Month: April 2018

Нийслэлийн Засаг даргын Нийгмийн хөгжлийн асуудал хариуцсан орлогч Ш.Анхмаа БНСУ-ын “Самюк” эрүүл мэндийн их сургууль \ЭМИС\-ийн Ерөнхийлөгч Ду Хан Пак болон бусад албаны төлөөлөгчдийг өнөөдөр хүлээн авч уулзан, хамтран ажиллах санамж бичигт гарын үсэг зурлаа. Нийслэлийн Засаг даргын орлогч Ш.Анхмаа уулзалтын үеэр “82 жилийн түүхтэй дэлхий даяар үйл ажиллагаа явуулдаг, эрүүл мэндийн сургуулийн төлөөлөгч та бүхэнтэй уулзаж байгаадаа баяртай байна. Манай улсаас 20 гаруй их дээд сургуулийн захиралд зориулж мэргэжил дээшлүүлэх, чадавхжуулах сургалт зохион байгуулсан нь үр дүнгээ өгч байгаа. Цаашид ч эрүүл мэнд, боловсролын салбарт харилцаа хамтын ажиллагааны цар хүрээгээ тэлж хамтран ажиллах боломжтой юм. Энэ хүрээнд хамтран ажиллах санамж бичиг байгуулж байгаадаа баяртай байна” гэлээ.

“Самюк” \ЭМИС\-ийн Ерөнхийлөгч Ду Хан Пак, “Биднийг хүлээн авах цаг зав гаргасан танд гүнээ талархал илэрхийлье. Манай хоёр орны хувьд ижил төсөөтэй олон зүйл бий. Эрүүл мэнд болон боловсролын салбарт ахиц гаргах, эрүүл мэндийн салбарын мэргэжилтнүүдийг чадавхжуулах, сувилахуйн чиглэлээр мэргэшүүлэхэд бид дэмжлэг үзүүлэхдээ таатай байх болно. Манай сургууль бага, дунд, ахлах, их дээд гэсэн 27 салбар сургуультай. Боловсрол болон эрүүл мэндийн салбарт арвин туршлагатай тул бид Улаанбаатар хоттой хамтран ажиллах, туршлага хуваалцах, багш нарыг мэргэжил дээшлүүлэх сургалтуудад хамруулах, сувилахуйн чиглэлээр оюутан бэлтгэх зэрэг хамтын ажиллагааг улам гүнзгийрүүлэх боломж бүрдсэнд бид баяртай байна” гэв.

Санамж бичиг байгуулснаар эрүүл мэндийн салбарт ажиллаж байгаа сувилагчдыг чадавхжуулах, мэргэжил дээшлүүлэх сургалтуудад хамруулах, хамгийн сүүлийн үеийн сувилахуйн арга барилд суралцуулах зэрэг өргөн боломжууд бий болж байгаа юм гэж нийслэлийн ЗДТГ-ын Хэвлэл мэдээлэл, олон нийттэй харилцах хэлтсээс мэдээллээ.

МУСТА, дуучин П.Идэржавхлан IV сарын 20-нд Монгол бөхийн өргөөнд “Энэ насны хайр” нэртэй тоглолт хийх товтой байсан. Харин Монгол бөхийн өргөө тоглолтын заал гаргаж өгөх боломжгүй болсон талаар мэдэгджээ. Иймд дуучин П.Идэржавхлан болон бусад тоглолт, арга хэмжээгээ хийхээр товлосон байсан уран бүтээлчид IV сарын 18-ны 14:00 цагаас “Монгол ньюс” мэдээллийн төвд хэвлэлийн хурал хийхээр болжээ.

“Фэйсбүүкээ хакердууллаа. Фэйсбүүк хаягаар нэвтэрч, чатаар найзуудаас минь мөнгө зээлсэн байна” гэх иргэдийн мэдээлэл сүүлийн үед цахим орчинд нэлээд харагдах болсон. Тиймээс энэ төрлийн гэмт хэрэг цагдаагийн байгууллагад хэр олон бүртгэгддэг, шалгах, шийдвэрлэх байдал ямар үр дүнтэй байдаг. Ийм гэмт хэргийн хохирогч болохгүйн тулд иргэд юуг анхаарах ёстой талаар ЦЕГ-ын Эрүүгийн цагдаагийн албаны Эдийн засгийн гэмт хэрэгтэй тэмцэх газрын эрүүгийн мөрдөгч, ахмад Х.Түвшинбаяртай ярилцлаа.

