Month: December 2017

Categories
онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Ж.Бямбадорж: Цаазын ялыг сэргээж, олон улсын гэрээнээс гарна гэсэн ойлголт байхгүй

“Монгол Улсын Хүний эрхийн үндэсний комисс, иргэний нийгмийн байгууллагуудын түншлэл” ээлжит 14 дэх уулзалт өчигдөр болсон юм. Энэ үеэр ХЭҮК-ийн дарга Ж.Бямбадорж болон “Гүнж” төвийн үүсгэн байгуулагч Ч.Ундрахтай ярилцсанаа хүргэж байна.

Уулзалтын үеэр ХЭҮК-ийн дарга Ж.Бямбадорж сэтгүүлчдийн асуултанд ийнхүү хариуллаа.

-ХЭҮК, иргэний нийгмийн байгууллагуудтай хэрхэн үр дүнтэй хамтарч ажиллахаар төлөвлөж байна вэ?

-Хүний эрхийн үндэсний байгууллага цөөн орон тоотойгоор Монгол Улсад хүний эрхийг хамгаална гэж байхгүй. Тийм учраас олон түмний дэмжлэг авах ёстой. Хүн бүр, айл болгон, улс аймаг бүрийн асуудлыг төрийн байгууллага дангаараа шийдэх боломжгүй. Тийм учраас долоон жилийн өмнөөс бид иргэний нийгмийн байгууллагуудтай хамтарч ажиллая, хүний эрхийн талаар сайн муу болгоныг хэвлэлийнхэн олон түмэнд хүргэг, түүний үнэн зөвийг гаргаж ирдэг нь иргэний нийгмийн байгуулага байх юм гэж шийдсэн. Одоо 14 дэх уулзалтаа хийж байна. Бид жилд хоёр удаа уулздаг.

Ирэх он дэлхийн түүхэнд онцлог жил. 1948 онд НҮБ байгуулагдаад гурван жилийн дараа Хүний эрхийн түгээмэл тунхаглал хэмээх баримт бичгийг баталсан байдаг. Энэ баримт бичгийн 70 жилийн ойг улс болгон үр дүнтэй тэмдэглэх жилийн аян зохион байгуулж байна. НҮБ-ын Хүний эрхийн дээд комиссарийн газраас ингэж зарласан. Бид зүгээр суух биш Монгол Улсын ХЭҮК, иргэний нийгмийн байгууллагуудтай нэг гол ажил хамтарч хийх юм. Тэр нь юу гэхээр Хүний эрхийн түгээмэл тунхаглал гэж ямар бичиг баримт юм бэ. Иргэн танд ямар ач холбогдолтой вэ, төр үүний дагуу юу хийх ёстой вэ? Монгол Улсын нэгдэн ороод байгаа 50 гэрээ конвенци гэж юу вэ. Үүний биелэлтийг яаж гаргадаг юм бэ. Үүнээс үр дүн гарч байна уу гэдгийг бүтэн жилийн хугацаанд үзье гэж байгаа юм. Хүний эрхийн түгээмэл тунхаглалын нэг гол заалт байдаг. Айх аюулгүй, гачигдах зовлонгүй дэлхий ертөнцийг бий болгоё гэж уриалдаг. Хүний эрхийн түгээмэл тунхаглал олон улсын гэрээ биш шүү дээ. Соёрхон баталдаггүй. Бүх улс дагаж мөрдөх ёстой. Маш олон гэрээнд тусгалаа олсон баримт бичиг юм.

70 жилийн ойгоор үнэхээр айх аюулгүй, гачигдах зовлонгүй дэлхий ертөнцийг бүтээж чадаж уу гэдгийг эргэж хараад “Чадаагүй байна” гэж үзэж, НҮБ-аас бас нэгэн чухал бичиг баримт баталсан. Тэр нь Тогтвортой хөгжлийн зорилт . 2030 он хүртэл үүнийг хэрэгжүүлнэ. Гэхдээ одоо дайн, мөргөлдөөнтэй байсан, мөнгө хүрэлцээгүй гэх мэтээр ямар нэг тайлбар хүлээж авахгүй шүү гэж байгаа юм. 15 жилийн дараа дэлхий ертөнц Түгээмэл тунхаглалд заасан наад захын хэм хэмжээг бий болгож чадаж уу гэдгийг үзнэ.

Миний ойлгож байгаагаар ингээд чадаагүй нөхцөлд НҮБ холбогдох арга хэмжээ авах байх. Улс төрийн болоод эдийн засгийн хориг арга хэмжээ гэж яриад байна шүү дээ. Үүнийг томоохон орнууд давж чаддаг байх, Монгол шиг жижиг орны хувьд тэсвэрлэн гарахад хэцүү. Өнөөдөр Монгол Улсын нэр хүнд, хүрсэн түвшинг алдахад хүрнэ. Одооноос бид олон улсын гэрээ конвенцийг биелүүлдэг, биелүүлэхийн төлөө зүтгэдэг, нэгэндээ шаардлага тавьдаг болох ёстой. Тийм учраас манай энэ уулзалт чухал ач холбогдолтой.

-Нэг юм тодруулж асууя. Олон улсын гэрээ конвенци гэснээс цаазын ялыг сэргээх тухай ярьж эхэллээ. Монгол энэ талаар олон улсын өмнө хүлээсэн үүрэг бий. Үүнээсээ ухрах уу?

-Би энэ талаар байр суурь илэрхийлмээргүй байна. Яагаад гэхээр одоогоор судалгааны түвшинд явагдаж байгаа. Хэлэлцэх үед нь энэ асуудлыг гаргаж тавина. Монгол Улс олон улсын гэрээгээр хүлээсэн үүргээ биелүүнэ гэж манай Үндсэн хуульд ч бий. Нэгэнт олон улсын гэрээнд нэгдэн орсон бол биелүүлж л таарах байх. Үүнийг хууль болоод, буцаад олон улсын гэрээнээс гарах ойлголт байхгүй. Угаасаа олон улсын гэрээнээс гарах ойлголт байхгүй. Бэлээхэн жишээ байна. Филиппин улсын шинэ Ерөнхийлөгч гарч ирээд, хар тамхитай тэмцэх нэрийн дор цаазаар авах ялыг буцаана гэсэн. Конгресс нь хоёр танхимтай. Төлөөлөгчдийн танхим нь хэлэлцээд энэ гэрээнээс гаръя гэдэг шийдвэр гаргасан. Сенат нь гарахгүй гэсэн. Тэгээд одоо тэнд хүнийг шүүхийн тогтоолгүй буудаж байна шүү дээ.

Гарахгүй, боломж байхгүй гэв.

Ч.УНДРАХ: ӨНГӨРСӨН ОНД 3900 ОРЧИМ ӨСВӨР НАСНЫ ОХИД ХҮҮХЭД ТӨРҮҮЛСЭН

Уг уулзалтад оролцсон төрийн бус байгууллагуудын нэг болох “Гүнж” төвийн үүсгэн байгуулагч Ч.Ундрах “Ойрын хугацаанд өсвөр насны охидын нөхөн үржихүйн эрүүл мэндийн асуудлаар ХЭҮК-той хамтарч ажиллахаар ярилцаж байна. Комисс охидын эрх, тэр тусмаа охидын жирэмслэлт, төрөлтийн асуудлаар анхаарч байдагт талархаж байна. ХЭҮК-ийн Орон тооны бус зөвлөлд 2020 он хүртэл ажиллахаар сонгогдсон. Зөвхөн өөрийн байгууллагаа биш залуучуудын эрхийн асуудлын талаар комисст гүүр болж ажиллана” гэж ярьсан юм.

Түүнтэй өсвөр насны охидын жирэмслэлтэй холбоотой асуудлаар ярилцлаа.

-Өсвөр насны охидын жирэмслэлт буурч байгаа юу?

-Тодорхой түвшинд өссөн. 2016 оны байдлаар 3900 орчим өсвөр насны охид хүүхэд төрүүлсэн. Үр хөндөлтийн тоог нарийн тодорхойлох боломжгүй. Тандалт судалгаагаар төрж байгаа охидоос нэг дахин илүү тооны охид үр хөндүүлж байгаа. Жилд 10 орчим мянган охид үр хөндүүлж байгаа гэсэн тандалт судалгааны дүн байдаг.

-Дунд сургуулийн сурагчид бэлгийн харьцаанд орох нь их байна гэсэн үг үү?

-Нөхөн үржихүйн эрүүл мэндийн суурь судалгаагаар анхны бэлгийн хавьталд орж байгаа нас залуужсан. 13-14 нас болсон байгаа. Олон улсын бас нэг ийм хандлага байдаг л даа. Ер нь зөвшилцлийн нас буюу анх бэлгийн харьцаанд орох минимум насыг зарим улс орнууд хуулиараа тогтоосон байгаа. Ихэнх улс орнууд 16 нас хүртэлх хүүхэд бэлгийн харьцаанд орж болохгүй. Энэ тохиолдолд эцэг эхчүүд хариуцлага хүлээнэ гэх мэт хууль эрх зүйн орчин үйлчилж байна. Энэ нь бэлгийн боловсролтойгоо уялддаг. Энэ насанд хүрсэн тохиолдолд аливаа эрсдлээс өөрийгөө хамгаалах чадвартай болсон байна гэж үздэг. Манайд энэ талын ойлголт мэдлэг өсвөр насныханд хараахан байхгүй байна.

-Өөрөө хүүхэд мөртлөө хүүхэд төрүүлэхээр, шинэ хүнийг нь хэн өсгөж байна, яаж хүн болж байгаа бол?

-Манайд энэ талаар үндэсний хэмжээнд хийсэн судалгаа байхгүй. Бид байгууллагынхаа түвшинд жил бүр үйлчилгээ үзүүлдэг өсвөр насны ээж нарын дунд хийсэн судалгаа байдаг.Бид жилд дунджаар 50-60 орчим ээжүүдтэй ажилладаг. Яг манайд хандаж үйлчилгээ авсан охид дийлэнх нь өөрсдөө өсгөж байгаа. 50 ээж тутмын 2-3 нь жилдээ үрчлүүсэн, үрчлүүлэх сонирхолтой байдаг.

-Ихэвчлэн хэдэн насандаа ээж болоод байна вэ?

-Дунджаар 17 насандаа ээж болж байна. Бидний ажилласан ээжүүдээс хамгийн бага нь 12 настай охин ээж болсон тохиолдол бий. Сүүлийн үед бэлгийн хүчирхийлэлд өртсөнөөс болоод жирэмсэлсэн охидын тоо харьцангуй нэмэгдэх хандлагатай байна уу даа гэж харж байна. Өөрөөр хэлбэл манайд хандаж байгаа тохиолдол нэмэгдэж байна.

Хүчирхийллийн улмаас жирэмсэн болж байгаа охидын хувьд жирийн өсвөр насны ээжүүдээс илүү үйлчилгээ, асуудал, илүү их хэрэгцээ байдаг. Хүүхдээ өөрсдөө өсгөж байна. Үүнийг зохицуулсан хууль эрх зүйн орчин манайд дутагдалтай. Хүүхдээсээ татгалзах юм уу, бэлгийн хүчирхийллийн улмаас төрсөн хүүхдээ яах вэ гэдэг асуудал орхигдсон. Эцэст нь хохирсон хүмүүс хүүхдээ өсгөж, тэжээх, хүмүүжүүлэх болж байна. Хүүхэд хаягдаж байгаа асуудал ч үүнтэй уялдаатай байж болзошгүй. Жилд Монголд 50 орчим нярай хүүхэд хаягддаг. Үүний цаад шалтгааныг судалсан юм байхгүй. Гэхдээ дээрх асуудалтай холбоотой байж болзошгүй.

-Нэгэнт ээж болсон охид эргээд сурч чадаж байна уу?

