Өнгөрсөн оны сүүлээр Монгол Улсын Засгийн газраас АНУ-д хандан “Н2 түр ажилчны визний хөтөлбөр”-т Монгол Улсыг хамруулах хүсэлт гаргасан. Монгол Улсад суугаа АНУ-ын Элчин сайдын яам ч уг хүсэлтийг дэмжсэн бөгөөд Вашингтон дахь Төрийн департамент үүнийг баталснаар монголчууд Америкт албан ёсны визтэй ажиллах эрхтэй боллоо. Энэхүү түр ажиллах визний хөтөлбөр нь дотроо хоёр янз. H2A ангиллын визээр хөдөө аж ахуйн салбарт ажиллах бөгөөд ажиллах хүчний тоо хязгааргүй. Мөн хэлний шаардлага тавьдаггүй. H2B ангиллын визээр хөдөө аж ахуйн бус ажлыг эрхлэх бөгөөд ажиллах хүчний тоо хязгаартай.
Ийн холын Америк монголчуудад илүү ойртож байна. Хуучин бол Америк явах тухай ойлголт энгийн хүмүүст мөрөөдөл байсан юм. Дарга нар, хөрөнгө мөнгөтэй хүмүүсийн ах дүү, хамаатан садан, үр хүүхдүүд л ардчиллын өлгий оронд очдог байлаа. Тэгвэл одоо Америк явна гэдэг мөрөөдөл байхаа больж, жирийн малчин залуу ч тэнд очоод албан ёсоор ажиллах боломж нээгдэж байна. АНУ-ын Элчин сайдын яамны Консулын хэлтсийн дарга Жэйсон П.Спэлберг манай сонинд өгсөн ярилцлагадаа “Монголын Засгийн газрын хүсэлтийг манай ЭСЯ АНУ руу дэмжиж санал болгож явуулсан. Тиймээс H-2 визний зөвшөөрлийг олгохдоо Монголын Засгийн газрын манайхтай хамтарч байгаа үр дүнтэй хамтын ажиллагааг үндэслэж дэмжсэн. Тэдгээр ажлуудын нэг Америкт хараар үлдэж байгаа хүмүүсийн тоог багасгахад Монголын засгийн газар хамтарч ажиллаж байгаа. Миний хувьд дөрөв дэх орондоо Консулын алба хашиж байна. Монголын Гадаад харилцааны яам манай Элчин сайдын яамтай сайн хамтарч ажиллаж байгаа явдал бол надад тохиолдож байгаа анхны орон гэж хэлж болно. Иймд Монголын төр засгийн зүгээс одоогийнхоо хийж байгаа ажлыг үргэлжлүүлээд явах ёстой. Монголын Засгийн газар “Хариуцлагатай аялцгаая” аяны хүрээнд монголчуудын ухамсарт нөлөөлөхөд маш сайн хамтарч ажиллаж байгаа. Гэнэтхэн нэг өдөр визний зөрчилгүй иргэдийн тоо тэг болно гэж байхгүй. Энэ ажлыг тасралтгүй алхам алхмаар урагшлуулах хэрэгтэй” хэмээн ярьжээ.