---

-Ер нь иргэд бид Залилангийн гэмт гэж яг ямар үйлдлийг ойлгох ёстой вэ. Энэ талаар ярилцлагаа эхлүүлье?

-Залилан гэдэг нь зохиомол байдлыг зориуд бий болгох, сүсэг бишрэлийг ашиглан бодит байдлыг нуух замаар бусдыг төөрөгдүүлэх, урьдын бий болсон харилцаа, итгэлийг урвуулан ашиглах замаар хуурч, мэхлэх гэмт хэргийг хэлнэ. Энэ төрлийн гэмт хэргийн хамгийн гол аюул нь иргэд, олон нийтэд хуурамч сэдэл төрүүлэх, донтуулах шинжтэй байдаг. Манай улсын хувьд залилантай холбоотой маш олон төрлийн гэмт хэргүүд гарч байна.

Тухайлбал, өргөн тархсан интернэт сүлжээг ашиглан гадаадын гэмт этгээдүүд Монгол Улсын иргэн, аж ахуйн нэгж байгууллагуудыг залилах, тэдний итгэлийг олж аван хуурч мэхлэх аргаар эд хөрөнгийг нь өөрийн болгох, дансаар мөнгийг нь шилжүүлэн авах зэрэг гэмт хэргийн олон төрлүүд бүртгэгдэж байна. Залилан мэхлэх гэмт хэрэгт бага насны хүүхдээс эхлээд ахмадууд хүртэл бүх насныхан өртөж байна. Хэн ч хохирогч болохыг үгүйсгэхгүй ийм орчин үүссэн байна.

-Цахимаар залилуулсан гэсэн иргэдийн гомдол нэлээн гарах боллоо. Цахим залилангийн гэмт хэргийн нийтлэг төрх ямар шинжтэй байдаг вэ. Энэ талаар иргэдэд тодорхой хэмжээний ойлголт өгөх цаг болсон юм шиг санагдаж байна?

-Хотжил, хүн амын хэт төвлөрөл, хүмүүсийн сэтгэхүйг дагаад сүүлийн жилүүдэд гэмт хэргийн шинж нарийсч байгаа нь үнэн. Сүүлийн үед цахим залилангийн төрлийн гэмт хэргүүд иргэдийг ихээр хохироож байна. Үүнд:

Нэгт. Романс залилан. Энэ төрлийн гэмт хэрэг нь иргэдийн сошиал хаягуудыг судлан ганц бие эмэгтэйчүүдийг онцлон харилцаа тогтоодог. Ихэнх тохиолдолд гэмт этгээд нь өөрийгөө АНУ-ын армид удирдах албан тушаалтай хэмээн танилцуулан удаан хугацааны туршид харилцаж итгэлийг нь олж авч, улмаар Монгол Улсад очно, хамт амьдарна гэж итгүүлдэг. Энэ тохиолдолд гэмт этгээд нь аль нэг гадаад улсын дансанд гацсан их хэмжээний мөнгөө Монгол Улс руу гуйвуулахад гарах зардал, шимтгэл гэх нэрийдлээр их хэмжээний мөнгө гадаад улсын данс руу шилжүүлэн авч байна. Хамгийн багадаа 1000, 2000 аажмаар ихсээд 8000, 9000 ам.доллар хүртэл шилжүүлэн авсан тохиолдлууд байна.

Хоёрт. Цахим хаягт хууль бусаар нэвтэрч буй залилан. Энэ төрлийн гэмт хэрэг нь худалдаа, бизнес эрхэлдэг аж ахуйн нэгж байгууллагуудад их тохиолдож байна. Учир нь ААН, байгууллагууд гадаадаас бараа материал оруулж ирж худалдана гэсэн санал тавин гэрээ байгуулж хамтран ажилладаг. Гэмт этгээдүүд тухайн байгууллагын цахим шуудангийн мэдээллийг хуулж аваад тусгай програм ашиглан, цахим хаягт бага зэрэг өөрчлөлт бий болгоно. Дараа нь материал, бараа явуулахаар тохиролцож, тодорхой дансанд мөнгө шилжүүлэн авдаг. Энэ төрлийн залилангийн хэрэг цагдаагийн байгууллагад маш их бүртгэгддэг. Хохиролын хувьд 7000-аас 100 гаруй мянган ам.долларыг залилж байсан тохиолдол байна.

