Month: August 2017

МУИС-ийн нөхөн элсэлт онлайнаар орон даяар энэ сарын 14-өөс 16-ны өдрийг дуустал http://burtgel.num.edu.mn хаягаар явагдаж байна. Наймдугаар сарын 17-18-ний өдрүүдэд хуваарь олголт хийгдэж байгаа юм. Энэ удаа Шинжлэх ухааны сургууль, Байгалийн ухааны салбар, Нийгмийн ухааны салбар, Хүмүүнлэгийн ухааны салбар, Хэрэглээний шинжлэх ухаан, инженерчлэлийн сургуульд нөхөн элсэлт авах ажээ.

• Хяналтын тоонд орсон бүртгүүлэгч 4 цагийн дотор элсэх эрхээ баталгаажуулна.
• Элсэлтийн бүртгэлийн систем /http://burtgel.num.edu.mn/-д өмнө нь бүртгүүлсэн элсэх хүсэлт гаргагч бүртгэлийн хураамж дахин төлөхгүй.
• Шинээр хүсэлт гаргагч 9000/есөн мянга/ төгрөгийн бүртгэлийн хураамж төлнө.

Н.ГАНАА

Охид, хөвгүүдэд өөрсдийгөө “насанд хүрсэн, том хүн болсон” гэсэн мэдрэмж үүсэх явдал юм. Үүнийхээ хэрээр “том хүн” гэж хүлээж авахыг хүлээж авахыг хүрээлж буй хүмүүсээс шаарддаг. Энэхүү мэдрэмж нь олон янзаар илэрдэг. Тухайлбал:

• Насанд хүрэгчдийн гадаад онцлог шинж, төрхийг дуурайх |тамхи татах, тэдэнтэй адил хувцаслах, уруулаа будах, чөлөөт цагаа өнгөрүүлэх хэв маягийг дуурайх гэх мэт|. Энэ нь том хүн болох хамгийн хялбар боловч хамгийн аюултай арга зам юм. Учир нь танин мэдэх хэрэгцээ сонирхол буурч цагийн хөгжөөнтэй зугаатай өнгөрүүлэх гэсэн хандлага тогтож болно.
• Хөвгүүд “жинхэнэ эр хүний” чанаруудыг |эр зориг, хүч тамир, тэсвэр тэвчээр, хатуужил, үерхэл нөхөрлөлд үнэнч байх чанар гэх мэт| өөртөө төлөвшүүлэхийг эрмэлздэг. Үүнийг биелүүлэхийн тулд охидуудтай үерхэж, бас биеийн тамир, спортоор идэвхитэй хичээллэж эхэлдэг.
• Өсвөр насныхан нийгэмшлийг бусадтай харьцах харьцаанд олж авдаг. Тухайлбал: олон нийтийн ажилд оролцох, хоол хийх зэрээг олон чадвар эзэмшдэг.
• Мэдлэг чадвараа тэлэх гэсэн хүсэл эрмэлзэл илүү төрдөг.
• Өсвөр насны сэтгэцийн хөгжлийн чухал хүчин зүйл үе чацуутантайгаа харилцах үйл ажиллагаа болдог. Ингэснээр нийгмийн хөгжлийн зан үйлийн хэм хэмжээ, арга хэрэглүүрүүдийг идэвхитэй эзэмшиж, өөрийгөө болон бусдыг үнэлэх шалгуурыг бий болгож байдаг. Энэ нь нэг талаас бусадтай адил байх, нөгөө талаас ямар ч үнэ цэнээр хамаагүй бусдаас ялгарах хүсэл, тэмүүлэл, нэг талаас найз нөхдийнхөө хүндэтгэл хайрыг хүлээх, тэдний дунд нэр хүндтэй байх, нөгөө талаас өрөийн дутагдлыг үл харуулах, түүгээрээ бахархах, гайхуулах хандлага илэрч байдаг. Үүнийгээ дагаж насанд хүрэгчдэд өөрийгөө сөргүүлж тавих, өөрийн хараат бус байдал, өөрийн эрхийг хамгаалах гэсэн хүсэл тэмүүлэл хурц илэрхийн зэрэгцээ насанд хүрэгчдээс маш их хайр халамж хүсдэг юм. Энэ хараат бус байх хүслийг нь насанд хүрэгчид хүлээн авах нь өсвөр насныханд чухал байдаг. Энэ насанд хамгийн гол нөлөөлдөг зүйл бол “хямрал” юм. Хямрал нь хоёр талтай.

1. Насанд хүрэгчид, нийгмийн зүгээс өсвөр насныханд буруу хандах хандлага, харилцааны үр дагавар нь сөргөөр нөлөөлдөг.
2. Өөрийгөө насанд хүрэгчидтэй сөргүүлэн тавих, шинэ байр суурийг идэвхитэй эзэмдэх нь өсвөр насныхны нийгэмшихүйд чухал ач холбогдолтой.