Манай Гадаад харилцааны яамнаас АНУ-ын виз мэдүүлэх, тус улсын виз авсан иргэдийг Америкт зорчихдоо визний хугацаагаа хэтрүүлэхгүй байхыг уриалсан “Хариуцлагатай аялцгаая” аян эхлүүлээд байгаа билээ. Энэ хүрээнд баримтат кино хүртэл хийсэн бөгөөд визний хугацаандаа мэдлэг боловсролоо дээшлүүлэн, эх орондоо ирж амжилттай ажиллаж байгаа залуусын төлөөллийг оруулсан байна. Хэрвээ монголчууд Америк явахдаа хариуцлагатай аялж сурвал бүр илүү өргөн боломж бидэнд нээгдэх юм. Харамсалтай нь “Би л болж байвал бусад нь хамаагүй” гэсэн бидний хар амиа бодсон араншин Америкийн визний бодлогод ч нөлөөлдөг. Америк явсан хүмүүсийн дийлэнх нь тэндээ харлаж, хууль бусаар ажиллаж, амьдарч байгаа болохоор америкчууд бидэнд виз олгохдоо харам байдаг. 2016 онд АНУ-ыг зорьсон монгол иргэдийн талаарх таагүй статистик мэдээ байна. Түүнд дурдсанаар АНУ-д ажил болон аяллаар зорчигсдын найман хувь нь хугацаа хэтрүүлэн үлдсэн. Оюутан болон солилцооны хөтөлбөрөөр зорчигсдын 20 орчим хувь нь хугацаагаа хэтрүүлэн үлдсэн байна. АНУ-ын ЭСЯ-ны тооцоолсноор 2016 онд цагаачлалын бус визээр Америкт зорчсон Монгол иргэдийн гуравны нэг хувь нь зөвшөөрөлгүй ажил эрхэлсэн гэжээ. Зөвхөн амин хувиа хичээж, өөрийгөө бодсон энэ хүмүүсийн балгаар Америкийн виз хүссэн бусад нь татгалзсан хариу авч байна. Тэгэхэд Хятад улсын иргэд визний хугацаа хэтрүүлдэг тохиолдол 0.9, Солонгос гэхэд 0.46 гэсэн хувьтай гарчээ.
Тиймээс Америк явж байгаа монголчууд маань хар амиа бодож, харлаж үлддэгээ болих хэрэгтэй. Монгол Улс ч гэсэн иргэнээ бүртгэж, хэн хаашаа хэзээ явж байна. Хэзээ эргэж ирэх ёстой гэдгийг мэддэг байх ёстой. Ялангуяа Америк явж байгаа хүмүүсээ мэддэг, ар гэр, амраг садантай нь харилцаа холбоотой байдаг болъё. Гадаадад гарч хараар амьдарна гэдэг хэн нэгний дур зоргын асуудал байдгийг жаахан ч болов цэгцэлмээр санагддаг. Энэ нь хувь хүний эрх, эрх чөлөөнд халдаж байгаа хэрэг биш бөгөөд Монгол Улсын нэр хүнд, монголчуудын хувь заяанд ч эергээр нөлөөлөх бодлого болох учиртай. Монголын төр гадаадад, ялангуяа Америкт хууль бусаар амьдарч байгаа монголчуудаа бүртгэж, бүгдийг нь биш юм гэхэд заримыг нь эх орондоо авчрах гэх мэт ажлаа тасралтгүй хийж байх ёстой. Мөн Америкт зорчиж байгаа иргэддээ визний хугацаагаа хэтрүүлэхгүй, хууль бусаар ажиллаж, амьдрахгүй байх талаар зөвлөж, ухуулж сэнхрүүлж байя. Үүний үр дүн бол монголчууд АНУ-ын виз авах нөхцөл хөнгөрөх, улмаар ирээдүйд Монгол Улс АНУ-ын “Визээс чөлөөлөх хөтөлбөр”-т хамрагдах бодит нөхцлийг бий болгоход чиглэгдэх ёстой. Америк руу визгүй зорчих эрхтэй болохын тулд улс орнуудад үүнээс өөр олон шалгуур тавьдаг. Тухайлбал, аялал жуулчлалын “В” ангиллын визний татгалзал гурваас доош хувьтай байх, Терроризмын эсрэг, хууль сахиулах, хилийн хяналт, мөн бичиг баримтын аюулгүй байдлын өндөр стандарттай байх гэх зэрэг шаардлагууд багтдаг. Энэ бүхнийг бид бодлогоор зорилго, дэс дараалалтай аажим аажмаар хэрэгжүүлж эхэлбэл Америкт визгүй зорчих өдөр холгүй байна. Тэгвэл тэнд хараар амьдарч байгаад ирсэн монголчууд ч эргээд албан ёсоор очих эрхтэй болно.