Гуравт. Сугалааны залилан. Энэ төрлийн гэмт хэрэг нь харьцангуй бага үйлдэгддэг. Учир нь сугалааны залилангийн талаар иргэд харьцангуй сайн ойлголт, мэдээлэлтэй болсон. Энэ төрлийн гэмт хэрэг нь жишээ нь, и-майл хаяг ашиглан 50 доллар хожлоо гэрийн хаяг, утас, регистрийн дугаараа явуулна уу гэсэн мессеж ирдэг. Сонирхсон хүн бол мэдээллээ шууд явуулдаг. Дараа нь утас руу ярина. Та мөнгө хожсон байна. Та карт захиалах хэрэгтэй. Карт захилах бол тэдэн төгрөг. Анхандаа картыг захиалаад мөнгө шилжүүлж итгэл төрүүлж эхэлдэг. Тэгээд бага багаар хураамж татвар гээд 2000-8000 ам.доллар гэж нэхэн залилан хийдэг.

Дээрх гурван тохиолдол бол гадаадын иргэд монгол улсын иргэдийг залилж байгаа тохиолдол.

Дөрөвт. Монгол хүмүүс бие биенээ цахим орчныг ашиглан залилан хийж байна. Жишээ нь гэмт этгээд таны фэйсбүүк руу код хуулах програм явуулж, энэ линк руу ороод лайк дараад дэмжээд өгөөрэй гэсэн хэлбэрээр илэрдэг. Сонирхож байгаа хүн ороод лайк дарангууд таны код шууд тусгайлан бэлдсэн програмаар хуулагддаг. Дараа нь таны фэйсбүүк хаягны кодыг чинь өөрчлөөд мессенжэр чатыг шалгаж байгаад хэнтэй их харилцдаг байгааг судлан мэссэж бичиж найз 200 мянга төгрөг зээлэх үү долоо хоногийн дараа өгнө гэх хэлбэрээр 10-20 хүн руу бичнэ. Энэ хүмүүсээс дөрвөн хүн тутмын нэг нь заавал мөнгө өгч байгаа нь шалгалтын явцад харагдсан.

-Иргэд, олон нийт залилангийн гэмт хэргээс өөрсдийгөө хэрхэн хамгаалж, урьдчилан сэргийлэх ёстой вэ?

-Залилангийн гэмт хэрэг нь хуурч мэхлэх, итгэл эвдэх, гэрээгээр халхавчлах, хуурамч бичиг баримт ашиглах, хүний шуналыг хөдөлгөх, донтуулах зэрэг шинж тэмдэг дээр тулгуурладаг. Тиймээс иргэд, олон нийт маань таны мөнгийг хэд дахин өсгөөд өгье гэсэн сүлжээний бизнесд хууртахгүй байх, судлаагүй таньж мэдээгүй хүмүүстэй гэрээ хийхдээ мэргэжлийн хуулийн байгууллагаас зөвлөгөө мэдээлэл авах зэргээр судлаж үзэн, шалгахыг хэрэгтэй. Ер нь зах зээлийн эдийн засгийн нийгэмд богино хугацаанд ямар нэгэн тодорхой эдийн засгийн эргэлтгүйгээр таны мөнгө хэд дахин үржих, эсвэл гэнэт баяжих боломжгүй гэдгийг иргэд маань ухаармаар байна. Иргэн таны хөдөлмөрөөрөө олсон мөнгийг хэн нэгэн худал дүр эсгэн, богино хугацаанд өсгөж өгнө, баян болгоно гэдэг үгэнд нь автсанаар амь, амьдралаараа хохироод зогсохгүй, тухайн гэмт этгээд цааш олон хүнийг мэхлэх тэр боломжийг бий болгож өгч байгаа гэдгийг хүмүүс маш сайн ойлгох хэрэгтэй юм.

