Month: October 2017

Төмөртийн овооны уулын баяжуулах үйлдвэр (цайрын)

Сүүлийн үед дэлхийн зах зээл дээр цайрын үнэ өссөн нь багагүй шуугиан тарьж байна. Цайрын үнэ өчигдрийн байдлаар Лондонгийн металлын бирж дээр нэг тонн нь 3370 доллар байна. Энэ нь сүүлийн арван жилийн хамгийн өндөр үнэ гэнэ. Шинжээчдийн таамгаар цайрын үнэ 2019 он хүртэл өснө. Монголчууд нефть, нүүрс, алт, төмрийн үнийг байнга сонирхдог. Харин цайрын үнийг анзаардаггүй аж. Харин энэ удаа мэдээллийн хэрэгслээр цайрын үнийн тухай багагүй мэдээлэл цацагдаж байна. Хэргийн учир энэ өндөр өсөлт монголчуудад ч хамааралтай юм. Учир нь Монголд цайрын зургаан сая шахам тн нөөц тогтоогдсон. Цаашид өсөх магадлал өндөр гэнэ. Өнөөгийн үнэлгээгээр энэ нь 20 шахам тэрбум доллар.

Википедиад тайлбарласнаар бол цайр нь идэвхтэй металл ба хүчлийн уусмалаас устөрөгчийг түрж гаргана. Мөн түүнчлэн идэвх муутай металлыг давсны уусмалаас нь түрнэ. Мөнгөлөг цагаан өнгөтэй 420 хэмд хайлж 906 хэмд буцалдаг. Агаарт цайрын исэл үүсгэнэ. Энэ нь түүнийг цаашид исэлдэхээс хамгаална. Цайрын нимгэн давхаргыг телевизорын нүүр, рентген хоолойнууд дээр түрхдэг. Энэ нь зэврэлтээс хамгаалдаг байна. Мөн насанд хүрсэн хүний биед 2.3 гр цайр агуулагддаг ба энэ нь эсэд энергийн солилцоог зохицуулдаг 40 гаруй ферментийн найрлагад оролцдог.

Эртний металлургичид эрдэс галмейг зэс, нүүрстэй халаахад өнгөөрөө алтыг санагдуулам хэсэг үүснэ. Үүнээс үүдэн зэс, цайрын хайлшийг гууль гэж нэрлэх болжээ. Эрт үеэс мэдэгдэж байсан долоон металлын тоонд цайр ордоггүй. Учир нь түүнийг цэвэр байдалтайгаар гарган авах боломжгүй байсан. Галмейг зэсгүйгээр нүүрстэй шатаахад цагаан нунтаг агаарт хүчилтөрөгчтэй харилцан үйлчлэлцэх явцад цайр үүсч байжээ. Хүмүүс шинэ эриний эхэнд л цайрыг халааж үүссэн уурыг шавар саванд хөргөн шингэн болгодог. Энэ үед технологи нэлээн нарийн төвөгтэй байлаа. Химийн утга учрыг хүмүүс сайн мэдээгүй учир Х зуун гэхэд цайрыг бэлтгэх нь нууц хэвээр үлджээ. Олон зуун жилийн дараа цайрын тухай дахин дурсах болсон. Алхимич Андрэйс Либавий цайрыг эртний долоон металлд нэгдсэн найм дахь металл гэж нэрлэжээ.

Дэлхийн цайрын үйлдвэрлэлийн 43 хувийг Ази, 30 хувийг Европ, 20 хувийг Америк тив эзэлж байна. Харин нийт боловсруулсан цайрын 50 шахам хувийг зэврэлтээс хамгаалах, 20 хувийг гууль, хүрэл хийхэд, 14 хувийг цайрын хайлш гаргахад, есөн хувийг химийн үйлдвэрлэлд ашигладаг аж.

Ойрын өдрүүдэд цайрын үнэ өссөн нь нийлүүлэгчдэд ашигтай ч хэрэглэгчдэд багагүй хүндрэл үүсгэж байна. 2007 онд цайрын үнэ дэлхийн зах зээл дээр нэг тонн нь 3070 доллар хүрч түүнээс хойш уруудсаар 200 гаруй доллар болж байсан гэнэ. Нэгэнт цайрын үнэ унасан тул олон уурхайнууд хаагдаж, цайрын салбарт хөрөнгө оруулалт буурчээ. Энэ оны эхний таван сард зах зээлд 180 гаруй мянган тонн цайрын дутагдал үүссэн. Үүнд нь үнэ шалтгаан болсон. Цаашдаа 250 шахам мянган тонн цайрын дутагдалд орох тухай шинжээчид таамаг дэвшүүлж байна. Дэлхий даяар жилдээ нийт арав гаруй сая тонн цайр хэрэглэнэ. Хэрэв дээрх хэмжээний дутагдал үүсвэл үнэ цаашид улам өснө.