-Ерөнхий боловсролын сургууль өсвөр насны ээжүүдэд хатуу ханддаг гэж болно. Манайд хандсан хамгийн сүүлийн жишээ гэхэд л жирэмсэн болсон охиныг найз хөвгүүнтэй нь хамт сургуулиас нь хөөсөн тохиолдол байна. Сургуулиас хөөгдөх шалтгаан гэдгээ сургуулийн дотоод журамд заасан уу гэхээр асуултын тэмдэгтэй. Үе тэнгийнхий зүгээс, сургуулийн орчинд ялгаварлан гадуурхалт байдаг. Үйлчилгээ үзүүлэх ёстой эрүүл мэндийн байгууллагын ажилтнууд ч ялгаварласан, үл тоомсорлосон хандлага гаргадаг гэдгийг өсвөр насны ээжүүд ярьдаг. Тэд ерөнхий боловсролыг хаана эзэмшиж байна гэхээр Улаанбаатарт ажилчин залуусын оройн сургуульд хамрагдах, мэргэжил сургалтын төвүүдэд суралцаж байна. Дийлэнх нь их дээд сургуульд сурч чаддаггүй. Бид мэргэжлийн сургалтанд хамруулах, МСҮТ-тэд сургах байдлаар боловсрол эзэмших эрхийг нь хангаж байна.

-Охид ийм байдалд хүрэхэд гэр бүлийн орчин нөлөөлдөг үү?

-Судалж үзэхэд нөлөөлж байгаа гол хүчин зүйл нь бэлгийн боловсрол, хүүхдэд хичнээн мэдлэг өгч байгаа ч амьдралд нь дадал болж хэвших хэмжээний чанартай боловсрол өгч чадахгүй байна гэдэг асуудал бий. Манай улсын нийгэм эдийн засгийн байдал нөлөөлж байна. Өөрөөр хэлбэл ядуурал их байгаатай холбоотой эрсдэлт нөхцөлд амьдарч байгаа хүүхдийн тоо ихэсч байна.

Эцэг эх нь ажилгүй, ядуу, хүчирхийлэл, дарамттай гэр бүлд өсч байгаа хүүхэд эрсдэлт бүлэгт ордог.

Categories
мэдээ нийгэм

Хүчирхийллийн эсрэг хайрла, хамгаал аян үргэлжилж байна

Цагдаагийн ерөнхий газраас Засгийн газрын хэрэгжүүлэгч агентлаг Соёл урлагийн газар, Гэр бүл хүүхэд залуучуудын хөгжлийн газртай хамтран хүчирхийллийн эсрэг “Хайрла Хамгаал” үндэсний аяныг зохион байгуулж байна. Аяны хүрээнд хүүхэд, гэр бүлийн эсрэг гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлж, таслан зогсоох зорилготой юм.

Categories
мэдээ цаг-үе

Эзэн хичээвэл заяа хичээнэ буюу Хятадын хөгжлийн жор

МЭРГЭЖИЛ НЭГТНҮҮДИЙН УЛАМЖЛАЛТ ЧУУЛГАН

Монгол, Хятадын хэвлэл мэдээллийн ээлжит форум арваннэгдүгээр сарын 21-нд ӨМӨЗО-ны Хянган аймгийн Рашаан хотод болов. Наймдахь удаагаа зохион байгуулагдаж буй энэхүү форум нь хоёр орны хэвлэл мэдээллийн салбарын хамтын ажиллагааны хэлбэрээ олсон тогтвортой механизмын нэг юм. МСНЭ, БНХАУ-ын ӨМӨЗО-ны Засгийн газрын хэвлэл мэдээллийн албатай хамтран 2010 оноос зохион байгуулж эхэлсэн энэ арга хэмжээ 2013 онд Монгол Улсын Ерөнхий сайд Н.Алтанхуяг, БНХАУ-ын Төрийн зөвлөлийн Ерөнхий сайд Ли Көчян нар гарын үсэг зурсан хоёр орны хоорондын стратегийн түншлэлийг хөгжүүлэх дунд, урт хугацааны хөтөлбөрт “Талууд Монгол, Хятадын хэвлэл мэдээллийн форумыг жил бүр ээлжлэн зохион байгуулна” гэж зааснаар өндөр дээд түвшинд харилцан тохирсон төрийн тогтмол арга хэмжээний нэг болсон юм. Наймдугаар форумд МСНЭ, “Өдрийн сонин”, “Өнөөдөр”, “Зууны мэдээ”, “Үндэсний шуудан”зэрэг тогтмол хэвлэлүүд, МҮОНРТ, Боловсрол, ETV зэрэг телевиз, хэд хэдэн сайт, Монголын хэвлэлийн хүрээлэн, Монголын сайтын холбоо, Монголын хэвлэлийн төлөөлөгчдийн холбоо зэрэг байгууллагуудын төлөөлөл оролцлоо. Хятадын талаас БНХАУ-ын Төрийн зөвлөл, ӨМӨЗО-ны Ардын засгийн газар, Намын хороо, Сэтгүүлчдийн эвлэл, “Ардын өдрийн сонин”, Синьхуа агентлаг, CCTV, Хятадын төвийн ардын радио, Хятадын олон улсын радио, Хятадын сайтын ерөнхий редакц, ӨМӨЗО-ны хэвлэл мэдээллийн байгууллагууд, аймаг хотуудынх нь гадаад харилцаа, хэвлэл мэдээллийн албадын дарга нар нь оролцов. Форумын гол яриа хөөрөө хоёр орны хэвлэл мэдээллийн салбарын ажил хэрэгч хамтын ажиллагааг хэрхэн илүү хөгжүүлж, иргэд хоорондын ойлголцлыг гүнзгийрүүлэх вэ гэдэг асуудлыг тойрон өрнөлөө.

Монгол талын үндсэн илтгэлд “Нэг нэгнийхээ сонгосон хөгжлийн замыг хүндэтгэн, бие биенийхээ дотоод хэрэгт үл оролцон энх тайвнаар зэрэгцэн оршиж, харилцан ашигтай хамтран ажиллахыг үндсэн зарчмаа болгосон хоёр орны төрийн бодлогыг олон нийтэд ойлгуулан сурталчлах, найрамдал, хамтын ажиллагааны ололт дэвшил, ард түмнүүдийн аж байдал, соёл, ёс заншил, улс орны хөгжил, шилдэг сайн туршлага жишээг түгээн сурталчлах нь хоёр талын хэвлэл мэдээллийн байгууллагууд, сэтгүүлчдийн үүрэг бөгөөд харилцан ашигтай хамтын ажиллагаанд оруулж буй үнэтэй хувь нэмэр байх болно” хэмээн хамтын ажиллагааны үндсэн зарчмыг тодорхойллоо. Мөн олон тулгуурт гадаад бодлоготой, хоёр хөрштэйгээ найрсаг харилцаатай байхыг гадаад бодлогынхоо эн тэргүүний зорилт болгосон Монгол Улсын зүгээс БНХАУ-тай харилцах харилцааны албан ёсны байр суурь, зарчим тов тодорхой бөгөөд Монголын хэвлэл мэдээллийн салбарын албан ёсны бодлого ч энэхүү үзэл баримтлалын хүрээнд байгаа гэдгийг илэрхийллээ.

Хятадын талын үндсэн илтгэлд ажил хэрэгч хамтын ажиллагааг хөгжүүлж, мөр зэрэгцэн урагш ахих нь хөрш орнуудын хувьд нэн чухал болохыг тэмдэглээд үүнд иргэд хоорондын харилцан ойлголцол чухал, энэхүү харилцан ойлголцолд хэвлэл мэдээлэл гүүр нь болж чадна гээд “Хүндэтгэл болон итгэл нь хамтын ажиллагааны гол түлхүүр юм” гэдгийг онцоллоо.

Монгол Улсын Ерөнхий сайд У.Хүрэлсүх ээлжит форумд илгээсэн мэндчилгээндээ “Форум нь Монгол Улс, БНХАУ-ын найрсаг харилцааг өргөжүүлэн гүнзгийрүүлэхэд онцгой хувь нэмэр оруулж буй хэвлэл мэдээллийн салбарын хамтын ажиллагааны нэгэн чухал хэлбэр гэж Монголын төр засаг ач холбогдлыг нь өндрөөр үнэлж байна” гэж үнэлсэн байна. Монгол, Хятадын есдүгээр форумыг ирэх онд Монгол Улсад зохион байгуулах юм.

Image result for Монгол, Хятадын хэвлэл мэдээллийн форум 2017АЯЛАЛ ЖУУЛЧЛАЛААР АМЬДРАЛАА ТЭТГЭСЭН ХЯНГАН

Хэвлэл мэдээллийн ээлжит форум болсон Рашаан хот бол манай Дорнод аймагтай хиллэдэг боомт юм. Өвөр Монголдоо Эрээн, Манжуурын дараа ордог том боомт. Далаад мянган хүнтэй, агаарын хэм нь жилдээ дунджаар хасах 2,3 байдаг. Хус, нарс голдуу ойтой, рашаан ус сайтай. Ер нь Хянганы нуруу Монголын дорнын их тал, Дагуурын их тал хоёрыг зааглаж буй галт уулын гаралтай нуруу учраас байгалийн тогтоц, үзэмж нь ер бусын өвөрмөц содон. Хүн ам цөөнтэй. Аж үйлдвэр хөгжөөгүй. Газар тариалан, мал аж ахуй дагнан эрхлэх боломж хомс учраас аялал жуулчлалын бизнесийг хөгжлийн гол чиглэлээ болгожээ. Аялал жуулчлал хөгжүүлнэ гэдэг байгалийн үзэмжээс гадна сайн үйлчилгээ, дэд бүтэц, хүний сонирхлыг татах, үзүүлж харуулах зүйлээ сайтар төлөвлөж бүтээж бий болгож байж амжилтад хүрэхийн нэр гэдгийг Монголоос бусад оронд очих бүртээ мэдрэх юм даа. Рашаан хотын соёл аялал жуулчлалын бүстэй танилцахад ч энэ мөн л анзаарагдах аж. Тухайлбал, Хянганы уулсаас эх авдаг Халхын голын аль үзэмжтэй сайхан булан тохойг өндөрлөг газруудад тусгайлан зассан талбайгаас харах, Халхын голын эхлэлийн цэгийг тэмдэглэсэн баганыг сонирхох зэргээр тусгайлан тогтоосон маршрутын дагуу уйдаах завгүйгээр жуулчдыг хөтөлнө. Нүдэнд харагдсан болгоныг нэгбүрчлэн тайлбарлана.

Хянган аймгийн төв нь Улаан хот. 1947-1950 онд ӨМӨЗО-ны анхны нийслэл нь байсан хот. Гурван зуу гаруй мянган хүнтэй цомхон хот. Энэ хотод Чингис хааны тахилгын сүм байдаг аж. 1940-өөд оны эхний хагаст энэ сүмийг анх байгуулсан гэнэ. Хан уулын орой дээр Улаан хотыг тольдон байх энэ сүмд Чингис хааны алтадмал баримлаас өөр бурхан шүтээн үгүй. Шашны элдэв зан үйл байхгүй. Өмнө нь тахилын ширээ засч, зул хүж асаажээ. Эргэлчдийг их хаанд мэдүүлж, аян зам, ажил үйлсийг нь даатган ерөөл хүсэх зан үйлийг монголчууд гүйцэтгэнэ. Тэр нь товчхон энгийн. Өндөр дуугаар их хаанд хэлж мэдүүлж, аврал энэрэл хүсч, хадаг өргөлийг нь тавиулж, идээ будаа амсуулаад л болоо. Манай Монголд Чингис хааныг их хаан гэдэг утгаар нь хүндэтгэн бахархдаг бол Өмнөд монголчууд бурханчлан шүтдэгээрээ ялгаатай. Тийм болохоор их хаанд мөргөхөөр зорин ирэгсэд ч олон, мөн энэ зан үйлийг үзэж сонирхохоор хуран чуулагсад ч олон байдаг гэнэ. Энэ сүмийг Хан уулын орой дээр барьсан, сүм рүү хүрч очих зам есөн ес наян нэгэн гишгүүртэй, хоёр талаар нь Чингис хаан 44 насандаа их хааны сэнтийд заларсан учраас 44 мөнх ногоон гацуур суулгасан гэхчлэн тайлбарлагч тасралтгүй ярина. Юухан хээхнийг сонин хачин болгон харуулж, уран гоёор тайлбарлаж, ирсэн гийчний сониуч занг өдөөж, бас үзсэн дуулсандаа сэтгэл өег буцааж чадаж байгаагаас нь бид үлгэр авмаар санагдана.