Нэг жишээ дурдахад, мөнгөө богино хугацаанд өсгүүлэх, үржүүлэх зорилготой залилуулсан хүмүүсийн 70 хувь нь өөрийнхөө мөнгөөр биш, хүнээс зээлж авсан мөнгөө өгч залилуулсан байдаг. Өөрөөр хэлбэл нэг хохирогч хохироод өнгөрөх биш зээлсэн, зээлүүлсэн хүмүүс давхар залинлангийн гэмт хэрэгт хохирсон байдаг. Дээр дурдсан хохирогчид нь ихэнх тохиолдолд өөрөө мөнгөгүй байсан ч хүнээс авч зээлэн богино хугацаанд өсгүүлээд, дундаас нь ашиг олно хэмээн бодож залилуулсан байдаг.

Залилангийн мэхлэх гэмт хэрэг нь иргэд хоорондын эд хөрөнгийн маргаанаас ялгаж, зүйрлэхэд хүндрэлтэй байдаг. Иргэний нэхэмжлэлтэй маргааныг иргэний шүүх шийддэг. Харин залилангийн гэмт хэргийг Цагдаагийн байгууллага Эрүүгийн хуулийн дагуу залилангийн гэмт хэргийн шинжтэй байна уу үгүй юу гэдгийг шалгаж шийддэг. Энэ ялгааг бас хүмүүс сайн ойлгох хэрэгтэй юм.

-ЭЦГ-ын Эдийн засгийн гэмт хэрэгтэй тэмцэх газраас залилангийн гэмт хэргийн эсрэг ямар арга хэмжээнүүдийг авч ажиллаж байна вэ?

ЦЕГ-ын Гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх хэлтэс, бусад харьяа алба, хэлтсүүд энэ төрлийн гэмт хэрэгтэй тэмцэх олон ажлыг тогтмол зохион байгуулж хэрэгжүүлдэг. Гэхдээ залилангийн гэмт хэрэгтэй тэмцэх хамгийн том ажил бол иргэд, олон нийтэд энэ төрлийн гэмт хэргийг ойлгуулах, анхааруулах, сэрэмжлүүлэх, урьдчилан сэргийлэх тал дээр мэдээ, мэдээлэл өгч, учирч болох аюулыг ойлгуулах явдал. Мөн залилангийн гэмт хэрэг нь нэг хүнийг залилаад зогсохгүй, дам дам хохирогчдыг давхар бий болгож байдаг.

Зөвхөн цахим гэмт хэргийн улмаас гэхэд л сүүлийн 3 жилийн хугацаанд нийт 197 иргэн, хуулийн этгээд 3.7 тэрбум төгрөгийн хохирол учирсан гомдол, мэдээлэл, эрүүгийн хэрэг цагдаагийн байгууллагад бүртгэгдсэн байгаа.

Цагдаагийн байгууллагаас олон шалгалт хийгдэж, маркетинг, пирамид тогтолцооны луйврын аргаар үйлдэгдэж байгаа залилах гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх чиглэлийн арга хэмжээг улсын хэмжээнд зохион байгуулж байна. Ийм нэгдсэн арга хэмжээ зохион байгуулж гэмт хэрэгтэй тэмцэх, гаралтыг бууруулах, урьдчилан сэргийлэх олон ажлыг төлөвлөн хэрэгжүүлж байна. Иргэд, олон нийтийг ч гэсэн цагдаагийн байгууллагатай хамтран ажиллахыг уриалж байгаа юм.

-Бага насны хүүхдийг залилах гэмт хэргүүд цөөнгүй гардаг. Иргэд олон нийтэд хүүхдээ гэмт хэргийн золиос болгохоос сэргийлэх, залилан луйварт өртүүлж хүүхдийн сэтгэлийг хиртүүлэхгүй байх, айдасгүй байлгах тал дээр мэргэжлийн байгууллагын зөвлөмжийг тасралтгүй өгч байх ёстой санагддаг. Энэ талаар?

-ЕБС-ын ойр орчимд залилангийн гэмт хэргүүд цөөн биш тоогоор гардаг. Сүүлийн жилүүдэд бага ангийн хүүхдүүд эцэг, эхтэйгээ холбоо барих зорилгоор, гар утас хэрэглэх нь олширсон. Үүнийг далимдуулан хүүхдүүдийн гар утсаар эгч нь нэг яриад өгье гэх зэргээр залилах гэмт хэрэг гараад байдаг. Эцэг, эхчүүд хүүхдүүддээ үнэтэй гар утас хэрэглүүлэхээс татгалзах, танихгүй хүнтэй болгоомжтой харьцахыг захиж, ойлгуулах, багш, эцэг эхийн хоорондын уялдаа холбоог улам сайжруулах тал дээр л томчууд анхаарч ажиллах хэрэгтэй.