Хэдийгээр ирэх онд цайрын олборлолт долоо шахам хувиар өсөх таамаг байгаа ч хэрэглээ гурван хувиар өсөх учраас нийлүүлэлт хангалттай хийгдэж чадахгүй. Энэ нь үнэ өсөх шалтгаан гэнэ. Ойрын хугацаанд үнэ огцом буухгүй шалтгааныг мэргэжилтнүүд доорх хэлбэрээр тайлбарлаж байна. Цайрын үнийн бууралт уурхайнууд хаагдахад хүрээд зогсохгүй, нэмж орд илрүүлэх зорилготой хайгуулын хөрөнгө оруулалтыг зогсоосон. Үнэ яаж ч өссөн одоогийн байгаа уурхайнууд зах зээлд хангалттай цайр нийлүүлэх боломжгүй. Учир нь уул уурхайн хөрөнгө оруулалт хайгуулд хөрөнгө босгохоос эхлээд эхний бүтээгдэхүүн гарах хүртэл багаар тооцоход дунджаар долоон жил шаардагдана. Энэ хугацаанд цайрын үнэ буурах боломжгүй.

Сонирхолтой нь цайрын хамгийн том хэрэглэгч Хятад болон төмөрлөг бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэгчид цайрын нийлүүлэлтийг нэмэх зориулалтаар хөрөнгө оруулахаар яарахгүй байгаа аж. Тэд цайрын хомсдол түүнийг орлох өөр хямд, шинэ технологи үүснэ гэсэн горьдлого тээж явна. Одоогоор төмөрлөг бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэгчид цайрыг орлох ямар нэгэн технологид ихээхэн хэмжээний хөрөнгө оруулсан боловч тэр нь үр дүнгээ өгөх хугацаа ойртож байгаа гэнэ. Хэрэв үр дүн гарвал цайрын үйлдвэрлэлийг нэмэгдүүлэхэд дахин хэн ч хөрөнгө оруулахгүй. Харин үр дүнгүй тохиолдолд цайрын ордуудын үнэ ойрын ирээдүйд хоёр дахин нэмэгдэнэ гэсэн таамаг бий.

Дайны хажуугаар дажин гэж цайрын үнэ өсөхийн зэрэгцээ хүрэл хөшөө, гуулин эдлэлийн үнэ юу юугүй өсөөд эхлэх аюул нүүрлэж байгаа аж. Уг нь энэ салбар нийт үйлдвэрлэлийн 20 орчим хувийг эзэлдэг ч зах зээл дээр хамгийн хурдан дохио өгдгөөрөө давуу талтай. Цайрын хэрэглээний бараг тал хувийг эзэлдэг өмнөд хөршид энэ нь хүндээр тусна. Металлыг зэврэлтээс 50 орчим жил хамгаалдаг цайр нь Хятадын үйлдвэрлэл, улмаар хэрэглээг хангахад томоохон үүрэг гүйцэтгэнэ.

Харин зургаан сая тонн цайрын нөөцтэй манай улс үнийн өсөлтөд хэрхэн хамрагдах боломжтой вэ. “Цайрт минерал” гэж хэдэн жилийн өмнө хэл ам дагуулж байсан компаниас өөр өнөөдөр цайртай холбогдсон дорвитой үйл ажиллагаа манай улсад алга. Энэ компани Сүхбаатар аймгийн Төмөртийн овооны ордод үйл ажиллагаа явуулж байна.

