Month: September 2017

“Өдрийн сонин”-ы 2017.09.09-ний мягмар гаригийн №201 (5768) дугаараас авч нийтлэв.

УИХ–ын гишүүн С.Жавхлантай ярилцлаа.

---

–Улс төр тойрсон дуулиан Засгийн газрыг огцруулснаар эхэлж дараагийн шинэ Засгийн газар хэрхэн байгуулагдах бол гэдгээр үргэлжилж байна. Таны хувьд чуулганы хуралдаан дээр 10 хоногийн дотор дараагийн Засгийн газраа байгуулах ёстой гэсэн байсан. Тэр хугацаа өнгөрчихсөн үү. Өвөлжилтийн бэлтгэлээс эхлээд яалт ч үгүй Засгийн газраа яаралтай байгуулах шаардлагатай байгаа. Таны байр суурь ямар байгаа бол?

-Энэ Засгийн газар юу ч хийгээгүй. Зөвхөн хамаатан садан, өөрийн ард талын бүлэглэл хийгээд тойрон хүрээлэгчид нь голийтол таргалж, түмэн олон итгэл сэтгэлээрээ, амьдралаараа хохирч үлдлээ. Чуулганы хуралдаан дээр би өөрийн байр суурийг тодорхой хэлсэн. Монгол оронд хүнд хэцүү өвөл ирж магадгүй байгаа. Мөн түмэн олны аж амьдрал хэцүү байгааг бүгд харж байна шүү дээ. Мал тэвээрэг муутайн дээр, ургац алдаж болзошгүй хэмжээнд хүрчихлээ. Монголчууд цаг хугацаатай уралдаж байхад засаг төр нь хэрүүлээс өөр хийх ажилгүй байна гэдэг гутамшиг. Эрх баригч гээд цээжээ дэлдэж байгаа хүмүүс үнэхээр л ард түмнээ боддог нь үнэн юм бол дараагийн Засгийн газраа яаралтай эмхлэн байгуулах ёстой. Тийм үүрэг хүлээж тэд олонхийг бүрдүүлсэн.

Дараагийн Засгийн газраа 10 хоногт багтааж байгуулаарай гэж онцгой анхааруулж хэлснээс хойш өнөөдөр 10 дахь хоног нь болж байна. Өөрсдийнх нь хувийн бизнес, ажил төрөл нь болохоор ганц хоёр цагийн дотор бүтдэг. Монгол түмний эрх ашгийг болохоор хэдэн сараар нь эзгүй орхидог байж болохгүй. Багш, эмч нарын хийж буй мэдэгдлүүдийг хар. Уур бухимдал нь дээд цэгтээ хүрсэн байна. Ядаж ургац алдсан тариаланчид, өвөлжилтөндөө сэтгэлээ чилээн суугаа малчдаа харах нүд байна уу.

–Уг нь ойлголцол чухал байх шиг байна. Гэсэн ч шуудайд хийсэн эвэр шиг л байх юм. Учир зүйгээ олох болов уу?

-Олон хавар нэгэндээ гэдэг шиг өнгөрсөн хавраас хойш хэрэлдсэн хэрүүлийнх нь бузар одоог хүртэл арилаагүй байна. Энэ бузар нь монгол түмнийг доройтуулж байна. Монголчууд энэ хүмүүсийг сонгож болсон шигээ буцаагаад буулгаад хаячихаж чадна. Ийм зам руу хүссэн хүсээгүй орж байна. Намынх нь хувь заяа цаашлаад Их хурал тарах хэмжээний асуудал яригдахдаа тулчихлаа.

–Засгийн газрыг огцруулаад дараагийн Засгийн газрыг байгуулах нь албан тушаалын тэмцэл мэт дүр зураг харагдаад байна. Засгийн газрын асуудлыг ямар өнцгөөс харж байна вэ?

-Энэ бол бие биенийгээ барьж идэж байгаа хэлбэр. Эцэг дээдсийн гэрээс шастирт бий. Муу сэтгэлт хувь үзэлтэй булхай хүмүүс монголыг 30 жил харлуулна. Үүний дараа тэд өөрсдийгөө барьж иднэ. Дараа нь харин харлан доройтсон монголчууд хөхөрч дэлхийн цээжин дээр тэнгэрийн улс тодорно гэсэн цадиг бий. Үүний дагуу л явж байна. Харж л байя.

–Энэ удаагийн Засгийн газар нэг жил гаруйн хугацаанд ажиллаад огцорлоо. Харин дараагийн Засгийн газраас та ямар хүлээлттэй байгаа вэ?

-Ний нуугүй хэлэхэд хүндээ сэтгэл нь чухал. Эх оронч сэтгэл чухал байна. 27 жилийн турш төр нэрийн дор нам баяждаг, нам нэрийн доор бүлэглэл баяждаг, бүлэглэл нэрийн доор амин хувиа бордож явдаг ийм тогтолцоотой явж ирлээ. Тиймээс төрийнхөө яс, цусыг цэвэрлэх цаг болсон.

–Гэхдээ энэ бүгдээ ойлгодог нь хэр олон байгаа бол. Таны хувьд бие даагч гишүүн. Олон дотор ороход ганцаардах үе байх юм уу?

