Categories
мэдээ улс-төр

УИХ дахь “Эмэгтэй гишүүдийн бүлэг”-ийнхэнтэй уулзаж, санал солилцлоо

Монгол Улсын Их Хурлын дарга М.Энхболд УИХ дахь эмэгтэй гишүүдийг хүлээн авч уулзаж, санал солилцлоо. Монгол Улсын байнгын ажиллагаатай парламентын түүхэнд хамгийн олон буюу 13 эмэгтэй гишүүн энэ удаагийн парламентад сонгогдон ажиллаж байгаа бөгөөд тэд УИХ-д албан бус “Эмэгтэй гишүүдийн бүлэг” байгуулсан билээ.

Тус бүлгийн дарга Д.Оюунхорол УИХ-ын даргатай уулзах үеэрээ “Эмэгтэй парламентчид улс төрийн намын харьяалал, үзэл бодлын ялгаа харгалзахгүйгээр хүсэл зорилгоо нэгтгэж, эх хүний сэтгэлээр нийгмийн тулгамдсан, эмзэг асуудлуудад анхаарал хандуулах эрмэлзлээр албан бус бүлэг байгуулсан” гэж танилцууллаа.

Тус бүлгийн үйл ажиллагааныхаа үндсэн чиглэл болгож байгаа асуудлууд нь:

  1. Хүүхдийн эрхийн зөрчил, гэр бүлийн хүчирхийлэлтэй тэмцэх;
  2. Цэцэрлэг, сургууль, амаржих газрын хүрэлцээг нэмэгдүүлэх;
  3. Боловсрол, эрүүл мэндийн салбарын ажилтан, ажиллагсдын нийгмийн асуудлыг сайжруулах, цалин хөлсийг нэмэгдүүлэх;
  4. НҮБ-ын “Цэвэр агаар-амьдралын үндэс” аяныг дэмжиж, төрийн бус байгууллагуудтай хамтран ажиллах;
  5. “Бохирдолгүй эх дэлхийн төлөө” НҮБ-ын аяны хүрээнд БОАЖЯ-тай хамтран ажиллаж, төсөл хөтөлбөр хэрэгжүүлэх;
  6. Өрх толгойлсон эмэгтэйчүүдийг нэн тэргүүнд ажлын байраар хангах эрх зүйн орчин бүрдүүлэх;
  7. Өрхийн эмнэлгийн хүрэлцээг сайжруулж, хэвтэн эмчлүүлэх нөхцөлийг хангах;
  8. Эмэгтэйчүүдэд зориулсан ажлын байрыг нэмэгдүүлэх, энэ зорилгоор барьцаа хөрөнгөгүй зээл олгох боломжийг бүрдүүлэх;
  9. Төр, хувийн хэвшлийн түншлэлд суурилан ахмадын асрамж, халамж үйлчилгээг нэмэгдүүлэх;
  10. Эмэгтэйчүүдийн улс төрийн оролцоог цаашид нэмэгдүүлж, эмэгтэй парламентчдын олон улсын болон бүс нутгийн байгууллагууд дахь үйл ажиллагааг идэвхжүүлэх гэсэн 10 асуудалд чиглэж байгаа юм байна.

Энэ үеэр “Эмэгтэй гишүүдийн бүлэг”-ийн дэд дарга З.Нарантуяа Олон улсын парламентын холбоо, Европын аюулгүй байдал, хамтын ажиллагааны байгууллага, НҮБ-ын салбар байгууллагууд зэрэг олон улсын болон бүс нутгийн байгууллагуудын үйл ажиллагаанд Монголын эмэгтэй парламентчид оролцох боломж, гүйцэтгэх үүргийн талаарх зорилт, саналаа илэрхийллээ.

УИХ-ын дарга М.Энхболд тэдэнд талархал илэрхийлээд, “Миний бие Намын даргаар ажиллаж байх хугацаандаа Намынхаа дүрэмд эмэгтэйчүүдийн квотыг эхлээд 25, сая 30 хувь хүргэх бодлогыг хэрэгжүүлж ажилласан. Ийнхүү хуульчилж өгч байгаа нь сайн хэрэг. Гол нь үр дүн чухал” хэмээн онцлов.

Тэрбээр тус бүлгийн гишүүд дээр дурдсан 10 асуудлаас гадна хуулийн хэрэгжилт, тухайлбал ээжүүд, өрх толгойлсон эхчүүд, ахмадуудад хуулиар тогтоосон тусламж дэмжлэг нь ямар нэг саадгүйгээр хүрч байна уу, төрийн захиргааны шат шатны байгууллагууд зорилтот бүлгээ зөв тодрхойлж чадаж байна уу гэх мэтэд анхаарлаа хандуулбал сайн байна. Түүнчлэн зөвхөн өөрийн сонгогдсон тойрог гэлгүй, нийт улсын хэмжээнд аймаг, орон нутгаа бүсчилж үйл ажиллагаа өрнүүлэх, энэ ажилд эрэгтэй гишүүдтэйгээ хамтрах, УИХ-ын гишүүнээр ажиллаж байсан эмэгтэй гишүүдтэй уулзаж, ярилцах зэрэг саналыг дэвшүүлснийг бүлгийн гишүүд талархан хүлээж авлаа. Мөн олон улсын байгууллага дахь оролцоогоо идэвхжүүлэх болон бүлгийн үйл ажиллагаа явуулах нөхцөл боломжийг хангах чиглэлээр УИХ-ын удирдлагын хувьд анхаарч, тусалж дэмжих болно гэлээ.

УИХ-ын дарга М.Энхболд уулзалтын төгсгөлд парламент дахь албан бус “Эмэгтэй гишүүдийн бүлэг”-ийн гишүүд хууль тогтоох болон гүйцэтгэх засаглалын хүрээнд хариуцсан ажлаа илүү үр дүнтэй, сайн гүйцэтгэж, манлайлж ажиллаарай, та бүхний үйл ажиллагаанаас эмэгтэйчүүдийн улс төр дэх оролцоо цаашид нэмэгдэх, эсэх нь ихээхэн хамаарна шүү хэмээн захилаа гэж УИХ-ын хэвлэл мэдээлэл, олон нийттэй харилцах хэлтсээс мэдээлэв.

Categories
мэдээ нийгэм

Хотын удирдлагууд агаар цэвэршүүлэгч нийлүүлэх аж ахуйн нэгжүүдтэй танилцлаа

niislel

Монгол Улсын Засгийн газрын 12 сарын 1-ний хуралдаанаар Орчны бохирдлыг бууруулах үндэсний хорооноос cургууль, цэцэрлэгийн анги, танхим, эмнэлгүүдийн хүүхдийн тасгуудыг агаар шүүгчээр иж бүхэн хангахад Засгийн газраас 3 тэрбум, Нийслэлээс 1 тэрбум төгрөгийн санхүүжилтийг гаргахаар шийдвэрлэсэн. Дээрх ажлын хүрээнд худалдан авах үйл ажиллагааг шуурхай зохион байгуулахыг үүрэг болгосны дагуу Нийслэлийн Засаг дарга С.Батболд, Нийслэлийн ИТХ-ын дарга С.Амарсайхан, Нийслэлийн Засаг даргын Ногоон хөгжил, агаарын бохирдлын асуудал хариуцсан орлогч Ж.Батбаясгалан болон бусад албаны хүмүүс дотоод орчны агаарын бохирдлыг бууруулах агаар цэвэршүүлэгч тоног төхөөрөмжийн худалдаа эрхэлдэг 20-иод аж ахуйн нэгжийн төлөөллийг “Хангарьд” ордонд хүлээн авч уулзлаа.

Уулзалтын эхэнд Нийслэлийн удирдлагууд болон албаны хүмүүс аж ахуйн нэгжүүдийн борлуулан худалдаалж байгаа агаар, орчны бохирдлыг бууруулах, гадна агаарыг цэвэршүүлэх сүүлийн үеийн дэвшилтэт технологийн агаар цэвэршүүлэгч бүтээгдэхүүнүүдтэй танилцсан юм.

Нийслэлийн Засаг дарга С.Батболд аж ахуйн нэгжүүдийн удирдлага, төлөөлөлүүдтэй уулзах үеэрээ агаар, орчны бохирдлоос хүүхэд багачуудаа хамгаалахад зориулж сургууль, цэцэрлэг, эмнэлэгийн хүүхдийн тасгуудад 5600 орчим агаар цэвэршүүлэгч шаардлагатай байгааг дуулгаад аж ахуйн нэгжүүдийг богино хугацаанд танилцуулгуудаа өгөх, сонгон шалгаруулалт явуулах хугацаа, нөхцөл шаардлагыг олон нийтийн хэрэгслээр ил тод зарлана гэдгээ мэдэгдсэн юм.

Categories
мэдээ нийгэм

Авто захууд нүүхгүй байгаа нь машины ченжүүдийн буруу биш. Нүүлгэх ажлыг хийх ёстой албан тушаалтнуудын хариуцлагагүйтэй холбоотой

Авто худалдааны цогцолбор

Аливаа хотын хүн ам нэмэгдэхэд хот нь тэлдэг. Харин Улаанбаатар хотын тэлэлт хөдөлгөөн 2013 он хүртэл төв рүүгээ буюу дотогшоогоо шигдсэн байдлаар хүн ам, худалдаа үйлчилгээний газрууд нь зай завсаргүй чихэлдэж байсан бол сүүлийн жилүүдэд зүүн, баруун тийш тэлэх хандлага гарч эхэлсэн. Нийслэл хотоос томоохон худалдааны төвлөрсөн газрууд, үйлдвэрүүд, их дээд сургуулиудыг даруй гаргах талаар хотын захиргаанаас шат дараалсан ажил явуулж байгаагийн нэг нь авто худалдааны зах, цэгүүдийг хотоос нүүлгэж нэг цэгт төвлөрүүлэх.