Өнөөдөр энэ компани томоохон татвар төлөгч болоод зогсоогүй нийгмийн хариуцлага, байгаль орчны нөхөн сэргээлт, аюулгүй байдал, ажилчдын нийгмийн асуудал гэх мэтийн олон компаниудын шийдвэрлэж болох асуудлыг бүрэн шийджээ. Энэ компанийн түүхээс харвал багагүй зовлон туулжээ. Тус ордын хайгуулыг 1979 онд дуусгаж 1990-ээд оны дунд үе хүртэл багагүй хэмжээний хөрөнгө оруулалт хийсэн боловч төсөл дундаа ч оролгүй зогсчээ. Гадна дотны олон байгууллага сонирхсон боловч, дэд бүтэц муу, хөрөнгө оруулалт их шаардана, цайрын үнэ унасан зэрэг шалтгаанаар тус ордод хөрөнгө оруулалт байхгүй олон жилийн нүүр үзжээ. Харин Монгол-Хятадын хамтарсан “Цайртминерал” ХХК-ийг үүсгэн байгуулж, Хятадын тал 51 хувь, Монголын тал 49 хувийг тус тус эзэмших ба зээлээ төлж дууссаны дараа дээрх хувь оролцоо 50:50 болж өөрчлөгдөх, жилдээ 300 мянган тонн хүдэр олборлож, 50 хувийн агуулга бүхий 70 мянга орчим тонн цайрын баяжмал үйлдвэрлэх хүчин чадал бүхий уул уурхайн баяжуулах үйлдвэрийг NFC компани нь “түлхүүр өгөх” нөхцөлөөр барьж байгуулахаар тохиролцож чаджээ.

Энэхүү гэрээг үндэслэн “Металл Импекс” компани нь цайрын ордын А-723 ашиглалтын лицензээ хамтарсан “Цайрт Минерал” ХХК-д шилжүүлэн өгснөөр ордыг түшиглүүлэн уул уурхайн баяжуулах үйлдвэрийг барьж байгуулах ажлын шинэ үе эхэлсэн аж.

Хамтарсан компани нь Ашигт малтмалын хуулийн дагуу Монгол Улсын Сангийн сайдтай “Тогтвортой байдлын гэрээ”-г 1998 онд байгуулж, NFC компанитай хамтран БНХАУ-ын Засгийн газраас Монгол Улсад олгосон хөнгөлөлттэй зээлийг энэ төсөлд ашиглаж болох хувилбарыг сонгон авч холбогдох яамдад саналаа оруулжээ.

Ордыг үйлдвэрийн аргаар ашиглах техник, эдийн засгийн үндэслэл, холбогдох тооцоо судалгааг хийснээр нийтдээ 200 сая юанийн хөнгөлөлттэй зээлийг Төмөртийн овооны цайрын үйлдвэрийг барьж байгуулах төсөлд зориулах шийдвэрүүдийг гаргасан юм.

Төмөртийн овооны цайрын үйлдвэрийг барьж байгуулснаар үйлдвэр нь Чойбалсангийн дулааны станцын гол хэрэглэгч нь болж, цахилгаан станц алдагдалтай бус харин ихээхэн ашигтай ажиллах нөхцөлийг бүрдүүлжээ

Компанийн УБҮ-ийн бүтээгдэхүүн болох цайрын баяжмал нь (дундаж агуулга 50 хувь) хагас боловсруулсан бүтээгдэхүүн юм. Хайлуулах үйлдвэрт бүрэн боловсруулалт хийгдэж цэвэр цайр гаргаж авсны дараа машины болон усан онгоцны үйлдвэрлэл, сантехникийн төмөр ба ган хоолойн үйлдвэрүүдэд металлыг зэврэлтээс хамгаалах зориулалтаар чухал хэрэгцээт материал болдог.

Цайрын баяжмал худалдан авах сонирхолтой газруудад бүтээгдэхүүнээ нийлүүлэх санал тавьж тэднээс ирүүлсэн худалдааны санал, гэрээний нөхцөл, бүтээгдэхүүний чанарт тавигдах шаардлагыг судалж үзэх, гэрээ байгуулах шатнаас эхэлдэг юм.

Худалдааны гэрээ байгуулсны дараа бүтээгдэхүүнийг үйлдвэрийн ачих талбайгаас автомашинд ачиж 350 км газарт тээвэрлэн УБТЗ-ын Сайншанд өртөөнд хүргэнэ. Сайншанд өртөөнөөс төмөр замын тээврээр худалдан авагчийн заасан газарт хүргүүлнэ.