Аль юм болгонд бид хар амиа хичээж, өөрийгөө бодож амьдрах билээ. Нэг хүний хугацаа хэтэрсэн визний ард нэлээд олон хүний виз гарахгүй үлдэж байна. Нэг монгол Америкт харлаж, хууль бусаар ажиллаж амьдарч болоод байгаа мэт. Тэгвэл яг тийм хүмүүсээс болоод нэлээд хэсэг хүн тэнд сурах, аялах, бизнес хийх боломжоо хаалгаж байна. Энэ бүхнийг ойлгож, хаана хаанаа жаахан хариуцлагатай байя. Ингэж чадвал Америк орон бидэнд хаалгаа нээхэд ойрхон л байна даа.
Энэ удаагийн “Нэг ангийнхан” буландаа алс баруун хязгаар Ховд аймгийн Жаргалант сумын “Цаст-Алтай” цогцолбор сургуулийг 2009 онд төгссөн хамт олныг урилаа. Юуны өмнө бидний онцолсон анги тус сургуулийн хамгийн дүрсгүй сурагчтай анги байсан гэнэ. Арван жилийн сургуулийн ангид дүрсгүй, сахилга султай сурагчид их ч манай ангийг гүйцэхгүй байх аа гэсээр ангийн Ц.Буянбат нарын нөхөд нь бидэнтэй уулзлаа. Тэрбээр “Арван жилийн сурагч байсан үе хүн бүхэнд гэнэхэн дурсамжуудыг бодогдуулж, тэртээд одсон он жилүүдийг нэхэн сануулдаг нь сайхан. Бид ямар азаар Ховд аймагт төрж, амьдралын анхны гараагаа “Цаст-Алтай” цогцолбор сургуулийн ширээнээс эхэлсэн юм бэ гэж бодохоор сэтгэл нэг л өег санагддаг юм. Нийслэлийн сурагчдыг бодоход хөдөө, орон нутгийн сурагчид амьдралын ухаантай, хэрсүү зан, басхүү хүн чанартай хүн болон төлөвшдөг болов уу гэж боддог. Манай анги анх 1999 онд охид, хөвгүүд нийлсэн 32 улаан хацартай жаал цуглаж, нус, нулимсандаа хутгалдсан нэг анги бүрдэж байлаа. Тэр цаг саяхан юм шиг л санагдаж байна. Орон нутгийн сурагчид болохоор зуны амралтаараа ар гэрийнхээ ажилд тусалж, намар хичээл орохоос өмнө нийгмийн янз бүрийн ажилд идэвхтэй оролцдог байв. Манай анги сургуульдаа хамгийн дүрсгүй анги байсан. Хичээл ордог багш нарыгаа уйлуулж, хэлэх үггүй болтол нь дүрсгүйтдэг байлаа. Гэхдээ тэрхүү дүрсгүйтэл нь сургуулийн хэмжээнд энгийн хэрнээ хорлонтой гэх үү дээ. Хичээлийн цагаар хоорондоо ярих, охидоо шоглож уйлуулах, дэвтрийн цаас зажлан балны гэрээр хэн нэгэн рүү үлээх зэргээр их л дүрсгүйтдэг байв. Бидний энэхүү үйлдлээс болж манай ангид хичээл заах багш нар нуруугаа авахуулсан морь шиг л орж ирдэг байсан даа. Гэхдээ дүрсгүй, сахилга султай анги гээд биднийг үе үеийн эрдэмтэн багш нар маань зөнгөөр нь орхиогүй. Аливаа буруу үйлдэл бүрт биднийг ухааруулж, учирлаж, чин сэтгэл зүрхнээсээ ханддаг байсан багш нарынхаа ачийг бид мартахгүй. Тэрхүү эрдэмтэн багш нарын ачаар боловсролтой, хүмүүжилтэй, энэ үеийн залуучуудын түүчээ болж яваа ангийн нөхдөөрөө бахархдаг” гэв. Хүүхдийн боловсрол, хүмүүжил бага, дунд, ахлах ангийн багш нараас ихээхэн шалтгаалдаг хэмээн эрдэмтэн, багш нар хэлдэг. Тэрхүү зарчмаар эдний ангийг дунд бүлгээс нь өөр дээрээ хүлээн авч, төгсгөсөн багш нь монгол хэл, бичгийн В.