Энэ их нүүдэл суудлын эхнийх нь магадгүй энэ болж байгаа байх. Гэтэл нүүлгэлтийн ажлын явц хангалтгүй байна.

Дэлхийн том хотуудын жишгээр бол авто худалдааны төв болон захууд нь хотоос зайдуу, хүний хөлөөс хол байршдаг бөгөөд түүнийг дагалдсан үйлчилгээний байгууллагууд нь ч тэндээ төвлөрсөн байдаг. Гэтэл авто худалдааны зах, цэгүүдийг Авто худалдааны цогцолборт төвлөрүүлж байгааг зарим хэсэг хүмүүс эсэргүүцэх юм. “Тэнд чинь хүйтэн, зарж байгаа машин өвөл асахгүй бол яах юм”, “Өглөө тийшээ яваад орой нь хэзээдээ гэр орондоо ирэх болж байна аа”, “Тэнд цэвэрлэх байгууламжийн муухай үнэртэй” гэх мэтээр машины наймаа эрхлэгчид болоод тэднийг дагалдсан бусад үйлчилгээ эрхлэгчид үглэж байна. Харин худалдан авагчдын хувьд Авто худалдааны цогцолбороос очиж машин авахад ямар ч асуудал үгүй. Тэнд очоод хэдэн зуун машинаас сонголтоо хийгээд нэр дээрээ шилжүүлэх, дугаар авах, татвар төлөх гээд бүхий л үйлчилгээг нэг дороос авчихна. Банк санхүү, нотариат гээд хэрэгцээтэй бүхий л байгууллагад нь тэнд байна. Худалдан авагчдын хувьд жилд дунджаар 2-3 удаа авто худалдааны захаар ордог гэдэг судалгаа байдаг юм байна. Харин өнөөгийн нөхцөлд машин худалдаж авахдаа шууд нэг газарт очоод таалагдсанаа авчихдаггүй. Шар хад гарч тэндхийн бүхий л зах, цэгүүдээр хэсч, гудамж, гэр хороолол дунд тавьсан машин тэргийг хүртэл үзэж үзэж өдрийн талыг алдчихаад Төмөр замын вокзалын дэргэдэх “1000 машин”-ы зах дээр очиж дахиад л баахан алхана. Хэрвээ таалагдах машин олдохгүй бол гэртээ харьчихаад маргааш дахиад Улаанбаатарыг “нүхэлнэ” дээ, авто захуудаар явж. Өдөрт 3000-5000 хүн авто захуудаар явж машин сонирхдог аж. Тэгэхээр өдөрт төдий тооны машин тэрэг замын хөдөлгөөнд оролцож нэг авто худалдааны цэгээс нөгөө авто худалдааны цэг рүү зориудын ачаалал үүсгэж, замын хөдөлгөөнд хиймэл түгжрэл нэмдэг гэсэн үг л дээ.

Шар хаданд байрладаг “Да хүрээ” тэргүүтэй авто худалдааны захуудыг нүүлгэнэ гэхээр тэнд байдаг наймаачид “Тийм сүрхий юм бол тэр “Нарантуул” захаа “Өгөөмөр”-тэй нь цуг нүүлгэчих. Бас “Драгон” вокзалаа чаддаг юм бол нүүлгэ” гэж цааргалж барьцдаг. Угаас шат дараалалтай явж байгаа ажлын хуваариар авто худалдааны зах, цэгүүдийг Авто худалдааны цогцолбор руу нүүлгэж байгаа нь хэн нэгний ашиг сонирхол бизнесийг бодсон шийдвэр биш гэдгийг ойлгох хэрэгтэй. Энэ бол иргэдийн санал хүсэлтээр эхэлж төр засгаас зохих тогтоол шийдвэрийг нь гаргаад бэлэн болчихсон ажил гэдгийг иргэн бүр ойлгож ухамсарлах ёстой.

Улаанбаатар хотыг мега хот байлгах, нийслэлийн статустай байлгах олон шаардлагуудын нэг нь авто худалдааны захуудыг хотоос гаргаж нэг газарт төвлөрүүлсэн байх. Хэдийгээр одоо хотын төвд авто худалдаа эрхэлж байгаа иргэдийн хувьд амьжиргаанаасаа салах гээд байгаа мэт, амьдралд нь дарамт нэмэгдэх гээд байгаа мэт, өглөө оройдоо ирж очиход хүндрэлтэй байдал үүсэх гээд байгаа мэт боловч эхнээсээ тэнд очоод наймаа эрхэлж байгаа иргэдийн яриа нь өөр л байна даг. Хүн мэдэхгүй юмныхаа дайсан гэдгийн том жишээ бол авто худалдаа эрхлэгчид болчихоод байна. Тэдний амь амьдрал, амьжиргаа хэдий чухал боловч Улаанбаатар хотын 1.3 сая хүний эрүүл мэнд, монгол хүний цус, генийн асуудал юунаас ч чухал. Бид хүний эрх, эрх чөлөөг дээдэлдэг хүмүүнлэг ардчилсан нийгэмд амьдарч байгаа ч бусдынхаа эрүүл мэнд хойч үе, ирээдүйдээ гай тарих бизнэс эрхлэ гэдэг эрхийг хэнд ч өгөөгүй гэдгийг сана. Нийслэл хотын агаарын бохирдлын эх үүсвэр нь гэр хороолол, хөрсний бохирдлын гол буруутан нь нүхэн жорлон гэж байгаа боловч авто худалдааны зах, төвүүд, цэгүүд нь агаарын бохирдол, хөрсний бохирдлын 20 хувийг бий болгож байгаа гэдгийг мартаж болохгүй.

Нийслэлийн Засаг дарга бөгөөд Улаанбаатар хотын захирагч С.Батболдын 2020 хүртэлх үйл ажиллагааны төлөвлөгөөнд хөрсний бохирдолтой тэмцэх үйл ажиллагааны хүрээнд Авто худалдааны нэгдсэн төвийг байгуулах ажил багтсан гэдгийг авто машины худалдаа эрхлэгчид, энэ чиглэлийн бизнес эрхлэгч санах хэрэгтэй. Судалгааны “Меркадо” агентлаг авто худалдааны төвүүд, захуудыг хотоос нүүлгэж нэгдсэн төвд төвлөрүүлэх арга хэмжээний талаар нийслэлийн долоон дүүрэгт судалгаа хийхэд судалгаанд хамрагдсан иргэдийн 91 хувь нь Авто худалдааны төвүүдийг хотоос гаргаж нэгдсэн төвд төвлөрүүлэх нь “зөв” гэсэн хариултыг өгснөөс үзвэл Авто худалдааны цогцолбор байгуулсан нь хамгаас зөв шийдэл болсон гэж үзнэ. Ерөнхийдөө төр засаг, нийслэлийн захиргаа, хотын оршин суугчид бүгд толгой дохин дэмжиж авто худалдааны зах, төв, цэгүүдийг хотоос гаргаж нэг цэгт төвлөрүүлэх цаг нь болчихсон гээд байхад машины ченжүүд гэх хэдэн хүний эрх ашгийг бодоод уг ажлыг цалгардуулах нь эргээд хүний эрхийг зөрчиж байгаа юм. Машины ченжүүд, тэднийг дагалдсан сэлбэг, дугуйн худалдаа эрхлэгчид, дугуй засвар, машины засварын газруудад ажилладаг хүмүүс гээд 30 мянга хүрэхгүй хүн бий. Тэдний эрх ашигт нийцүүлээд, байсан байранд нь байлгаад байна гэвэл цаана нь нэг сая гурван зуун мянган хүний эрх ашиг, эрүүл мэндийн асуудал зайлшгүй хөндөгдөнө. Холбогдох яам, тамгын газар, хотын удирдлагууд нь авто захуудыг яаралтай нүүлгэх шийдвэр гаргаад байхад яагаад шийдвэр нь бодит амьдрал дээр хэрэгжихгүй байна вэ. Манай улсын төрийн байгууллагуудын хувьд дээд шатных нь хүмүүс зохих шийдвэр тогтоол гаргадаг ч түүнийг хэрэгжүүлэхийн төлөө ажиллах ёстой дунд шатны дарга нар нь урагш хөдөлдөггүй, хөдлөхийг хүсдэггүйн нэг илрэл нь Авто худалдааны цогцолбор болчихоод байна.

23 тэрбум төгрөгийн хөрөнгө оруулалтаар боссон уг цогцолбор өнгөрсөн наймдугаар сард албан ёсоор ажиллаж эхэлсэн. 6375 машины зогсоолтой уг цогцолборт одоогоор 450 гаруй машин борлуулагдаж байна. Худалдаа эрхлэгчдийн яриагаар борлуулалт харьцангуй сайн байгаа аж. Нийслэлийн хэмжээнд өдөрт 200 гаруй машин борлуулагддаг бөгөөд холбогдох баримт бичгийг нь Авто худалдааны цогцолборт очиж авч байгаа. Тэгэхээр хотын хаа нэгтээ байх аль нэг авто худалдааны төвөөс машин худалдаж авчихаад түгжрэлд дунд цагаа баран байж Авто худалдааны цогцолборт очиж бичиг баримтыг нь авахынхаа оронд шууд тэнд очоод машинаа сонгоод худалдаад авчихвал дахин ажил удахгүй сэн.

