр бидэнд хамтарч ажиллах, уран бүтээл хийхэд шинэлэг, сайхан санаа төрүүлэх боломжийг олгож байна. Жишээ нь, манай Дуурийн театрын гоцлол дуучин Г.Шижирболд, Б.Батжаргал, Б.Гомбо-Очир. Энэ гурав бол шинэ сайхан гурван тенор. Дуурийн театрт тав, зургаан жил сайхан дуулж байна. Энэ гуравт зориулж “Бор толгодын хавар” гэж том хэмжээний дууг симфони оркестртой хамт хийж өглөө.

-Бавуугийн Лхагвасүрэн гуайн шүлэг үү?

-Тийм. Энэ дуундаа манай дуучид сэтгэл хангалуун байгаа. Өөрсдөө надаас хүссэн юм. Өмнө нь “Балжийн гол” дууг маань хамтарч дуулсан байсан. “Бор толгодын хавар” дуу маань “Морин хуур” наадмын мэргэжлийн дууны төрөлдөө гуравдугаар байрт орсон. Иймэрхүү амжилт, бүтээлтэй явж байна. Өнөөдөр гэвэл “Цагаан шонхор” гэж кино хийхээр бэлтгэж байна.

-Цагаан шонхор оо. Цагдаагийн тухай кино биш биз дээ?

-Үгүй л дээ. Хиад-Боржигончуудын сүлд туг нь цагаан шонхор. Энэ киног хийхэд бид нэг юмыг зориуд хийе гэж онцолсон. “Монголын нууц товчоо”-нд Тэмүүжингийн 13-18 насны хоорондох үйл явдал балархай байдаг. Бараг бичигдсэн юм байхгүй. Нэг ёсондоо үсэрчихсэн байдаг байхгүй юу. Энэ хугацааг зарим хүмүүс буруугаар тайлбарлаж, нөгөө Сэцэн Жамухыг Тэмүүжингийн эсрэг тавьсан байдалтайгаар зарим уран бүтээлд гаргах нь сүүлийн үед газар авах шинжтэй байна. Энэ нь ялангуяа гадаадын кинонууд дотор. Тэгэхээр нэгэнтээ Монголын кино урлаг руу орчихсон хүний хувьд бас нэг гайгүйхан шиг өөрсдийнхөө зохиолчидтой, өөрсдийнхөө зураглаач, найруулагч, уран бүтээлчидтэй хамтраад арай нэг монгол сэтгэхүйгээр, монгол маягаар тайлбар өгөх нь зүйтэй боллоо гэж хэлэх гээд байгаа юм л даа. Бид энэ киноныхоо зохиол дээр ажиллаад эхэлчихсэн. Мөн манай кинонд тодорхой хэмжээний хүмүүс татагдан оролцох шинжтэй байна. Монголын бизнесмэнүүд нэлээд анхаарал төвлөрүүлж байна. Гайгүй кино хийдэг ганц хоёр кино студитэйгээ нийлж нэгдээд хийчих юмсан гэсэн бодолтой байгаа. Монголын талаасаа манай киноныхон маань дотроо нэгдэхээс илүүтэй Монгол туургатан гэгдэж яваа Буриад, Тува, Халимаг, Якут, Өмнөд Монголоос төлөөлөл оруулж аятайхан бүтээл болгох юмсан, чадаж л өгвөл дэлхий нийтдээ байг гэхэд дэлхийд байгаа монголчууддаа Тэмүүжингийн үнэн бодит амьдралаас цухасхан ч гэсэн харуулах сан гэж зорьж байна даа.

-Тэр кинонд Тэмүүжингийн 13-18 насны амьдралыг л харуулах уу, эсвэл бүхий л амьдралыг нь уу?

-Ер нь бол кино тодорхой хэмжээгээр явна. Тэмүүжингийн төрөхөөс эхэлж үзүүлнэ. Харин хаана хүрч төгсөхийг өнөөдөр би мэдэхгүй. Ямар ч байсан би өөрөө ерөнхий найруулагчаар ажиллах учраас зохиол дээрээ ажиллаж байна. Хаана хүргэж, яаж дуусгах вэ гэдэг бас өөр асуудал л даа.