-Ганц дайчин гарцаарддаггүй гэдэг үгтэй. Хүний олон нь цөөнөө барьдаггүй юм. Миний хэлж ярьж буй зүйлс зүгээр л амнаас гарчихаж байгаа үгс биш. Аливаа зүйлийг харж, мэдэрч байж хэлж байна. Харамсалтай нь энэ хүмүүс хэлсэн үгийг минь анзааралгүй алдаа гаргаж байгаа бол өөрсдийнх нь хохь.

Яаж таахалзаж татвар нэмж байлаа. Тэр үед нь би хэлж л байсан. Танай нам Ерөнхийлөгчийн сонгуульд хүн дэвшүүлээд ялна гэвэл санасны чинь гарз шүү гэдгийг хэлсэн.

Ёстой л санасны гарз л болсон. 10 хоногийн дотор хэрүүлээ орхиод хурдан Засгийн газраа эмхэл, монгол түмэн чинь болохоо байлаа гэдгийг хэлж, намын чинь хувь заяаны асуудал яригдахдаа тулна гэдгийг сануулсан. Энэ бүхэн удахгүй яригдах гэж байна.

–Дараагийн Засгийн газар байгуулагдлаа гэхэд муу ажиллабал мөн л огцруулах асуудал хөндөгдөх байх. Хэрэв тэр тохиолдолд улс төрийн тогтвортой байдал, гадны хөрөнгө оруулагчид, бизнесийнхэний итгэл улам л алга болох байх. Эдийн засагт нөлөөлөх сөрөг үр дагавар нь ямар байх бол?

-Шинээр байгуулагдах Засгийн газар 60 тэрбумын гээд байгаа шиг хуучин тохиролцоогоороо гарч ирэх юм бол удахгүй унана. Одоо засагт гарч ирэх хүмүүсээсээ шалтгаалан дараагийн засгийн асуудал яригдана.

Мөнгө сүлд, тоо гэсэн хоёр талтай байдаг. Тиймээс сүлд талаас нь аваад явчих тийм залуусыг эрх баригчид гаргаж ирэх ёстой. Тоо талаасаа явсан хэн бүхэн л бүдэрч булайгаа дэлгэж буй цаг үеийг бид харж байна.

–Өнөөдрийн Их хурлын тал дээр ямар бодолтой явдаг вэ. Парламентад суудалтай хоёр том нам нь дотроо хэд хэд хуваагдаад төрийн ажил явахаасаа илүү гацах нь элбэг байдаг. Түрүүн та Их хурал тарах асуудал ч яригдаж мэднэ гэлээ шүү дээ. Парламентын гадна байхдаа та улс төр хийдэг байсан. Одоо харин халуун тогоон дотор байгаа хүн…

-Монгол Улсын Их хуралдайн цагаан өргөөнд биш Монголын их хэрүүлчдийн хар гэрт би сууж байна. Энд даарч гадаа гарч түмнийхээ сэтгэлд дулаацаж явна. Гадна байхад харж байсан дүр зураг, бодол минь огт зөрсөнгүй. Монгол төрийн яс, цус цэвэрштэл Жавхлан тэмцэх болно. Ямар л зам туулдаг бай тэр бүгдийг нь Жавхлан туулна.

–Гэхдээ манайхан чинь эх орончийн дүрээр гарч ирээд албан тушаалч юм уу ямар нэгэн байдлаар хойш ухрах тохиолдол гардаг. Та ч мөн тэр зам руу орохгүй гэх баталгаа бий юу?

-Жавхлан хаана ч юунд ч байсан бай, Монголоо гэсэн голч сэтгэл дээрээ цаг мөнхөд байна. Надад бусад шиг нам бүлэглэл байх биш дээ, ямар.

–Засгийн газрыг огцруулахаар гарын үсэг зурах үед таныг ямар нэгэн байдлаар аль нэг талдаа гараач гэдэг санал тавьж байв уу?

-Намайг чуулганы хуралдаан дээр үг хэлэхээр инээж хөхрөөд шоолоод байдаг нөхдүүд гуйсан гуйсан.

–Та тэгэхээр нь юу гэв. Гэхдээ та бол засаг огцруулах кноп дарсан хүн шүү дээ?

-Жавхлан зөвхөн өөрийн хувь үзэл дээрээ байх болно. Тэдэнд “Та нарын наад хэрүүлийн бузарт оролцохгүй” гэдгээ хэлсэн.

–Манай улс 1990 оноос хойш ардчиллын замаар замналаа. Алдаа, оноо байсан л байх. Төрийн зарчим хийгээд цаашаа явах замыг хэрхэн хардаг вэ?

-Том нь жижгээ барьж иддэг энэ зарчмыг ардчилал гээд байгаа юм. Монгол үгээр бол “ардыг-чилээж-ал” гэсэн үг. Монгол Монголчлолын замаар явах цаг болсон. Өмнө нь монгол орон “Ардын хувьсгал” гэдэг үгэн бамбай дор явж байгаад “Ардчилал” гэдэг үгээр 27 жил хооллолоо. Одоо болсон. Бид Монголчлолыг дэлгэрүүлэх ёстой. Монголчууд өвгөдийнхөө шастир бүрийг, зан заншил бүрийг, сэтгэл бүрийг дэлгэх цаг ирсэн байна. Хүссэн хүсээгүй муу тогтолцоо өөрөө нуран унаж байгаа. Бүтээхийн тулд сөнөө гэж үг байдаг. Энэ тогтолцоо нурж байгаа болохоос биш монголчуудын сэтгэл нураагүй шүү. Дампуу улстөрчид өөрсдийгөө барьж идэж байгаа болохоос бид зөв цагтаа, зөв нэгдэж чадвал зөв зам голдрилдоо орно. Үнэн ялах цаг ирж байна. Үг үнэн бол үйлдэл үнэн байдаг. Үг нь худлаа байсан хүмүүсийн үйлдэл нь худлаа байсан гэдэг нь одоогийн энэ дүр зургаас харж болно. Үгийнхээ үнэнээр үйлдлээ тэгшлээд явдаг тэр зам руу бид орох гэж байна. Үүний өмнө буруу хүмүүс нь булайгаа дэлгэлцэж байгаа юм.

