Categories
мэдээ нийгэм

Хотын дарга Замын хөдөлгөөний удирдлагын төвд ажиллав

Энхтайваны өргөн чөлөө зүүн 4 замаас баруун 4 зам хүртэл зүүн эргэлтийг хязгаарлах шийдвэр энэ сарын 15-наас хэрэгжиж эхэлсэн. Тодруулбал, 11 дүгээр сургууль, Цэцэг төв, Төв шуудан, Гадаад харилцааны яам, Багшийн дээд, Бөхийн өргөө, Зүүн 4 зам гэсэн 7 уулзвараар зүүн эргэхийг хориглосон юм. Ингэснээр уулзваруудаар тээврийн хэрэгслийн нэвтрэх чадвар нэмэгдэж, ачаалал буурсан гэдгийг Замын цагдаагийн алба болон Замын хөдөлгөөний удирдлагын төвөөс мэдээлж байна.

Өнөөдөр өглөө Нийслэлийн Засаг дарга бөгөөд Улаанбаатар хотын Захирагч С.Батболд, Нийслэлийн Засаг даргын Дэд бүтэц, Гэр хорооллын хөгжлийн асуудал хариуцсан орлогч П.Баярхүү нар Замын хөдөлгөөний удирдлагын төв дээр ажиллаж, нөхцөл байдалтай танилцлаа.

Хотын дарга хэлэхдээ “Зүүн эргэхийг хориглосонтой холбоотой иргэдийн байр суурь 2 янз байна. Зарим иргэдэд гарч байгаа хүндрэлтэй холбоотойгоор хэд хэдэн шийдвэр гаргаж, холбогдох албаныханд өглөө. Тухайлбал, төв замын ачаалал буурсан ч туслах замуудын ачаалал нэмэгдсэн учраас замын цагдаагийн албан хаагчид туслах замууд дээр анхаарал хандуулж ажиллах хэрэгтэй гэж үзэж байна. Хэд хэдэн газар энэ шийдвэр хэрэгжиж эхлэхээс өмнө хийгдэх ёстой байсан зам засварын ажил хийгдээгүй байна. Тухайн замуудад хийгдэх ажлыг энэ долоо хоногт багтаах хэрэгтэй. Жишээлбэл, Төв шуудангийн уулзвар дээр баруун эргэх зам нарийн учраас автобус багтахгүй хүндрэл учирдаг. Өргөсгөх хэрэгтэй. Үүнээс гадна гол түгжрэл үүсээд байгаа бөхийн өргөөний уулзварын асуудлыг шийдэх, Сэлбэ гол дээгүүр түр гүүр тавьж, ачааллыг хөнгөлөх асуудлын хөрөнгийг даруй шийдвэрлэх нь зүйтэй гэж үзлээ. Мөн иргэдэд мэдээллийг илүү тодорхой өгөх шаарлагатай байна.” хэмээлээ гэж Нийслэлийн ЗДТГ-ын Хэвлэл мэдээлэл, олон нийттэй харилцах хэлтсээс мэдээллээ.