-Их хааны түүхийг гуйвуулах, буруугаар тайлбарлах үзэгдэл бий л дээ. Тэр болгонд монгол цустай хүн болгоны сэтгэл их бага хэмжээгээр зовнидог байх. Гэхдээ тэр хүмүүсээс таны сэтгэл илүү зовнидог болов уу гэж бодож байна. Учир нь та монголчуудаас анхлан Чингис хааны дүрийг бүтээсэн хүн. Тэр кинонд тоглосноор сэтгэл зовнил тань эхэлсэн байж мэдэх юм?

-Яг үнэнээ хэлэхэд, арван жилд, дөрөв тавдугаар ангид байхаасаа Чингис хаан гэдэг хүнийг үзэх юмсан, харах юмсан, судлах юмсан болж өгвөл дүрсэлж ч болтугай дотроо гаргаж ирэх юмсан гэж ийм их бодол хүсэлтэй явсан. Монголдоо арван жилээ төгсчихөөд хойно Урлагийн дээд сургуульд байхдаа хүртэл тэндхийн оюутнуудтай хамгийн их ярьдаг сэдэв маань энэ байлаа. Яагаад вэ гэвэл тэр үед В.Яны “Бат хаан”, “Чингис хаан” гэсэн хоёр том зохиолыг уншчихаад маш их дургүйцдэг байсан. Монголын үндэсний их баатар, гарамгай удирдагч маш их сэтгэж алсыг төлөвлөгч, их гаргуун хүнийг хамаагүй тэгж цуст илдээр илэрхийлэх нь арай л буруу шиг санагддаг байсан юм. 1996 онд “Вашингтон пост” сониноос Мянганы суут хүнээр тодорхойлсон. Бүр тэрнээс өмнө Германы “Чингис хаан” хамтлаг 1979 онд “Чингис хаан” гэдэг дууг дуулаад дэлхийн 70 гаруй орноор аялчихсан байдаг юм. Биднээс нэг ч төгрөг нэхэхгүйгээр Чингисийн монгол, Чингис гэж сурталчилсан байна. Саяхан би XIII зуун жуулчны баазад “Чингис хаан” хамтлагийн ахлагчтай уулзаж клипнийх нь зураг авалтад оролцохдоо энэ дууных нь үгийг сонсоод гайхаж байлаа. Германаар дуулдаг байсан болохоор бид ойлгодоггүй байж. Үнэхээр талын баатар эрийн ямар их сүрлэг, ямар их тактиктайгаар аливаа үйлсийг хийдэг байсан тухай их гоё бахархаж бичсэн шүлэгтэй юм байна. Бид юмыг их дутуу үнэлж байна. Өнгөцхөн боддог байж. 70 жил шахам өөр системээр явлаа гээд үүнийгээ буруутгаж л байдаг. Өнөөдөр хөгжингүй нийгэмд орчихлоо гээд л бүгд дэл сул явж л байдаг. Энэ бүхэн дотор харьцангуй байдлаар өөрсдөдөө дүгнэлт хийх цаг нь монголчуудад иржээ, Чингис хааныхаа талаар. Өнөөдөр Чингис хаан гээд зориод ирж байгаа гадны зочдодоо юу үзүүлэх гээд байгаа юм, юу харуулах гээд байгаа юм. Ямар жүжиг, ямар стиль байх юм. Ний нуугүй ярихад мэдэхгүй юм, Их хааны гэрэлт хөшөө Төрийн ордны өмнө нэг байна. Ерөнхийлөгчийн барьсан Цонжинболдогийн нэг хөшөө байна. Өөр юу байна.