–Таны хэлсэн 10 хоногийн хугацаа дууссан. Цаашид та ямар нэгэн арга хэмжээ авах уу. Ямар үйлдэл гарах бол гэдэг нь сонин байна л даа…

-Жавхлан хүмүүсийн ой тойнд ороогүй зүйлийг хийдэг. Төрөө цэвэрлэх янз бүрийн төлөвлөгөө Жавхланд байгаа.

Б.Баясгалан

“Тагтаа”хэвлэлийн газрын үүсгэн байгуулагч, зохиолч, орчуулагч Батсуурийн Баясгалантай хөөрөлдлөө. Шинэ үеийн уншигчдын оюуны таашаалд нийцсэн “Аварга далавчтай өвгөн”, “Аз жаргалтай төгсгөл”, “Хар захын гудамжны Спиноза” зэрэг олон сайхан бүтээлийг эх хэлнээ хөрвүүлсэн түүний үг манай уран зохиолын хүрээнийхний хувьд үнэ цэнтэй байх биз ээ.

---

–Өөрөө өрнө, дорнын шилдэг өгүүллэгийн түүврүүд, Нобелийн шагналт зохиолч Орхан Памукийн “Цас” роман зэрэг нэлээд зангарагтай бүтээлүүдийг монголчилсон дуун хөрвүүлэгч. Дэлхийн утга зохиолын чиг хандлагыг тэгэхээр нэлээд гадарлаж байгаа байх. Манай Монголын уран зохиол ямар төвшинд явж байгаа бол?

-Зохиол бичиж буй хүмүүсийн боловсрол, өөрсдийгөө боловсруулсан түвшин маш зөрүүтэй л дээ. Орчин үеийн зохиолчид маш их судалгаа хийж, цэгцтэй мэдлэг, мэдээллээр зохиолынхоо гол нурууг босгож бичдэг. Боловсорсон бичээчдийн зохиол хий багатай, олон өнцөгтэй, гаргалгаа сайтай, уншигчдад нэг талын бус маш олон талын эргэцүүлэл төрүүлэх чадвартай байдаг. Сайн торго шиг нэхээс нь чигжүү бичлэгтэй зохиолууд зохиолчийнхоо авьяасаас гадна өөрсдийгөө зохиолч болгож боловсруулсан нөр их хөдөлмөрийг бэлхнээ харуулж байдаг. Би нэг их уншаагүй л дээ. Гэхдээ манай зохиолчдын бүтээл мөнөөх торгонуудын хажууд загасны тор шиг нэхээс нь өм цөм, цоорхой ихтэй санагддаг. Байгалиас заяасан авьяасдаа голдуу найдаж, оочин цоочин сонссон юмсаа мухар сүсгийн чанартай бодролуудаар голдуу гөрдөж томсон бичлэгүүд олон таардаг. Мэдээж би бүгдийг нь тэгж муулахгүй. Нийтлэг анзаарагдаж буй зүйлсийг л хэлж байна. Жишээ нь, хөгжмийн зохиолч болохын тулд зөвхөн сонсголтой байгаад л болчихгүй. Том том дуурь, романс, симфони бичихийн тулд заавал мэргэжлийн хөгжмийн сургуульд академик боловсрол эзэмшсэн байх ёстой шүү дээ. Уран зохиолын хөдөлмөр ч бас үүнтэй адил. Гэтэл манайд уран зохиолын боловсролыг үнэлдэг нэг ч хүн байдаггүй. Их сургуулиудад нь мэргэжлийн туурвилч бэлддэг анги байхгүй мөртлөө мэргэжлийн шүүмжлэгчдийг жил бүр хэдэн арваар нь төгсгөдөг. Шүүмжлэгчдээ л мэргэжүүлвэл бүтээгчид нь заяа, заваг хоёроороо болно биз гэсэн хандлагатай байдаг юм шиг. Мэргэжлийн шүүмжлэгчид нь сонирхогчдын бүтээлийг мэргэжлийн үүднээс шүүх юм байх. Би энэ тогтолцоог нь ер ойлгодоггүй л дээ. Энэ мэтээс авахуулаад бидэнд хоцрогдох шалтгаан бишгүй бий санагддаг.

–Яруу найргийн хувьд ямаршуухан байх шиг байна?

-Яруу найраг хүүрнэл зохиолоос өөр шүү дээ. Ёстой авьяас, мэдрэмж нь хөтөлдөг урлаг байх. Манайхны шүлгүүд сайхан л санагддаг. Зарим талаар илүү ч юм шиг. Илүү санагдаж байгаа нь тухайн шүлгийг би төрөлх хэлээрээ хүртэж буйд байгаа байх.

–Сүүлийн үед ямар бүтээлүүд орчуулж байна?