Борлуулалтыг ижил төрлийн бүтээгдэхүүнийг худалдах ба худалдан авах олон улсын худалдааны жишгийн дагуу “Инкотермс-2000” гэрээний нөхцөлөөр явуулдаг. Цайрын баяжмалын үнийг Лондонгийн Металлын Бирж /LME-(http://www.LME.com-оос харж болно)/ -ийн зарласан үнийг үндэслэн олон улсын худалдаанд мөрдөгдөж буй аргачлалаар тооцон борлуулж байна. “Төмөртийн-Овоо”- ны Уулын Баяжуулах үйлдвэр 2005 оны наймдугаар сарын 28-ны өдрөөс ажиллаж эхэлсэн бөгөөд жилдээ 400 мянган тонн цайрын хүдэр баяжуулж, 90 мянган тонн баяжмал үйлдвэрлэх төслийн хүч чадалтай. Өнөөгийн байдлаар хүдэр дэх цайрын агуулга 13 хувь, баяжмал дахь цайрын агуулга 53 хувь, цайрын металл авалт 93 хувьд хүрч байна. Баяжуулах үйлдвэр нь бутлах, нунтаглан баяжуулах, усгүйжүүлэн савлах, засвар механикийн гэсэн үндсэн 4 цехийн бүтэц, 170 гаруй ажилтантайгаар тасралтгүй үйл ажиллагаа явуулдаг юм байна. Ойрын хоёр жилд цайрын үнэ өндөр байх нь. Харин бид ганц үйлдвэртэй л сууж байх бололтой.

Х.Баттөгс

СУИС-ийг гоцлол дуучин мэргэжлээр 2008 онд төгссөн нэгэн ангийнхан Монголын урлагийн ертөнцийн нэгэн хэсэг болсон гэж болно. 2003 оны намар дуучин мэргэжлээр суралцахаар анх 52 хүүхэд элсэн орж оюутан болсон түүхтэй. Тэднээс 23 нь энэ мэргэжлээр сургуулиа дүүргэсэн бөгөөд уран бүтээлээрээ олны танил болжээ. Д.Намсрайноров, “Шуранхай” хамтлагийн Номин-Эрдэнэ, Ө.Цэрэнчунт, Нарантунгалаг, Амарбаясгалан нарыг үзэгчид уран бүтээлээр нь сайн таньдаг.

Эдний ангийнхныг оюутан болох үед улс орон маань зах зээлийн эдийн засагт шилжээд удаагүй байсан. Тиймээс янз бүрийн шалтгаанаар зарим нь мэргэжлээрээ төгсч чадаагүй хэмээн ярьцгаасан юм. Хэдийгээр эдийн засаг хямарсан амаргүй үе байсан ч дуучид эргэн мандаж эхэлж байсан гэцгээв. Хамгийн гол нь үндэсний урлагаа илүү сурталчилдаг болсон үе гэнэ. Тэднийг урлагийн ертөнцөд дөнгөж хөл тавьж байхад манай дуучид олон улсын уралдаан тэмцээнд оролцдог болсон. Ер нь уран бүтээлч хүн гэдэг нийгэмд ямар чухал үүрэгтэй болох нь бүр ч мэдрэгдэх болжээ. СУИС-ийн босгыг алхан орсон тэр жил тус сургуулийг олны танил болсон дуучин Монгол Улсын гавьяат жүжигчин С.Жавхлан, Т.Баясгалан нар дүүргэсэн аж. Хамгийн гол нь эдний ангийнхан алтан үеийнхэн гэгддэг ардын жүжигчин Г.Хайдав, гавьяат жүжигчин Н.Банди, ардын жүжигчин Д.Жамьянжав, гавьяат жүжигчин О.Дашиймаа гээд олон сайхан нэртэй уран бүтээлчдээр ихийг заалгажээ. Тиймээс өөрсдийгөө ихэд азтайд тооцдог.

Дуучинд суралцана гэдэг бусад мэргэжлээр сурахаас арай өөр. Оюутан болгон мэргэжлийн нэг багштай. Тайзны уран чадвар, онол зэрэг ерөнхий эрдмийн хичээлдээ ангиараа сууна. Амь нэгтэй эдний ангийнхан өнөөдөр бүгд л цаг зав муутай хэдий ч боломж гарвал уулзаж оюутан үеэ дурсана. Хамгийн сүүлд өнгөрсөн есдүгээр сарын эхээр Д.Намсрайноровын хуримаар ангиараа уригдан очжээ. Олны танил болсон дуучны хуримын талаар манай хэвлэлүүдээр ч нэлээд бичсэн. Түүний бүтээлүүдийг монголчууд сайн мэддэг бөгөөд 2006 онд анхныхаа дууг үзэгчдийн хүртээл болгож байжээ. Түүнээс хойш 11 жил өнгөрсөн.