Бага насны хүүхдүүдийг залилах гэмт хэрэг нь ихэвчлэн эцэг, эх, асран хамгаалагчийн хараа хяналт сулрах, анхаарал болгоомжгүйгээс үүдэлтэй байдаг. Эргэн тойронд нь өртөж байгаа гэмт хэргийн талаар томчууд хүүхдүүдэд хэлж өгөөгүй, ойлгуулж өгөөгүй, хүүхэддээ маш бага цаг гаргаж байгаа гэх мэт асуудлаас болоод бага насны хүүхэд гэмт хэргийн золиос болоод байдаг. Энэ байдлаас л ямагт сэргийлж, хүүхдүүддээ өртөж болзошгүй гэмт хэргийн хор хохирлыг ойлгуулж өгч байх ёстой.

-Иргэдийг залилангийн гэмт хэрэгт өртөхгүй байх, үүнээс урьдчилан сэргийлэх тал дээр Цагдаагийн байгууллага ямар зөвлөмжийг өгөх вэ?

-Сүүлийн үед цахим орчинд фэйсбүүк хаяг ашиглан залилан мэхлэх хэргүүд давамгайлж байна. Ийм хэрэг ямар хэлбэрээр үйлдэгдэж байна вэ гэхээр ихэнх тохиолдолд мэдээллийн урсгал фэйсбүүкээр дамжиж байна. Энэ бол фэйсбүүкийн хэрэглээ маш өндөр болсонтой холбоотой. Иргэддээ, хэрвээ фэйсбүүк аккаунтаа ашиглан мэдээлэл авах гэж байгаа бол заавал албан ёсны веб сайт, албан ёсны аппликейшнээр хандах хэрэгтэй. Фэйсбүүк дотор урсаад явж байгаа ямар ч хамаагүй линкийг нээх нь таныг эрсдэлд оруулж болзошгүй гэдгийг анхааруулъя.

Хэрвээ цахим орчин, фэйсбүүкийг өдөр тутам ашигладаг бол нууц үгээ долоо хоногт, арав хоногт зэргээр тодорхой хугацаанд заавал сольж байхыг зөвлөж байна. Ингэснээр, та хуурамч сайтаар фэйсбүүкийнхээ нууц үгийг алдсан ч тухайн гэмт этгээд таны нууц үгийг ашиглаж амжаагүй байхад сольж, өөрийгөө гэмт хэргийн хохирогч болохоос сэргийлж чадна.

Продюсер Харви Вайнштейнтай холбоотой бэлгийн дарамт болон бэлгийн хүчирхийллийн хэргийг олон нийтэд дэлгэсэн “Нью-Йорк Таймс” сонин, “Нью-Йоркер” сэтгүүл Америкийн сэтгүүлзүйн салбарын хамгийн нэр хүндтэй шагнал болох Пулитцерын шагналыг хүртжээ. Эдгээр хэвлэлүүд Вайнштейний бэлгийн дарамт, хүчирхийллийн хэргийн талаар мэдээлснээр АНУ-д олон эмэгтэй, тэдгээрийн дотор Холливудын жүжигчин бүсгүйчүүд түүний дарамт шахалт, хүчирхийлэлд өртөж байснаа зоригтойгоор нийтэд дэлгэж, бэлгийн хүчирхийлэлттэй тэмцэхийг уриалах болсон билээ. Мөн “Ройтерс” гэрэл зургийн сурвалжлагын төрөлд Мьянмарын үндэстний цөөнх болох лалын шашинт рохинжачуудын хямралын талаарх сурвалжлагаараа Пулитцерын шагнал хүртжээ.

Цаг хугацаатай уралдан алхам алхмаар хөгжин буй мэдээллийн системийн шинэ эрин үед дэлхийн дийлэнх иргэд онлайн төлбөр тооцооны хэрэгслийг хэрэглэж байна. Европын улс орнуудад цаасан мөнгө авч явах нь ховордож ихэнхи нь мөнгөө цахим хэлбэрт шилжүүлэн онлайнаар төлбөр тооцоогоо хийдэг болжээ. Энэ амьдралын хэвшил нь тэдний хувьд аюулгүй, баталгаатай бөгөөд өдөр тутмын үйл ажиллагааг нь илүү хялбарчилж байна.