-Дэлхийн шинэ үеийн уран зохиолын өнгө төрх, чиг хандлага, шинээр гарч ирж буй авьяаслаг зохиолчидтой уншигчдаа танилцуулах санаатай нэг өгүүллэгийн түүвэр эмхэтгэн орчуулж байна. Дотроо постмодерн эрин үеийнхэн, нэн шинэ үеийнхэн гэсэн хоёр хэсэгтэй. Постмодерн эрин үеийнхэн дотор дэлхийд аль хэдийнэ хүлээн зөвшөөрөгдчихсөн ч манайд төдийлөн танил бус зохиолчид, нэн шинэ үеийнхэн дотор нь дэлхийд цоо шинээр гарч ирж буй, манайд бол бүр огт дуулдаж байгаагүй зохиолчдын шилдэг өгүүллэгүүд орж буй юм. Монгол уншигчдын чихэнд олон шинэ нэр хоногшуулж, хоцорч уншиж буй цаг хугацааг нь нэлээн сайн дөтлүүлчих түүвэр болох байх. Дараа нь Италийн зохиолч Умберто Экогийн “Сарнайн нэр” романыг уншигчдадаа хүргэнэ.

-“Болор цом” ч юм уу, яруу найргийн наадмууд ер нь хэрэгтэй юм бол уу?

-Хэрэг болоод сүйд болдоггүй юм гэхэд гай тариад хаа холдох вэ дээ. Хүмүүс дуртай бол уншиж, сонсож л байг л дээ. Гоё сайхан санагдсан шүлгэн дээрээ оноо тоолж байгаад шагнаж л байг. Надад бол нэг их ач холбогдол өгөөд, сүр бадруулаад байх зүйл биш санагддаг. Сэтгэл татах ямар нэг юм байгаа болохоор хүмүүс тийшээ хошуурдаг байлгүй дээ. Шүлгээ тайзнаас унших үзэгдэл ер нь нийтлэг л дээ. Ялгаа нь манайх шиг шүлгүүдийг наана цаана нь оруулан шалгаруулж бай шагнал олгодог нь цөөн байх. Хүмүүс зүгээр л нэг жижигхэн уушийн газарт цуглаад бие биедээ шүлгээ дуудах нь хаа сайгүй байдаг зүйл.

“Тагтаа” хэвлэлийн газрынхан. Ж.Тэгшзаяа, Б.Баясгалан, У.Бямбаням нар.

-“Урлаг бол золиос” гэсэн нэг үг бий. Уран зохиолын гал дөлд эрвээхий мэт үйх зоригтнууд үеийн үед л байсан санагддаг. Энэ талаар ямар бодолтой байна?

-Урлагийн төлөө юугаа золиослох вэ гэдгээс их зүйл шалтгаална л даа. Уран зохиолын төлөө бүх амьдралаа зольсон хүн гэхээр аль арвантавдугаар зууны үеийн Франсуа Вийон шиг гудамжинд гарч, арван есдүгээр зууны Рембо, Верлин шиг хөлчүүрч, Пушкин шиг халз буудалцаанаар үхэх ёстой юм шиг мөрөөдөлтгүй. Тэдний амьдарч байсан нийгэм, цаг үе, итгэл үнэмшил, үнэт зүйл өөр. Бидний цаг үе бүр ч өөр. Цаг үе минь биднийг дэмий хийсч цамнаж явахын оронд бичгийн ширээний ард тогтож суугаад өөрийгөө тасралтгүй хөгжүүлж байхыг шаарддаг. Тэдэнд одоогийнх шиг ийм олон номын сан, номын дэлгүүр, түүгээр нь пиг дүүрсэн уншигчид, ийм олон хэвлэлийн газрууд, сонин, сэтгүүл, ариутган шүүгчид, шүүмжлэгчид, шагнал зэрэг, шүүмжлэл, хайр найргүй цавчилтууд байгаагүй. Байсан бол тэд яг одоогийн зохиолчид шиг толгой өөд татахгүй уншиж, алхам бүрт өөрийгөө сорьж, хэвлэлийн газрууд, шүүмжлэгчдэд тоогдчих гээд гар хуруугаа мойнийтол болсон болоогүй юм бичиж байгаа. Юун архи, юун буу. Үүнийг л жинхэнэ уран зохиолын гал дөлд эрвээхий шиг үйх гэж нэрлэнэ байх даа.

–Танай “Тагтаа” паблишинг шинэ үеийн уншигчдыг төлөвшүүлэхэд багагүй хувь нэмэр оруулж байгаа. Цаашид ямар бүтээлүүдийг уншигчдад өргөн барих гэж байна?