БҮГДИЙН АМНААС УЯАТАЙ “БҮС ЗАМ”

Монголын төлөөлөгчид хэвлэл мэдээллийн форумын дараа Бээжин, Хятадын өмнөд хэсгийн Фүжянь, Жянши мужуудаар айлчлан сурвалжлав. Бидний эхний уулзалт Бээжинд Төрийн зөвлөлийн хөгжил судлалын төв DRC дээр боллоо. Энэ төв бол Хятад улсын хөгжлийн төлөв байдлыг бүс нутаг, дэлхийн хөгжилтэй холбон судалж, Төрийн зөвлөлд санал өгдөг, зөвлөдөг судалгааны байгууллага. Хятад улсын хөгжлийн бодлогын уураг тархи нь гэсэн үг. Бидний ярианы гол сэдэв “Нэг бүс нэг зам” санаачилга, Эдийн засгийн хонгил байгуулах, Монгол-Хятадын хамтын ажиллагаа, хөгжлийн асуудал байлаа.

БНХАУ-ын дарга Си Жинпиний “Нэг бүс нэг зам” санаачилга дэлхий нийтийн анхаарлыг татсан, олон орон, олон сая хүний амьдралд нөлөөлсөн аварга төсөл болж, “Бүс зам” гэх үг бүгдийн амнаас уяатай удаж байна. Монгол ч бас энэ төсөлд хамрагдаж “Торгоны зам”-ын үзүүрээс “Талын зам”-аа уяж, Ази-Европыг холбосон нэг гол чиглэл болох хүсэлтэйгээ илэрхийлсээр ирсэн. “Талын зам” нь сүүлдээ “Хөгжлийн зам” нэртэй болсон. “Муур ямар өнгөтэй байх нь хамаагүй. Гол нь хулгана барьж чаддаг байх хэрэгтэй” гэдэг шиг нэр ямар байх нь хамаагүй, гол нь бүх талын үр өгөөжтэй байх ёстой. Одоогоор нүдэнд харагдах үнэн гэвэл Ази-Европыг холбосон хуурай замын гурван гол чиглэлийн Монголыг өмнө, хойгуур нь хаяалж тойрсон хоёр урсгалын хурд нэмэгдэж, Монголоор дайран өнгөрч, Хятад-Монгол-Оросыг холбосон эдийн засгийн хонгилын амин судас нь болох ёстой гол чиглэлийн ажил удаашралтай байна.

DRC дээр болсон уулзалт ч үүнийг дам нотлов уу гэмээр санагдсан. Бидэнд мэдээлэл өгсөн хариуцлагатай албан тушаалтнуудын “Талуудын хүчин чармайлт шаардлагатай. Гурван улсын стратеги адилхан байх нь чухал. Харилцан ойлголцол чухал байна. Ул суурьтай судалгаа чухал. Хэрэгжтэл бас зай байна” гэсэн үгсээс “Талын таван зам” нэртэй ихээхэн том мөрөөдөлтэйгээр эхэлж байсан Монгол талын санаачлага “Хөгжлийн зам” болж нэрээ солиод ч хөгжихгүй, дорно өрнийг холбох стратегийн чухал ач холбогдолтой “broad­band” болж чадахгүй байгаа нь анзаарагдаж байна. Монголын нутгаар дайран өнгөрөх төмөр зам, автозамын ачаа эргэлтийн хэмжээг нэмж, хоёр тивийг холбосон эдийн засаг, соёл, аялал жуулчлал зэрэг олон талт хамтын ажиллагааны хүчирхэг сүлжээний нэг гол амин судас нь болох боломж уг нь бидэнд бий. Анх бол эрчим хүч, нефть, хийг хүртэл нутаг дээгүүрээ дамжуулан өнгөрүүлэхээр төлөвлөж, ирээдүйн ашиг унацныхаа алтан зоосыг тархи толгойдоо шаргиулж байсан удаатай. “Бүс зам”-ын санаачлага олон улс орны хувьд өнөөдөр нэгэнт тодорхой ажил, харилцан ашигтай төслүүд болчихсон, цар хүрээ далайц нь улам бүр өсөн нэмэгдэж байгааг Хятадын Төрийн зөвлөлийн хөгжил судалгааны төвийнхөн тоймлон өгүүлж байна билээ. Энэ санаачлагыг анхандаа төдий л ойшоогоогүй улс орнууд хүртэл хурдаа авч буй хөгжлийн галт тэргэнд амжин суухаар арга ухааныг уралдуулж байна. Гэтэл хаяанд нь байгаа, хажууд нь суугаа монголчууд бид “судлаад” л, яриад л байгаа болохоос нүдэн дээр өсөн нэмэгдэж буй их боломжийг ашиглах талаар бодитой алхам хийж нэг л чадахгүй байна.

Ядаж Хятадын Төрийн зөвлөлийн хөгжил судлалын төвтэй адилхан улс орныхоо урт хугацааны хөгжлийн асуудал, хөндүүр цэг, давуу тал, хоцрогдол доголдлыг нарийвчлан судалж, том бодлого боловсруулахад хэрэгтэй зөвлөгөө мэдээллээр төр засгаа хангадаг, зөвлөдөг тогтвортой үйл ажиллагаа бүхий тулхтай байгууллагатай болохсон гэх бодол уулзалтын үеэр төрж байлаа. Харин эх орондоо эргэн ирэх мөч дор Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Х.Баттулга эрдэмтдийнхээ үгийг сонсож, оюуны хүчийг нь ашиглах болсон тухай чихэнд чимэгтэй мэдээ сонсогдож “Одоо л нэг…” гэх олзуурхал төрөв.

ФҮЖЯНИЙ ХӨГЖЛИЙН ОЛОН ӨНГӨ

Бидний очсон дараагийн газар нь Фүжянь. Хятадын зүүн өмнөд захын энэ мужийн хамгийн гол онцлог нь нээлттэй байдал. Шанхай гаднын хүнд тийм ч нээлттэй биш бол, Фүжяньд энэ нь эсрэгээрээ. Ийм нээлттэй байдал нь эдийн засгаа хурдацтай хөгжүүлж, “далай дээрх торгоны зам” дагуух улс орнуудтай олон том төсөл амжилттай хэрэгжүүлэхэд нь нөлөөлдөг биз. Тэгээд ч “Далайтай улс болгонд фүжянь хүн амьдардаг” гэсэн хэлц үгтэй, уугуулууд нь дэлхийгээр нэг тарсан, тэдэн дундаа сайн бизнесмен олонтой гэх юм билээ. Фүжянь нутаг шаазан, загас, цайгаараа алдартай. Эртний цайны замын эхлэлийн цэг гэгддэг. Хүн ам олонтой, үйлдвэрлэл худалдаа эртнээс хөгжсөн газар. Одоо бол дижитал Фүжянь гэдгээрээ ихээхэн бахархах юм билээ. Тоон технологид суурилсан ажил үйлчилгээ, шинэ загварууд энэ мужид эрчтэй хөгжиж байна.

Бидэнд орчин үеийн аж үйлдвэр хэрхэн хөгжиж буйн жишээ болгож Жиндүнфан төслийг танилцуулав. Дэлгэц үйлдвэрлэлээр дэлхийд гуравт ордог ВОЕ группээр зочилсон богинохон хугацаанд дэлгэц үйлдвэрлэлийн өнөөгийн түвшин, ирээдүйн төлвийг нэгэн зэрэг олж харж, эвхдэг нугалдаг хуйлдаг дэлгэцийн эрин эхэлж, хөргөгч угаалгын машин зэрэг цахилгаан хэрэгслийн нүүрийг хүртэл зурагт, компьютертэй ав адилхан үйл ажиллагаатай цахим дэлгэц болгосныг үзлээ. “Эхнэр хүүхдүүдтэйгээ зурагтын суваг булаалддаг цаг ингээд төгсгөл болох нь ээ. Үгүй ээ, энэ чинь эхнэрүүд гал тогооны өрөөнөөсөө гарч ирэхээ больчих вий дээ. Хавтгай болгон дэлгэц. Харсан бүхэн компьютер” гэхчлэн өөр хоорондоо хэлэлцэх наргиа үгийн цаана тоон технологиор тэргүүлэгчдийн эгнээнд Хятад улс яалтгүй багтсан нь харагдана. Бид Фүжяний сүлжээний радио телевиз гэдэг байгууллагаар орлоо. Өвөрлөгч нөхөд маань сайт гэдэг үгийг сүлжээ гэж монголчилдгийг дашрамд дурдсу. Сүлжээний радио телевиз гэдэг нь олон сувгаар цацагдаж буй дүрстэй мэдээлэл, кино, нэврүүлгүүдээс түүвэрлэж сонгон интернэтэд хэсэгчлэн байршуулдаг, сонирхолтой чухал контентыг нэг дороос үзэх боломжоор хэрэглэгчдийг хангадаг байгууллага аж. Хүчтэй сервер, хөрөнгө мөнгө ихээхэн шаардах ажил гэдэг нь харваас андашгүй аж. Фүжянийн нийслэл Фүжөү хотын түүх соёлын дурсгалаараа алдартай аялал жуулчлалын бүс болох “Гурван цамхаг, долоон гудамж”-ийг сонирхох явцад манай монголчууд аялал жуулчлал хөгжүүлье, зорьж ирсэн хүнд үзүүлэх харуулах юмтай байя гэвэл эртний түүх дурсгалт газрын нуранги туурийг ч болов хадгалж хамгаалж, хэрхэн эдийн засгийн эргэлтэд оруулж хүний сонирхлыг төрүүлэхээ тооцоолж баймаар юм гэх бодол өөрийн эрхгүй төрөх аж.

Тайниний бас нэгэн нэрийн хуудас нь “Есөн луугийн цээл” буюу Жютүнтань хэмээх газар. Эгц цавчим хадан хавцал дундуур урссан есөн горхины ус нэгэн их цээлийг үүсгэх бөгөөд 1000 метрийн өндөртэй хадан хавцал дундуур зарим газраа 3 метрээс ч нарийхан голоор хулсан завиар зугаалсан хэнд болов мартахын аргагүй сэтгэгдэл төрнө. Нам гүм, онгон зэрлэг байгалийг тольдох бүтэн цагийн аяллыг хулсан завьтай нутгийн иргэд замчилна. Манайхан жуулчдад морь унуулахаар хүлээж байдаг шиг тэд зайгүй эгнүүлсэн хулсан завин дээрээсээ найрсгаар далласаар угтана. Энэ бүсэд аялал жуулчлал хөгжүүлсэн нь ядуурлыг бууруулах, нутгийн иргэдийн орлогыг нэмэгдүүлэхэд ихээхэн чухал үүрэг гүйцэтгэсэн гэж танилцуулж байна билээ.

УУЛСЫН ДУНДАХ ЖЯНШИ МУЖ

Дөрвөн зүгийн уулзварт оршдог газарзүйн онцгой байрлалтай Жянши муж бумбын шашин анх үүссэн, буддын шашин анх дэлгэрсэн нутаг гэнэ. Гурван талаараа уулсаар хүрээлүүлж, умард хэсгээрээ хөх мөрнийг хөвөөлсөн Жянши мужид түүхийн дурсгалт газруудыг хэрхэн аялал жуулчлалын өндөр зэрэглэлийн бүс болгон хөгжүүлж буй жишээ олныг харлаа. Жишээлбэл, Жинганшань уул бол Хятадын хувьсгалын өлгий гэгддэг нутаг. Манайхаар бол Алтанбулаг гэмээр ч юм уу даа. Мао Зэдун тэргүүтэй хувьсгалчид анх энэ нутгаас тэмцлээ эхлүүлсэн аж. Одоо тэгвэл энэ түүхийг Жинганшань уулын байгалийн үзэсгэлэнтэй холбон аялал жуулчлалын брэнд болгожээ.