Монголчуудын хувьд ч тэр бэлэн мөнгө авч явах нь багасч, хэн нэгэн рүү мөнгө шилжүүлэх, мөнгө авах арга хэрэгсэл нь гараас гарт бус, данснаас данс руу шилжих урсгал бий болж байгааг та өдөр тутмын амьдралаасаа анзаарсан л биз дээ. Энэ бүхнийг дурдсаны учир нь бид энэ удаагийн нийтлэлээрээ онлайн төлбөр тооцооны хөгжлийн үе шатууд болон ирээдүйн чиг хандлагын талаар дурдах ба онлайн төлбөр тооцооны хөгжлийн түүхэн үе шатыг ерөнхийд нь 4 хувааж болно. Хүн болгоны л ойлгох гэж хичээгээд байгаа энэ онлайн төлбөр тооцоо гэдэг чинь юу юм бэ? Цаашид яах юм бэ? гэдэг дээр багахан эргэцүүлэл хийв.

ЭХЭН ҮЕ БУЮУ ҮҮСЭЛ ХӨГЖИЛ

Мэдээж онлайн төлбөр тооцоо нь анх интернет үүссэн үеэс л хөгжиж эхэлсэн. Хамгийн анх 1969 онд Вьетнамын дайны эрин үед холбооны сүлжээ болох ARPANET-тэй байгуулагдсан. Үүний дараагаар Англи улсын инженер, эрдэмтэн Тим Бернерс Ли нь тухайн сүлжээг улам хөгжүүлж 1989 онд интернетэд “вэб сайт”-ээр дамжуулан нийтлэх, мэдээллийг хялбар авах боломжтой шийдлийг гаргажээ. 1994 онд Стэнфордын Холбооны Зээлийн газар хамгийн анхны онлайн интернет банкны үйлчилгээг хэрэглэгчиддээ санал болгож байсан. Гэсэн хэдий ч анхны онлайн төлбөр тооцооны систем нь хэрэглэгчид ашиглахад хүндрэлтэй байсан бөгөөд тухайн онлайн үйлчилгээг ашиглахын тулд заавал шифрлэх, эсвэл өгөгдөл дамжуулах протоколын тухай мэргэжлийн мэдлэгтэй байх шаардлагатай байв. Цаашлаад 1995 онд онлайнаар төлбөр төлөх үйлчилгээ, 1996 онд цахим мөнгө зэрэг ар араасаа шинээр нээлтээ хийж ашиглаж эхэлсэн ч анхны хувилбаруудыг ашиглахад мэргэжлийн мэдлэг чадвар шаарддаг, цаг их бардаг гэх мэтчилэн олон сул талуудтай байжээ.

1998 оны Чаки Чаны тоглосон “Who Am I” гээд гайхалтай кинон дээр зэвсгийн наймаачдын мөнгийг хоромхон зуур хандивладаг зураглал тухайн үедээ үнэхээр гайхмаар санагдаж байж билээ.

ХӨГЖЛИЙН ДУНД ҮЕ

Цахим төлбөр тооцооны системийг ганц банк бус, бизнесийн байгууллагууд үйл ажиллагаандаа ашиглаж эхэлсэн. Бидний мэдэх “Pizza Hut” анх 1994 онд онлайн хоолны захиалгын үйлчилгээг ашиглаж эхэлсэн бөгөөд түүний дараагаар бусад байгууллагууд онлайнаар төлбөрөө төлөн захиалах үйлчилгээг ашиглаж эхэлжээ. Амазон 1994 оноос үйл ажиллагаагаа явуулж эхэлснээр хэрэглэгчид онлайн сүлжээг түлхүү ашиглаж эхлэх үндсийг тавьсан. Одоо Амазон хамгийн үнэ цэнэтэй брэндийн 6-рт, 54%-ийн өсөлттэйгөөр орж ирж байх жишээний. Хөгжлийн дунд үед цахим төлбөр тооцоо хийхийн тулд мэргэжлийн мэдлэг шаардахгүй ч, Васко гэх мэт тусгай программ, төхөөрөмж худалдаж авч байж ашигладаг байжээ.