Янжиндулам багш ажээ. Бага, дунд ангидаа сургуулийн багш нарын дургүйг хүргэж, чихнээс нь үргэлж хонх зүүдэг ангийг дааж, төгсгөх зоригтой, сэтгэлтэй багш В.Янжиндулам багшаас өөр байгаагүйг түүний шавь нар нь ярьж байна. Энэ талаар ангийн хүү Л.Эрдэнэдондог “Багшийн минь хичээл зүтгэл, бидэнтэй уйгагүй тулж ажиллаж, сэтгэл зүтгэл гаргасны үр дүнд сурлага, урлагаар сургуулийн болон аймгийн тэргүүний анги болж төгсөж байлаа” гэсэн юм. Ангиараа өдөр бүр үймүүлж, улаан тоос манаруулан, ноцолдон тоглодог дэггүй хүүхдүүд ахлах бүлгийн сурагчид болоод гэнэт бүх зүйлээрээ “цоорсон” амжилт үзүүлжээ.
Сургуулийн багш нарын дургүйг хүргэдэг 11а-гийнхан гэнэт хичээл сурлага, спорт, урлагаараа сургуулиа болоод аймагтаа тэргүүлэн гэж хэн ч санаагүй байх. Ёстой л цаг цагаараа байдаггүй, цахилдаг хөхөөрөө байдаггүй гэдгээр 11а-гийнхан ахлах ангиасаа бүх зүйлд манлайлж иржээ. Ангийнхаа энэхүү амжилтын талаар Ц.Буянбат “Бүхий л зүйлээрээ шүүмжлүүлж, багш нарын эгдүү, дургүйг зэрэг хүргэдэг манай анги аравдугаар ангиасаа эхэлж хичээл, сурлага нь жигдэрч эхэлсэн. Манай ангиас 2009 оны аймгийн мэргэжлийн хичээлийн олимпиадад 11 сурагч сургуулиасаа шалгаран оролцож байсан. Улмаар монгол хэлний хичээлээр Б.Баярхүү, биологийн хичээлээр Э.Уянга, монгол бичгийн хичээлээр Л.Сарангэрэл, англи хэлний хичээлээр Х.Ачука, нийгмийн тухай мэдлэг хичээлээр миний бие тэргүүтэй таван нөхөр тэргүүн байр эзэлж, улсын олимпиадад оролцож байсан. Харин улсын олимпиадад оролцсон таван сурагчаас Нийгмийн тухай мэдлэг хичээлийн улсын олимпиадад оролцсон миний бие III байр эзлэн Монгол улсын их сургуулийн Хууль Зүйн сургуульд таван жил үнэ төлбөргүй суралцах урилга гардан авч суралцаж төгссөн. Мөн 2009 оны элсэлтийн ерөнхий шалгалтын гүйцэтгэлээр Б.Баярхүү, Л.Сарангэрэл, Б.Наранцацрал нар аймгийнхаа нийт сурагчдаас хамгийн өндөр үнэлгээтэй оролцож, манай ангийнхан бүгд хүссэн сургуулиа авч, амжилттай төгсөж, улс эх орон, гэр бүлийнхээ төлөө хөдөлмөрлөж байна” гэж ярилаа. Эрдэм мэдлэгээрээ аймгийнхаа нэр хүндийг улсын хэмжээнд өндөрт өргөсөн анги хамт олон тийм ч олон биш гэдгийг тус сургуулийн үе үеийн эрдэмтэн багш нар онцлон хэлж байсан юм. Ахлах ангиасаа сургуульдаа сурлагаараа тэргүүлсэн Ц.