Энд аялан ирэгсэд Жинганшаний хувьсгалын музейгээр заавал орно. Музейн үзмэр нь арвин баялаг. Юуг ч сонирхол татах үзмэр болгож болно гэдэг зарчим энд гайхалтай хэрэгжжээ. Тэмцэгчдийн хэрэглэж байсан жаднуудыг гэхэд л зүгээр нэг зэрэгцүүлээд тавьчихсангүй, хананд нарны хагас дугуй цацраг мэт тогтоочиход л хүмүүс наана нь зургаа авахуулахаар овоорох жишээтэй. Мао Зэдун эхнэртэйгээ гэртээ байгаа зурвасхан үеийг голограммаар бүтээсний өмнө хүмүүс заавал анхааран саатна. Тайлбарлагч бүсгүй зүгээр нэг тайлбарлаад өнгөрөхгүй, тэр үеийн дуунуудаас дуулж өгнө. Энэ музей түүхийн үнэт ховор дурсгал, баримт бичиг, уран зураг, уран бичлэгийн үлэмж их нөөцтэй гэдгээрээ ихэд бахархдаг юм билээ.

Жянши мужийн уулын бяцхан суурин болох Шэньшань гацаанд бид очиж ядуурлыг бууруулах талаар авч хэрэгжүүлж буй бодлоготой нь танилцлаа. Энэ гацаа 545 өрх, 231 хүнтэй, одоогоор тэдний 21 өрх, 50 хүн нь ядуу зэрэглэлд хамаарч байгаа аж. Гацаа нь өөрөө ядуу зэрэглэлийнх. Тус гацаа ядуурлаас гарахын тулд аялал жуулчлалд түшиглэхээр шийджээ. Энэ гацаанд БНХАУ-ын дарга Си Жиньпин өнгөрсөн онд хүрэлцэн ирж ядуурлын байдалтай танилцсан нь үүнд бас түлхэц өгчээ. Гацааны удирдлагууд иргэдийнхээ амьжиргааны түвшнийг нарийвч-лан тогтоож, өрх болгон хулс, цай, жимс тариалж баталгаатай орлоготой болох, улмаар тухлаг орон сууцтай болох зорилт дэвшүүлж, иргэддээ зээл олгосон байна. Гацааны иргэд хулс, модоор төрөл бүрийн бүтээгдэхүүн хийж, жуулчдад үйлчлэх зэргээр орлогоо нэмэгдүүлдэг болсон байна. Жилд ирдэг жуулчдын тоог нь сонирхвол 200 гаруй мянга гэнэ. Гацааны нэг иргэнд бараг 1000 жуулчин ноогдлоо гэсэн үг. Хөгжлийн гарцаа оновчтой тодорхойлж, зөв бодлого хэрэгжүүлэхийн ач холбогдол ийм буюу.

Хятад нутгаар зорчин явахад “Эзэн хичээвэл заяа хичээнэ” гэсэн хэлц үг санаанд байн байн орж байв. Тэд хичээж байна. Хичээснийхээ хэрээр амьдрал нь сайжирч байна. Төр нь бас улс орноо ядуу иргэнгүй болгохоор хичээж байна. “Бидний эцсийн зорилго бол хүн болгоны аз жаргалтай амьдрал” хэмээн тэд ярьж байна. Хятадын хөгжлийн жор нь хичээл зүтгэлдээ байдаг аж.

Урианхан Б.ГАЛААРИД

Categories
мэдээ нийгэм

Сурагч М.Мөрөн шилдэг өсвөрийн хийлчнээр тодорч 500 мянган төгрөг гардав

ЗурагНийслэлийн Засаг дарга бөгөөд Улаанбаатар хотын захирагчийн ивээл дор хоёр жилд нэг удаа болдог “Өсвөрийн хийлчдийн Олон улсын уралдаан” ЕБС-ийн сонгодог хөгжим сонирхон тоглогч хүүхэд багачуудын дунд энэ сарын 02-нд болж, шилдгүүдээ тодруулав.

Тус уралдаанд Монгол, Япон, Австрали ОХУ, АНУ, БНХАУ, БНСУ зэрэг орны нийт 85 авьяаслаг сурагч оролцсоноос нийслэлийн 23 дугаар сургуулийн сурагч М.Мөрөн Гранпри шагналын эзнээр тодорлоо.

Бага насны ангилалд тэргүүн байрт Н.Урангоо /5 настай/ шалгарсан бол дэд байрыг Б.Насанжаргал /4 настай/, гуравдугаар байрыг А.Энгүүн /7 настай / тус тус эзлэв.

Дунд насны ангилалд 62 дугаар сургуулийн сурагч С.Ундрам /10 нас/ тэргүүн байр, Австрали Улсаас Кристиан Чоё /10 нас/ дэд байр, Б.Мишээл /10 нас/ гуравдугаар байрт шалгарав.

Ахлах насны ангилалд тэргүүнр байрт Ён Сео Ли /14 нас/, дэд байрыг Э.Буянзаяа /14 нас/, гуравдугаар байрыг Г.Маргад /14 нас/ нар тус тус хүртэв.

Шагналыг Нийслэлийн Засаг даргын орлогч Д.Энхтөр, Засгийн газрын хэрэгжүүлэгч агентлаг Соёл, урлагийн газрын дарга Ж.Эрдэнэбат нар гардуулан өгсөн юм.

Categories
их-уншсан онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

У.Хүрэлсүхийг Таван толгой зэрэг том бүтээн байгуулалтаа хөдөлгө гэснээс жорлон тойрч жороол гэж томилоогүй

Ерөнхий сайд өчигдөр утааны голомттой дөрвөн газраар явж танилцлаа гэнэ. Угаас Улаанбаатар тэр чигтээ энэ дэлхийн утааны голомт болчихсон шүү дээ. Тэр дундаас хамгийн их утаатай газрыг нь очиж үзэж, яаж утаанаас ангижруулах вэ гэж шийдэл хайхаар очсон юм байх. Бүгд л ингэж очдог юм. Сүүлийн хорин жил манай удирдлагууд ингэж очиж үзээд дараа нь баахан шогширдог юм. Нэг ёсондоо утааны төлөө санаа зовж байгаа гэдгээ л харуулдаг байх. Тэрнээс биш гадаадын зочин аятай баахан шадар туслахаа дагуулж очих шаардлага байхгүй л дээ. Улаанбаатарыг утаатай гэж хараагүй, дүлий хүн ч мэднэ.

Нам дотроо дажин болж, өөрийн журмын нөхдийг улс орон авч явж чадахгүй байна гэж унагаж байгаад гарч ирсэн Ерөнхий сайд шүү дээ. Бидний горьдлого ямар тасрах биш дээ. Эрхбиш энэ урагшгүй байдлаас гаргах байгаа гэж хүлээсээр л харж сууна. Засгаа ч, эрх баригч намаа ч толгойлох болсон У.Хүрэлсүх харин Ерөнхий сайд болмогц хэт жижиг сажиг зүйлд санаа тавиад эхэллээ. Дөнгөж Ерөнхий сайдын албаа аваад л жорлон яриад эхэлсэн. Цэвэрлэх байгууламж руу хамгийн түрүүнд гүйж очсон. Дараа нь Мах импекс рүү явлаа. Адууны махны экспортыг нэмэгдүүл энээ тэрээ гээд баахан ярив. Харин өчигдөр утаатай танилцав. Хэнд ч хэрэггүй, цаг гарзадсан хэрэг. Очиж танилцаж, шогширдгоороо утаанаас салдаг бол салахаар л олон жил болсон.

Жил ирэх бүр утаа нь гамшиг болж, эмнэлгүүд нь уушгины өвчтэй хүмүүсээ эмчилж дийлэхээ байлаа. Хүйтний эхний өдрүүдэд л хамрын шуухинаа нь хүндрээд байгааг хэн хүнгүй мэдэж байгаа. Хэнд ч ойлгомжтой хэрэг шүү дээ. Гэнэт ингэж санаа тавиад гэнэтийн осол болсон мэт гүйгээд байх хэрэг байхгүй. Таныг энэ зэргийн ажил хий гэж томилоогүй байх. Оюу толгой дайны ганц ч гэсэн том бүтээн байгуулалтын ажил хийхийг чинь л хүлээж байгаа. Таван толгой мэтийн том бүтээн байгуулалтдаа анхаарч, хөрөнгө оруулалт татмаар байна.Гадагшаа явж улсдаа хэрэгтэй гэрээ хийгээд ир.

Жорлон, утаа бол яалт ч үгүй манай хотын тулгамдсан асуудал мөн үү, мөн. Гэхдээ энэ нь хотын даргын хөөцөлдөх асуудал. Ерөнхий сайд хотын даргын ажлыг өмнүүр нь очиж хийгээд байх шаардлагагүй. Өдөр тутмын, хотын аж ахуйн асуудлыг хотын даргад үлдээ. Улс орны хэмжээний асуудлыг шийдэж, хөрөнгө оруулалт татаж, бүтээн байгуулалт хийж, Монголыг хөгжүүлэх гарцыг хайх хэрэгтэй байгаа юм. Энэ бүхнийг хийж байж улс орны амьдрал дээшилнэ. Улс орноо өөд татаж байж ард түмний нуруу тэнийнэ. Эхлээд хөрөнгө оруулалт татаж байж тэр жорлонгийн асуудал чинь шийдэгдэнэ. Утаа ч мөн адил. Дэлхий дээр утаанаас болж асуудалд орж байсан олон орон бий. Тэд утаанаас ангижирч чадсан. Бид харин хорин жил утааны талаар танин мэдэхүй ярьсаар өдийг хүрлээ. Энэ утаа болоод бусдыг шийдэх мөнгийг л олоод ир.

Гадагшаа явж, ганзага дүүрэн ир. Ерөнхийлөгч, Ерөнхий сайд, УИХ-ын дарга нь сүүлийн үед хаяа хатавчнаасаа холдохоо байлаа. Дөрвөн уулнаасаа давж сэтгэж, гадаад улсуудын удирдлагуудтай уулзаж, харилцан ашигтай хамтын ажиллагаагаа яриад ирээ. Тэд Монгол гэдэг улсыг тойроод уулзаад байх болж. Монголын улс төр Эрдэнэт, Таван толгой, тендер зэргийн төлөөх л Засгийн эрх барих тэмцэл гэдэг болчихоод байна. Үнэн хэрэгтээ энэ бол хувь хүний ашиг олох гэсэн тэмцэл л юм даа. Энэнээс болж улс төр нь дээрэм тонуул хулгай болоод хувирчихсан. Улсаа бодож байгаа хүн байна уу, ингэхэд.

Ерөнхий сайд бол айл гэрээр аав нь байдаг. Аав нь нэг хүүхдийнхээ оймсыг нөхөх гээд өдөржин тулганаасаа холдохгүй байвал хүүхдээ хүмүүжилтэй болгох, хоолтой байлгах, сургах боловсрох нөхцөлийг бүрдүүлэхэд хэдийд нь цаг гаргах юм бэ. Яг түүнтэй адил Ерөнхий сайд өөрөө хүрз бариад үзэж тараад гүйгээд байх биш ард түмэнд эдийн засгийн эрх чөлөөг олгохын тулд толгойгоо ажиллуулж, хөрөнгө оруулалт татаж чадвал тэр утаа, тэр цэвэрлэх байгууламжийг өөр хүмүүс хийчихнээ. Жорлон тойрч жороолоод улс орон өөдөлчихдөг юм биш. Н.Алтанхуяг Ерөнхий сайд байхдаа мөнгө болох том төслүүдээ ерөөсөө барьж аваагүй. Барьж авах боломжийг нь ч олгоогүй байх.