О.Энхтуул багшаар удирдуулсан гоцлол дуучны ангийнхны хэн нэгэнд нь баяр, эмгэнэл тохиолдоход заавал очдог. Өнөөдөр Дуурь бүжгийн эрдмийн театрт эдний ангиас бараг есөн хүүхэд ажиллаж байна. Тиймээс Монголын урлаг тэр дундаа сонгодог урлагийг хөгжүүлэхэд хувь нэмрээ оруулж байгаа гэхэд хилсдэхгүй.

Эдний ангиас төрсөн дуучин Г.Энхбаатар удахгүй “Дөрвөн цаг” тоглолтоо хийнэ

Монголын шилдэгт тооцогддог уртын дуучдын нэг болох Г.Энхбаатар мөн л эдний анги. Уртын дууны улсын анхдугаар уралдаанд оролцож тэргүүн байранд шалгарч байсан тэрээр хэдхэн хоногийн дараа “Дөрвөн цаг” нэртэй тоглолтоо хийхээр нэлээд завгүй байгаа гэнэ. Хамгийн сүүлд “Ахмадын баяр 2017” тоглолтод оролцож үзэгч олноо баярлуулжээ. “Манай Г.Энхбаатар бол ёстой л байгалиас заяасан дуучин хүн” хэмээн нөхөд нь ярьж байв. Ангийн андууд нь тоглолтыг очиж үзэх нь лавтай. Дашрамд дурдахад Монголд эрэгтэй уртын дуучид цөөхөн байдгийг уншигч та анзаарсан байх.

СУИС-ийн 2008 оны гоцлол дуучдын ангийн бас нэгэн бахархал нь дуурийн дуучин Ө.Цэрэнчунт. Ардын жүжигчин Г.Хайдавын шавь тэрээр СУИС-ийг төгссөнийхөө дараа Санкт-Петербургийн Римский-Корсаковын нэрэмжит консерваторыг төгссөн. ОХУ-ын Буриадын Дуурь бүжгийн академик театрт гоцлол дуучнаар ажиллаж байгаад эх орондоо ирээд удаагүй байгаа. Өдгөө Хөгжмийн консерваторт багшилдаг. Тэрээр сургуулиа дүүргэсэн даруйдаа буюу 2008 онд анхныхаа тоглолтыг хийж байснаа дурсав ярив.

2003 оноос тасралтгүй уран бүтээлээ туурвиж буй“ Шуранхай” хамтлагийн Б.Номин-Эрдэнэ өнгөрсөн жил “Ethnic Moment” тоглолтоо хийснийг үзэгчид санаж байгаа байх. Тэрээр ихэд нүүрэмгий охин байжээ. Нэг удаа онолын хичээл дээр самбарын өмнө гарч ихэд сайхан бүжиглэсэн аж. Ангийн анд Оюунбат нь түүнийг дэмжиж хамтран бүжиглэхээр гарсан боловч бараг ичээд больсон гэнэ. Эдний ангиас хоёр хос төрсөн. Баттулга, Одончимэг, Гантулга Билгээ нар. Оюутан байхдаа Баттулга Билгээгийнд очиж хоол хийж идэж сэтгэлийн яриа өрнүүлдэг байснаа дурсав. Залуухан гэр бүлд дараа болохгүйн тулд идэх юмаа аваад очдог байлаа хэмээн ярьцгаав.

Гоцлол дуулаачийн мэргэжлээр төгссөн залуусаас ур чадвараа дээшлүүлж өөрийгөө хөгжүүлэхээр нэлээд хэд нь хилийн чанадад суралцсан, өдгөө ч суралцаж байгаа. Баттулга, Билгээ хоёр дуурийн найруулагч зэрэг мэргэжлээр ОХУ-д суралцаж буй хэмээн ихэд бахархан ярьцгаасан юм. Монголчуудын сайн танил, алтан үеийнхний төлөөлөл болсон Ардын жүжигчин Г.Хайдав гуайн ач охин Хулан мөн л эдний анги.