Өнгөрсөн 30-аад жилийн дотор үнэхээр бид нар Чингис хаанаараа бүгд амьсгалсан бол өнөөдрийн амьдралыг хэд дахин нугалахаар хэмжээнд хүрэхээр боломж байсан уу гэвэл байсан. Яагаад өнөөдрийг хүртэл цөөхөн хэдэн монголчууд хоорондоо зууралдаад бие биенээсээ өрсч гарч чадахгүй, гарсан нэг нь бусдыгаа бодохгүй ийм нэг сонин байдалтай яваад байдгийн учрыг бид өөрсдөө олох ёстой байх л даа. Гэхдээ уран бүтээлчид яах вэ, үүн дээр уран бүтээлдээ янз бүрийн байдлаар илэрхийлж л байдаг. Нийт ард түмэн үүн дээр өөрсдийнхөө үзэл бодол, дуу хоолойгоо нэгтгэх цаг нь болчихсон юм болов уу.

-Таныг Чингисийн тухай кино хийх гэж байгааг дуулаад бас л муулж, шүүмжлээд эхэлнэ дээ. Тааралдсан нэгнээ дагаж сэнсэрч сайн ч бай, муу ч бай ямар ч зүйлд монголчууд байнга л шүүмжлэл хэлж, амнаасаа олигтой үг унагахаа байсан хүмүүс болжээ?

-Хаврын хамхуул гэсэн үг. Салхи хаашаа байна, тийшээ хийснэ.

-Энэ бүхэн эдгэх үү?

-2010-аад он хүртэлх хугацаанд хоёрын нийгмийн хоорондох шилжилтийн үед л ингэж байна гэж бодсон. Тэгж тэр бүхэнд тэссэн. Өнөөдөр тэрнээс хойш дахиад 10 жил болж байхад яг хэвээрээ. Гэхдээ цаагуураа улс хөгжиж байна. Хүмүүс боловсорч байна. Нийгэм арай л бас өмнөх амьдралуудаасаа дээрдэх нь дээрдэж байна. Гэвч шүүрэн шанага шиг байна. Тэр шанаган дээр тогтож байгаа нь хэдэн хувь бэ. Тогтохгүй доош унаж байгаа нь хэдэн хувь бэ. Улаанбаатар хотын захын хороолол болон хөдөө сумдын зарим багаар явахад бас л харамсалтай амьдрал харагдаж байна. Дэндүү юм уу даа гэмээр. Өөрөөсөө болж байгаа юм уу, арчаагүй юм уу, эсвэл тэр хүнд өөр амьдрах арга ухаан байхгүй юм уу гэмээр. Энэ бүхнийг тэгшитгэнэ гэвэл бас худлаа.

Гурван сая хүнд бүгдэд нь нэг нэг сая доллар өгөөд болчихдог ч юм биш. Харин нийгмийн сэтгэхүйг өөрчилж байж, хүмүүсийн дотоод сэтгэлийг нь Монголоо гэсэн чин сэтгэлтэй, хүмүүжилтэй болгохын тулд бүр багаас нь хүмүүжүүлэх жинхэнэ ардчилал дутагдаад байна шүү дээ. Би бүр юуг хэлэх гээд байна вэ гэвэл өнөөдөр “Монголын нууц товчоо” гэдэг зохиолоо хүүхдүүдийнхээ сэтгэхүйд таарахаар, ойлгогдохоор, үндэсний бичиг болчих гээд байгаа энэ кирилл үсгэн дээр нь дорвитойхон шинэчлээд тайлбарлаад сургуулиудын хөтөлбөрт багтаагаад төрийн албан хаагчдын шалгалтад нь оруулбал энэ хүмүүсийн ажиллах, амьдрах, цаашдаа бие биетэйгээ ярьж хөөрөх, хаа байгаа хязгаар нутгуудын хүмүүст хүрч үйлчлэх аргачлал нь өөр болно. Ингэхээр хүний дотор сэтгэлд нь өөрийн гэсэн үзэл бодол ургаад амьдрал нь тэрийг дагаад арай өөр болоод ирдэг. Ийм л юмыг бид өнөөдөр хийж өгөхгүй бол дээрээс нь мянган хууль батлаад, мянган тэтгэмж өгнө гэвэл би л лав олигтой юм болно гэхэд итгэл дүүрэн биш байна.