-“Тагтаа” хэвлэлийн газрынхны хувьд ажил ундарсан намар болж байна. Бид философийн урсгал чиглэлүүд, гол төлөөлөгчдийнх нь үзэл санааг хялбаршуулсан зурагт хөтчүүд цувралаар гаргаж байгаа. Модернизм, Сартраар эхэлсэн эл цуврал маань удахгүй Германы их сэтгэгч Ницшегээр бүл нэмэх гэж байна. Философийн хүнд хүчир төвөгтэй санаануудыг энгийн ойлгомжтой, бас ч гэж зугаатай тайлбарласан, орчин үеийн завгүй уншигчдыг олон арван боть ном тэвэрч суух нүсэр ажлаас аварсан, тэгсэн атлаа тун ч цэгцтэй мэдлэг олгочих цуврал юм. Утга зохиолын бүтээлүүд маань Канадын зохиолч Янн Мартелын “Пигийн амьдрал” хэмээх романаар намрын нээлтээ хийлээ. Англи хэлтний уран зохиолын шилдэг номын шагнал “Man Book­er” хүртсэн эл ном хүмүүст хувь тавилангийн өмнө хүчин мөхөстсөн ч дотоод итгэл найдварынхаа хүчээр тэсээд үлдэх тамир өгнө гэдэгт итгэж байна. Ерөнхийдөө шинэ үеийн уран зохиолын хэв шинжийг илтгэсэн сайн бүтээл. Бас бүх насныхан уншаад дурлахаар ном гэх үү дээ. Харин удахгүй гарахаар төлөвлөж буй номуудын тоонд Орхан Памукийн “Миний нэр Улаан” роман, мөн зохиолчийн “Истанбул” дурсамжийн ном, Салман Рушди хэмээх дорнын том сартваахийн “Шөнө дундын хүүхдүүд” роман, Умберто Эко гэж италийн нэрт зохиолч, семиотикчийн “Сарнайн нэр” роман, францын зохиолч Франсуа Саганы “Сайн уу, гуниг минь!” роман, сонгодгуудаас Жэйн Остины “Ихэрхэл ба эндүүрэл” романууд уншигчдын гар дээр очихоор бэлтгэгдэж байна. Салман Рушдигийн “Шөнө дундын хүүхдүүд” л гэхэд англи хэлтний уран зохиолын шилдэг номын шагнал “Man Booker”-ийг 1981 онд хүртэж, 1993 онд 25 жилийн ойгоо тэмдэглэж асан тус шагналын хамгийн шилдэг буюу “Booker of Booker” шагналыг, 2008 онд 40 жилийн ойгоор нь тус шагналыг хүртсэн дөчин романы хамгийн шилдэг нь ахиад л болсон юм. Харин Умберто Экогийн “Сарнайн нэр” бол постмодерн уран зохиолын гол үлгэр жишээ болсон бүтээл юм.

–Өөрөө “Хөх мэдрэхүй” утга зохиолын бүлгэмийн гишүүн. Танай бүлгэмийнхэн уран бүтээлийн ямар олз омогтой явна даа?

-Энэ бүлэгт найман хүн бий. Уран зохиолыг ширээ тойрч суугаад нийлээд биччихдэггүй болохоор тус тусынхаа зам мөрийг хөөгөөд амьдарцгааж байгаа. Бүгд хувь хувьдаа уран бүтээлийн олз ихтэй байгаа гэж итгэж байна.

Хүмүүнлэгийн их сургуулийн Олон улсын харилцаа, нийгэм судлалын сургуулийн захирал доктор профессор Д.Уламбаяртай ярилцлаа.

---

-НҮБ–ын аюулгүйн зөвлөл Хойд Солонгосын эсрэг шинэ хоригийг өнгөрсөн долоо хоногт тавьсан. ингэснээр тус улсын эдийн засаг яаж хумигдах вэ?

-НҮБ-ын Аюулгүйн зөвлөлийн 2375 дугаар тогтоолыг санал нэгтэй баталлаа. Хойд Солонгос жилд 4.5 сая баррель нефть импортоор авдаг юм байна. Зөвхөн Хятадаас өдөрт зургаан мянган баррель авч байгаа. Шинэ хоригоор 2.2 сая баррель буюу 50 хувиар танахаар боллоо. Нэхмэл, оёмол бүтээгдэхүүний экспортыг бүрэн хориглолоо. 2016 онд 752.5 сая ам. долларын бэлэн бүтээгдэхүүн үүнээс Хятадад 2.3 тэрбум, Энэтхэг 108 сая, Орос 79 сая, Тайланд 74 сая, Пакистан 43 сая, Филиппин 53 сая, Африкийн Буркина Фасо 33 сая ам. долларын хувцас экспортлосон байх жишээтэй. Гадаад дахь Хойд Солонгосын 93 мянган иргэдийн мөнгөн шилжүүлгийг бүрэн хориглосон байна. Энэ нь ойролцоогоор 500 сая ам. доллар болж байна. Энэ бол маш том хориг. АНУ-ын анхны санал газрын тосны импортыг 100 хувь зогсоох байсан. АНУ, Орос, Хятад нэлээд зөвшилцөж тохиролцоонд хүрсэн байна.

–АНУ, Солонгосын хойгийн асуудлыг шийдэхэд Хятадын оролцоог нэмэгдүүлэх саналтай байгаа биз дээ. Хятад зуучлагч болж чадах уу?

-Хятад, Хойд Солонгост нөлөө үзүүлж чадахуйц гол түнш орон. Хятад өөрийн хэмжээнд нэлээд хориг арга хэмжээ авч байна. Д.Трамп ирэх арваннэгдүгээр сард Вьетнамын өмнөд хэсгийн Дананг хотод зохиогдох АПЕК-ийн эдийн засгийн дээд уулзалтад оролцох арга хэмжээний хүрээнд БНСУ, БНХАУ, Японд төрийн айлчлал хийхээр боллоо. Үүгээр асуудлууд улам тодорхой болно.

–ОХУ яг ямар байр суурьтай байна вэ?

-ОХУ, БНХАУ-ын байр суурь маш тодорхой. АНУ, БНАСАУ хоёр шууд яриа хэлэлцээ явуулах, хамтарсан цэргийн сургуулилтаа зогсоох, THAAD системийг татан буулгахыг санал болгож байгаа.