Categories
мэдээ нийгэм

ХЭЛЭХ ЭРХИЙН ИНДЭР: Хотын дарга та дэргэдэх эмнэлгээ нэг анхаараач

СХД-ийн XXI хорооны өндөр настан З.Шарав

СХД-ийн нэгдүгээр хороонд үйл ажиллагаа явуулдаг Уламжлалт анагаах ухааны элэг судлалын клиник төв үйлчилгээ сайтай сайхан эмнэлэг. Энэ эмнэлгийн барилгыг хуучин нийгмийн үед ОХУ-ын барилгачид барьж, дотор тоног төхөөрөмж, эд хогшилтой нь бүрэн хүлээлгэж өгч байсан. Олон жил миний өвчинтэй тэмцэж ирсэн Д.Даваажав, Э.Энхтүвшин, Ц.Өлзий-Ундрах эмч нартаа баярлалаа. Анх элэгний С вирусын халдвар авснаа ч мэдээгүй байх үеэс өнөөг хүртэл хэвтэн эмчлүүлж байна. Нэгэнт энэ вирусын халдвар авсан л бол эдгэнэ гэж үгүй, ёрын өвчин юм. Уг эмнэлгийн байр нь хуучирсан боловч жил бүр арчилгаа тордолгоо хийдэг бололтой. Гэвч эмчлүүлэгчдийн ор дэр, өрөөний дотор тал нь л тохьгүй юм. Орны пүрш нь хугарч, үзүүр нь гудсан доороос нэвт гараад ирж. Ийм орон дээр өвчтөн удаан хэвтэх нөхцөлгүй ууц нуруу өвтгөнө. Түмпүүшиг нь эвдэрсэн, сандал байхгүй учир орон дээрээ сууж хоол ундаа иднэ. 00-ын шаазан суултуур дээрх таг байхгүй тул өвчтөн хүйтэн паалан дээр л сууна. Иймд эрүүл ахуй, ариун цэврийн хувьд үнэхээр тааруу. Намайг өмнө хэвтэж байхад хоолны чанар гайгүй байсан. Харин саяхан хэвтсэн чинь хоол гэж голдуу байцаа, төмсний шөл, будаатай бууз маягийн юм өгч байна. Төсвөөсөө улбаалж, үйлчилгээ нь ийм байдаг болов уу. Гэхдээ эмнэлгийн дотоод журам, эмч нарын ааш зан мэргэжлийн ур чадвар үнэхээр сайн. Бүх ажилчид нь байгаа боломжоороо л эмнэлгээ тордож, цэвэрлэж байна. Төв эмнэлэг дээрээ уламжлалын болоод Европын эм, тариагаар 10 хоног эмчлээд, Богд уулын ард “Богд уул” хэмээх сувилалтай. Тэндээ 10 хоног бариа засал, физик эмчилгээ хийж, сувилдаг. Ийм үйлчилгээтэй эмнэлэг Монголд ер байдаг болов уу. Иймд хотын дарга С.Батболд та өөрийн дэргэдэх ганц эмнэлгээрээ нэг орж, доторх орчинтой нь танилцаж, эмч нартай нь уулзвал зүгээр болов уу гэж мянга, мянган өвчтөнүүдийнхээ өмнөөс хүсч байна. Хотын дарга та энэ жилийнхээ төсвөөс АУЭСКТ-д хэдэн ор, ширээ, сандал, 00-ын суултуурын таглаа гэх мэт зүйлийг шийдвэрлэж өгөхийг хүсэж байна.

“Өдрийн сонин”-ы “Хэлэх эрхийн индэр”-т оролцон үзэл бодлоо илэрхийлэхийг хүсвэл 99650208 дугаарын утсаар холбоо барина уу. Тэмдэглэл хөтөлсөн Э.МӨНХТҮВШИН

Categories
онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Ц.Нямдорж: Сонгуулийн ийм үр дүн гаргачихсан Засгийн газар үлдэж болох уу

УИХ-ын гишүүн Н.Номтойбаярын аав шиг улсын зардлаар гадаадад сурч, мэргэжлээрээ НАХЯ-нд ажиллахдаа төрийн нууцыг ашиглаж, эх орныхоо газрын хэвлийн баялагийг ухаагүй ч миний аав баян. Америкт удаан амьдарсан сэхээтэн гээд алс холын замд дөрөө нийлсэн олон ч хүнтэй танилцаад таван үг солиход нэг нутаг усных болохыгоо мэдэлцэнгүүт “Өө, Болдсайхан багшийн охин юм уу…” гэлцэн надтай хаана ч цуг байдгаараа миний аав бүүр баян. МАН-аар овоглох болсон хоёр сонгуулийн хугацаанд энэ зун шиг сэтгэл гонсойж үзсэнгүй. ажиглах нь ээ, МаН-ын идэвхтэн сонгуультнаар тогтохгүй монголчуудын хүндлэл, найдварыг хүлээсэн болохынхоо төлөөсөнд У.Хүрэлсүх элдвээр хэлж барьж идэхдээ тулж байна. Бүр сүүлдээ гогдоод авах ганц ч үггүй, хий хоосон тэсч ядсан хэрүүлийн ихийг яг түүнд чиглүүлэн илгээж байна. Өөрийг нь У.Хүрэлсүх “гөлөөг…” ч гэж тоогоогүй байхад “Юун гуя…” болон сандчих баян аавын эрх хүүхдийн ярилцлагыг уншиж гайхахдаа “Өдрийн сонин”-доо хандлаа. ааваас авсан зүйлсийн нэг эзэмшсэн мэргэжилдээ эзэн болсон он жилүүд энэ редакцид өнгөрсөн. Миний унаган багийн хамт олон. Хүүхдээ үндэсний хэвлэлд үзэл бодлоо шидчих чинээнд хүргэснээс эхлээд мөнгөөр хэмжигдэхгүй баялагаар нэр бүтэн, мөр тэнэгэр, өмөг түшиг өрнүүн амьдардгаараа миний аав баян. Тийм ч итгэл үнэмшил дунд өссөн хүмүүжлээрээ сэтгэл дүүрэн итгэж, зүтгэх миний үеийнхэн МАН-д олон. Тэдэнтэй Н.Номтойбаяр ч нэгэн үед л байх байтал цагаасаа эрт дээд үеийнхний зиндаанд үсэрч оволзох шалтгаан нь хувийн эд баялагаа хамгаалсных уу, эрх мэдэлдээ шунасных уу?