Үргэлжлэл бий

-ТҮҮНИЙГ ЦАГДАН ХОРИХ 461 ДҮГЭЭР ХОРИХ АНГИД СААТУУЛЖЭЭ-

Дархан-Уул аймгийн Дархан сумын III багийн “Ширээ нурууны нутаг” гэх газраас энэ сарын 18-нд таван настай охин ор сураггүй алга болсон хэрэг гарсан билээ. Охины ар гэрийнхэн Дархан-Уул аймгийн цагдаагийн хэлтэст анх мэдээлэл өгөхдөө “Таван настай охин гэрийнхээ гадаа тоглож байгаад гэнэт алга болчихлоо. Энэ хавиар хайсан боловч олдохгүй байна” гэжээ. Тус аймгийн цагдаагийн хэлтэс, Онцгой байдлын газрын алба хаагчид охиныг эрэн хайх ажиллагааг шуурхай эхлүүлсэн байна. Онцгой байдлын газрын Эрэн хайх, аврах ангийнхан болон орон нутгийн иргэд, цагдаагийнхан нийлсэн 112 хүн эрэн хайх ажиллагаанд оролцжээ. Эрлийн багийнхан Ширээ нурууны нутаг, Орхон сумын Бүрэн толгой, Сэлэнгэ аймгийн Хушаат сумын Хараа голын гүүр хүртэл 52 километр газарт самналт хийсэн байна. Охины ар гэрийнхэн “Манай охин голд очиж тоглох дуртай. Энэ жил Хараа гол ус ихтэй байгаа. Голд тоглож байгаад живсэн байж болзошгүй” гэх утга бүхий мэдээлэл өгсөн учир голын эрэг дагуу самналт хийсэн байна. Гэвч цагдаагийнхан удалгүй охиныг 37 настай П.Батсуурь гэх эмэгтэй хулгайлсан байж болзошгүй хэмээн сэжиглэн шаглаж, тогтоосон байна. Улмаар Эрүүгийн цагдаагийн газрын алба хаагчид гэмт хэрэгтнийг Баянзүрх дүүргийн VIII хорооны нутаг дэвсгэрт охиныг дагуулаад явж байхад нь баривчилжээ.

Хан-Уул дүүргийн V хороонд оршин суух хаягтай П.Батсуурийг ямар зорилгоор таван настай хүүхдийг хулгайлсан болохыг тогтоохоор холбогдох албаныхан ажиллаж байгаа аж. Гэмт хэрэгтэн “Охинтой болох гэж дандаа боддог. Ингээд Дархан хотод очсон. Гэрийнхээ хашааны гадаа тоглож байгаа хүүхдийг дагуулж явсан. Охиныг Дархан хотоос Улаанбаатар хотод авчирсан. Ингээд гэртээ авчраад хамт амьдарч байсан юм” гэх утга бүхий мэдээлэл өгсөн байна. Энэ талаар албаны эх сурвалжаас авсан мэдээллээр охиныг зодож гэмтээсэн зүйл байхгүй аж. Хүүхэд хулгайлсан хэрэгт шалгагдаж байгаа П.Батсуурьт Монгол Улсын Эрүүгийн хуулийн 13 дугаар бүлэг “Хүний халдашгүй, чөлөөтэй байх эрхийн эсрэг гэмт хэрэг”, 13.2 дах хэсэг “Хүн хулгайлах” 13.2.2.1 дэх хэсэг буюу хүүхэд, жирэмсэн эмэгтэйг мэдсээр байж гэсэн заалтаар эрүүгийн хариуцлага хүлээлгэнэ. Энэ хуулийн заалт нь 1-5 жилийн хугацаатай хорих ялаар шийтгэдэг хуулийн заалттай ажээ.