Авто худалдааны цогцолборт очиж наймаа эрхлэх нь олон талын ашигтай гэдгийг байнга л сурталчлаад байгаа шүү дээ. Автомашины зогсоол бүр дээр эзэмшлийн гэрчилгээ гардаг болохоор найдвартай үл хөдлөх хөрөнгөтэй болох бөгөөд авто худалдааны иж бүрэн үйлчилгээ төвлөрсөн, олон улсын жишигт нийцсэн, эрүүл аюулгүй орчинд бизнес эрхлэх боломжтой юм. Мөн нэгдсэн харуул хамгаалалттай, талбай тус бүр дээр 16 ширхэг, нийт 64 ширхэг хяналтын камертай учир өөрийн өмчийн аюулгүй байдлыг бүрэн хянах боломжтой юм билээ. Орчин үеийн авто экспо зориулалтын барилга, худалдаа үйлчилгээний 3-12 давхар 15 ширхэг барилгууд баригдахад бизнесээ өргөжүүлэх боломж ч давхар бүрдэнэ. Цаашид тэнд авто худалдаа болон баруун бүсийн худалдаа, үйлчилгээний төвлөрөл үүсэх болохоор бизнес эрхлэгчдийн ашиг орлого нэмэгдэнэ гэж эдийн засагчид зөвлөдөг.

Нийслэлийн хэмжээнд 100 гаруй авто худалдааны зах, цэг байснаас одоогоор 63 цэг, есөн зах үйл ажиллагаагаа явуулсаар байна. Эдгээр газруудын эзэд, түрээслүүлэгч, түрээслэгчдэд мэргэжлийн байгууллагууд удаа дараа шаардлага тавьж Авто худалдааны цогцолбор руу нүүхийг санал болгосон ч байрнаасаа хөдлөхгүй гэж зүтгэсээр байна. Үүний нэг том жишээ нь “УБТЗ” ХНН-ийн эзэмшлийн Баянгол дүүргийн IV хороо, Төмөр замын вокзалын баруун талын 1000 машины зогсоол юм. Тухайн газар нь 1949 оны олон улсын гэрээний дагуу УБТЗ ХНН-ийн эзэмшил бөгөөд Нийслэлийн засаг дарга бөгөөд Улаанбаатар хотын захирагч Э.Бат-Үүлийн 2013 оны 10 дугаар сарын 30-ны А/980 тоот захирамжийн дагуу тухайн газрыг 2017 оны 12 дугаар сарын 08-ний өдөр чөлөөлөх болчихоод байгаа юм. Аливаа улсад хууль тогтоомж гэж бий. Хууль байсаар байтал тэрийг нь эсэргүүцсээр өнөөдрийг хүргэчихээд байгаа нь харамсалтай. Уг газрыг түрээсэлсэн “Даяар хас” компани нь авто машины худалдаа эрхлэгчдээс авдаг мөнгөөрөө тэр төлбөрийг хэд дахин нугалдаг аж. Зориулалтын бус газарт үйл ажиллагаа явуулдаг уг газарт зохих байгууллагууд нь шаардлага хүргүүлдэг ч тэр нь даамжирсаар өнөөдрийг хүргэчихээд байна. Гэхдээ төр төмөр нүүртэй. Хүн бүр хуульд захирагддаг учиртай болохоор дээрх захирамжийн дагуу энэ сарын 8-ны өдрөөс уг газарт авто машин худалдахгүй болж байгаа юм. Тэгэхээр Төмөр замын вокзалын баруун талд буюу Баянгол дүүргийн IV хорооны нутаг дэвсгэрт байрлах 1000 машины зогсоол буюу “Даяар хас” ХХК-тай гэрээ байгуулан автомашины худалдаа эрхэлж байгаа иргэд энэ сарын 08-ны дотор автомашинаа татан авч тухайн газрыг чөлөөлсөн байхыг зохих байгууллагуудаас нь анхааруулжээ.

1000 автомашины зогсоолд 700 гаруй автомашин байдаг бөгөөд нэг машины зогсоолын хоногийн түрээс 2000 төгрөг гэж бодон, ерөнхийгөөр тооцвол “УБТЗ” нийгэмлэгтэй газар түрээслэх гэрээ хийсэн “Даяар Хас” компанид худалдаа эрхлэгчид хоногт нэг сая 400 мянган төгрөг, жилд 511 орчим сая төгрөг төлдөг юм байна. Өөрөөр хэлбэл, улсын эзэмшлийн газрыг хувийн компани түрээс нэрийдлээр ашиглаж, их хэмжээний мөнгө төвлөрүүлдэг гэсэн үг. Иймээс “УБТЗ” нийгэмлэгээс тус газрыг зориулалтынх нь дагуу ашиглахаар НИТХ-ын тогтоол, нийслэлийн Засаг даргын А/80 захирамжийн хүрээнд автомашин борлуулагчдыг газар чөлөөлөхийг шаардаж, хамгаалалт гаргасан нь хэл ам гаргасан билээ.

Авто худалдааны захуудын хувьд хотын төвд, хүн ам олноор төвлөрсөн суурьшлын бүсэд байрлах нь олон талын сөрөг нөлөөтэй. Үүний дунд хүн амын эрүүл мэндэд ноцтой хор хохирол учруулдаг. Хар тугалгын хөрсөнд агуулагдах стандарт хэмжээ 100 мг/кг байдаг. Гэтэл уг хэмжээ Баянхошуунд 390.25 мг/кг байгаа бол “Да хүрээ” захын орчимд 200 мг/кг байгааг тогтоосон. 7-10 насны хүүхдүүдийн цусан дахь хар тугалгын хэмжээг тодорхойлоход Баянхошуунд амьдардаг хүүхдүүдийнх 15.9-22.6 мкг/дл байсан бол хотын төвийн хүүхдүүдийн цусанд 4.2-8 мкг/дл, “Да хүрээ” зах орчим амьдардаг хүүхдүүдийн цусанд 5.7-10 мкг/дл хар тугалга илэрсэн байдаг. Хар тугалга нь хүний биед байх ёсгүй бөгөөд 5 мкг/дл-ээс дээш тохиолдолд хүүхдийн оюуны чадамжийг бууруулдаг. Харин Зайсанд амьдардаг хүүхдүүдийн цуснаас хар тугалга илрээгүй. Яагаад Зайсанд амьдардаг хүүхдүүдийн цуснаас хар тугалга илрээгүйг судлахад Баянхошуун дахь хүүхдүүдийнх нүүрсэнд агуулагдаж буй хар тугалга, утаан дахь нарийн ширхэглэгт тоосонцор, хар тугалга агуулж буй цэнхэр савнаас шалтгаалж болзошгүй байгаа бол “Да хүрээ” захын орчимд амьдардаг хүүхдүүдийнх машины тос масло, аккумулятор, бензин дэх хар тугалга, хөрсний бохирдлоос үүдэх магадлалтай байгааг тогтоосон билээ. Энэ мэт олон шалтгааны улмаас авто худалдааны зах, төв, тэднийг дагалдсан худалдаа эрхлэгчдийг хотоос нүүлгэж нэгдсэн газарт төвлөрүүлэх гэж аргаа барж байна. Уг нь хууль дүрэм журмаар бол манай автомашины худалдаа эрхлэгчид аль хэдийнэ өнгөрсөн наймдугаар сард багтаагаад Авто худалдааны цогцолбор руу нүүчих байсан. Гэтэл одоо ес эхлэх гэж байхад энэ асуудлаа шийдээгүй их хотдоо утаа угаар “бэлэглэж”, үр хойчдоо хар тугалга өгсөөр сууж байна. Үүнийгээ “Бид тэгээд яах юм. Нүүж чадахгүй” гэх хувиа бодсон хэдэн үгээр хааж гүрийсээр сууж байна.

Нэгэнт захуудыг нүүлгэх шийдвэр гарчихсан болохоор одоо манай зохих шатны дарга удирдлагууд үүнд анхаарал хандуулах хэрэгтэй. Хамгийн ойрын ажил бол 1000 машины зогсоолыг даруй нүүлгэх хэрэгтэй байна. Үүн дээр цагдаа хууль хяналтын байгууллагуудтайгаа хамтран ажиллах шаардлагатай. Хууль тогтоомж, захирамж шийдвэр гаргадаг. Тэр нь салхинд хийсэх мэт үл гүйцэлддэг байж болохгүй. Гаргасан шийдвэрийг хэрэгжүүлэхийн төлөө төрийн байгууллагууд харилцан уялдаатай байж нэгнээ дэмждэг байх ёстой. Тэгж гэмээнэ дараагийн нүүлгэлтийн ажлууд хурдан, шуурхай явна шүү дээ. Авто худалдааны захуудыг нүүлгэсний дараа барилгын материалын захуудыг хотоос гаргах гэдэг том ажил хүлээж байгаа. Үүний дараа их дээд сургуулийг хотоос гаргана. Ийм шат дараалалтай хүлээж байгаа ажлуудыг эхнээс нь яг таг хийгээд явчихвал эргээд ийм хэл ам гарахгүй. Эрхээ эдэлж мэддэг бол үүргээ биелүүлэх ёстой гэдэг зарчим энэ зах зээлийн нийгэмд үйлчилдэг. Та хар тугалга, элдэв хорт бодисыг нийслэлийн хөрсөнд шингээж ард иргэдийн амгалан тайван байдлыг алдагдуулан байж худалдаа эрхлэхийн оронд зориулалтын газарт нь очоод бизнесээ хийвэл Монгол Улсын хууль тогтоомжийг мөрддөг жинхэнэ иргэн гэж үзнэ.