Тэдний хяралын зарим шинж нь насанд хүрэгчид болон эцэг эх, багш нарын санаар ихэд зовоодог. Тухайлбал:

• сурах үйл ажиллагааны сонирхол буурах
• дуулгаваргүй болох, хэт дуулгавартай байх
• зөрчилтэй зан авир гаргах
• түрэмгий аашлах, эсвэл дуугаа хураах
• сургуулийн шаардлагад захирагдахаас татгалзах
• хорио цээр, заавар, сургамжийг эсэргүүцэх
• найз нөхдийн хүрээлэлд татагдах, тэднийг дагах
• томчуудын үгийг үйл ойшоон, өөрийнхөөрөө зүтгэх гэх мэт.

Тиймээс өсвөр насны охид хөвгүүдтэй эцэг эх болон багш нарт дараах зөвлөгөөг өгч байна.

• түүний анд нөхөр, дотны найз, зөвлөгч нь бай
• тэдэнд дэмжлэг үзүүлэн, тусламж, урам, сайшаал үзүүлж бай
• шаардлагаа ойлгуулж, хүндлэх харилцаатай хослуулах
• тэдэнтэй бүтээлч, илүү сонирхолтой хэлбэрээр ажиллаж анхаарлыг нь өөртөө хандуул
• үзэл бодлоо чөлөөтэй илэрхийлэх боломжийг олго
• тэдний сөрөг үзэгдлүүдэд |мансууруулах бодисын хэрэглээ, залуусын сөрөг зан үйл гэх мэт| шүүмжлэлтэй хандахдаа тоглоом, сэтгэл зүйн дасгалын аргыг ашигла
• тэдний хүсэл сонирхлыг хөгжүүлэх, бие даасан байдлыг нь дэмж

Өсвөр насны хөвгүүд охидуудад зөвлөх нь:

Та бүхний сэтгэл энэ насанд үнэхээр эмзэг байдаг билээ. Гэхдээ аливаа асуудлын мөн чанарыг ухаарч, бусдад хүндэтгэлтэй хандаж, нэгнийгээ ойлгож ухааран, эелдэг дотно харьцаж байгаарай. Бусдыг чин сэтгэлээсээ сонсож, зовлон жаргалаа хуваалцаж, эргэн тойрныхоо хүмүүсийг хүндэтгэж, тэдэнд тусалж, хайрлаж байгаарай. Түүнийхээ хэрээр чи бусдын хайрыг татаж, хүндлүүлэх болно.

Өмнөговь аймгийн Гашуунсухайт-Ганц мод боомтоор урд хөрш рүү нүүрс тээвэрлэдэг жолооч нар эсэргүүцлийн жагсаал хийж эхэлжээ. Жолооч нар нүүрс тээвэрлэсэн машинуудыг хилээр гаргахдаа хяналт, шалгалт нэрээр хил дээр хэт удаан саатуулж байгааг ийн эсэргүүцэж байгаа ажээ.

Тэдний хэлж буйгаар сүүлийн үед нүүрс тээвэрлэсэн машинуудын цуваа 160 орчим км үргэлжилж байгаа юм байна. Энэ асуудал шийдэгдэхгүй байгааг тэд эсэргүүцэж, өнөөдрөөс тайван жагсаал хийж эхэлсэн байна.

Уг жагсаалд 400 гаруй хүн оролцох бөгөөд тэд, тавантолгойгоос Ганц модны боомт хүртэл нүүрс тээвэрлэхэд хүндрэлтэй. Тиймээс Тавантолгойгоос Цагаан хаданд буулгаад тэндээсээ Хятад руу тээвэрлэдэг болгох. Мөн жолооч нарын цалинг нэмэх шаардлагыг тавих аж.

Улаанчулуутын хогийн цэг дээр өвчтэй мал байна гэх мэдээлэл НМХГ-т иржээ. Мэдээллийн дагуу НМХГ-ынхан шинжилгээ шалгалт хийхээр тус газрыг битүүмжилсэн гэнэ. Өвчлөл хэр их газар нутгийг хамарсан нь шалгалтын дараа тодорхой болно. Тиймээс тус газарт хорио цээр тогтоож магадгүй байгаа аж. Одоогоор холбогдох албаны хүмүүс Улаанчулуутын хогийн цэгт ажиллаж байгаа гэв.