13.2 дугаар зүйл. Хүн хулгайлах

1.Хохирогчид хүч хэрэглэж, хүч хэрэглэхээр заналхийлж, хууран мэхэлж, эсхүл сэтгэцийн өвчтэй, согтуурсан, мансуурсан, сэтгэцийн үйл ажиллагаа нь түр сарнисан, бусад өвчний улмаас биеэ хамгаалах, эсэргүүцэл үзүүлэх чадваргүй байдлыг ашиглаж эрхшээлдээ оруулан авч явсан бол нэг жилээс таван жил хүртэлх хугацаагаар хорих ял шийтгэнэ.

/Энэ хэсэгт 2017 оны тав дугаар сарын 11-ний өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

2.Энэ гэмт хэргийг:

2.1.Хүүхэд, жирэмсэн эмэгтэйг мэдсээр байж;

2.2.Хоёр, түүнээс олон хүнийг хулгайлж;

2.3.Зохион байгуулалттай гэмт бүлэг үйлдсэн бол хоёр жилээс найман жил хүртэлх хугацаагаар хорих ял шийтгэнэ гэх зүйл заалтын дагуу эрүүгийн хэрэг үүсгэн шалгаж байгаа аж.

Хэргийг шалгаж байгаа цагдаа нар “П.Батсуурийг ямар зорилготойгоор Дархан-Уул аймагт очиж таван настай охиныг хулгайлсан болохыг тогтоохоор ажиллаж байна. Бага насны хүүхэд хил давуулан худалдаалдаг гэмт бүлэглэл түүний ард байгаа эсэхийг шалгаж тогтоохоор ажиллаж байна. Мөн гэмт хэрэгт сэжиглэгдэн шалгагдаж байгаа этгээдийг сэтгэцийн хувьд эрүүл саруул эсэхийг мэргэжлийн байгууллагаар тогтоолгох шаардлагатай байгаа. Иймд Сэтгэцийн эрүүл мэндийн үндэсний төв, Шүүхийн шинжилгээний хүрээлэнд хандаад байгаа. Удахгүй хариу гарах байх” хэмээн мэдэгдэв.

Алга болсон охины ар гэрийнхэнтэй холбогдож цөөн асуултад хариулт авсан юм.

-Гэмт хэрэгтэн танай охиныг юу гэж хуурч мэхлэн Улаанбаатар хот руу авч явсан гэж байна вэ?

-Охин маань энэ сарын 18-ны 16:00 цагийн орчимд гэрийнхээ гадаа тоглож байгаад гэнэт алга болчихсон. Бид хайсан боловч олоогүй. Онцгой байдлын алба хаагчид цагдаа нарын бүрэлдэхүүнтэйгээр гурван өдрийн турш эрэн хайсан. Бид охиноо голын усанд тоглож байгаад л осолдчихлоо гэж бодсон. Бидний санаанд хулгайлаад аваад явчихлаа гэж огт бодогдоогүй. Манай Дархан-Уул аймгийн хувьд бүрэн камержуулалт хийгдсэн. Тиймээс гэмт хэрэг эрс буурчихсан. Өмнө нь хүүхэд хулгайлсан хэрэг огт гарч байгаагүй. Хэдэн жилийн өмнө телевизийн захирал залуу их хэмжээний мөнгөний өрөнд ороод хамаатныхаа хүүхдийг барьцаалсан хэрэг гарч байсан. Бид охиноо эсэн мэнд олдсонд баяртай байна. Цагдаа нарт баярлалаа гэж хэлмээр байна. Миний охиныг “Чихэр өгнө. Хотод аваачиж гоё юм үзүүлнэ” гэж хуураад аваад явсан гэсэн.

-Ямар нэгэн байдлаар айлган сүрдүүлсэн зүйл байгаа юу?

-Одоогоор тэр эгч загнасан гэхээс өөр зүйл ярихгүй байгаа. Хаагуур авч явсан, ямар зорилготойгоор хүүхэд хулгайлсан бэ гэдгийг цагдаа нар тогтоох байх. Биед нь бэртэл гэмтэл учруулж, зодож нүдсэн зүйл алга байна лээ гэв.