Дор дороо довоо шарлуулаад суугаад байж болох ч цаана нь энэ улсын иргэд, хотын иргэдийн эрх ашиг явж байгааг санах хэрэгтэй. Нэгэнт гаргачихсан тушаал шийдвэр, захирамжийг биелүүлж, ажил хэрэг болгох үүрэгтэй дунд шатны дарга нар, албан хаагчид одоо хөдөл. Хэрвээ энэ ажилд удаан хойрго хандаж, ямар нэг ашиг сонирхлын зөрчил гаргаж байгаа дарга, албан тушаалтан байвал Хотын дарга, холбогдох яамны сайд, хариуцлагатай дээд албан тушаалтнууд маань хариуцлага хүлээлгэх цаг нь болсон шүү. Авто худалдааны захууд өдийг хүртэл Авто худалдааны цогцолборт төвлөрөхгүй байгаа нь авто машины ченжүүдийн буруу биш. Энэ ажлыг гардан хийж зөв зохион байгуулалтаар зохицуулах албан тушаалтнууд ажилдаа сэтгэлгүй, хувийн сонирхлоо хамгаалан биеэ оторлон сууж байгаатай холбоотой. Тиймээс энэ ажлыг хөдөлгөх, зохион байгуулах албан тушаалтнуудаа шахаж шаард, хариуцлага хүлээлгэ. Хариуцлагын механизмаа ажиллуулж эхэл!

Д.САРНАЙ

Categories
мэдээ нийгэм

А.Хүрэлмаа:Төлбөрийн БАРИМТ олгоогүй байгууллагыг 1800-1288 утсаар мэдэгдээрэй

niislel

НӨАТ-ын зарим эргэлзээтэй асуудлаар нийслэлийн Татварын газрын Татвар төлөгчтэй харилцах хэлтсийн Татварын улсын байцаагч А.Хүрэлмаатай ярилцлаа.

-Иргэдийн бүртгүүлсэн баримтыг цаад талаас “илгээгээгүй” гэсэн бичиг гардаг. Ийм нөхцөлд иргэн хаана хандах ёстой вэ?

-Энэ талаар өмнө нь мөн мэдээлэл өгч байсан. Хуулиндаа аж ахуйн нэгж 72 цагийн дотор илгээх үүрэгтэй, илгээгээгүй гэж гарсан тохиолдолд баримтаа устгаад дахин оруулсанаар автоматаар баталгааждаг. Харин дахиж оруулахад уг байдал хэвээр байвал 1800-1288 дугаар руу залгаж НӨАТ-ын сугалааны дугаараар шалтгааныг тодруулна. Ихэнх тохиолдолд иргэн буруу шивсэнээс үүссэн байдаг. Иргэдийн зүгээс баримтын дугаарыг шалгаж оруулах, шивсэн баримт тань үнийн дүн зөрүүтэй, ААН илгээгээгүй төлөвтэй байвал тухайн баримтын ДДТД-аар шивэх боломжтой. Шивсэн төлбөрийн баримтаа баталгаажтал болон сугалааны тохирол болох хүртэл хаяхгүй байх хэрэгтэй. Сугалааны тохирол явагдах өдрийн өмнөх өдрийн 24:00 цагийн дотор өмнөх сарын баримтыг шивж баталгаажуулснаар сутаглаанд орох боломжтой.

-Иргэдийн гомдлыг хэр хугацаанд шийдвэрлэж өгдөг вэ?

-Манай 1800-1288 утсанд ирсэн гомдлыг хүлээн авч, харьяа татварын алба руу шилжүүлж, 30 хоногийн дотор шийдвэрлэдэг. Гомдол гаргасан иргэнтэй хэрэгжүүлсэн арга хэмжээний талаар утсаар хариу мэдээлэл өгч ажилладаг. Нийслэлийн хэмжээнд өнөөдрийн байдлаар 1800-1288 дугаарын утсанд 2500 гаруй санал гомдол ирсэн байна. Ирсэн гомдлын 87 хувь нь төлбөрийн баримт олгоогүй, үүнээс кассын машин эвдэрсэн, сүлжээ тасарсан, хямдарсан бараанд НӨАТ олгохгүй, мэйл хаягаар илгээнэ гээд илгээгүй тохиолдлууд ихэнх хувийг эзэлж байгаа.

Нийслэлийн хэмжээнд ирсэн гомдлын ихэнх хувийг худалдаа үйлчилгээний том төвүүдтэй Баянгол, Баянзүрх дүүргээс төлбөрийн баримт олгохгүй байна гэсэн гомдол эзэлдэг.

-Зарим худалдааны төв дугаар нь сайн харагдахгүй, бүдгэрсэн төлбөрийн баримт хэвлэж өгч байна. Тавигдах шаардлага байдаг уу?

-Стандартын шаардлага хангасан төлбөрийн баримт олгох үүрэгтэй. Кассын машины стандартанд төлбөрийн баримт хэвлэх цаас, хор ямар байхыг тодорхой заасан байдаг, үүнийг биелүүлэх үүрэгтэй.

-Худалдаа, үйлчилгээ үзүүлж буй аж ахуйн нэгж бүр төлбөрийн баримт гаргадаг кассын машинтай байх ёстой уу?

-НӨАТ-ын тухай хуульд худалдаа, үйлчилгээ үзүүлж буй татвар төлөгч бүр төлбөрийн баримт хэвлэх үүрэгтэй. Төлбөрийг баримтыг POS буюу кассын машин, и-баримтаар хэвлэх боломжтой. Тиймээс иргэд НӨАТ-ын 2 хувийн буцаан олголтоо бүрэн авахын тулд үйлчлүүлж буй газраасаа баримт шаардан авах эрхтэй. Төлбөрийн баримт олгосноор үйлчлүүлэгч болон худалдан авагчдаа хүндэтгэж, сугалаанд оролцох болон НӨАТ-ын 2 хувийг буцаан авах боломж олгож байгаа юм.

-НӨАТ-ын баримт хэвлэх машиныг авч чадахгүй байгаа байгууллагууд ч бий. Эдгээр байгууллагуудад хандсан ямар ажил хийж байна вэ?

-Нийслэлийн татварын газар Хэрэглэгчийн систем нийлүүлэгчийн холбоотой хамтран энэ тал дээр ажиллаж байна. Тус холбооны гишүүн байгууллагууд иргэн, аж ахуйн нэгжүүдийн үйл ажиллагаанд тохирсон боломжийн үнийн саналтай хэрэглэгч хүсвэл тайлан гаргах хэмжээний програм суулгасан хэвлэх машин санал болгож, мэдээлэл өгч, суурилуулан ажилладаг.

-Нэг хэсэг баримт хэвлэх төхөөрөмжийн үнэ нэлээд асуудал дагуулж байсан. 1.5 сая төгрөгөөр, түүнээс ч өндөр өртгөөр баримт хэвлэдэг төхөөрөмж авах ёстой гэх мэдээллүүд байсан. Яг энэ төхөөрөмжийн нэг бүрийн үнэ зах зээл дээр ямар ханштай байгаа вэ?

-Кассын машины талаар их зөв ойлголттой болох хэрэгтэй. Татвар төлөгч өөрийн үйл ажиллагаандаа тохирсон кассын машин хэрэглэх нь зохистой. Төхөөрөмжийн хүчин чадлаас хамаараад үнэ харилцан адилгүй байдаг. Зах зээл дээр 30000 төгрөгөөс эхлэн зарагддаг.

-Орон сууц худалдан авсан хүнд энэ буцаан олголт хамаарах уу?

-Иргэд байр худалдан авсан төлбөрийн баримтаа өөрийн кодоор баталгаажуулан бүртгүүлэх ёстой. Орон сууц анх удаа худалдан авч буй хүнд НӨАТ-ын тухай хуулинд зааснаар сугалаанд оролцох, НӨАТ-ын 2 хувийг буцаан авах болон ХХОАТ-ын хуулиар хөнгөлөлт эдлэх боломж бүрдэж байна. Тиймээс иргэн та төлбөрийн баримтаа заавал авах хэрэгтэй.

-Иргэдийн нэг хэсэг нь сугалаанд найдахаас илүү хувь хүнд олгох буцаан олголтын хувиа нэмэгдүүлэх нь илүү зохистой гэдгийг хэлж байна. Энэ талаар.

-НӨАТ суутган төлөгчөөс авсан төлбөрийн баримтаар сугалаанд болон НӨАТ-ын 2 хувийн буцаан олголт авах, суутган төлөгч биш татвар төлөгчөөс авсан төлбөрийн баримтаар зөвхөн сугалаанд оролцох эрхтэй. Сугалаанд оролцох татвар төлөгчийн тоо нь буцаан олголт авахаас их байдаг. Жишээ нь: танд НӨАТ суутган төлөгч мөн болон биш татвар төлөгчөөс авсан 2 баримт байлаа гэж бодъя. Та 2 төлбөрийн баримтаар сугалаанд оролцоно. НӨАТ суутган төлөгчөөс авсан төлбөрийн баримтын төлсөн НӨАТ-ын дүнгийнх нь 2 хувийг буцаан авна. Хуулинд зааснаар 2018 оны эхний улиралд багтаж урамшууллыг иргэдийн дансанд шилжүүлнэ . Удахгүй иргэд урамшууллаа хэрхэн авах талаар мэдээллийг хүргэх болно.