–АНУ–ын Төрийн нарийн бичгийн дарга Рекс Тиллерсон ОХУ–ын Гадаад хэргийн сайд С.Лавровтай уулзсан байна лээ. Үүнийг юу гэж харж байна. Тэд ямар тохиролцоонд хүрсэн юм бол?

-Өнгөрсөн ням гаригт Нью-Йоркт тэд уулзсан байна. Удахгүй ажлаа эхлэх НҮБ-ын Ерөнхий ассамблейн өмнө Ираны цөмийн хөтөлбөрийн хэлэлцээр, Сирийн асуудлаарх Женевийн хэлэлцээг урагшлуулах, Хойд Солонгосын асуудлаар байр сууриа уялдуулахаар санал солилцсон байна.

–БНАСАУ устөрөгчийн бөмбөг туршлаа гээд мэдээлээд байдаг. Мөн түүнийг тээгч баллистик пуужингийн туршилт ч амжилтанд хүрээд байгаа бололтой. Тэгвэл Японы хэвлэл дээр пуужин тээгч шумбагч хөлөг онгоцтой болж байгаа талаар бичжээ. Энэ тухай дэлгэрүүлэхгүй юу?

-Тус улс 2006 оны аравдугаар сарын 6-нд анх удаагийн цөмийн туршилт хийсэн. Харин саяхан есдүгээр сарын 3-нд устөрөгчийн бөмбөгийн туршилт буюу зургаа дахь удаагаа цөмийн туршилт хийлээ. Ингэснээр “де факто” цөмийн зэвсэгтэй, мөн түүнийг алсын зайнд хүргэх баллистик пуужинтай улс боллоо гэж үзэхэд хүргээд байна. Хойд Солонгос 2016 оны нэгдүгээр сарын 6-нд “устөрөгчийн бөмбөг” хэмээх цөмийн төхөөрөмж буюу дөрөв дэх туршилт хийснээ мэдэгдэж байсан ч шинжээчдийн онцолж байснаар тэр нь устөрөгчийн бөмбөгийн гол үзүүлэлтүүдийн шалгуурыг бүрэн илэрхийлж чадаагүй байсан. Харин 2016 оны тавдугаар сард хуралдсан Хойд Солонгосын Хөдөлмөрийн намын VII их хурал тус улсыг цөмийн зэвсэгтэй гүрэн хэмээн албан ёсоор зарласан. Сүүлчийн туршилтын эхний чичиргээнээс хойш найман минутын дараа дахин 4.6 магнитудын хүчтэй хоёр дахь чичиргээ бүртгэгджээ. Туршилтын хүч 60-120 килотон орчим буюу Хирошимад хаясан атомын бөмбөгнөөс гурав дахин хүчтэй байж магадгүй гэж үзэж байх шиг байна. Энэ удаагийн туршилтын улмаас хиймэл дагуулаас авсан зураглалаар хөрсний томоохон нуралт буй болж, Пүнге-ри туршилтын хонгилд нурах аюул үүссэн байх магадлалтай байгаа юм байна. Устөрөгчийн бөмбөг гэдэг нь атомын бөмбөгнөөс үлэмж хүчтэй, халуун цөмийн урвал явагдаж, нүд сохлом гэрэл гарна гэсэн үг. Хойд Солонгос наймдугаар сарын 29, есдүгээр сарын 15-нд Японы Хоккайдо арлыг давуулан баллистик пуужингийн туршилт хийлээ. Сүүлчийн пуужингийн туршилт НҮБ-ын шинэ тогтоолын дараа хийгдсэн. Одоогийн байдлыг ажиглахад Хойд Солонгосын пуужингийн алсын тусгал Гуам аралд хүрэх боломжтой хэмээн үзэхэд хүргэж байна. Ер нь бол технологийн хувьд сайжруулсаар л байна. Хойдуулын саяхны тэмдэглэж буйгаар цөмийн болон пуужингийн хүчээр АНУ-тай стратегийн тэнцвэр барих зорилготой гэж мэдэгдлээ. Шуудхан хэлэхэд АНУ-ын баримталж байсан цөмийн зэвсгээр “тогтоон барих” номлолыг өөрсдийнх нь эсрэг баримталж эхэллээ. Гайхмаар зүйл нь агаарын орон зайг нь хоёр ч удаа зөрчөөд байхад Япончууд түүнийг устгахгүй байх юм.

–Хойд Солонгосыг эзлэн түрэмгийлэхээр заналхийлж буй гүрэн, хоёр Солонгосыг хүчээр нэгтгэхээр завдаж буй улс ер нь байна уу?

-Хойд Солонгосын эрх баригчид Өмнөд Солонгосын тоглоомын дэглэм, АНУ-ын империализмтэй хамтран тус улсыг хэзээ мөдгүй эзлэхээр бэлтгэж байна гэж сурталддаг, иргэд нь ч ийм итгэл үнэмшилтэй байдаг бололтой. Өмнөд Солонгос нь АНУ-тай хамтран Хойд Солонгосын болзошгүй түрэмгийллээс хамгаалахын тулд хавар, намар “Foal Eagle”, “Key Resolve”, “Max Thunder”, “Ulchi – Freedom Guardian” хамтарсан цэргийн сургуулилт хийдэг. Солонгосын хойгийн sta­tus quo хүйтэн дайн дууссанаас хойш шийдвэрлэгдэж чадалгүй тунаж үлдсэн цорын ганц цэг, дайн, зэвсэгт мөргөлдөөн гарах магадлал буй.