Буянбат, Л.Эрдэнэдондог, Х.Ачука, Э.Уянга, Б.Баярхүү, Отгонбаяр, Д.Алтанбилэг, Л.Сарангэрэл нар аймгийн олимпиадад оролцож, тэргүүн байруудыг эзэлжээ. Мөн урлаг, спортоороо ч тэргүүлж чадсан байна. Эдний ангиас Г.Билгүүн, Отгонбаяр, Түмэнсүх нар бүжиглэх авьяастай сурагчид байж. Бүжгийн хамтлаг байгуулж, сургуульдаа болон аймагтаа хэдийнэ нэрт гарсан аж. Мөн хувийн бизнес эрхэлдэг, хөдөлмөрч сурагч болох Дижитал Пүүжээ буюу Пүрэв-Очир нарын нөхөд нь одоо ч нийгэмдээ байр сууриа олсон бизнесмэнүүд болсон гэнэ. “Цаст-Алтай” цогцолбор сургуулийн гар бөмбөгийн шигшээ багт Г.Билгүүн, Б.Наранцацрал нар нь маш сайн тоглож, олон амжилтын эзэд болжээ. 11а-гийнхан бүх зүйлээрээ тэргүүний анги болоход нөлөөлсөн гол хүн нь ангийн багш, хэл шинжлэлийн ухааны доктор В.Янжиндуламтай салшгүй холбоотой гэдгээ шавь нар нь хэлж байв. Арван жилийн сургуулиа төгссөнөөс хойш эдүгээ 10 дахь жилийнхээ нүүрийг үзэх гэж буй 11а-гийнхан удахгүй төгсөлтийн баяраа хийх юм байна. Анхны арван жилийн ойгоо тэмдэглэх гэж одооноос олон ажил төлөвлөж буйгаа эдний ангийнхан ярьж байлаа.
Уншигч та бүхэнд илүү ойлгомжтой болгох үүднээс таны төрсөн он, сар, өдөр яг ямар суудал дээр буйг нарийвчлан дэс дараалуулан он оноор нь гаргаж өглөө. 
17 дугаар жарны Тийн унжлагат хэмээх шороон нохой жилд зориулсан хүчит бөхийн барилдаан амжилттай болж өндөрллөө. Тухайн жилийн өнгийг тодорхойлдог, хамгийн чансаа өндөртэй барилдаануудын нэг гэгддэг уг барилдаанд хүчит 256 бөх зодоглосноос Монгол Улсын аварга Ч.Санбаадамба, арслан П.Бүрэнтөгс, арслан Ц.Содномдорж, харцага Б.Бат-Өлзий нар их шөвөгт шалгарч үлдсэн юм. Их шөвөгт улсын аварга Ч.Санжаадамба арслан П.Бүрэнтөгсийг амлаж танхим өгсөн бол тунасан арслан, харцага хоёрын барилдаан үзэгчдийг шуугиулсан барилдаан болж, улсын харцага Б.Бат-Өлзий давхар шуудагны барьцнаас шахаж, татаад давлаа. 
Ийнхүү өнөө жилийн сар шинийн баярт зориулсан хүчит бөхийн барилдаанд Ховд аймгийн Зэрэг сумын харьяат улсын харцага Баярхүүгийн Бат-Өлзий урамтай сайхан барилдаж түрүүлэв. Харин Увс аймгийн Давст сумын харьяат улсын арслан Пүрэвийн Бүрэнтөгс үзүүрлэлээ. 
Сар шинийн баярт зориулсан хүчит 256 бөхийн барилдааны тавын даваа өндөрлөж, шөвгийн найман бөх шалгарч үлдлээ. Шөвгийн найман бөхөд улсын аварга Ч.Санжаадамба, улсын арслан П.Бүрэнтөгс, Ц.Содномдорж, улсын заан Б.Батмөнх, Н.Түвшинбаяр, улсын харцага Цацабшир, Б.Бат-Өлзий, Т.Баасанхүү нар шалгарч үлдлээ. 