-Ярилцсанд баярлалаа.

-Баярлалаа.

Categories
мэдээ улс-төр

Байнгын хорооны дарга Ё.Баатарбилэг Монгол судлалын чиглэлийн эрдэмтэн багш нартай чөлөөт ярилцлага зохион байгуулав

Улсын Их Хурлын гишүүн, Нийгмийн бодлого, боловсрол, соёл, шинжлэх ухааны байнгын хорооны дарга Ё.Баатарбилэг өнөөдөр (2017.12.05) МУИС-ийн Монгол судлалын хүрээлэнгийн үйл ажиллагаатай танилцахын зэрэгцээ Монгол судлалын чиглэлийн эрдэмтэн багш нартай чөлөөт уулзалт, ярилцлага өрнүүллээ.

Байнгын хорооны дарга Ё.Баатарбилэг “Энэ уулзалтыг санаачилж, төрөлх сургуулийнхаа эрдэмтэн багш та бүхэнтэй уулзаж байгаадаа баяртай байна. Шинжлэх ухаан, боловсролын асуудлыг манай Байнгын хороо хариуцдаг. Өнгөрсөн хугацаанд Шинжлэх ухааны академийн хүрээлэнгүүд болон их, дээд сургууль, Шинжлэх ухаан технологийн сан зэрэг байгууллагуудад уулзалт, ярилцлага, хэлэлцүүлэг хийж, шинжлэх ухааны салбарын өнөөгийн байдлын талаар нэлээд ойлголттой болсон. Шинжлэх ухааны салбарт тулгамдсан асуудлыг шийдвэрлэх, эрх зүйн орчинд шаардлагатай зохицуулалт хийх замаар энэ салбараа хөгжүүлэх тал дээр анхаарч байгаа.

Шинжлэх ухаан технологийн тухай болон Шинжлэх ухааны академийн эрх зүйн байдлын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгад бэлтгэх ажлын хэсэг хуулийн төслөө боловсруулсан. Энэ намрын чуулганы төгсгөлд өргөн барих бодолтой байна.

Одоогийн байдлаар шинжлэх ухааны салбарт төрөөс зарцуулж байгаа хөрөнгө дотоодын нийт бүтээгдэхүүний 0.1 хувь буюу 40 тэрбум орчим төгрөг байдаг. Үүний 80 хувь нь Шинжлэх ухааны академийн урсгал зардалд явж, үлдсэн 10-20 хувь нь хаанаа ч хүрдэггүй учир салбарын хэмжээнд эрдэм шинжилгээ, судалгааны ажил орхигдсон гэдгийг ойлгож байгаа.

Олон улсын жишгээр шинжлэх ухааны салбартаа зарцуулж байгаа хөрөнгө 0.4 хувь хүрэхгүй бол тухайн улсад шинжлэх ухаан үзэгдэл төдий гэдэг. Австри 3.4 хувийг, Герман 3 хувийг шинжлэх ухаандаа зарцуулдаг. Манай улсад энэ байдал өөрчлөгдөх ёстой. Тиймээс энэ уулзалт, ярилцлагыг зохион байгуулж байна” гэв.

Дараа нь Монгол судлалын хүрээлэнгийн захирал Д.Заяабаатар хүрээлэнгийнхээ талаар танилцуулахдаа “МУИС-ийн хэмжээнд Монгол судлалын нэгдсэн бодлогыг хэрэгжүүлэх, удирдлага, менежментийн шинэчлэл хийх, Монгол судлалын залуу халааг бэлтгэхэд туслах, чадавхийг сайжруулах, Дэлхийн монгол судлалыг хөхиүлэн дэмжих, бүх талаар хамтран ажиллах, мэдээллээр хангах, сурталчлах, Монгол судлалыг хүртээмжтэй, үр ашигтай бүтээл болгох орчин бүрдүүлэх зорилготой судалгааны байгууллага.

Хүрээлэнгийн тогтмол болон суурь судалгааны зардлыг МУИС санхүүжүүлдэг. Эрдэм шинжилгээ, судалгааны ажлын зардлаа төсөл, хөтөлбөр, иргэдийн хандиваар босгодог. Манай хамт олон маш цомхон. Бид монгол судлалаар даацтай бүтээл туурвих зорилт тавиад ажиллаж байна” гэв.

Үүний дараа эрдэмтэн багш нар саналаа хэлэв. Тэд:

-Монгол судлалын чиглэлээр дотооддоо сүлжээ лабораториуд байгуулах;

-Залуу, дунд үеийн судлаачдыг бэлтгэх;

-Улс хоорондын эрдэмтдийн судалгааны ажил, хамтарсан төслүүдэд манай төр дэмжлэг үзүүлдэггүйг цаашид өөрчлөх;

-Монгол судлалаар гадаад улс орнууд руу чиглэсэн ажил эрчимжиж байгаа ч өөрийн улсын иргэд, залуусыг хамруулах бодлого орхигдсоныг залруулах;

-Түүхийн бүх цаг үеийг (XX зууны түүх орхигддог) орхигдуулахгүй залуус үе хийгээд олон нийтэд заах, түгээх;

-Түүхийн хичээлийн цагийг нэмэгдүүлэх;

-Түүх, нийгмийн ухааны судалгааны ажлын дэмжлэг тун муу учир үүнийг төрийн бодлогоор авч явах;

-Эрдэм шинжилгээ, судалгаа, түүхийн бүтээлийг төрөөс үнэлдэг байх;

-Шинжлэх ухааны салбарын төсөв хөрөнгийг нэмэгдүүлэх;

-Шинжлэх ухаан технологийн сангийн хөрөнгө инновацийг л дэмжихэд чиглэдэг болсныг анхаарч, тэгш хуваарилах;

-Эрдмийн зэрэг, цол олгодог байдлыг шударга болгох;

-Улс орнуудын зөөлөн хүчний бодлогын эсрэг Монгол судлалаа хөгжүүлэх;

-Монгол судлалаар суралцах залуусын сонирхлыг нэмэгдүүлэх;

-Энэ салбарыг хөгжүүлэх дэмжлэг төрөөс байхгүй хэрнээ асуудлыг нь улстөржүүлдэг байдлыг зогсоох;

-Монгол судлалын тэргүүлэх чиглэлд түшиглэн улс орны ирээдүйн хөгжлийн төлөвөө тодорхойлдог байх зэрэг өргөн хүрээний санал дэвшүүлэв.

Төгсгөлд нь Байнгын хорооны дарга Ё.Баатарбилэг хэлсэн үгэндээ “Залуу үеийг шинжлэх ухаанд дуртай, сонирхолтой болгох, залуу үеэ Монгол судлалын төсөл, хөтөлбөрүүдэд хамруулж, эрдэм боловсрол эзэмшүүлэх, мэдээллээр хангах, судалгаа шинжилгээний ажлын санхүүжилтийг нэмэгдүүлэх зэрэг та бүхний үнэтэй санал, санаачилгыг ямар нэг хэмжээгээртөрийн бодлого тодорхойлох, хуулийн төсөлд тусгахад ашиглана” гээд санал солилцсон эрдэмтэн багш нарт талархал илэрхийлэв гэж УИХ-ын Хэвлэл мэдээлэл, олон нийттэй харилцах хэлтсээс мэдээлэв.

Categories
мэдээ улс-төр

Ш.БАТЦЭЦЭГ: Ядууралтай тэмцэх тусам Монголд баян ядуугийн ялгаа улам нэмэгдсээр л байгаа учир юунд байна

Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Х.Баттулгын Ядуурал, хөдөлмөр эрхлэлтийн асуудал эрхэлсэн орон тооны бус зөвлөх Ш.Батцэцэгтэй ярилцлаа. Манай улс анх удаа Бүгд Найрамдах Индонези улсад Элчин сайдын яамаа нээхэд анхны Элчин сайдаар Ш.Батцэцэг томилогдон гурван жил гаруй хугацаанд ажиллаж байгаад гурван сарын өмнө эх орондоо эргэн ирсэн билээ.Тиймээс бидний яриа Индонези, Монголын харилцааны тухай бас үргэлжилсэн юм.

-Та Ерөнхийлөгч Х.Баттулгын орон тооны бус зөвлөхөөр одоо ажиллаж байгаа. Таны эрхэлсэн асуудлын хүрээнд шинээр хийх гэж зорьж байгаа ажлаас ярилцлагаа эхэлье?