СУИС-д дуучин болох эхлэлээ тавьсан уран бүтээлчид маань Монголын урлагт өөрсдийн хувь нэмрээ оруулсаар. Эдний ангиас олны танил болсон уран бүтээлчид нэлээд хэд төрсөн гэдгийг дээр дурдсан. Гэхдээ ид бүтээж туурвидаг насан дээрээ байгаа тул цаашид олон сайхан бүтээл туурвина гэдэгтээ итгэлтэй байсан юм. Тиймээс хэдэн жилийн дараа эдний ангийнхантай дахин уулзвал улам олон алдартай дуучидтай болсон байх болов уу.

Монголын Зохиолчдын эвлэлийн XVI их чуулган өнөөдөр эхэлж байгаа юм. Энэ талаар Монголын Зохиолчдын эвлэлийн Удирдах зөвлөлийн дарга Ц.Буянзаяатай уулзаж ярилцлаа.

-Энэ удаагийн чуулганаар ямар асуудлуудыг голчлон хэлэлцэх вэ?

-Зохиолчдын эвлэлийн их чуулган нь дөрвөн жилд нэг удаа болдог. Энэ чуулганаар үндсэн хэдэн зүйлийг л авч хэлэлцдэг юм. Нэгдүгээрт, МЗЭ-ийн дөрвөн жилийн хөтөлбөрийн хэрэгжилт, Удирдах зөвлөлийн даргын тайлан илтгэл болон уг илтгэлтэй холбогдуулж Хяналтын зөвлөл тайлан илтгэл тавьдаг. Хоёрдугаарт, Зохиолчдын эвлэлийн дүрэмд орох тодорхой өөрчлөлтүүд гардаг. Дүрэмтэй холбоотой өөрчлөлтүүдийг авч хэлэлцэж санал бодлоо солилцдог. Гуравдугаарт, зохиолчид их чуулганаараа өөрсдийнхөө үзэл бодлоо чөлөөтэй ярилцдаг. Дөрөвдүгээрт, зохион байгуулалтын асуудлаа авч хэлэлцдэг. МЗЭ-ийн Удирдах зөвлөлийн дарга, Удирдах зөвлөл болон Хяналтын зөвлөлийн гишүүдийг сонгох асуудлыг авч хэлэлцдэг. Монголын Зохиолчдын эвлэлийн үндсэн гол зүйл байдаг нь Үндэсний төв. Яруу найргийн үндэсний төв, Хүүрнэл зохиолын үндэсний төв, Жүжиг, киноны үндэсний төв, Орчуулгын уран зохиолын үндэсний төв, Хүүхдийн зохиолын үндэсний төв зэрэг төвүүдтэй. Эдгээр төвүүдийнхээ гишүүдийг сонгодог. Эдгээр үндэсний төвүүд нь МЗЭ-ийн гол цөмийг бүрдүүлдэг. Ийм л ажлууд хийгддэг юм.

-Өнгөрсөн дөрвөн жилд МЗЭ-ээс ямар томоохон ажлууд зохион байгуулав. Өнөө жил л гэхэд алдартай зохиолчдын маань ой тохиож байна?

-Зохиолчдын эвлэл маань дөрвөн жилээр ажлаа төлөвлөн ажиллаж байгаа. Миний хувьд энэ дөрвөн жилд МЗЭ-ийг тэргүүлж ажиллахдаа “Уламжлал-Шинэчлэл” нэртэй мөрийн хөтөлбөрийг дэвшүүлсэн. Энэ хөтөлбөрийнхөө хүрээнд тодорхой ажлуудыг хэрэгжүүлж ирсэн. Тэр ажлуудаас хамгийн тоймтойгоос нь дурдвал, МЗЭ-ийн гадаад харилцааг тодорхой түвшинд ахиулна, дээшлүүлнэ гэж хөтөлбөртөө дэвшүүлсэн. Энэ чиглэлээр хийсэн хамгийн бодитой ажил гэвэл Ази, Африкийн зохиолчдын байгууллагад МЗЭ гишүүнээр элссэн явдал. Энэ байгууллагын үйл ажиллагаа 1970, 1980-аад оны үед идэвхтэй явж байхад МЗЭ гишүүнээр элсч, нэр хүндтэй “Лотус” сэтгүүлд манай зохиолчдын бүтээл гарч, шилдэг бүтээлийн шагналыг нь С.Удвал гуай хүртэж байсан түүхтэй. Энэ бол Ази, Африкийн орнуудыг утга зохиолоор нэгтгэсэн хамгийн том байгууллага. Энэ байгууллагын гишүүнээр элсээд гурван удаагийн арга хэмжээнд нь төлөөлөгчдөө орууллаа. Вьетнамд болсон арга хэмжээнд МЗЭ-ийн Гадаад харилцаа хариуцсан ажилтан Г.Дэлгэрмаа, ардын уран зохиолч Т.Галсан тэргүүтэй таван хүн, Колумбад болсон Яруу найргийн фестивальд Б.Галсансүх, Эквадорт болсон Яруу найргийн фестивальд яруу найрагч Х.Тэргэл тус тус оролцсон. Х.Тэргэл маань АНУ дахь МЗЭ-ийн салбарын гишүүн. Энэ байгууллагын үйл ажиллагаанд манай гишүүд цаашид өөрсдөө хэдүүлээ ч нийлээд оролцож болно. Шаардлагатай зардлуудаа гаргаад оролцъё гэвэл үүд хаалга нь нээлттэй болсон.