Өөрийнх нь намынхан өрөөлийн намтай нийлээд өдөр шөнөгүй улстөржүүлж нэг өдөр ч амар заяа үзүүлээгүй. Сайндаа ганц Портуна Батбаяраа явуулж Чингис бондыг босгосон. Цементний үйлдвэр, зам, ноос, гудамж төсөл гээд л аар шаархан юм руу давхиж ороод тараагаад дууссан. Өнөөх л хорин жил ярьсан утаа, хорин жил ярьсан цэвэрлэх байгууламж, өнөөх л махны экспортоо тэр үед ч ярьж л байсан. Нөгөө том төслөө бүр хаячихсан. Таны өмнөх Ерөнхий сайд Ж.Эрдэнэбат ч цэвэрлэх байгууламж, махны экспорт, утаа яриад л яваад байсан. Унасан. Ж.Эрдэнэбатын өмнө Ч.Сайханбилэг мөн л цэвэрлэх байгууламж, утаа, махны экспорт ярьсан. Нэг онцлог нь Дубайн гэрээ гэж арай өөр юм ярих гэж яваад тэрэндээ ороогдоод сүйд болсон.

Мэдээж сонгуулийн өмнө нууцаар хийсэн Эрдэнэтийн гэрээ нь намтай юутай хээтэй нь унагаад авсан даа. У.Хүрэлсүх сайд яг л тэдний замаар яваад байна. Залхтал яриад, жим гартал явсан замаар нь л яваад эхэллээ. Арай алсыг зорьсон, арай том харсан юм хийхгүй бол тэдний хувь заяа таныг тойрохгүй нь. Бидний хувь заяа улам бүрхэг болоод байна. Таныг сөрөг хүчин чинь биш, танай намын 32 гишүүн анаад л сууж байгаа. Сонсох нь ээ Засгийн газар эртээ цуглаж, хамгийн орой тардаг юм байна. Юу ярьж юу хийж суудаг улс юм.

Өнөөх Таван толгой, нефтийн үйлдвэр, гангийн үйлдвэр, төмөр зам, усан цахилгаан станцын талаар ганц алхам ч гэсэн хийдэг л байгаа даа. Ард түмэн чинь дэмий хоосон улс төржиж байна. Угтаа урд урдах ажлаа хийгээд явж байхад болох ч хүссэн хүсээгүй та бүхний буруу шийдвэр амьдралд нь нөлөөлөөд байхаар арга ч үгүй биз.

Саяхан Европын сэргээн босголт хөгжлийн банк, Дэлхийн банктай хийсэн нэгэн судалгааны дүн гарсан байна лээ. Тэр судалгааны дүнгээс харвал манай улс Зүүн Европ, Төв Азийн орнуудаас улстөрждөгөөрөө дээрээсээ хоёрт жагссан байна. Насанд хүрсэн хоёр сая орчим иргэний гуравны нэг нь намын гишүүнчлэлтэй юм байна. Манай улсын өмнө Албани улс улстөрждөгөөрөө тэргүүлж. Хуучин социалист орон. Сүүлийн жилийн түүхээс нь харвал манайхтай яг адил юм. Дээрх судалгааны эцсийн дүнд тухайн улс орон ядуу байх тусмаа иргэд нь их улстөрждөг гэж үзжээ. Амьдрал нь яалт ч үгүй улстөржихөөс өөр аргагүйд хүрдэг байна. Аргаа ядахаараа өнөөх улстөрчдөө шүүмжилж, ямар нэг юманд хүрнэ гэж үзвэл нам барааддаг аж. Нэг ёсондоо ядуу ард түмэн дуусашгүй горьдлого тээсээр буруу шийдвэр гаргадаг хэдэн улстөрчөө харааж зүхсээр суудаг аж. Одоо Ерөнхий сайд танаас юу хүсэх гээд байна гэхээр жорлонгоос арай ахиж хар, өнөөх том төслүүдээ бүгдийг биш байлаа гэхэд ганц нэгийг нь ч болов бариад ав. Тэрний төлөө дөрвөн уулнаасаа хол яваад үз. Сүр дуулиантай гарч ирсэн танаас арай өөр зүйл л хүлээж байгаа шүү.

Д.ХҮСЛЭН

Categories
их-уншсан онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Эрдэнэтийн 49 хувь ард түмэнд хамаагүй, ганц ХХБ-ны мэдэлд байснаас Оростоо байсан нь дээр

Д.Дамба-Очир гишүүн саяхан Эрдэнэтийн 49 хувьтай холбогдуулж ОХУ-ын Ерөнхий сайд Д.Медведевийн сануулгыг дамжуулсан. Тэрээр “Эрдэнэтийн 49 хувийг Монголын төр, Худалдаа хөгжлийн банк хоёр булаацалдаад байгааг Оросын тал сайн мэдэж байгаа. Хэрвээ биднийг хоорондоо тохиролцохгүй бол 49 хувиа буцааж авна гэж Ерөнхий сайдын Оросод хийсэн айлчлалын үеэр Медведев мэдэгдсэн шүү, нөхөд өө” хэмээн ард түмнийг айлгаж байгаа маягтай хэлж байна лээ. Өнгөрөгч оны зургадугаар сард ОХУ-ын “Ростех” компанийн эзэмшлийн 49 хувийг Монголын хамгийн том арилжааны банкны нэг болох Худалдаа хөгжлийн банкны “Монголын зэс корпораци” хэмээх охин компани нь 400 сая ам.доллараар худалдаж авсан билээ.

Түүнээс хойш Эрдэнэтийн 49 хувийг тойрсон маргаан үргэлжилж, бараг л хоёр жилийнхээ нүүрийг үзэх гэж байна. Шулуухан хэлэхэд, Эрдэнэтийн 49 хувь Монголын мэдэлд шилжсэнээр Монголын ард түмэнд ямар ч ашиггүй. Тиймээс Худалдаа хөгжлийн банкны мэдэлд байгаа 49 хувь Монголын нэг компанийн мэдэлд биш Орост байх нь бараг дээр болов уу. Ингээд бичихээр Орост тал зассан, Монголоо гэх сэтгэлгүй, эх орондоо хайргүй, элэг буруу гэж хэлэх байх л даа. Хамгийн гол нь Монгол Улсад, жирийн ард иргэдийн ахуй амьдрал ямар үр өгөөжтэй вэ гэдэг үүднээс ингэж бичиж буй юм. Эрдэнэт үйлдвэр зэс молибденийн хүдрийн олборлолт баяжуулалтаар Ази тивдээ томоохонд тооцогддог. Жилд 26 сая тонн хүдэр боловсруулж, 530.0 орчим мянган тонн зэсийн баяжмал, 4.5 орчим мянган тонн молибдений баяжмал үйлдвэрлэдэг. Финляндын “Оутокүмпү”, Америкийн “Фелпс Дож”, Их Британийн “Brook Hunt & Asso¬ciates”, Австралийн “Бейтмэн инженеринг”, Солонгосын “Самсунг” корпораци зэрэг уул уурхай, өнгөт металлургийн салбарын манлайлагч нартай түншийн харилцаатай энэ том үйлдвэр 100 хувь Монголын мэдэлд ирнэ гэдэг сайхан.

Гэвч эдийн засгийн энэ их үр ашиг нь дан ганц Худалдаа хөгжлийн банк, “сахал” Эрдэнэбилэг гэгчид л хамаатай, Монголын ард иргэд огтхон ч хамаагүй гэж бодохоор хайран. Улсын төсвийн 30 хувийг бүрдүүлдэг Эрдэнэт үйлдвэрийн 49 хувийн энэ их эргэлтийн хөрөнгө Эрдэнэбилэг болоод түүнийг тойрсон хэдхэн гэр бүлд ашигтай. Тэд л дийлдэхийн аргагүй баяжина. Манай улсад арван хувийн ашгаа л өгөх юм байгаа биз. Түүнээс илүүг хялайлгана гэж горьдохын хэрэггүй. Харин Оростоо байвал бүр тодруулбал,600 гаруй охин компаниараа дамжуулан Орос улсын 60 гаруй бүс нутагт үйл ажиллагаа явуулж, 70 гаруй орон руу бүтээгдэхүүнээ экспортолдог “Ростех” корпорацийнхаа мэдэлд байвал хамаагүй илүү ашигтай байна гэж бодоод байх юм.

“Саалийн үнээ гэгддэг Эрдэнэт үйлдвэр 100 хувь Монголын мэдэлд ирлээ”, “Төрийн өмч хувийн өмч болоход ямагт эрүүл үр дүн гардаг”, “Хүний нохой идэхээр өөрийн нохой ид” гэж бид баахан хөөрч давхисан. Гэвч бодит амьдрал дээр ард иргэдэд нялзах өчүүхэн ч төдий зүйл байхгүй атал алийн болгон монгол хүн авлаа гэж хөндлөнгөөс хий хоосон хөөрцөглөх юм бэ. Тэртэй тэргүй Худалдаа хөгжлийн банкныхан баян хүмүүс. Эрдэнэтийн 49 хувийг авчихаар эдийн засгийн эргэлт нь ямар болох нь мэдээж. Уг банктай холбоотой нөхдийн хүүхдүүд дэлхийн хамгийн үнэтэй, нэр нөлөө бүхий том сургуулиудад мөнгөөр зодож суралцана. Гадны орнуудад, наран шарлагын газар далайн эрэг дээр үнэтэй хаусууд худалдаж авна. Дэлхийн шилдэг сургуулийг төгссөн нэр нүүр, боловсролоороо лахайдаж Монголын улс төрийг хэдэн жил удирдах байх. Ийм л үр дүн харагдаж байгаа. Монголд үр ашигтай, иргэд өгөөжөө өгсөн зүйл харагдахгүй байна. Ер нь тэгээд монгол хүн баяжих тусам, хөрөнгө чинээтэй болох тусам ард түмэндээ тустай зүйл хийж байсан тохиолдол бараг л байхгүй дээ.

Монголд баяжсан хүн л Монголоо сөнөөж, бусдынхаа идэх хоолыг булааж авахын төлөө шунаглан дайрцгаадаг. Үр дүнд нь өнөөдөр манайд дундаж давхарга гэсэн ойлголт байхгүй болсон. Энэ бол улс орон сүйрч доройтохын гол дохио. Улс төрд шургалсан олигархиуд Монголыг ядуурлаас гаргахыг хүсэхгүй байгаа. Хөрөнгө чинээтэй цөөн тооны хэдхэн компани монополь эрхтэйгээр ноёлж Монголыг бүхэлд нь залгисан. Жирийн иргэн бизнес эрхлэн, айл өрх бүр хувийн үйл ажиллагаа явуулан аз жаргалтай амьдрах ямар ч боломжгүй. Монополь эрхтэй, мөнгөтэй хэдхэн компани нийгмийн бүхий л талбарыг эзэгнэсэн. Дэлхийн брэнд гаргасан, олон улсад хүлээн зөвшөөрөгдсөн нэр нөлөө бүхий том компани манайд байхгүй. Тийм болохоор гадаадад худалдаа үйлчилгээ эрхэлж, гадныхны анхаарлыг татах зүйл бид хийж чаддаггүй.

Дэлхийд эдийн засгийнхаа үзүүлэлтээр тэргүүлж байгаа том гүрнүүд биднээс юм худалдаж авна гэвэл өөрсдийгөө доромжилсон болно. Манай хоёр хөрш Монголд үйлдвэрлэсэн гэвэл юу байсан ч тоохгүй. Мөнхийн ус байсан ч Монгол гэвэл авч уухгүй. Яагаад гэвэл монголчуудыг бүдүүлэг харанхуй, юм хийж сураагүй гэдгийг мэддэг учраас. Бидний үхээнц дорой, зөвхөн монголчуудаа л мөлжих гуйлгачин сэтгэлгээ хөршүүддээ хүртэл ийм үнэ цэнэгүй болсон. Яг энэ үүднээс аваад үзэхэд мөнгөтэй болсон Худалдаа хөгжлийн банк ард түмэнд наалдацтай зүйл хийнэ гэж үү. Өнөөдөр Худалдаа хөгжлийн банкны мэдэлд ямар ямар газрууд байгааг захаас нь дурдъя. “Монголросцветмет” компани Эрдэнэтийн 49 хувьтай хамт 100 хувь тус банкны мэдэлд ирсэн. “Монголросцветмет” компанийг “Эрдэнэт үйлдвэр”-тэй харьцуулахааргүй ч уул уурхайн салбарт жин дарах томоохон компаниудын нэг. Монголын жоншны салбарт олборлолт, экспортоор тэргүүлэгч компани. Хайлуур жоншны таван уурхайд олборлолт явуулдгаас гурав нь ил уурхай юм. Бүтээгдэхүүнээ ОХУ, АНУ, Тайланд, Тайваньд гаргадаг. Бор-Өндөрийн уулын баяжуулах үйлдвэрийг эзэмшдэг. Үүнээс гадна Баргилтын төмрийн хүдрийн орд, Зэрэгцээ алтны ордыг эзэмшдэг. Монголд ашигт малтмалын хамгийн олон тусгай зөвшөөрөл эзэмшдэг компаниудын нэг гэгддэг. Нийт 31 тусгай зөвшөөрөл эзэмшиж байгаагаас ердөө хоёр нь хайгуулынх бөгөөд Увс аймаг дахь талбайн хайгуулын дүнд 15 тонн алтны нөөцтэй гэсэн таамаг үнэлгээ хийсэн тухай компанийн вэб сайтад байдаг юм гэсэн. Үлдсэн 29 тусгай зөвшөөрөл нь бүгд ашиглалтынх бөгөөд 14 нь жоншны, долоо нь алтны тусгай зөвшөөрөл. Хамгийн том орд нь стратегийн ач холбогдол бүхий ордын жагсаалтад байдаг Асгатын мөнгө, холимог металлын орд юм.