-Миний эрхэлсэн асуудал их өргөн агуулгатай, хамрах хүрээ том. Үндсэндээ улс орны эдийн засгийн чадавхиас их хамааралтай асуудал юм. Энэ бол ядуурал ба хөдөлмөр эрхлэлт. Нэг сар гаруй хугацаанд сууж байж Монгол Улсын ядуурлын өнөөгийн байдалд бодит дүгнэлт гаргаж авсан. Дэлхийн Банкнаас боловсруулсан арга зүйн дагуу Үндэсний Статистикийн Хороо (ҮСХ)-ноос явуулдаг Өрхийн нийгэм, эдийн засгийн 2012 оны судалгааны тооцоогоор Монгол Улсын ядуурлын хамралт 29.8 хувь(бараг 30 хувь) байсан бол 2017 оны наймдугаар сарын 21-ны байдлаар улсын хүн ам 3 сая 119.9 мянга, нийт өрхийн тоо 772.8 мянгад хүрч өссөн байна.Үүнээс ядуурлын түвшинг нийт хүн амаас 21.6 хувиар (ҮСХ 2014) авч тооцвол нийт 673.8 мянган ядуу иргэд, манай улсын дундаж гэр бүл дөрвөн хүнтэй гэж тооцвол 167 мянган өрх ядуу амьдарч байгаа тоо гарч байна. Гэхдээ энэ тооноос хавьгүй олон иргэд, өрх гэр бүл ядуу зүдүү нөхцөлд амьдарч байгаа гэсэн таамаглал ч бас бий. Манай оронд эдийн засгийн өсөлт сүүлийн жилүүдэд өсөн нэмэгдсээр байтал өнгөрсөн 20 жилийн хугацаанд нийт хүн амын дотор хамгийн бага хэрэглээтэй 20 хувийнх нь эзлэх жинд өөрчлөлт гарахгүй байгаа нь иргэдийн амьжиргааны тэгш бус байдал буурахгүй харин ч таван хүн тутмын нэг нь ядуурлын шугамаас доогуур хэрэглээтэй амьдарч байгааг нэн яаралтай анхаарвал зохих асуудал болоод байна. Өрхийн нийгэм, эдийн засгийн 2017 оны хоёрдугаар улирлын судалгаагаар нэг өрхийн сарын дундаж мөнгөн орлого 896.8 мянган төгрөг болж, нэг өрхийн сарын дундаж бодит мөнгөн зарлагын хэмжээ 970.0 мянган төгрөг болсон байна. Орлогоосоо давсан зардалтай иргэд хэрэглээгээ хэрхэн зохицуулдаг нь сонирхол татах учир энэ талаар ахин судлах асуудал болж байна.

-Ядуурлыг бууруулах нэртэй маш олон хөтөлбөр гадны төсөл хэрэгждэг. Бодит үр дүн гарч байна уу?

-Монгол Улсад үйл ажиллагаа явуулж байгаа гадаадын байгууллага, иргэд түүн дээр Засгийн газрын холбогдох яамд, агентлаг, банкны байгууллагуудаас ядуурлыг бууруулах чиглэлээр хэрэгжүүлж байсан хийгээд хэрэгжүүлж байгаа төсөл, хөтөлбөр, судалгааг тооцохын бол бидний санаанд оромгүй их тоо гарч, түүнд зарцуулсан хөрөнгийг тооцвол хэдэн их наядаар хэмжигдэх хүрээнд иржээ. Эдгээр төсөл хөтөлбөрүүдийн хэд нь “амжилттай” хэрэгжсэн, манай өрхийн хэд нь ядуурлаас гарсан тухай хариулт тоо харин энэ чиглэлээр иргэддээ үйлчлэх ёстой төрийн байгууллагуудад алга. Дор бүрнээ ямар нэг төсөл хөтөлбөр хэрэгжүүлэх авч үүнийг зохицуулах, нэгдсэн удирдлагаар хангах, хянах төрийн чиг үүргийг хэрэгжүүлж байгаа эзэн алга. Хачирхалтай бөгөөд даажинтай нь ядууралтай тэмцэх тусам Монголд баян ядуугийн ялгаа улам нэмэгдсээр байна. Шуудхан хэлэхэд ядуурлыг бууруулах төсөл хөтөлбөрүүд нь хороондоо уялдаа холбоогүй, нэгдсэн зохицуулалт илт дутагдаж цагийн байдлыг ашиглаж түүгээр мөнгө ологсдын халаасыг түнтийлгэж байна гэж дүгнэж болохоор байна.

-Энэ талаар цаашид юу хийхээр төлөвлөж байна вэ. Гуравхан сая хүнтэй бид ядуурлаас гарах боломж бий юу?

-Ерөнхийлөгчийн зүгээс макро эдийн засгийн асуудлын салшгүй хэсэг болсон ядуурлыг бууруулах, хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих чиглэлээр Монгол Улсын тогтвортой хөгжлийн үзэл баримтлал болон өөрийн мөрийн хөтөлбөртөө тусгасан зорилтууд дээр тулгуурлан ирэх дөрвөн жилд багагүй ажил хийхээр төлөвлөж байгаа. Хамгийн гол нь иргэдээ ядуурлаас гаргах төрийн чиг үүргийг хэрэгжүүлж байгаа тэр хүмүүс эхлээд сэтгэлгээний ядуурлаас гарч, иргэдийнхээ амьжиргааг дээшлүүлэх итгэл үнэмшил, хүсэл тэмүүлэлтэй байх ёстой юм. Тухайлбал, байгалийн баялаг ашигласнаас олох орлогыг тусгай санд хуримтлуулан уул уурхайн бус салбарын хөгжил, ядуурлыг бууруулах, хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих чиглэлд зарцуулах бодлогыг санаачилж эрх зүйн орчинг бүрдүүлэх хэрэгтэй байгаа. Ядууралтай хийх тэмцлээ баг, хороо, хэсгийн дарга нартай хамтарч, тооцоо судалгаатай, системтэй эхлүүлэх, 167.000 мянган ядуу өрх дээрээ анхаарал, үйл ажиллагаагаа чиглүүлэн ажил эрхлэх боломжтойг нь ажлын байраар, мэргэжил эзэмшүүлэх шаардлагатайг нь мэргэжилтэй болгох, заримыг нь тодорхой зах зээлийн эрэлттэй уялдуулан богино хугацаанд мэргэшүүлэх, өөрөөр хэлбэл ядуурлын үндсэн шалтгааныг нь өрх бүрээр тодорхойлж, бүртгэлжүүлэн гаргах хэрэгтэй байна. Тэдэнд чиглэсэн төрийн болон төслийн үйлчилгээг нэг урсгалд оруулан зохион байгуулах, өрхийн ядуурлыг арилгах явцад төрөөс зайлшгүй халамж анхаарал хэрэгтэй тэр хэсэгт халамжийг нь шат дамжлагагүй хүргэх ажлыг асуудал хариуцсан газар, агентлагууд шуурхай, чанартай хүргэж үр дүнг танилцуулж байх , удаан хугацаанд ажилгүйдлийн түвшин нь байнга өндөр байгаа нутаг дэвсгэрт төрийн шууд дэмжлэгтэйгээр хөдөлмөрийн оролцоо ихтэй үйлдвэрүүдийг байгуулах зэргээр цаашид нийгмийн халамжийн тогтолцоог шинэчлэхэд санаачилга, томоохон шинэчлэлийн бодлого үгүйлэгдэж байна. Түүнчлэн “Цалинтай ээж”, “Орлоготой оюутан”, “Нэг үндэстэн-Нэг цэрэг” гэх мэт хөтөлбөрийг санаачлан хэрэгжүүлэх чиглэлийг Засгийн газарт өгөхөөр бэлтгэл ажил явагдаж байна. Иргэдийнхээ хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжиж ядуурлаас гарах арга зам дээр бид эргэж буцалтгүй зогссон.Эцэст нь ядуурлаас өрхөө, иргэдээ гаргах, иргэдийн хөдөлмөр эрхлэлтийг нэмэгдүүлэх, ажилтай, орлоготой болгох энэхүү олон талт үйл ажиллагааг нэг шугаманд оруулж нэгэн удирдлага хяналт дор зангидаж ажиллах мөн үүрэг, хариуцлагаа ч тооцох механизмаа бүрдүүлэх шаардлага харагдаж байгаа юм.

-Та Элчингээс бууж ирээд гурван сар гаруй хугацаа өнгөрч байгаа ч дараагийн ажилдаа ханцуй шамлан орсон байхыг харах сайхан байна. Хоёулаа ярианы сэдвээ түр өөрчилж, таны Индонези улсад Элчин сайдаар ажиллаж байсан тухай ярилцъя. Таныг маш нээлттэй ажилласан, хоёр улсын харилцаанд үнэтэй хувь нэмэр оруулсан Элчин сайд гэж үнэлдэг юм билээ?

-Баярлалаа. Хүн гэдэг урмаар тэтгэгддэг гэдгийг л мэдэрч сууна (инээв). Ямартай ч би хичээсэн. Ер нь ч гайгүй ажилласан гэдэгтээ итгэлтэй байгаа. Төсвийн жаахан мөнгөндөө найдаад ажилласан бол Монгол Улсаа таниулах арга хэмжээ зохион байгуулах битгий хэл шинэ газар, шинэ Элчин сайдын яамаа нээх гэж хамаг цагаа зарцуулсаар байгаад өнгөрөх гурван жил шүү дээ. Ер нь ганц Индонези ч биш бусад бүх Элчин сайдын яамдуудад төсөв хөрөнгөний гачигдал адилхан байдаг бололтой юм билээ.

-Тэгээд та юунаас ажлаа эхлүүлэв?