ОДОО ҮЕ

10-н хэдхэн жилийн түүхтэй ч онлайн төлбөр тооцоо болон интернет сүлжээ нь асар хурдацтайгаар хөгжиж дэвшиж чадсан нь гайхалтай юм. Одоо хэрэглэгчид онлайнаар төлбөр тооцоо хийхдээ интернеттэй газраас шууд, интернэтгүй бол утасны сим картан дээрээ төлбөр тооцоо хийх зориулалтын меню суулгаад л гүйлгээ хийх боломжтой болжээ. “Алибаба” зах зээлийн үнэлгээгээрээ 2017 онд Азийн хамгийн том компани болсон ба энэ үзүүлэлт нь 2018 онд дахин 49% өсөлт үзүүлэх төлөвтэй байна. Бид пластик карт болох visa, master, credit картуудыг түлхүү ашигладаг байсан бол хэдхэн жилийн өмнөөс утсанд суурилсан онлайн төлбөр тооцооны систем нэвтэрснээр бидний амьдралын хэв маяг бүрэн өөрчлөгдөж байна.

ЦААШДЫН ЧИГ
ХАНДЛАГА

Та өдөр тутамдаа бэлэн мөнгө болон пластик картыг заавал авч явах шаардлагагүй болж, танд зөвхөн гар утас байхад л бүхий л төлбөр тооцоо, бүртгэл гэх мэтээ хийдэг болох юм. Сонирхуулахад Японд “Аюул осол тохиолдвол та хамгийн түрүүнд юу авах вэ?” гэсэн асуултад дийлэнх нь гар утас гэсэн юм гэдэг. АНУ-ын судлаачид ойрын 5 жилдээ багтаад хүмүүс цаасан мөнгөний хэрэглээг багасгасан шигээ пластик картыг хэрэглэхээ больж зөвхөн утсаараа төлбөр тооцоо хийдэг болно гэжээ.

Хөвсгөл аймгийн нийт нутгаар цасгүй хуурайшилттай байгаа учраас ой хээрийн түймэр гарсаар байна. Тус аймгийн Эрдэнэбулган сумаас 60 км-ийн зайтай Горхины эх Ухнатын даваанд энэ сарын 15-ны 20 цагийн үед гарсан ойн түймэрийг унтрааж чадаагүй гурав дахь өдрөө асч байна.
Түймрийн голомтонд аймгийн Онцгой байдлын газрын 12 алба хаагч, орон нутгийн 20 хүн, нийт 32 хүн, 3 техник хэрэгсэлтэйгээр ажиллаж байгаа ажээ. Хөвсгөл аймгийн нийт нутгаар цасгүй байгаа бөгөөд түймрийн IV-р зэрэглэл буюу түймрийн эрсдэл нэн аюултай зэрэгт Хөвсгөл аймгийн Мөрөн, орчмын бүс нутаг хамрагдаж байгаа бол Түймрийн III-р зэрэглэл буюу түймрийн аюултай зэрэгт Хөвсгөл аймгийн Цагаан-Үүр, Баянзүрх сум хамрагдаж байна. Дөрөвдүгээр сар гарснаас хойш тус аймгийн хэмжээнд ой хээрийн түймэр 5 удаа гараад байгаа ажээ.

Сонгинохайрхан дүүргийн 21-р хороо Жаргалант тосгоны 74, 121 дүгээр сургуулийн 125 ахлах ангийн сурагчийг “Ирээдүйн эзэд-2018” мэргэжил сонголтын аяны ээлжилт сургалтад хамруулав.

Аян нийслэлийн бусад дүүргүүдэд амжилттай хэрэгжсэн бөгөөд Ерөнхий боловсролын сургуулийн ахлах ангийн сурагчдыг мэргэжлээ зөв сонгоход нь дэмжлэг үзүүлэх, мэдээллээр хангах зорилгоор Засгийн газрын хэрэгжүүлэгч агентлаг Гэр бүл, хүүхэд, залуучуудын хөгжлийн газар, Нийслэлийн Засаг даргын хэрэгжүүлэгч агентлаг Залуучуудын хөгжлийн газар, СХД-ийн ЗДТГ, СХД-ийн Гэр бүл, хүүхэд, залуучуудын хөгжлийн хэлтэс, Боловсролын хэлтэс хамтран уг аяныг Сонгинохайрхан дүүргийн нийт 22 сургуулийн 5300 гаруй ахлах ангийн сурагчийг хамруулан энэ сарын 9-23 хүртэл зохион байгуулахаар төлөвлөн ажиллаж байна.