МОНГОЛ УЛСЫН 34 ОРД ГАЗАР ЯМАР ЗАМААР МАК-ИЙНХ БОЛОВ?

Дэлхийн улсуудын бизнесмэнүүд хөрөнгөжсөн арга замналыг тэртэй тэргүй манайхтай харьцуулшгүй. XX зууны сүүлчийн нийгмийн задралын шударга бус хуваарилалтаар баян, хоосны ялгаа үүсч, өнөөгийн хөрөнгөтнүүдийг төрүүлсөн нь гаднаасаа юу, дотроосоо юу? Чухам хаанахын хэний хүсэл, таалал байсныг таашгүй. Төрөөс зувчуулсан өмч хөрөнгө, ард түмнээс хулгайлсан газрын хэвлийн баялагаар шинэ цагийн хунтайж Н.Номтойбаярын энэ их ид бах бүтсэн болохоор түүний бусдаас шаардах ёсзүй, шударга үнэн байдал, хүн чанар, итгэл үнэмшил, урвалт, улайралт, “муужгай”-далт, зарчимгүй, хариуцлагагүйн үр хөврөлийг өөрөөс нь нэхэлтэй. Ядарсан ард түмний өмч, баялагаар өнөөдрийн цөхрөл, хуваагдлын үрийг тарьсан эцэг, хүүгийн сагсуурал л жинхэнэ урвалт.

Баталгаа нь, МАК Монголын газрын хэвлийн хамгийн их баялагтай байршлуудад 34 лицензтэй. Түүхийн дурсгалт Хар зүрхний нуур, тусгай хамгаалалтад байдаг Шишхэдийн уул тайгыг хүртэл тэд эзэмшилдээ авчээ. Монголын төр, ард түмний амьдрал, оршихуйн стратеги гэж байдаг л юм бол тэнд санхүү, эдийн засгийн эх үүсвэрүүдийн нэг болж тодорхойлогдсон 15 орд газрын нэг Цагаан суварга руу улайрсан эцэг, хүүгийн түүхээр цахим мэдээллийн бааз хахаж байна. Улсын төсвийн хөрөнгөөр 1965-1967 онд эрэл үнэлгээ, 1974-1977 онд урьдчилсан хайгуул, 1980-1982 онд нарийвчилсан хайгуул хийгдэн ашиглагдахад бэлэн болсон стратегийн орд Цагаан суварга 44.4 мянган тонн зэс агуулсан 10.6 сая тонн исэлдсэн хүдэртэй, 1.2 сая тонн зэс бүхий 240 сая тонн сульфидын хүдрийн нөөцтэй. Цагаан суваргыг МАК хэрхэн гартаа оруулсан, ямар арга замаар стратегийнх болгосныг экс Ерөнхийлөгчийн зөвлөх гэсэн гуншинг Б.Нямтайшир өөртөө зүүж явсан цаг хугацаатай заавал хамааруулах ёстой. Бүх намд мөнгө төлдөг, бүх Ерөнхийлөгчийг хооллодог эрээ цээргүй, ой гутам баримтууд МАК-ынх. Судлаачдын гаргасан дүнгээр МАК хэдэн зуун сая ам.долларын татварыг төрөөс зувчуулсан гэцгээдэг.

ХАРАМСАЛТАЙ НЬ, ТЭР БАЯЛАГ АВЛИГА, ЗУГАА ЦЭНГЭЛИЙГ НУУН ДАРАГДУУЛАХ ХЭРЭГСЭЛ ҮҮ?