Дэлхийн хамтын нийгэмлэг, олон улсын зүгээс ноцтой болгоомжилж буй зүйл нь Хойд Солонгосын удирдлага тун хариуцлагагүй, олон улсын гэрээгээр хүлээсэн үүргээ шударгаар биелүүлдэггүй явдал гэж үздэг. Хойд Солонгос “чүчэ” буюу өөрийн хүчинд тулгуурлах үзэл баримталж, тус орныг дэлхийн хамтын нийгэмлэгээс тусгаарлах бодлого явуулж байгаа нь тун хүнд байдалд оруулаад байна. Хойд Солонгос цөмийн хөтөлбөртөө дулдуйдсан бодлого явуулж буй нь одоогийн дэглэм өөрийгөө удаан хугацаанд хадгалж үлдэх гэсэн бодлоготой шууд холбоотой нь тодорхой. Ирантай найман жил дайтаж, Кувейтийг түрэмгийлж байсан Садам Хусейнаар толгойлуулсан Иракийн армийг АНУ бараг хоёрхон долоо хоногийн дотор л бут ниргэсэн. Ливи, Сирийн асуудлын дараагийн ээлж нь Хойд Солонгос гэж үзсэн байх.

–Хойд Солонгосын цөмийн болон пуужингийн технологи өнөөгийн түвшинд хүрэхэд нөлөөсөн хүчин зүйл нь юу байв?

-Хойд Солонгосын Ёньбоны цөмийн судалгааны төвийн барилгын ажил зөвлөлтийн мэргэжилтнүүдийн тусламжтайгаар 1965 оноос эхэлж 1974 онд 2 мВ-ын хүчин чадалтай судалгааны реакторыг ашиглалтад оруулсан. Харин 1979 онд найман мВ-ын хоёр дахь реакторын ажил эхэлсэн байдаг. Хойд Солонгос зөвхөн 2013 онд 400 мянга, 2014 онд 470 мянга, 2015 онд 530 мянган ам. долларын татвар Дубна дахь Цөмийн нэгдсэн институтэд төлсөн байх юм. ЗХУ задарсны дараа Украин, Оросын хар зах дээрээс цөмийн болон пуужингийн технологи, мэргэжилтнүүд олж авсан бололтой. 1974 онд МАГАТЭ-д элссэн. 1985 онд Цөмийн зэвсэг үл дэлгэрүүлэх гэрээнд нэгдэж, 1993 онд гарч, 1994 онд буцаж нэгдэн, 1995 онд Солонгосын хойгийн эрчим хүчний хөгжлийн байгууллага КЕDO байгууллагдаж, эрчим хүчний гүн хямралд байсан үед Хойд Солонгосын зөвлөлтийн үеийн бал чулууны цөмийн эрчим хүчний реакторыг хөнгөн усны реактораар шинэчлэх ажил АНУ, Япон, БНСУ болон ЕХ-ны дэмжлэгтэйгээр эхэлсэн. Гэвч энэ ажил мөн л бүтэлгүйтсэн. 2003 онд үл дэлгэрүүлэх гэрээнээс дахин гарсан. 2007 онд зургаан талт хэлэлцээнээс гарч, 2009 онд МАГАТЭ-гийн шинжээчдийг нутгаасаа гаргасан.

–Ингэхэд асар өндөр зардалтай бүтдэг пуужингийн туршилтуудын санхүүжилтийн эх үүсвэр нь хаанаас гардаг юм бэ?

-2005 онд Өмнөд Солонгос, АНУ-ын тагнуулын байгууллага одоогийн залуу удирдагчийн эцэг Ким Чен Ирийн Макаогийн оффшор дахь Banco Delta Asia банкны 50 дансанд тараан байрлуулсан 25 сая ам. долларыг илрүүлэн тэдгээр дансыг хаахыг БНХАУ-д шаардаж байсан. Удалгүй тэрхүү мөнгийг царцаасан. Үүний хариуд Умард Солонгос холын тусгалтай пуужин хөөргөж, 2006 онд анхны цөмийн туршилтаа хийсэн байдаг. 2008 оны хоёрдугаар сард БНСУ-ын Ерөнхийлөгч Ий Мён-пак үүрэгт ажилдаа орсны дараа АНУ, БНСУ-ын тусгай албадын хамтран явуулсан эрчимтэй ажиллагааны үр дүнд гол нь оффшор бүс болох Макао, Лихтенштейн, Люксембүрг, Австри, Швейцарь, Сингапур, Карибын тэнгисийн банкуудад гадаадын иргэний болон гадаадын компанийн өөр өөр нэрээр 200 гаруй дансанд байршуулсан. Эх сурвалж нь галт зэвсэг, мансууруулах бодис, хар тамхины хууль бус наймаа, хуурамч мөнгө солилуулах, тамхи, ликёрын худалдаанаас олсон дөрөв орчим тэрбум ам.долларыг илрүүлсэн байдаг. Тэдгээр нууц дансуудын ард одоогийн удирдагч Ким Жон Үн байгаа нь тодорхой болсон бөгөөд зарим данс нь түүний эцэг Ким Чен Ирийг амьд сэрүүн байх үед нээжээ. Ким Чен Ирийн хамгийн ойрын итгэлтэй туслах, түүний далайн чанад дахь хууль бус ажиллагааг санхүүжүүлдэг нууц сангийн ерөнхий менежерээр олон жил ажилласан Жонь Ил Чун Хойд Солонгосоос дүрвэсэн бөгөөд тэрбээр мэдэгдэхдээ, ОХУ дахь Хойд Солонгосын ЭСЯ-нд их хэмжээний хуурамч мөнгийг шилжүүлж байсан хийгээд 2008 онд Орост 30 сая ам.доллартай тэнцэх хуурамч мөнгийг эргэлтэд оруулж угаасан тухай нотолсон байдаг. Мэдээж, нүүрс болон бусад барааны экспортын орлого, гадаад дахь иргэдийн шилжүүлэг зэргийг хэлэх хэрэгтэй. Хойд Солонгос 2000 онд зохиогдсон хоёр Солонгосын анх удаагийн дээд уулзалтын болзолд Өмнөдөөс 400 сая ам. доллар авч тэр нь цөмийн хөтөлбөрт зориулагдсан хэрэг тодорхой болж 2005 онд ноцтой шуугиан дэгдэж байсан.