Тус үйл ажиллагааны үеэр сурагчдад мэргэжлийн чиг баримжаа олгох, мэргэжлээ хэрхэн зөв сонгох талаар нийслэлийн Залуучуудын хөгжлийн газрын холбогдох мэргэжилтэн мэдээлэл, зөвлөгөө өглөө. Тухайлбал сурагчид мэргэжил сонгохдоо дараах алдаануудыг гаргадаг байна.

Өөрийгөө дутуу үнэлэх. Өөртөө итгэлгүй байдал нь залуучуудад мэргэжлээ сонгохдоо гаргадаг хамгийн том нийтлэг алдаа юм. Мөн өөрийн чадавх боломжоо бодитой үнэлж чадахгүй тохиолдол ч байдаг. Хэрэв өөрийгөө бүрэн дайчилж чадна гэвэл ямар ч мэргэжилд өөрийг сорьж үзэх нь чухал ажээ.

Мөнгөнд үндэслэж сонголт хийх. Тухайн мэргэжлээр дамжуулан хэдий хэмжээний мөнгө олохдоо биш, харин өөрийн сонирхолдоо, мөн чадавхад үндэслэн сонгох хэрэгтэй. Зөвхөн тухайн үеийн нэр хүнд, цалин хангамжийг бодож сонголт хийх нь буруу зүйл юм.

Урт удаан хугацаанд хийх ажил, мэргэжлийн төлөвлөгөөгүй байх. Ер нь богино хугацааны ахархан бодлоор аливаа төлөвлөгөөг хийж болохгүй. Мэргэжлээ сонгохдоо хэзээ ч сольж болно гэсэн бодлоор хандах нь буруу юм. Энэ мэргэжлийг эзэмшсэнээр төсөөлж, төлөвлөж байгаа ирээдүйдээ хүрч чадна гэдэгтээ илтгэлтэй байна уу? гэх зэрэг ирээдүйн төлөвлөгөөгөө бодох хэрэгтэй.

Эцэг, эхийн сонголтоор шийдвэр гаргадаг. Бусдын нөлөөнд автаж сонголт хийх нь алдаатай сонголт болох магадлал өндөр. Мэдээж эцэг эх, ахмад хүмүүс, багш, мэргэжлийн зөвлөхүүдтэй санал бодлоо солилцож шийдвэр гаргах нь зөв боловч эцэг, эх нь хүүхдэдээ сонголт хийх боломж олголгүй “Миний хүү, охин ерөөсөө л эмч бол манайхан бүгд эмч мэргэжилтэй”.

Эсвэл “Цалин өндөртэй мэргэжил сонго” гэж тулгах нь бас алдаа болдог талтай. Хамгийн гол нь мэргэжлээ сонгох гэж буй хүн өөрийгөө зөв таних, мөн сонгох гэж байгаа мэргэжлээ сайн судалсан байх хэрэгтэй.

Өмнөх ажлын туршлагад суурилж шийдвэр гаргах. Урьд нь хийж байсан ажлаас олж авсан туршлага хүнд хэрэгтэй боловч урт удаан хугацаанд хийх ажил, мэргэжлийг сонгоход тийм ч чухал биш юм. Ажил мэргэжлийг сайтар судлахгүйгээр сонголт хийх нь буруу. Зуны амралтаар нэг удаа хийж үзсэн ажлаа би чадах юм байна гэж бодох нь өрөөсгөл зүйл.

Хичээлийг мэргэжилтэй адилтган сонгох. Хичээлийн сонголт хийж байгаатай адил мэргэжлээ сонгох нь эрсдэлтэй. Жишээ нь химийн хичээлд сайн байлаа гээд эмч мэргэжил сонгох нь учир дутагдалтай гэдгийг сургалтаар мэргэжилтнүүд зөвлөлөө.

Мэргэжил сонголтын талаар ганцаарчилсан зөвлөгөө, мэдээлэл авахыг хүсвэл Хөдөлмөр, халамж үйлчилгээний ерөнхий газрын http://hudulmur-halamj.gov.mn/ сайтат зочлох боломжтой. Мөн 7013-8004 дугаарт холбогдон тодруулж болно хэмээн нийслэлийн Залуучуудын хөгжлийн газраас мэдээллээ.