-Одоо эргээд санахад том зорилго мөрөөдөлтэй минь зэрэгцээд багагүй айдас байсан. Юунаас эхлэх, хэрхэн хийх, яаж бусдаас дэмжлэг авах гэх мэт. Тэгж байхдаа нэг зүйл бодсон маань “Гадаад харилцаа бол тус хоёр орны иргэд хоорондын харилцаа”. Тиймээс би ажлаа хүмүүстэй уулзах, асуудлаа зөв танилцуулах, олон дунд орох зэргээс л эхлүүлсэн. Дипломат алба, дипломат харилцаа нь өөрийн хэм хэмжээ, дэг жаягтай ч эцсийн бүлэгт монгол, индонези, англи, америк нь хамаагүй гол нь тухайн улсын иргэд хоорондын л харилцаа, ойлголцол, хамтын ажиллагаа болж таарч байгаа юм. Би хүнтэй харилцахгүйгээр Монгол Улсыг төлөөлж, Монгол Улсын төлөө юу ч хийж чадахгүй. Дипломат харилцаатай улс орны хувьд өндөр түвшний төрийн айлчлал бараг 5-8 жилдээ ганц удаа болдог учраас тийм айлчлал, арга хэмжээг хүлээвэл ажил урагшаа явахгүй нь тодорхой байсан л даа. Цоо шинээр шаваа тавьж эхэлж байгаа Элчин сайдын яамны хувьд бол ийм айлчлал эхлүүлэх, үр дүнг нь харах гэдэг юун гурван жил, арван жил ч хүрэлцэхгүй байх. Индонезид Монгол улс Элчин сайдын яамаа нээлээ гэсэн мэдээллээр олон ч хүн уулзах, танилцах санал тавьсан. Дипломат арга хэмжээнд ч олон оролцлоо. Уулзалт, яриа бүрээсээ харилцан ашигтай хамтран ажиллах хүсэл тэмүүллийг аль аль талд төрүүлэхээр ярилцах зорилго бол надад эхний ээлжинд байсан. Найрамдалт харилцаа тогтоосон өнгөрсөн 60 жилийн хугацаанд анх удаа Элчин сайдын яам байгуулагдаж байгаа нь айлын талд ч их сонирхолтой байсан байх. Ер нь аль аль талаасаа сонирхсон, оч үсэргэсэн уулзалтуудын ард л амжилт ирнэ шүү дээ. Дээр нь, анхны Элчин сайд гэдэг их сайхан нэр хүндтэй байдаг юм байна. Та түүх эхлүүлж байна, Монгол Индонезийн харилцаанд түүхэнд бичигдэх шинэ зам тавьж байна гэж айлын тал хүндэтгэлтэй хандсан нь ойлгомжтой. Анхны завшаан бол Индонезийн Ерөнхийлөгчид Элчин сайдын жуух бичгээ барих тэр үе. Миний хувьд тэр хүнтэй байнга уулзаж чадахгүй нь ойлгомжтой учир уулзалтын таван минутыг хэрхэн үр ашигтай, сэдэл тэмүүлэл төрүүлсэн уулзалт болгох вэ гэдэгт анхаарсан. Ер нь л их юм бодно шүү дээ. Засгийн газар, парламент, бизнес эрхлэгчид гээд уулзаж болох бүх л чиглэлээр уулзалтаа эхлүүлсэн. Тэр хугацаандаа бас Элчин сайдын яамаа тохижуулах ажлаа зэрэгцүүлсэн дээ.

-Та зөвхөн БНИУ-д суух онц бөгөөд бүрэн эрхт Элчин сайд төдийгүй АСЕАН-д суух элчин төлөөлөгч байсан гэж ойлгосон. Энэ чиглэлээр юу хийв?

-Монгол Улсыг тус байгууллагын яриа хэлэлцээний түнш болгох чиглэлээр АСЕАН-ы Нарийн бичгийн дарга нарын газартай нягт холбоотой ажиллаж ирлээ. АСЕАН-ы Ерөнхий нарийн бичгийн дарга Монгол Улсад анх удаа айлчилж, АСЕМ-ын Дээд түвшний 11 дүгээр уулзалтад оролцсон. Мөн АСЕАН-ы Сангийн удирдлагатай уулзаж, хамтын ажиллагааны боломжуудын талаар санал олон солилцсон. АСЕАН-ы Эдийн засгийн хамтын нийгэмлэг 2015 онд байгуулагдсантай холбогдуулан, Нарийн бичгийн дарга нарын бүтцэд өөрчлөлт орж, Монгол Улсыг хариуцах нэгж 2016 онд тодорсон. АСЕАН-ы Яриа хэлэлцээний түнш болохын тулд АСЕАН-ы гишүүн орнуудтай явуулж буй эдийн засгийн, худалдаа, хөрөнгө оруулалтын харилцааг ахиулах, монголын талаас АСЕАН-ы бүс нутгийн хүрээнд болж буй арга хэмжээнд оролцоогоо нэмэгдүүлэх шаардлагатайг ч АСЕАН-ы ерөнхий нарийн бичгийн дарга удаа дараа хэлж байсан. Цаашид манай улс ERIA-тай хамтын ажиллагааг өргөжүүлэн хөгжүүлснээр Монгол Улс АСЕАН-ы яриа хэлэлцээний түнш болох, Зүүн Азийн дээд хэмжээний уулзалтад оролцоход түлхэц өгнө гэж ойлгож байна.

-Таныг Төв аймгийн Батцэцэг гэхээр улс төрийнхөн ч, төрийн бус байгууллагынхан ч андахгүй. Тухайн үед таныг “Төв аймгаасаа ажилдаа ирж очдог” гэдгээр ярьдаг байсан санагдаж байна?

-Тиймээ. 2004-2008 он хүртэл НХХЯ-нд ажиллаж байхдаа Төрийн ажлаа залгуулах гэж Төв аймгаас явдаг л байсан. Миний бодож явдаг нэгэн зүйл бол бие хүний төлөвшлөөс улс орны хөгжил заяа их шалтгаалдаг. Монголчууд одоо өөрөөсөө гадна бусдад туслах сэтгэл зүйд суралцмаар л байгаа юм. Ажиглаад байхад бусдад урмын үг хайрлах, мэдлэг дамжуулах зэрэгт их харам хандаад байх шиг санагддаг. Улс төрд би 27 жил бусдыг бас эмэгтэйчүүд, залуусаа сургах, бэлтгэх ажлыг хийж ирсэн. Одоо ч үргэлжилж байна. Тухайн цаг хугацаанд, ногдсон үүргээ нэр төртэй биелүүлэхсэн гэдэг миний бодол хэзээ ч өөрчлөгдөхгүй. Төр надад ямар ажил хийхийг даалгана, би түүнийг сайн л хийхийг хичээдэг. Бид цөөхүүлээ ажилласан ч маш сайн баг хамт олон болж ажилласны үр дүнд Индонези улс бидний тухай, Монгол орны тухай сэтгэл өндөр бодолтой үлдсэн байх гэж боддог. Дэлхийд хүн амын тоогоороо дөрөвт, эдийн засгийн өсөлтөөрөө эхний 20 яваа Индонези улсад ажилласан цаг үеэ би ямагт сайн сайхнаар бодож явах болно. Тэнд олон сайхан нөхөд минь байгаа.


Categories
мэдээ нийгэм

Аялал жуулчлалын салбарынхан дэлхийн аялал жуулчлалын чиг хандлагатай танилцаж байна

Нийслэлийн Аялал жуулчлалын газар Байгаль орчин, Аялал жуулчлалын яамтай хамтран дэлхийн аялал жуулчлалын чиг хандлага, олон улсын туршлагаас суралцах, тус салбарын мэргэжилтнүүдийн мэдлэг чадварыг дээшлүүлэх зорилгоор “Тогтвортой аялал жуулчлал, тогтвортой хөгжлийн зорилт 2030-д аялал жуулчлалын салбарын оруулах хувь нэмэр” сэдэвт сургалтыг 2017 оны арванхоёрдугаар сарын 5-7-ны хооронд зохион байгуулж байна.

Сургалтыг Дэлхийн аялал жуулчлалын байгууллагын зөвлөх, зочлох үйлчилгээний олон улсын эксперт, сургагч багш, судлаач Стив Нөүкс удирдан явуулах бөгөөд тэрээр аялал жуулчлалын салбарт 40 гаруй жил ажиллаж байгаа арвин туршлагатай мэргэжилтэн бөгөөд сүүлийн 25 жилийн хугацаанд тэрбээр Дэлхийн Аялал Жуулчлалын Байгууллага, Нэгдсэн Үндэсний Байгууллагын Байгаль орчны хөтөлбөр, Олон Улсын хөдөлмөрийн байгууллага, Дэлхийн Банк, Олон Улсын Санхүүгийн Корпорац, Азийн Хөгжлийн Банкны болон бусад томоохон төсөл, хөтөлбөрүүдийн тогтвортой аялал жуулчлалын төслийн зөвлөхөөр хамтран ажиллаж байна.

Гурван өдөр үргэлжлэх тус сургалт хоёр өдөр танхимын, нэг өдөр техникийн эрчимжүүлсэн хэлбэрээр явагдах бөгөөд “Тогтвортой хөгжлийн үзэл баримтлал”, “Тогтвортой хөгжлийн зорилтууд түүнийг аялал жуулчлалтай холбох нь”, “Дэлхийн аялал жуулчлалын тогтвортой хөгжлийн хөтөлбөр ба Монгол улс” зэрэг сэдвээр өргөн хүрээний мэдлэг олгох юм.

Маргааш буюу 2017 оны арванхоёрдугаар сарын 6-ны өдөр техникийн сургалтыг Улаанбаатар хот орчмын аялал жуулчлалын гол бүс болох Горхи-Тэрэлжийн байгалийн цогцолборт газар явуулах ба “Тогтвортой аялал жуулчлалын дэлхийн стандарт” тогтвортой менежмент, нийгэм эдийн засаг, соёлын болон хүрээлэн буй орчны нөлөө буюу нөөц баялгийн хэрэглээ, орчны бохирдлыг багасгах, биологийн төрөл зүйл, байгаль хамгаалал зэрэг шалгууруудад хэрхэн нөлөөлдөг талаар танилцуулна.