Бас нэг дорвитой хийсэн ажил гэвэл Удирдах зөвлөлийн гишүүн О.Чинбаярын идэвхтэй санаачилга, хөөцөлдөлгөөгөөр 2018 оноос эхэлж Горькийн нэрэмжит Утга зохиолын дээд сургуульд оюутан сургахаар болж байна.

-Ирэх жилийн есдүгээр сараас гэсэн үг биз?

-Тийм. Эхний ээлжинд уран зохиолын орчуулгын чиглэлээр таван оюутныг сургахаар тохиролцсон. Энэ таван оюутны сургалтын төлбөрийг Горькийн дээд сургуулийн захиргаа хариуцах юм. Харин оюутнууд маань тэнд амьдрах зардлаа өөрсдөө даана.

Энэ ажил маань амжилттай байвал 2019 оноос уран зохиолын бусад төрөл зүйлээр оюутнуудыг сургаж эхэлнэ. Дөрвөн жилийн ажлыг нэг бүрчлэн ярихад хугацаа их орно. Өнөө жилийн хувьд Горькийн нэрэмжит дээд сургуульд оюутан сургах ажлыг тохиролцож шийдвэрлэсэн нь маш том ажил байлаа. Хоёрдугаарт, хэвлэх үйлдвэрийн холбоодтой хамтраад уран зохиолын номыг хямд үнээр хэвлүүлэх ажлыг үндсэндээ шийдвэрлэлээ. Уг холбоон дахь тавь гаруй хэвлэх үйлдвэр энэ ажлыг дэмжихээ илэрхийлсэн. Эдгээр үйлдвэрүүд МЗЭ-ийн гишүүн зохиолчдын номыг тодорхой хувиар, хямд үнээр хэвлүүлж байх ийм тохиролцоонд хүрсэн.

-Хэзээнээс хэрэгжиж эхлэх вэ?

-Хоёр талаас гарын үсэг зурах ажил л үлдсэн. Бусад зүйл нь бэлэн болчихсон. Энэ оноос хэрэгжиж эхэлнэ.

-Таныг эвлэлийн Удирдах зөвлөлийн даргын ажлаа хаяад гадагшаа хувийн ажлаа хөөцөлдөөд явчихлаа гэж шүүмжилсэн. Та жилийн хугацаанд хаашаа ямар ажлаар яваад ирэв?