Хамтран ажиллаж байсан Мунзуй хочит Нямдоржийн хууль хяналтын байгууллагад гаргасан гомдлыг үнэн гэж үзээд ял өгвөл Н.Номтойбаярын үйлдсэн хэрэгт 111 жил болно гэх. Тэрээр гэрчлэхдээ Тэрэлжийн Мэлхий хад орчим дахь газрын нь хугацаа хэтэрч, хураагдахад тулахад 150 мянган ам.доллараар холбогдох албаныхныг авлигаджээ. Нарийн сухайтын Төмөр зам барихтай холбоотой тогтоол гаргуулахын тулд 50 мянган ам.доллар, “Chi­vas-21” вискитэй оруулсан. Дорнодын Баянтүмэн суманд тусгай хэрэгцээний газар чөлөөлүүлэхээр МАК-ынхаа дэд ерөнхийлөгч Ц-оор дамжуулан 50 сая төгрөг бэлнээр өгч. Дорнодын Адуунчулууны ордтой холбоотой тогтоол гаргуулахаар шүүхийн бүрэлдэхүүнд 100 мянган ам.доллар хуваан зарцуулжээ. Автомашины гаалийн бичиг дээр үйлдвэрлэсэн оныг сольж, үнийг бууруулж бичих замаар татвараас зугтдаг. Сингапур руу нууцаар алт гаргадаг байсныг нь гэрчлэх Б-гийн сүрдүүлэгтэй тулгарангуут хорт хорондоо гэгчээр 9911-тэй дугаар, “Соната-6” машин, амьдарч байсан таван өрөө байрыг нь үлдээжээ. Ингэж МАК Монголыг хууль дүрэмгүй болгодог бол иргэний бүртгэлийн хайлтаар Н.Номтбаяр, Н.Номтойбаяр гэсэн хоёр паспорттой нэг хүн болох Б.Нямтайширын идэр хунтайж өөрийнхөө үйлдсэн юуг яаж янзалж явдаг тухай Мунзуй, Б.Батзориг нарын баримтуудыг унших бүр ч зовлонтой. Чикаго хотын бааранд бусдыг хутгалсан хунтайжийг алсын АНУ л эрхлүүлээд байв гэж, гэм бурууг нь тогтоон яллажээ. Тийн АНУ-д нэвтрэх эрхээ хасуулсан хунтайж Минжийн дархан цаазат газар хавар ичээнээсээ гарсан эм баавгайг хоёр бамбарууштай нь хөнөөсөн. Минжийн хангайгаас агнасан буга, хандгай, баавгай, гахай гээд амьтдын арьс үсээр Сэлэнгэ аймгийн Хүдэр суманд байрлах ангийнхаа отгийг чимэглэсэн нь 2005-2011 оны хооронд. Дандаа нисдэг тэрэг хөлөглөсөн гэх энэ бүхнийг Мунзуй Нямдорж олон нийтийн мэдээллийн хэрэгсэлд үлдээснийг сэргээн сийрүүллээ.