Худалдаа хөгжлийн банк сүүлийн жилүүдэд томоохон үйлдвэрүүдэд хөрөнгө оруулалт хийж байгаагийн гол жишээ нь “Хөтөлийн цемент шохой”, “Дарханы төмөрлөгийн үйлдвэр“ компаниуд билээ. Мөн Багануурын газрыг авсан гэж Ц.Нямдорж хэлж байсан.

Ер нь энэ банкны ороогүй, хошуу дүрээгүй салбар гэж байхгүй. Хэвлэл мэдээлэлд дайрч орсон. Бидний сайн мэдэж байгаагаар Америкийн Нью-Йорк хотод төвтэй дэлхийн хамгийн алдартай “Блүүмбэрг” телевизийн сувгийг Монголд оруулж ирсэн. Ийм том мэргэжлийн хүчирхэг байгууллагыг оруулж ирнэ гэдэг манай телевизийн зах зээлд асар аюултай. Монголын хэвлэл мэдээлэл байтугай монголчууд нийлээд энэ телевизийн хаана ч хүрэхгүй. Бүх л хэвлэл мэдээллийн байгууллагын ажлын байрыг булааж байна гэсэн үг. Уг телевизээр зөвхөн барууны баячуудыг л сурталчилж байдаг. Үндсэндээ барууны топ баячууд Монголын банкирууд л гарч байдаг. Түүнээс жирийн нэг иргэн гарна гэж үгүй. Тэдэнд монголчуудын ахуй амьдрал огтхон ч падгүй юм шиг харагддаг. “Бидэнтэй хамтран ажил, тэгэхийн тулд монголчууд шулуулах хэрэгтэй” гэх гадны баячуудын үзэл санааг зогсоо зайгүй сурталчилж байх шиг. Энэ нь монголчуудад маш их хор хөнөөлтэй байх нь дамжиггүй. Мөн ерээд оны сүүлээр Их хурлын тогтоолоор хаагдаж байсан “Засгийн газрын мэдээ” гэж сонинтой. Нэрнээс нь аваад үзэхээр төр засгийн сонин ч юм шиг. За тэгээд fм, цахим сайт болоод интернэт орчинд дийлдэшгүй. Худалдаа хөгжлийн банк ийнхүү уул уурхай, эдийн засгийн гол салбаруудыг хувьдаа аваад зогсохгүй, Монголын хэвлэл мэдээлэл, телевизийн зах зээлийг эзэрхийлэхийг зорьж байна. Цаашлаад сургууль, эмнэлгийн салбар руу орно. Бас л энэ салбарт хүч сорьж, бор зүрхээрээ зүтгэж байгаа бүгдийнх нь хоолыг эрх мэдэл, мөнгөөр далайлган булаан авна. Эл бүгдийг нь төр засаг мэдэж байгаа ч нүдээ аниад чимээгүй өнгөрөөдөг. Ардын иргэдийн ажлын байр, бизнес ингэж хумигдсанаар ядуурал, гуйланчлал газар аваад байгаа. Тийм болохоор мөнгөтэй, дархан эрхтэй нөхдийг улам баяжуулахын хэрэг юу байна гэх бодол төрдөг.

Мөн Оростой холбоотой ганцхан жишээ хэлье. Монгол Оросын хамтарсан төмөр зам байна. Энэ байгууллагад газраа луйвардуулсан тохиолдлыг та дуулсан уу. Төмөр замын нэртэй болгон яг л хуучнаараа урьдынхаараа бий. Яаж зүгээр байхав гээд манайхан 1000 машин зардаг газрыг аргалаад авчих санаатай байсан. Шилэн Цогоо оролдсоор байгаад төмөр замдаа буцаагаад авчихсан дуулдсан. Ингэж л эзэнтэй гэдэг нь алхам тутамд мэдрэгдэж бүх зүйл нь хоёр улсын хууль журмын дагуу явдаг. Хэрвээ төмөр зам Монголын мэдэлд бүрэн шилжсэн бол гэр хорооллын утаан дундуур айл тойроод явж байгаа. “Наад газар чинь төмөр зам тавихаар гэрээ хэлцээ хийсэн, болохгүй ээ” гэж хэлсээр байтал нэг эрх мэдэлтэй нөхөр нь газрыг нь зарчихна. Тэгээд л гэр хорооллын утаа дундуур, айлын хашаа байшин тойроод төмөр зам тавихаас өөр ямар ч аргагүй болно. Монголын бүхий л зүйл хууль дүрэм гэдгийг мэдэхгүй, ийм дампуу байдалтай байдаг. Баяжиж хөрөнгө мөнгөтэй болсон нөхдүүд нь ард түмнийхээ өмнө ямар ч хариуцлага хүлээдэггүй. Харин ч улам л шунаглан дайрцгааж бусдынхаа бизнесийг булааж, монголчуудаа шулахыг бодно. Тийм болохоор Эрдэнэтийн 49 хувь дан ганц банкны мэдэлд бус Орост очвол арай илүү хяналттай, арай илүү татвар төлж, ард түмний амьдралд дээр юм болов уу даа гэх горьдлого төрөөд буй минь ийм учиртай. Түүнээс Монголдоо хайргүй, элэггүйдээ ингэж хэлж байгаа юм биш.

Д.БАТБОЛД

Categories
мэдээ улс-төр

О.Баасанхүү МАХН-ын нэрийг нь барьж Их тэнгэр, Төрийн ордонд тусгай уулзалт хийж, Их хурал зарлах эрхгүй гэв

ЗурагМАХН-ын дэд дарга Ц.Оюунбаатар, гишүүн Н.Удвал, Хяналт, ёс зүйн хорооны дарга Г.Давааням нар тус намд үүсээд буй нөхцөл байдлын талаар мэдээлэл хийв.

МАХН-ын гишүүн Ц.Оюунбаатар мэдээллийн эхэнд, МАХН-ын удирдлагууд, гишүүд Үндсэн хуулийн өөрчлөлтийн асуудлаар гурав дахь удаагаа иргэдээр хэлэлцүүлэхээр орон даяар тойрч яваа гээд Үндсэн хуулийн өөрчлөлтөд тус намаас оруулж буй саналуудыг танилцуулсан юм. Дараа нь тэрбээр МАХН-ын дүрмийн өөрчлөлтийг бүртгүүлэхээр Улсын дээд шүүхэд хандсан ч татгалзсан асуудлаар тайлбар хийв.
Тэрбээр “МАХН-ыг дотроос нь хагалах, буталгах зорилгоор зарим хүн, улс төрийн хүчнүүд санхүүжүүлэн санаатай явуулга хийж байна. МАХН-ын 19 дүгээр Бага хурлаас намын дүрэмд оруулсан өөрчлөлтийг бүртгэх асуудлаар өчигдөр УДШ хэлэлцсэн. Гэвч Их хурлаараа дүрмийн өөрчлөлтөө хийхийг шаардаж бүртгэхээс татгалзсан. Энэ бол хуулийн хүрээнд гаргасан шүүхийн шийдвэр. Үүнийг зарим хэвлэлээр гуйвуулж, МАХН-ын Бага хурал хүчингүй болсон гэх мэтээр бичиж байна. О.Баасанхүү Их тэнгэрт цөөн хэдэн хүмүүс цуглуулж уулзалт хийсэн. Мөн намын Их хурлыг дур мэдэн зарлаж, ирсэн хүнд 100 мянган төгрөг өгнө гэх мэт дүрмийн бус, хууль бус үйлдэл хийж байна. Тэрбээр УИХ-ын гишүүн ч хуулийн этгээдийг дангаар төлөөлөх эрхгүй. Дангаараа МАХН-ыг төлөөлж, нэрийг нь барьж Их тэнгэр, Төрийн ордонд тусгай уулзалт хийж, Их хурал зарлах эрхгүй. Ерөнхийлөгчийн сонгуульд ялагдсан, Эрдэнэтийн 49-ийн асуудал зэрэг нь намын гишүүд төдийгүй нийт монголчуудын бухимдлыг төрүүлсэн. Тиймээс бид үүнтэй холбогдуулан МАХН-аас мэдэгдэл гаргасан. МАХН 410 мянган гишүүн, дэмжигчтэй. Эдгээрээс хэн нэгэн нь хэвлэлийн бага хурал хийж, үзэл бодлоо илэрхийлэх нь манай нам 2 хуваагдсаны шинж биш. Гэхдээ намын нэр барьж уулзалт хийж байгаа нь зөрчил. Тэр бүү хэл намын дарга болно гэж байна. Намын даргыг Их хурлаар сонгодог. Даргад өрсөлдөх нь намын гишүүдэд нээлттэй” гэлээ.

Хяналт, ёс зүйн хорооны дарга Г.Давааням “О.Баасанхүү нар 73 хүний нэр гаргаад МАН, АН-ын 10 гаруй хүн оролцуулж, олон хүний гарын үсгийг хуурамчаар зурчихаад Их хурал зарлаж байна. Бид үүнийг шалгуулж байгаа. Тэгэхээр О.Баасанхүү нарын зарлан хуралдуулж байгаа Их хурал Улс төрийн намуудын хуулиар, намын дүрмээр ч тэр хууль бус. О.Баасанхүү нарын 10 гаруйхан хүн Их хурал зарлаж байгаа нь цаанаа маш том хөрөнгө оруулалттай, том хүчин байгаа хэрэг. Тэрнээс манай нам хуваагдаагүй. Тиймээс хэний санхүүжилтээр энэ ажлыг зохион байгуулж байгааг бид анхаарал тавьж, хуулийн байгууллагуудаар шалгуулж байна” хэмээв.

УИХ-ын гишүүн О.Баасанхүүг МАХН-ын гишүүнчлэлээс хасах тухай асуудалд тэрбээр “О.Баасанхүүг намын гишүүнээс хасагдах боломж бүрдсэн. Тэрнээс хасаагүй, намын гишүүн хэвээр байгаа” гэж хариулав.

Categories
мэдээ цаг-үе

Хаяанд ирсэн аюул

Related imageМонгол Улс “байнга төв”-ийг сахих тухай Ерөнхийлөгч асан Ц.Элбэгдоржийн санаачилсан хуулийн төсөл улс төрийн төвшинд халуун сэдэв болсон билээ. Энэ тухай дипломатууд болон судлаачид эерэг, сөрөг байр суурийг илэрхийлж байсан. Мөн өнгөрсөн долоо хоногт УИХ дахь АН-ын бүлгээс “Төвийг сахих бодлогыг хувийн тоглолт, дур зоргоор аашилсан явдал” гэж дүгнэсэн.

Тэгвэл яг энэ асуудлаар 2009 онд Хятадын судлаач, эрдэмтэн Ван Пэйраны илэрхийлж байсан байр суурийг ямар нэг тайлбаргүй хүргэж байна. Шийдвэр гаргагчид болон олон нийт өөрсдөө дүгнэлтээ хийнэ биз.