Амралт, аялал зугаалгын цаг дуусах дөхөж хичээл сургуулийн бэлтгэл ажлын үе эхэлж байгаа билээ. Хөдөө, орон нутгаас нийслэл хотыг зорих хүн, тээврийн хэрэгслийн хөдөлгөөний эрчим нэмэгдэж байна. Олон хоног үргэлжилсэн бороо орж зам, замын зорчих хэсэг, хөвөөнд эвдрэл үүсч хөдөлгөөний аюулгүй байдалд сөргөөр нөлөөлж байгаа юм. Зарим газраараа ус тогтсон, хальтиргаа гулгаа ихтэй байгаа тул жолооч нарыг замын хөдөлгөөнд соёлтой, болгоомжтой оролцохыг санууллаа. Тухайлбал, цаг агаар, зам орчны нөхцөл байдал, тээж яваа ачаа зэрэгт хурдаа зөв тохируулан өөрийнхөө болон бусдын аюулгүй байдлыг хангах, тээврийн хэрэгслийнхээ техникийн бүрэн бүтэн байдлыг сайтар шалгаж илэрсэн эвдрэл гэмтлээ засах, өөрөө болон зорчигч нартаа хамгаалалтын бүсийг нь зүүлгэх, хүүхдэдээ хамгаалалтын суудлыг зөв хэрэглэх ёстой. Мөн хэт ядарсан, олон цагаар тасралтгүй жолоо барихгүй байх, зорчигчийг зориулалт бүхий хэсэгт дүрэм, стандартаар тогтоосны дагуу тээвэрлэх, архи согтууруулах ундаа хэрэглэсэн үедээ тээврийн хэрэгсэл жолоодохоос татгалзаж бусдыгаа хүндэтгэж замын хөдөлгөөнд оролцохыг ЦЕГ-ын Урьдчилан сэргийлэх хэлтсээс зөвлөв.

Б.УРАН

Налайх дүүргийн I хорооны иргэн Я.Ичваан

Монгол орон нүүрсээр баян дэлхийн улс орнуудын эхний 10-т багтдаг. Нүүрсний 173 тэрбум тонн геологийн нөөцтэй. Гэвч бид буруу технологи ашиглан хүн ам, байгаль орчиндхортой нөлөө үзүүлж байгаа нь үнэн билээ. Эрчим хүч дулааны цахилгаан станцуудаас гарах утааг аль болохоор багасгаж эдийн засгийн үр ашгийг дээшлүүлэн экспортын үнэт түүхий эд болох полиэтиленийг гарган авах нь улс орны үйлдвэржилтэд чухал нөлөөг үзүүлнэ. Нүүрсний гүн боловсруулалтаар гарах полиэтилен нь түүхий нүүрснээс 50 дахин өндөр үнэ хүрэх бөгөөд хуванцар төрөл бүрийн үнэрт нүүрстөрөгч гаргаж, эмийн болон олон үйлдвэрийг ажиллуулах түүхий эд болдог. Бид нүүрсээ нэг тонныг 70 доллароор гуйж гаргаж байснаас Японд нүүрсний давирхайг нэг тонныг нь 1000-1500 доллароор худалдах нь илүү ашигтай байна. Манайд инновацийн хуулийн биелэлтэд анхаарах нь зүйтэй. Жижиг дунд үйлдвэр нь шилжих хөдөлгөөн сайтай инновацийг нэвтрүүлэхэд хурдан түргэн, бага зардал шаарддаг зэрэг олон сайн талтай. Том аж үйлдвэр нь улсаас их хөрөнгө шаарддаг бас урт насалдаггүй ялгаа бий. Яагаад эрчим хүч дулааны цахилгаан станцуудын дэргэд түүхий нүүрсээр гүн боловсруулалтанд хийх порилецийн үйлдвэрийг барьж ашиглаж болохгүй гэж. Манай дулааны станцууд хоногт 16 вагон нүүрс түлж, 25 тонн 200 кг нүүрсний давирхай шатааж 72 сая метр.куб нүүрс хүчлийн хий буюу нүүрс хүчлийн давхар ислийг агаарт цацаж байна. Үүн дээр 200 орчим жижиг уурын зуухнууд 130 мянган айл түүхий нүүрс түлж байна. Нүүрсний давхар исэл удаан байвал хүний генийн удамшилд нөлөөлөх аюултай. Иймээс утааг багасган аюулгүй болгож полимерийн үйлдвэрийг явуулж полиэтиленийг гарган авах шаардлагатай байна. Ингэж ажиллаж чадвал нэгдүгээрт хүн ам, байгаль орчинд ээлтэй, хоёрдугаарт хил нийлсэн хөрш зэргэлдээ орнуудын хүн амд хортой нөлөөг үзүүлэхгүй. Гуравдугаарт дэлхийн дулаарлыг багасгаж, байгаль орчинд сайн нөлөөг үзүүлнэ. Полимерийн аж ахуйг хөгжүүлэх нь улс орны нийгэм эдийн засгийн хөгжилд онцгой ач холбогдолтой, байгаль орчинд үр ашгаа өгөх юм.

“Өдрийн сонин”-ы “Хэлэх эрхийн индэр”-т оролцон үзэл бодлоо илэрхийлэхийг хүсвэл 99650208 дугаарын утсаар холбоо барина уу. Тэмдэглэл хөтөлсөн Э.МӨНХТҮВШИН

Д.дорлигжав