Н.Номтойбаяр 2013 оны есдүгээр сард “Le Triskell” бааранд архи ууж согтон энгийн иргэнд хоёр удаа мэсээр хүрч, толгой дээр нь архины шил хагалсан танхай үйлдлээ Мунзуй Нямдорж руу чихсэнийг гудамжны нохой ч бараг мэдэх биз ээ. Энийг нийтэд мэдээлсэн Сүхбаатар дүүргийн 1-р чиглэлийн ахлах мөрдөн байцаагч Х.Мандахын цол буурсан байдаг. Зүй нь, Номтоос авлига авч хэргийг хаах гээд олон нийтэд мэдээлэлгүй утсаа чагнаад сууж байх ёстой байж, Х.Мандах. Худалдсан хаусныхаа төлбөр сая ам.долларыг гүйцээж авах гэсэн биш зодуулж, дарамтлуулсан “Golden drag­on” рестораны эзэн С.Батзориг цагдаад хандаад адаг сүүлдээ өөрөө буруутах дөхсөн нь ч хууль, хүчнийхийг мөнгөөр эрхшээдэг хунтайжийн “мэргэжил” үү? МАК-ын бохир ажиллагаа Н.Номтойбаярын ёс бус байдлыг нийтэд дэлгэсэн Б.Батзориг Франц улсад орогнодог гэх юм билээ. Эхнэр, гурван хүүхдийн хамт ОХУ-ын хилийг явганаар давсан Монгол Улсын таван иргэн Н.Номтойбаяраас зугтаж явна. Б.Батзоригийн мэдээлэл, баримтуудыг шалгаж, тогтоогоогүй. Дуучин Д-тэй бааранд муудалцаад, бие хамгаалагч нараараа хүчээр машиндаа суулган, Богд уулын аманд авчирч, модонд нүцгэн хүлж зодож, шөнөжин тамлаж, дэргэд нь архи ууцгааж доромжилсон л гэнэ. Ерөнхийлөгчийн хүү Ж-тай муудалцан машинаасаа том хутга гарган элдсэн бол “Эрэл”-ийн Эрдэнэбатын нэг хүүхдийг “Viranda” бааранд зодоод дээрээс нь хүмүүн бусаар доромжилсон. Одоо Б.Нямтайшир гуай Ерөнхийлөгч рүү налах зохиолоо хэрхэн зураглаж суудаг юм бол? Үндэсний хөрөнгө оруулалтын банкны захирал асан Батмөнхтэй “Faсe” бааранд муудалцаад, машиндаа суулган Амгалангийн гудамжинд зодсон. “RIVER SOUNDS” бааранд согтуурч, Ардын уран зохиолчийн хүүг зодож танхайран, заналхийлсэн. “BRIX” бааранд Хан-Уул дүүргийн иргэн С.Ганбаатарыг шалтгаангүй зодон, нүүрэн тус газар нь өшиглөж, гурван шүдийг нь хэмхэлсэн. Б гэдэг эмэгтэйг гэртээ аваачин мөн л зодоод хүчиндэж. Хөмсөг нь сэтэрсэн Б-г 500 ам.доллараар “янзалсан” байна. Төдөлгүй Сэлэнгэ аймгийн Хүдэр суманд байрлах ангийн отгийнхоо үйлчлэгч Э-г архиар шахаж согтоож хүчиндсэн гэх зэрэг нь оргүй хоосон гүтгэлэг гэдэгт үнэмших хүн бий юу. Энэ бүхнийг хамтрагч асан Мунзуй гэгч нь хэвлэл мэдээллээр заралсан.

ЭРХ МЭДЭЛД ШУНАХ ШАЛТГААН

АН-ын засаглалын үед Хөгжлийн банкинд төвлөрсөн бондын мөнгөнөөс олгосон зээлийн эргэн төлөгдөх боломжгүй гэгдэх 60 гаруй хувь дотор Ерөнхий сайд Ж.Эрдэнэбат Н.Номтойбаярын компанийг багтаасан. Тэр 109 тэрбумаар Чойбалсангийн дулааны цахилгаан станцынхаа хүчин чадлыг 50 МВт-аар нэмэгдүүлэх, дулаан дамжуулан сүлжээг өргөтгөх, Нарийн сухайтын уурхайгаас улсын хилийн Шивээхүрэн боомт хүртэлх 45.3 км төмөр зам барих, Цагаан суваргын зэс, молибдений уурхайд өдөрт 40 мянган тонн хүдэр боловсруулах Оюутолгойтой дүйх хэмжээний баяжуулах үйлдвэр байгуулах төслүүдээ босгожээ. Бондоос завшсан МАК ханасангүй гадаадаас ажиллах хүч авах тухай тусгай тогтоолыг Засгийн газраар гаргуулан онцгой эрх эдэллээ. 2016 оны 12 сарын 21-ний тэр тогтоолоор МАК 1600 гадаад иргэн ажиллуулна. Гайхалтай нь, гадаад ажилчдынхаа ажлын байрны төлбөрт жилд 9 тэрбум 216 саяыг Хөдөлмөр эрхлэх санд тушаах ёстой байсныг Ж.Эрдэнэбат ахаараа дахиад л чөлөөлүүлсэн. Төдөлгүй МАК Данийн Копенгагений хөрөнгийн биржид бүртгэлтэй “FLSmidth” групптэй 43 сая ам.долларын гэрээ байгуулснаа ихэд нууцалсан ч инженеринг, уул уурхайн чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдаг, 15 мянга гаруй ажилтантай “FLSmidth”-ийнхэн хамтрагчаа зарласан юм.