Монгол Улс төвийг сахих нь Хятадын ашиг сонирхолд дээд зэргээр нийцэх төдийгүй, Зүүн Азийн ирээдүйн аюулгүй байдалд ч хэрэгтэй юм. Бээжин Монголыг өөрийн “Гурван Умард”-ын аюулгүй байдалд дахин заналхийлэх “цэргийн бааз” болгох явдлыг хэрхэвч хүлээн зөвшөөрөхгүй. Монголд гадаадын нөлөөлөл орших нь Хятадын язгуур ашиг сонирхолтой шууд холбоотой зүйл юм. Тайваний хямралын үеэр хэрэв Монголын зүгээс ямар нэгэн зөрчил, маргаан зэрэгцэж гарсан бол Бээжингийн стратегийн боломжийг ямар ч эргэлзээгүй хязгаарлах байв. Мөн түүнчлэн Хятадын ашиг сонирхол Номхон далайн баруун эрэгт Америкийн аюулгүй байдлын ашиг сонирхолтой зэрэгцэн оршиж байгаа юм. Хэрэв Америкийн цэргийн оролцоо Монголд нэмэгдвэл АНУ, Хятадыг үндсэндээ бүсэлж буй гэсэн үг.

Хэдийгээр Бээжин Монголыг Орос, Америктай болон бусад орнуудтай цэргийн салбарт хамтран ажиллаж байгааг ил эсэргүүцэхгүй байгаа ч одоогийн Зүүн Хойд Азийн аюулгүй байдлын орчинг өөрчилж болзошгүй, тэр ч байтугай Хятадын эсрэг чиглэх аливаа үйл ажиллагааг явуулж болохгүй гэсэн харьцангуй цэвэр “улаан шугам” оршсоор байгааг санах хэрэгтэй.

Харин Бээжингийн эдгээр санаа бодлыг Монгол нэлээд мэдэрдэг нь мэдэгддэг. Тухайлбал, АНУ-ын Ерөнхийлөгч Монголд айлчилсны дараа тэр даруй БНХАУ-д Монгол Улсын Ерөнхийлөгч айлчлал хийсэн юм. Тэрхүү айлчлалын үеэр хоёр тал аль нэгнийхээ эсрэг чиглэсэн цэргийн болон улс төрийн эвсэлд нэгдэхгүй гэсэн хамтарсан албан мэдэгдэл гаргасан юм.

2004 оноос хойш Монгол, Хятад хоёр улс аюулгүй байдал, батлан хамгаалах чиглэлээр гурван ч зөвлөлдөх уулзалт хийсэн байна. Ингэж санал бодлоо харилцан солилцсоноор талууд бие биеэ харилцан ойлгож, итгэлцлийг нэмэгдүүлэхээс гадна Монгол дахь Хятадын нөлөөг бэхжүүлж буй хэрэг юм. Монгол Улс төвийг сахих нь Хятадын аюулгүй байдлын ашиг сонирхолд бүрэн нийцэж байгаа юм. Нэгдүгээрт, Хэрвээ Монгол Улс АНУ, БНХАУ, ОХУ-ын аль нэгийг сонгох хэрэг гарвал нөгөө хоёр улсын аюулгүй байдлын дарамт, шахалтыг амсах нь гарцаагүй. Төвийг сахисан Монгол Улс Хятадын зах хязгаар нутгийн аюулгүй байдлын орчинд ямар ч эргэлзээгүй ач холбогдолтой бөгөөд нэн ялангуяа “Гурван умард”-ын бүс нутаг болон нийслэлд онц чухал. Хоёрдугаарт, хоёр улсын найрсаг, тогтвортой харилцаа Хятадын эрчим хүчний ханган нийлүүлэлтийн аюулгүй байдалд чухал ба дотоодын үндэстэн ястны салан тусгаарлах үзлийг зохицуулах ач холбогдолтой.

Эх сурвалж: АНУ-ын Дэлхийн аюулгүй байдлын хүрээлэнгээс эрхлэн гаргадаг “China security“ сэтгүүлийн 2009 оны дугаар 2-т хэвлэгдсэн Зүүн Хятадын боловсролын их сургуулийн Олон улс, бүс нутаг судлалын сургуулийн докторант Ван Пэйраны “Монголыг тэнцвэржүүлэх аядуу үйлдэл” нийтлэлээс…

М.ХҮСЛЭН

Categories
мэдээ улс-төр

Үндсэн хуулийн цэцийн 2017 оны 07 дугаар дүгнэлтийг хүлээн авахыг дэмжлээ

Улсын Их Хурлын Хууль зүйн байнгын хорооны өнөөдрийн (2017.12.05) хуралдаан 09 цаг 43 минутад 66.7 хувийн ирцтэй эхэлж, Үндсэн хуулийн цэцийн 2017 оны 07 дугаар дүгнэлтийг хэлэлцлээ. Зөрчлийн тухай хуулийн 5.8 дугаар зүйлийн 5 дахь хэсэгт “Согтууруулах ундаа хэрэглэсэн, эсхүл сэтгэцийн өвчтэй, эсхүл хөгжлийн бэрхшээлтэй хүнийг жагсаал, цуглаанд оролцуулсан, эсхүл жагсаал, цуглаанд оролцуулахын тулд бусдыг эд мөнгөөр татсан, эсхүл дарамт шахалт үзүүлсэн бол зөрчил үйлдэхэд ашигласан зэвсэг, хэрэгслийг хурааж, учруулсан хохирол, нөхөн төлбөрийг гаргуулж хүнийг гурван зуун нэгжтэй тэнцэх хэмжээний төгрөгөөр, хуулийн этгээдийг гурван мянган нэгжтэй тэнцэх хэмжээний төгрөгөөр торгоно.” гэсний “… эсхүл хөгжлийн бэрхшээлтэй хүнийг жагсаал, цуглаанд оролцуулсан…” гэж заасан нь Үндсэн хуулийн холбогдох заалтыг зөрчсөн эсэх тухай маргааныг хянан хэлэлцсэн Үндсэн хуулийн цэцийн 2017 оны арваннэгдүгээр сарын 29-ний өдрийн дунд суудлын хуралдаанд Улсын Их Хурлын итгэмжлэгдсэн төлөөлөгчөөр Улсын Их Хурлын гишүүн Х.Нямбаатар оролцсон байна. Тэрбээр “Зөрчлийн тухай хуулийн төслийг 2014 онд боловсруулсан. Дээрх заалтад иргэний эвлэлдэн нэгдэх, жагсаж цуглах эрхийг огт хөндөөгүй. Харин улс төрийн нам, хүчин хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийг өөрсдийнх нь хүсэл зоригоос ангид байдлаар жагсаал, цуглаанд оролцуулан ашиглаж буй байдлыг зөрчил хэмээн үзэж, хариуцлага ногдуулж өгнө гэдэг хүсэлт иргэдээс олноор ирснийг төсөлд тусган, хууль батлагдсан. Харин Зөрчлийн тухай хуулийн холбогдох заалтад “хүсэл зоригийнх нь эсрэг” гэдэг үг бичигдээгүй. Энэ нь хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний жагсаал, цуглаанд сайн дураараа оролцох эрхийг хязгаарлах эрх зүйн орчин бүрдүүлсэн тул Зөрчлийн тухай хуулийн дээрх заалт нь Үндсэн хуулийн холбогдох заалтыг зөрчсөн гэсэн дүгнэлт гаргасан” гэлээ.

Хэлэлцэж буй асуудалтай холбогдуулан Улсын Их Хурлын гишүүн Л.Мөнхбаатар, Л.Болд, Н.Оюундарь, О.Батнасан нар үг хэлж, байр сууриа илэрхийлэв. Иргэнийг хөгжлийн бэрхшээлтэй эсэхээр нь ялгаварлах хандлагыг өөрчлөх шаардлагатай бөгөөд үүнд төр, төрийн байгууллагууд, төрийн албан хаагчид нэн тэргүүнд анхаарах нь зүйтэй гэдгийг гишүүд хэлж байв. Түүнчлэн хөгжлийн бэрхшээлтэй гэдэг нь иргэний эрхээ бүрэн эдлэхэд нь саад болох учиргүй. Монгол Улсын иргэн бүр үзэл бодлоо илэрхийлэх, эвлэлдэн нэгдэх, жагсаал цуглаанд оролцох Үндсэн хуулиар олгогдсон эрхтэй тул жагсаал цуглаан зохион байгуулагчид болон хуулийн байгууллагууд эрхийг нь хангах үүрэг хүлээх ёстой гээд Үндсэн хуулийн цэцийн 2017 оны 07 дугаар дүгнэлтийг хүлээн авах нь зүйтэй хэмээн үзэж буйгаа илэрхийлсэн.

Хуралдааны төгсгөлд Зөрчлийн тухай хуулийн 5.8 дугаар зүйлийн 5 дахь хэсэгт “… эсхүл хөгжлийн бэрхшээлтэй хүнийг жагсаал, цуглаанд оролцуулсан…” гэсэн нь Монгол Улсын Үндсэн хуулийн Нэгдүгээр зүйлийн 2 дахь хэсгийн “… хууль дээдлэх нь төрийн үйл ажиллагааны үндсэн зарчим мөн.” гэснийг, Аравдугаар зүйлийн 2 дахь хэсгийн “…Монгол Улс олон улсын гэрээгээр хүлээсэн үүргээ шударгаар сахин биелүүлнэ.” гэснийг, Арван дөрөвдүгээр зүйлийн 1 дэх хэсгийн “… Монгол Улсад хууль ёсоор оршин суугаа хүн бүр хууль, шүүхийн өмнө эрх тэгш байна.” гэснийг, мөн зүйлийн 2 дахь хэсгийн “…Хүнийг үндэс, угсаа, хэл, арьсны өнгө, нас, хүйс, нийгмийн гарал, байдал, хөрөнгө чинээ, эрхэлсэн ажил, албан тушаал, шашин шүтлэг, үзэл бодол, боловсролоор нь ялгаварлан гадуурхаж үл болно. Хүн бүр эрх зүйн этгээд байна.” гэснийг, Арван зургадугаар зүйлийн 16 дахь хэсгийн “… тайван жагсаал, цуглаан хийх эрх чөлөөтэй.” гэснийг, Арван есдүгээр зүйлийн 1 дэх хэсэгт “… Төрөөс хүний эрх, эрх чөлөөг хангахуйц эдийн засаг, нийгэм, хууль зүйн болон бусад баталгааг бүрдүүлэх, хүний эрх, эрх чөлөөг зөрчихтэй тэмцэх, хөндөгдсөн эрхийг сэргээн эдлүүлэх үүргийг иргэнийхээ өмнө хариуцна.” гэснийг тус тус зөрчсөнийг хүлээн зөвшөөрөх нь зүйтэй гэсэн томъёоллоор нэг бүрчлэн санал хураалт явууллаа. Хуралдаанд оролцсон гишүүд томъёолол бүрийг санал нэгтэйгээр дэмжсэн тул энэ талаарх Байнгын хорооны санал дүгнэлтийг чуулганы нэгдсэн хуралдаанд танилцуулахаар тогтов гэж Улсын Их Хурлын Хэвлэл мэдээлэл, олон нийттэй харилцах хэлтсээс мэдээллэв.

Categories
мэдээ улс-төр

Ерөнхийлөгч Х.Баттулга 2018 оны төсвийг хэт үрэлгэн байна хэмээн үзэж Төсвийн тухай хуулийн зарлагын хэсэгт хориг тавив

Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Х.Баттулга 2018 оны төсвийг хэт үрэлгэн байна хэмээн үзэж Төсвийн тухай хуулийн зарлагын хэсэгт өнөөдөр хориг тавилаа. Монгол Улсын Ерөнхийлөгчөөс Монгол Улсын 2018 оны төсвийн тухай хуульд хэсэгчлэн хориг тавьсан тухай УИХ-ын дарга М.Энхболдод илгээсэн албан бичигт:

”МОНГОЛ УЛСЫН ИХ ХУРЛЫН ДАРГА МИЕЭГОМБЫН ЭНХБОЛД ТАНАА

Хуульд хэсэгчлэн хориг тавих тухай

Улсын Их Хурал 2017 оны 11 дүгээр сарын 14-ний өдөр Монгол Улсын 2018 оны төсвийн тухай хуулийг баталж, 2017 оны 11 дүгээр сарын 29-ний өдөр Ерөнхийлөгчийн Тамгын газарт ёсчлон ирүүлсэнтэй танилцлаа.