-Xойд Солонгосыг энэхүү хурцадмал байдлаас гаргах ямар арга зам байна вэ?

-Ким Жон Үнийг хэлэлцээний ширээнд суулгахад туслах нэг арга нь түүний хийж буй үйлдлийн үр дагаврыг түүнд тодорхой харуулах явдал гэж АНУ үзэж байна. Д.Трамп Хойд Солонгос дайтахыг “гуйгаад” байна, стратегийн тэвчээр барагдлаа гэсэн. БХ-ын сайд Жеймс Мэттис маш тодорхой хэлсэн: “том хохирол гарна, ганцхан зүйл өөрчлөгдөх нь тодорхой. Одоогийн дэглэм нуран унана” гэсэн байна.

Зургаан талт хэлэлцээний хэлэлцэх үндсэн асуудал нь юун дээр төвлөрөх вэ гэдэг нь өнөөдөр хүртэл тун ойлгомжгүй байна. Хэлэлцээ сэргэсэн тохиолдолд хэлэлцэх хэргийн төлөвлөгөө нь Хойд Солонгосын цөмийн хөтөлбөрийг зогсоох асуудал лав биш болов уу. В.Путины хэлсэнчлэн хар ус ууж, хагд өвс идсэн ч цөмийн хөтөлбөрөөсөө ухрахгүй бололтой. Урагштай байж болохуйц гарц бол хоёр Солонгосын өндөр дээд төлөөлөгчид эхний ээлжинд, дараа нь Хойд Солонгос-АНУ хоёр vis-a-vis-ийн зарчмаар асуудлыг хэлэлцвэл энэ нь боломжтой гарц байх магадлалтай. БНХАУ, ОХУ хоёр АНУ, БНАСАУ шууд яриа хэлэлцээ явуулах, хамтарсан цэргийн сургуулилтаа зогсоох, THAAD системийг татан буулгахыг санал болгож байна. АНУ энхийн гэрээ байгуулах, шууд яриа хэлэлцээ хийхийн тулд БНАСАУ эхлээд цөмийн хөтөлбөрөө бүрэн зогсоох шаардлага тавьдаг.

Саяхан ХБНГУ-ын канцлер А. Меркель 2015 онд Ирантай байгуулсан цөмийн хөтөлбөрийг нь царцаах P5+1 хэлэлцээрийн механизмыг санал болгосон нь анхаарч болох асуудал.

Хэрэв Хойд Солонгос Гуамд цохилт хийхэд хүрвэл Их Британийн Ерөнхий сайд Терезе Мэй саяхан Японд айлчлах үеэрээ мэдэгдэхдээ “АНУ НАТО-гийн гишүүн. Умард Атлантын гэрээний 5 дахь зүйлд “гишүүн оронд нь довтолбол гишүүн бүх оронд довтолсон гэж үзнэ” гэсэн заалтыг онцолж Атлантын болон Номхон далайн зааг хязгаар байхгүйг тэмдэглэсэн. 1990-ээд оны дундуур Б.Клинтоны Засаг захиргааны үед БХЯ-ны сайд Уильям Перри Ёньбён дахь цөмийн төвд цохилт өгөх асуудлыг хэлэлцэж байсан байдаг. Ширээний ард суутал нилээд зай байна. Гол нь итгэлцлийг буй болгох хэрэгтэй.

–Хоёр Солонгос ирээдүйд нэгдэх болов уу?

-Судалгаагаар Өмнөд Солонгост, Хойд Солонгостой энхтайвнаар нэгдэх хүсэлтэй иргэдийн тоо зогсолтгүй буурч тодруулбал, хойд нутагт төрсөн, ах дүү, садан төрлийн хэлхээ холбоотой бүхэл бүтэн үе нэгэнт дуусч байгаа ажээ. Өөрөөр хэлбэл тэдгээрийг нэгтгэж байсан гол хэлхээс үгүй болов. Эдүгээ хоёр Солонгосыг бүх талаараа хоёр өөр улс, үндэстэн гэж хэлж болно. Солонгосын нэгдлийг Германы нэгдэлтэй харьцуулшгүй. Ер нь нэгдэх үйл явцын яриа хэлцэл XXI зууны туршид үргэлжилж магадгүй.