ИРЭХ ЦАГИЙН ДУУГ БУЦАХ ХҮНАЯЛДАГГҮЙ

Н.Номтойбаяр ярилцлагадаа “Энэ Засгийн газрын юу нь болохгүй байгаа юм? Мэргэжлийн Засгийн газар нэг өдөр байгуулагдчихдаг юм биш… Гарын үсэг зурсан гээд байгаа хэсэг хүний цаана ямар наймаа явж байгаа нь тодорхой…” гэхчлэн 65 гишүүний нэг хэсэг рүү дайрч давшилжээ. Ирэх цагийн дууг буцах хүн аялаад яах. Харин УИХ-ын дэд дарга Ц.Нямдорж Засгийн газрыг “Сонгуулийн дараа Баатартай У.Хүрэлсүх утсаар яриа л биз. Сүртэй ш дээ. У.Хүрэлсүх морины тухай ярихаас өмнө М.Энхболд 100 мянган саналаар ялагдсан. Дараагийн 2 дахь шатанд дахиад 100 мянган саналаар ялагдсан. Тэгэхээр эрлийз морины тухай яриа сонгуульд нөлөөлсөн гэдэг чинь худлаа. Зарим хүн залгамжлагчаа үлдээх гээд байна. Энэ явахгүй. Явахгүй гэдэг нь саяны сонгуулиар бүүр тодорхой болчихлоо ш дээ. Засгийн газар тогтвортой байна гэдэг чинь суудалтайгаа зууралдахын нэр биш. Гэхдээ сонгуулийн ийм үр дүн гаргачихсан Засгийн газар үлдэж болох уу. Яагаад зэрэгцэж суугаа нөхөртэйгөө учраа олж чадахгүй байна? Удирдаж л чадахгүй байна. Аль ч намын Засгийн газар байлаа гэсэн энэ чинь Монголын төр шүү дээ. Монголын Засгийн газар шүү дээ. Одоо бол МАН-ын 65 гишүүн шийдвэрээ гаргах хэрэгтэй дээ. Ийм Удирдах зөвлөл, Бага хуралтай явахгүй. Нам дотор бугшсан жижиг бүлгийг байранд нь тавих ёстой. Зарим нэгийг нь хөөх ёстой…” гэж үнэлэв. Үнэндээ ард түмэн Засгийн газрыг үнэлэхгүй байна. Мэргэжлийн гэх сайхан тодотголтой зүтгэсэн биш зугтсан танил тал, төрөл садны хэлхээгээр ажил албанд тавигдсанаар МАН-ын нэр хүнд богино хугацаанд уналаа. Энэ л Засгийн газар сайн ажиллаагүй болохоор бидний намын дарга М.Энхболд ялагдсан.

Сонгуулийн өмнөх рейтингийг сурталчилгааны хугацаанд баллуурдсан санаатай, санаагүй эргэж буцсан олон шийдвэр, үйлдэл энэ Засгийн газраас л гарсан. Тэд бас ард түмэнд наалдах юу хийсэн бэ? Нүүрсний үнэ өссөнийг эдийн засгаа босгосон болгож харагдуулсан азтай Засгийн газар болохоос ард түмэндээ эдийн засгийн өгөөж хүртээсэн ачтай Засгийн газар лав биш. Сайд нартаа концесс өгч, Таван толгойг хуваан халааслахад нь бүх хүн дургүй байна. 96 насыг зооглосон, хүн чанартай аавын хүүхдүүд хөлхсөн, институци болсон МАН ийм байж таарахгүй.