Улсын Их Хурал Монгол Улсын 2018 оны нэгдсэн төсвийг батлахдаа тухайн төсвийн жилд төвлөрүүлэх төсвийн тэнцвэржүүлсэн орлогын хэмжээг 5,207,337.2 сая төгрөг, зарцуулах төсвийн зарлагын хэмжээг 7,710,777.6 сая төгрөг байхаар тооцож 2,503,440.4 сая төгрөгийн алдагдалтай төсвийг баталсан байх бөгөөд нэгдсэн төсвийн алдагдал дотоодын нийт бүтээгдэхүүний 9.5 хувьд хүрсэн байна.

Өмнөх жилүүдийн төсвийн гүйцэтгэлийн дүн, мэдээнээс үзэхэд Монгол Улсын төсвийн орлого 3.3-4.2 их наяд төгрөг, төсвийн зарлага 4.3-5.2 их наяд төгрөг байсан бол нэгдсэн төсвийн алдагдал 2012-2015 оны хооронд дотоодын нийт бүтээгдэхүүний 3.2-5.1 хувьтай тэнцэж байжээ. Харин Олон улсын валютын сангийн шаардлагаар Монгол Улсын хуулиудыг зөрчиж, 2016 оны улсын төсвийн зарлага дээр Монгол Улсын Хөгжлийн банк болон Төрийн банкнаас иргэд, аж ахуйн нэгжүүдэд олгосон арилжааны зээлийг нэмэн хамруулж, нэгдсэн төсвийн алдагдлыг дотоодын нийт бүтээгдэхүүний 14.3 хувьд хүргэсэн байна.

2017 оны хувьд тухайн төсвийн жилд төвлөрүүлэх төсвийн тэнцвэржүүлсэн орлогын хэмжээг 4,727,288.6 сая төгрөг, зарцуулах төсвийн зарлагын хэмжээг 7,420,601.4 сая төгрөг байхаар тооцож төсвийг 2,693,312.8 сая төгрөгийн алдагдалтайгаар баталсан бол нэгдсэн төсвийн алдагдал мөн дотоодын нийт бүтээгдэхүүний 9.5 хувьтай тэнцсэн байна.

Дээрх дүн мэдээнээс 2017, 2018 оны төсвийн зарлага болон алдагдал өмнөх жилүүдийнхээс ижил түвшинд, эрс өссөн байгааг харж болох бөгөөд эдийн засаг туйлдаж хүндэрсэн гэдэг шалтгаанаар ард иргэддээ ачааны хүндийг үүрүүлэх цөөнгүй шийдвэрийг гаргасан Улсын Их Хурал төсвийн зарлагаа бууруулж, алдагдлаа багасгах тал дээр дорвитой бодлого хэрэгжүүлж, тодорхой арга хэмжээ авахгүй байгаа нь онцгой анхаарал татаж байна.

Тухайлбал эдийн засгийн хүндрэл, бэрхшээлийг даван туулах арга хэмжээний хүрээнд Улсын Их Хурал 7 төрлийн татварыг нэмэгдүүлэх шийдвэрийг өнгөрсөн жил гаргасан бөгөөд 2018 оны 1 дүгээр сарын 1-ний өдрөөс цалин болон түүнтэй адилтгах орлогоос 10-25 хувийн татвар авах хууль үйлчилж эхэлнэ.

Тиймээс миний бие төрийн тэргүүний хувьд төсвийн бодлогоо эргэн харж, сахилга бат, хариуцлагыг эрхэмлэсэн, хэмнэлттэй, үр ашигтай төсөв батлах шаардлагатайг Улсын Их Хуралд сануулж, засах боломжийг нь олгох үүднээс Монгол Улсын 2018 оны Төсвийн тухай хуульд хэсэгчлэн хориг тавихаас өөр аргагүй байдалд хүрч байна.

Монгол Улс 2012-2016 оны хооронд төсвийн зарлагаа 5.2 их наяд төгрөгт багтаан баталж, алдагдлаа дотоодын нийт бүтээгдэхүүний 5.1 хувь ба түүнээс доош хэмжээнд барьж ирснийг дээр дурдсан. Тэгвэл 2018 онд төсвийн орлого 5.2 их наяд төгрөгт хүрч 2012-2016 оны үеийн төсвийн зарлагын дээд хэмжээтэй тэнцсэн нь алдагдалгүй төсөв батлах боломжийг бүрэн бүрдүүлж байна.

Боломж нэгэнт бүрдсэн тохиолдолд урсгал зардал болон нэн чухалд тооцогдохгүй, үр ашиг муутай хөрөнгө оруулалтын төсөл, арга хэмжээ, барилга байгууламжийн зардлаа танах, зайлшгүй зардлыг бодитой, үнэн зөвөөр тооцож төлөвлөх зэргээр төсвийн зардлыг багасгах асуудалд онцгой ач холбогдол өгч, төсвийн алдагдлыг 5.2 их наяд төгрөг хүртэл бууруулан алдагдалгүйгээр төсвөө батлах нь зүй ёсны шаардлага болно.

Төсвийн хөрөнгөөр санхүүжүүлэх төсөл, хөтөлбөр, хөрөнгө оруулалтын арга хэмжээний зардал 2017 оны анх батлагдсан дүнгээс 475.1 тэрбум төгрөгөөр нэмэгдсэн, зөвхөн тоног төхөөрөмжийн худалдан авалтын зардал өмнөх оныхоос 192.9 тэрбум төгрөгөөр өссөн зэрэг анхаарч авч үзэх ёстой олон асуудал 2018 оны төсөвт туссан.

Үүний хүрээнд анхаарвал зохих асуудал бүрийг нягтлан, үр ашиггүй нэг удаагийн халамж болон төрийн байгууллагын албан конторын барилга, байгууламжид төлөвлөгдсөн хөрөнгө оруулалтын зардлыг танах, дэд сайд, орлогч дарга гэх мэт эрхлэх асуудал нь тодорхойгүй, чиг үүрэг нь давхардмал албан тушаалуудыг цомхотгож төлөвлөгдсөн урсгал зардлыг нь хэмнэх зэрэг арга хэмжээг авах боломж бүрэн байна. Мөн төсвийн хэлэлцүүлгийн үед гэнэт 58 тэрбум төгрөгийн зардал бүхий 125 төрлийн хууль зөрчсөн, зураг төсөвгүй байж болох хөрөнгө оруулалт нэмэгдсэнийг олон нийт “УИХ-ын гишүүний 3 тэрбум” хэмээн нэрлэж байгааг анхаарах ёстой.

Төсвийн зарлагыг танаж, алдагдлыг арилгах арга хэмжээг Улсын Их Хурал зоригтойгоор авч хэрэгжүүлсэн тохиолдолд Монгол Улсын 2018 оны Төсвийн тухай хуулийн 11 дүгээр зүйлд заасан 100 тэрбум төгрөгийг хуримтлал болгох, 12 дугаар зүйлд заасан 408,744.3 сая төгрөгийг хуримтлалд нь үлдээх, 13 дугаар зүйлд заасан 2,583,181.9 сая төгрөгийн өрийг улсын өр дээр нэмэхгүй байх зэрэг бодитой олон үр дүнд шууд хүрэхээр байгаа юм.

Харин бодитойгоор бий болсон боломжийг ашиглалгүй төсвийг алдагдалтай чигээр нь үлдээсэн тохиолдолд улс орны эдийн засаг төдийгүй ард иргэдийн амьдралд хохиролтойг анхаарах хэрэгтэй. Учир нь төсвийн алдагдлыг гадаадын буюу эсвэл дотоодын аль нэг эх сурвалжаас авсан өндөр хүүтэй өр зээлийн эх үүсвэрээр санхүүжүүлэхээс өөр гарц байдаггүй.

Төсвийн алдагдлыг нөхөх зорилгоор Засгийн газар дотоодын банкнаас зээл авах нь иргэд, аж ахуйн нэгжүүдэд очих зээлийг хумиж эдийн засгийн хориг болдог, харин дотоодын банкнаас зээл аваагүй тохиолдолд уг эх үүсвэр нь иргэд, аж ахуйн нэгжүүдэд очих зээлд зарцуулагдаж, зээлээ олгох гэсэн банкуудын өрсөлдөөнөөс зээлийн хүү ч буурах магадлалтай юм. Улсын төсөв өөрөө банкны хомс эх үүсвэр дээр өрсөлдөгч болохгүйгээр дотоодын хувийн хэвшилд тэлэх орон зай гаргаж өгөх нь давхар авч явах бодлого юм.

Нөгөө талаас төсвийг алдагдалгүй баталсан тохиолдолд иргэд, аж ахуйн нэгжүүдэд очих хүү багатай 2.5 их наяд төгрөгийн зээлийн эх үүсвэр бий болж, хувийн хөрөнгө оруулалт өсч, ажлын байр нэмэгдэх сайн талтай. Эдийн засгаа тэлж ажлын байрыг нэмэхгүйгээр ядуурал буурахгүй.

Эцэст нь төсөв батлах үйл ажиллагааг эрх зүйн талаас нь дүгнэвэл Улсын Их Хурал Монгол Улсын 2018 оны төсвийг хэлэлцэж батлахдаа Үндсэн хуулийн 23 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэгт заасан “Улсын Их Хурлын гишүүн бол ард түмний элч мөн бөгөөд нийт иргэн, улсын ашиг сонирхлыг хамгаална”, Төсвийн тухай хуулийн 6 дугаар зүйлийн 6.4.1-д заасан “төсвийг үр ашигтай, хэмнэлттэй байхаар төлөвлөж, зарцуулах”, Төсвийн тогтвортой байдлын тухай хуулийн 5 дугаар зүйлийн 5.1.3-т заасан “төсвийн тусгай шаардлагад нийцүүлэн баталсан дунд хугацааны төсвийн хүрээний мэдэгдлээр төсвийн бодлогыг тодорхойлж, түүнд үндэслэн аль ч шатны төсвийн эрх захирагч нь төсвийн тусгай шаардлагыг хангасан дунд хугацааны төсвийн хүрээний мэдэгдлийн үзүүлэлт болон түүнд нийцүүлэн баталсан төсвийн хязгаарт багтаан төсвийн төслөө зохиох”, 5 дугаар зүйлийн 5.1.6-д заасан “төсвийн хөрөнгийн хуваарилалт, байршуулалт, хэрэглээ нь эдийн засгийн үр ашигтай, нийгмийн ач холбогдолтой байх”, 6 дугаар зүйлийн 6.1.2-т заасан “нэгдсэн төсвийн тэнцвэржүүлсэн тэнцэл нь тухайн төсвийн жилийн дотоодын нийт бүтээгдэхүүний хоёр хувиас илүүгүй алдагдалтай, эсхүл ашигтай байх” гэсэн заалтуудыг тус тус зөрчсөн гэж үзэж болохоор байгаа бөгөөд энэ байдал нь хууль дээдлэх Үндсэн хуулийн зарчимтай харшилж байна.

Иймд эдгээр асуудлыг харгалзан үзэж Монгол Улсын Үндсэн хуулийн Гучин гуравдугаар зүйлийн 1 дэх хэсгийн 1, Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн тухай хуулийн 12 дугаар зүйлийн 8 дахь хэсгийг тус тус үндэслэн Монгол Улсын 2018 оны Төсвийн тухай хуулийн 6 дугаар зүйлд хэсэгчлэн хориг тавьж байна.

Энэхүү хоригийг зохих хууль, журмын дагуу хэлэлцэн шийдвэрлэнэ үү.

Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Халтмаагийн Баттулга” гэжээ.