-Зохиолчдын эвлэлийн дүрэмд Удирдах зөвлөлийн даргатай холбоотой зүйл нь тусчихсан байдаг. Удирдах зөвлөлийн дарга нь бүх гишүүдээс сонгогддог. Тиймээс энэ хүний ажил дөрвөн жилийн хугацаанд өрнөх ёстой. Дөрвөн жилдээ багтаасан мөрийн хөтөлбөрөө дэвшүүлж ажилладаг. Тэгэхээр би өмнөх гурван жилд нь ажлаа хийж, хөтөлбөрөө хэрэгжүүлсэн. Өнгөрсөн жилийн хувьд гэр бүл, хувийн шалтгааны улмаас Австрали улсад жил орчим болоод ирлээ. Би өнгөрсөн жилийн наймдугаар сард явсан. Тэр үедээ МЗЭ-ийн бүтэн жилд хийх ажлын ерөнхий төлөвлөгөөг гаргаж батлаад “МЗЭ-ийн Удирдах зөвлөлийн дарга гадаад, дотоодод ажиллаж эзгүй байх тохиолдолд түүний санал болгосон Удирдах зөвлөлийн гишүүн орлож ажиллана” гэсэн дүрмээр яруу найрагч Б.Галсансүх Удирдах зөвлөлийн даргын үүрэг гүйцэтгэгчээр ажилласан. МЗЭ бол хамтын удирдлагын байгууллага. 15 хүнтэй Удирдах зөвлөл ажилладаг. Албаны ч юм уу, хувийн шалтгаанаар Удирдах зөвлөлийн дарга байхгүй байлаа гэхэд МЗЭ-ийн хөтөлбөрт болон хөтөлбөрийн бус ямар ч ажилд саад учрахгүй хэвийн явдаг. Тэрийгээ бид дүрмээрээ зохицуулаад явсан. Түүнээс биш ямар нэгэн байдлаар орхиж зугтаад алга болоод ямар ч эзэнгүй үлдсэн зүйл энд байхгүй.

-МЗЭ хэдэн гишүүнтэй юм бэ?

-МЗЭ 1929 онд байгуулагдсан. Нийтдээ 1100 гаруй гишүүн бүртгэлтэй байгаа юм. Үүнээс 800 нь амьд сэрүүн байна. 300 гаруй зохиолч маань насан хутгийг олсон. Хэдий тийм ч бүх гишүүн маань бүртгэлтэй явдаг. Бусад байгууллагаас Зохиолчдын эвлэл их онцлогтой. Хэдийгээр алдартай зохиолчид насан хутгийг оллоо ч гэсэн зохиол бүтээл нь үлддэг. Бид тэднийхээ бүтээлийг эвлэлээсээ гаргаж байгаа ном товхимолд оруулах, ойн арга хэмжээг нь тэмдэглэх, эрдэм шинжилгээ, судалгааны ажилд оролцуулж нийтэд түгээдэг. Яг л өнөөдөр бүтээл туурвиж байгаа зохиолчдодоо хандаж байгаа шиг бурхан болоочдынхоо бүтээлд ч тэгж ханддаг. Энэ бол МЗЭ-ийн онцлог. Тийм болохоор манай эвлэл гишүүдийн жагсаалтаасаа энэ хүмүүсээ хэзээ ч хасах нөхцөл байдаггүй юм.

Өмнөх Их чуулгануудын ирцийг харж байхад дунджаар 250 гаруй гишүүн мандатаа авч хуралдаа оролцдог байсан. Харин энэ жилийн хувьд нэлээд идэвхтэй байх магадлалтай байна. 300 гаруй гишүүн оролцох хандлага байна.

-Та дахин нэрээ дэвшүүлэх үү, улиран сонгогдох хүсэл байна уу?

-Миний хувьд өнгөрсөн дөрвөн жилд дэвшүүлсэн мөрийн хөтөлбөрийнхөө дийлэнх хувийг биелүүлсэн. Мэдээж биелүүлж чадаагүй зүйл ч байгаа. Гэхдээ суурь, гол дэвшүүлсэн ажлуудаа хэрэгжүүлсэн. МЗЭ бол хоёр нийгэм дамнаж байгаа байгууллага гэдгээрээ онцлогтой. Социализмын үед дийлэнх түүх нь хамаарагдана. Ардчиллаас хойшхи 27 жилийн түүх ч бас хамаарагдана. Тэгэхээр энэ байгууллагад уламжлуулан авч явах, шинэчлэн өөрчлөх хосолмол бодлого зайлшгүй шаардлагатай байдаг юм. Энэ утгаар нь уламжлал, шинэчлэлийг хослуулж авч явах ёстой гэж үзэж явдаг л даа. Өмнөх хүмүүсийнхээ хийж байсан ажлыг үргэлжлүүлэх, өөрөө шинээр санаачилсан зүйлүүдээ тодорхой хэмжээгээр хэрэгжүүлэх ийм л зорилгоор ажилласан. Миний хувьд энэ байгууллагын Удирдах зөвлөлийн даргаар улиран сонгогдох өөрийн сонирхол, хүсэл алга. Тэгэхээр би нэрээ дэвшүүлэхгүй гэсэн үг. Ийм бодолтой байна.