Төрийн албыг арилжаалсан, арилжаалаагүй гэх хэрүүлээр хууль хүч, ард түмний итгэлийг сулруулаад зогсохгүй тусгаар тогтнолын дархлаанд халдаж байгаа энэ цаг үе маргааш миний хүүгийн үеийнхний эрүүл мэнд, боловсрол, ажлын байр, сайн сайхан, гэрэл гэгээ бүхэн рүү халдах босго хугацаа болохоор аргагүйдээд бичлээ. Яг одоо таслан зогсоож, МАН-д өгсөн ард түмний итгэлийг буцаан авахгүй бол гуравхан жилийн цаадах 2020 биш 30 жилийн цаадах миний хүүгийн хүүхдийн үеийнхэн сургуульгүй, итгэлгүй, эрүүл мэндгүй болох аюултай. Тэр ирээдүйг хамгаалж, МАН-ыг цэгцлэх хүмүүсийн нэг нь У.Хүрэлсүх. Гудамжнаас ард түмэн, дэргэдээс нь намын идэвхтэн сонгуультны дэмжлэг У.Хүрэлсүхэд л байгаа болохоор харлуулж, муухай харагдуулах зорилго хаанаас яваа нь ойлгомжтой. Дээр сийрүүлсэн түүхээр хаана юу хийж яваад ирснээ мартсан баян айлын энхрийхэн хүүгийн ой ухаан хэзээ, хэний хүчээр, яаж яваад МАН-ын хаалгаар нэвтэрснээ мартах энүүхэнд. У.Хүрэлсүх хэзээ ч бүлэглэлийн эрх ашгийн төлөө яваагүй, дуугараагүйг МАН-ынхан, ард түмэн мэднэ. МАН-ын шинэ түүхийг дахин бичсэн У.Хүрэлсүхийн босгосон Тусгаар тогтнолын ордон хэрэв байгаагүйсэн бол өнгөрсөн дөрвөн жилд АН-ынхан МАН-ыг тараагаад зажилчих байсан даа. “Ардын нам зүтгэсэн хүндээ хатуу…” гэгддэг үгийг ой тойноосоо арчигдтал эвийг хичээж, шударга ёсыг хангаж, улс орноо өндийлгөн босгох түүхэн цаг хугацаа бол өнөөдөр, энэ намар. Өвөө эмээ, аав ээжээсээ итгэж үнэмшсэн миний намыг 2020 онд гудамжинд гаргах гээгүй юм бол өнгө, мөнгөний хорхойтнууд хол бай.

“Монголын үнэн” сонины орлогч эрхлэгч, МАН-ын Хэвлэлийн газрын дарга асан, МАН-ын Бага хурлын гишүүн, сэтгүүлч Б.ХАЖИДМАА

Categories
мэдээ цаг-үе

Бүх хичээлээ Орос хэлээр судалсан Монголын анхны усны инженерүүд

Ангийн хамт олны оюутан ахуй

Монгол Улсын Их сургуулийн барилгын инженерийн факультетэд гидро техникч мэргэжил эзэмшин төгссөн, анхны усны инженерүүдийн 50 жилийн ойн баярын уулзалт өнгөрсөн долоо хоногт боллоо. Тэд 26-уулаа энэ мэргэжлийг эзэмшин, монголынхоо өнцөг булан бүрт хуваарилагдан, ажил хөдөлмөрийн гараагаа ихэвчлэн төрийн албанаас эхэлж байсан юм билээ. Харин энэ удаагийн уулзалтанд ангийн есөн хүүхэд ирцгээж, оюутан насны хөгжилтэй дурсамж, хөөр баяр, хичээл сургуулийнхаа тухай хөөрөлдөцгөөв. Сургалтын төлбөр гэж төлдөггүй харин стипент цалин авдаг байсан нь ч их гоё түүх гэнэ.

1967 онд сургуулиа төгсөөд, эх орныхоо говь хангай, хээр талд ус ундруулж газар тариалан усжуулж тухайн үедээ шаардагдаж байсан хөдөө аж ахуйн чухал ажлыг хийж, олон сайхан амжилт гаргаж явлаа хэмээн тэд мэргэжлээрээ ихэд бахархаж сууна лээ. Тухайн үед улсаас хөдөө аж ахуйг хөгжүүлэхэд ихэд анхаарч, ЗХУ зэрэг орнуудын тусламжаар, шаардлагатай техник, тоног төхөөрөмж авчруулан, суурь баазыг үүсгэж байсан гэнэ. Тухайлбал, 1960-аад оны сүүлээр бэлчээрийн усан хангамжийг сайжруулж, усалгаатай газар тариаланг өргөжүүлэх ажил ид эхэлж, жижиг усан цахилгаан станц барьж байсан үе. Яг энэ л үед эрчим хүчний хангамжийг сайжруулахад тэдний эзэмшсэн мэргэжил ихэд чухал үүрэг гүйцэтгэж байсан гэж энэ ангийнхан бахархан ярих дуртай юм билээ.