Тус сургалтад Байгаль орчин, аялал жуулчлалын яам, Нийслэлийн Аялал жуулчлалын газар, Аялал жуулчлалын хөгжлийн төв, дүүргүүдийн аялал жуулчлал хариуцсан мэргэжилтнүүд, 21 аймгийн аялал жуулчлалын газрын мэргэжилтнүүд, аялал жуулчлалын багш, судлаачид, хувийн хэвшлийн байгууллага, аж ахуйн нэгжүүдээс нийт 150 хүн хамрагдаж байгаа юм гэж нийслэлийн Аялал жуулчлалын газраас мэдээллээ.

Categories
мэдээ нийгэм

Хотын удирдлагууд агаар цэвэршүүлэгч нийлүүлэх аж ахуйн нэгжүүдийн бүтээгдэхүүнтэй танилцлаа

Монгол Улсын Засгийн газрын 12 сарын 1-ний хуралдаанаар Орчны бохирдлыг бууруулах үндэсний хорооноос cургууль, цэцэрлэгийн анги, танхим, эмнэлгүүдийн хүүхдийн тасгуудыг агаар шүүгчээр иж бүхэн хангахад Засгийн газраас 3 тэрбум, Нийслэлээс 1 тэрбум төгрөгийн санхүүжилтийг гаргахаар шийдвэрлэсэн. Дээрх ажлын хүрээнд худалдан авах үйл ажиллагааг шуурхай зохион байгуулахыг үүрэг болгосны дагуу Нийслэлийн Засаг дарга С.Батболд, Нийслэлийн ИТХ-ын дарга С.Амарсайхан, Нийслэлийн Засаг даргын Ногоон хөгжил, агаарын бохирдлын асуудал хариуцсан орлогч Ж.Батбаясгалан болон бусад албаны хүмүүс дотоод орчны агаарын бохирдлыг бууруулах агаар цэвэршүүлэгч тоног төхөөрөмжийн худалдаа эрхэлдэг 20-иод аж ахуйн нэгжийн төлөөллийг “Хангарьд” ордонд хүлээн авч уулзлаа.

Уулзалтын эхэнд Нийслэлийн удирдлагууд болон албаны хүмүүс аж ахуйн нэгжүүдийн борлуулан худалдаалж байгаа агаар, орчны бохирдлыг бууруулах, гадна агаарыг цэвэршүүлэх сүүлийн үеийн дэвшилтэт технологийн агаар цэвэршүүлэгч бүтээгдэхүүнүүдтэй танилцсан юм.

Нийслэлийн Засаг дарга С.Батболд аж ахуйн нэгжүүдийн удирдлага, төлөөлөлүүдтэй уулзах үеэрээ агаар, орчны бохирдлоос хүүхэд багачуудаа хамгаалахад зориулж сургууль, цэцэрлэг, эмнэлэгийн хүүхдийн тасгуудад 5600 орчим агаар цэвэршүүлэгч шаардлагатай байгааг дуулгаад аж ахуйн нэгжүүдийг богино хугацаанд танилцуулгуудаа өгөх, сонгон шалгаруулалт явуулах хугацаа, нөхцөл шаардлагыг олон нийтийн хэрэгслээр ил тод зарлана гэдгээ мэдэгдсэн юм гэж НЗДТГ-ын Хэвлэл мэдээлэл, олон нийттэй харилцах хэлтсээс мэдээллээ.

Categories
мэдээ нийгэм

Ахмад уурхайчдад хүндэтгэл үзүүллээ

Энэ онд Налайхын уурхайгаас нүүрс олборлож эхэлсний 102, Налайхын Их уурхайг улсын мэдэлд авсны 95 жилийн ой тохиож байна. Ойг 2017 оны арванхоёрдугаар сарын 25-нд Уурхайчдын өдөр тэмдэглэн өнгөрүүлэхээр төлөвлөн дүүргийн Засаг даргын захирамжаар ажлын хэсэг байгуулагдан ажиллаж байна.

Энэ хүрээнд Налайхын их уурхайд ажиллаж байсан 70-аас дээш насны 148 ахмад уурхайчдад хүндэтгэл үзүүлэх арга хэмжээг ЗДТГ-аас дүүргийн төр, захиргааны 28 байгууллагад даалгасны дагуу дүүргийн төрийн байгууллагууд 12 сарын 04, 05-ны өдөр ахмад уурхайчдаа хүлээн авч хүндэтгэл үзүүллээ гэж Налайх дүүргийн ЗДТГ-аас мэдээллээ.

Categories
мэдээ нийгэм

“Тогтвортой хөгжлийн зорилгууд ба зохистой хөдөлмөрийн өнөөгийн байдал”-ыг хэлэлцэв

“Хөдөлмөрийн статистикийн олон улсын шинэ стандарт” семинар Улаанбаатар зочид буудлын хурлын танхимд боллоо. Энэхүү семинар нь “Хөдөлмөр эрхлэлт, ажиллах хүчний статистикийн үзүүлэлтийг тооцох аргачлал”-ыг боловсруулахад хамтран оролцогчдод Хөдөлмөрийн статистикийн шинэ стандартыг танилцуулах түүнийг хэрэгжүүлэх бэлтгэл болон анхаарах асуудлуудыг хэлэлцэх зорилготой байв.

Тус семинарт ҮСХ-ны дарга А.Ариунзаяа, ОУХБ-ын БНХАУ, Монгол Улсыг хариуцсан товчооны захирал Ноён Тим Дэ Мэйэр, ОУХБ-ын ахлах зөвлөх Игорь Чернишев, ОУХБ-ын Ази, Номхон далайн бүсийн Товчооны Хөдөлмөрийн статистикийн мэргэжилтэн Тите Хабияакарэ, Үндэсний статистикийн хорооны Хүн ам, Нийгмийн статистикийн газрын ахлах статистикч Э.Гантуяа, шинжээч Д.Анхзаяа оролцлоо. Тэд Хөдөлмөрийн статистикийн шинэ стандарт, түүнийг Монгол Улсад хэрхэн нэвтрүүлэх хэрэгцээ, шаардлагын талаар илтгэл тавив.

Энэ үеэр Үндэсний статистикийн хорооны дарга А.Ариунзаяа “Бид Олон Улсын Хөдөлмөрийн Байгууллагын мэргэшсэн зөвлөхүүдтэй хамтран 2017 оны тавдугаар сараас эхлэн дэлхийн бусад улс орнуудад загвар болох үнэлгээний тайланг боловсруулан ажиллаж байна. Загвар тайланг гаргаснаар Монгол Улсын Тогтвортой хөгжлийн зорилгын Зохистой хөдөлмөр эрхлэлтийн талаарх үзүүлэлтүүдийн хамрах хүрээ, өнөөгийн нөхцөл байдлыг тодорхойлж гаргах төдийгүй бусад улс орнуудад туршлага буюу жишиг болох анхны улс болж байгааг дурдахад нэн таатай байна.

Ирэх оны нэгдүгээр улиралд, загвар тайлангийн төслийг эцэслэн гаргана. Цаашдаа зохистой хөдөлмөр эрхлэлтийн талаарх үндэсний тайланг жил бүр боловсруулж, мэдээллийн нэгдсэн санг бий болгож, баяжуулах тусгайлсан судалгаа, шинжилгээний ажил тогтмол хийх тал дээр анхаарал хандуулж ажиллана” гэв.

Үндэсний статистикийн хорооны хүн ам, нийгмийн статистикийн газрын дарга А.Амарбал “Бид дэлхийн улс орнуудад жишиг болохуйц загвар тайлан гаргахаар зорьж байна. Шалгуур үзүүлэлтүүдийг тооцон гаргаж ирэхдээ тавьсан зорилго нь хөгжлийн чиг хандлагаар харилцан адилгүй байгаа улс орнуудад үлгэр жишээ болохуйц тийм тайлан, үзүүлэлтийн загварыг тогтоож гаргана” гэж ярив.

-Зохистой хөдөлмөр гэж юу вэ?

-Хөдөлмөр эрхэлж буй хүмүүсийг бүрэн хамруулсан хүйсийн ялгаваргүйгээр цалин хөлс, ажиллах цаг хугацаа нь зөв байхыг л зохистой хөдөлмөр гэж байгаа юм.

Тогтвортой хөгжлийн зорилтыг 2015 онд НҮБ-ээс баталсан. Харин манай улс тогтвортой хөгжлийн үзэл баримтлалыг 2016 онд баталсан. Тогтвортой хөгжил гэдэг нь хүний хөгжлийн асуудал юм. Тухайн улс орны хүмүүс сайхан амьдарч байна уу гэдгийг тогтвортой хөгжлийн үзүүлэлтүүдээр шалгаад дэлхийн улс орнуудын иргэд хэр сайхан амьдарч байна вэ гэдгийг нэгдсэн байдлаар тодорхойлно. Зорилт тавиад ядууралгүй байх тэгш бус хуваарилалтыг арилгахад түлхүү анхааран ажиллах юм. Ядуурал тэгш бус байдлыг арилгадаг хамгийн том түлхүүр хүчин зүйл нь зохистой хөдөлмөр, зах зээлийн үнэн зөв бодит мэдээлэлд суурилсан бодлого хөтөлбөрийн хэрэгжилт юм. Энэ агуулгаар бид өнөөдрийн зохистой хөдөлмөрийг дэмжих тогтвортой хөгжлийн зорилт гэсэн энэхүү уулзалтаа хийж байна.

Б.АМАРТҮВШИН