Гидро техникч буюу одоогийнхоор усны инженерийн энэхүү ангийг угаас улсын бодлогоор анх нээсэн бөгөөд эдний ангид элсэн орсон хүмүүсийн зарим нь 10-дугаар анги төгссөн хүүхдүүд байсан бол ажил хөдөлмөр дээр гарсан олон жилийн туршлагатай, техникчид ч олон байсан гэнэ.

Угаас манай улсад энэхүү мэргэжлийн суурь тавигдаж буй үе болоод ч тэр үү яг гидро техникчийн хичээл заах мэргэжлийн багш гэж бараг байгаагүй аж. Тиймээс ихэнх багш нь ОХУ-аас ирсэн мэргэжилтэн, багш нар. Тэд бүх хичээлийг орос хэлээр заана. Анхандаа оросоор хичээлээ ойлгоход тун хэцүү санагддаг байсан ч хичээсээр байгаад бүгд их сайн сурсан, орос хэлтэй, усны инженер мэргэжилтэй хүмүүс болоод, бөөн баяр сургуулиа төгсөж байжээ. Бас нэг асуудал нь барилгын болон гидротехникийн талын ном сурах бичиг бараг байгаагүй тул тухайн үеийн ЗХУ-аас сурах бичгээ авчруулдаг байжээ. Тавин жилийн уулзалтынхаа үеэр тэд Орос хэл анхлан сурахад хүнд шүү, гэхдээ сурдаг л юм даа, сурахгүй гээд яахав” хэмээн бахархалтайгаар хөгжилдөцгөөж байв.

Ангийн хамт олны 50 жилийн уулзалт

Ангийн төгсөгч Д.Балсанжав ярихдаа “1967 оны найман сард Хэнтий аймагт усжилтын конторын даргаар ажилласан. 1976 оны найман сард Говь-алтай аймгийн усны аж ахуйн удирдах газрын даргаар яамнаас томилогдож очоод тэнд дөрвөн жил ажилласан. Салбарын уралдаанд гурван удаа түрүүлж аймаг нь “Алтан гадас” одонгоор шагнуулсан юм. Одоо ингээд эргээд харахад тэр үед хөдөлмөрийн төлөө л явдаг байсан маргааш юу хийх вэ нөгөөдөр юу хийх вэ гэдгээ урьдчилан боловсруулна. Ингээд төлөвлөгөөнийхөө дагуу ажлаа хийгээд, аливааг бүтээхийн төлөө хамаг хүчээрээ зүтгэдэг байлаа. Одооны залуус тэгж зүтгэхгүй байгаа юм шиг харагддаг. Нийгэм өөр болоод тийм байх. Оюутан байхад бидэнд Должинжав, Дамдиндорж нарын Орос улсад сургууль төгссөн маш чадварлаг багш нар хичээл зааж өндөр мэдлэг олгож байсанд талархаж явдаг. Энэ багш нарын ачаар л бид Орос хэлийг сураад зогсохгүй, ном сурах бичгээ хүртэл төвөггүй уншдаг болсон. Биднийг анх элсэхэд МУИС маань ердөө хоёрхон байртай учраас хичээлийн байр хүрэлцдэггүй. Хичээл орчих хоосон байр олдвол хаана нь ч хамаагүй хичээлдээ ороод явдаг байсан. Гэхдээ ихэнхдээ МУИС-ийн хичээлийн хоёрдугаар байранд хичээллэдэг байсан. Харин нэгдүгээр байранд голчлон лабораторийн хичээлээ явуулдаг байлаа. Манай төгсөгчдөөс олон хүн амжилт гаргаж ажилласан. Аюуш, Балсанжав, Жалбаа, Баасанжав нарын туршлагатай хүмүүс усны конторын болон, нэгдлийн даргаар үр бүтээлтэй ажиллаж байсан. Анх манай ангид газар, газрын 30-аад хүүхэд элссэн санагдаж байна. Тэднээс шигшигдсээр 24 нь төгсөж байсан. Харин 50 жилийн ойгоороо уулзахад есөн хүн ирж байна даа бусад нь ч тэгээд ховоогийн жамаар бурхны оронд очсон байна даа” хэмээн нулимс унагаж байцгаасан. Ингэж ярих зуураа нээрээ манай ангийн дарга чинь Ц.Жалбаа байсан шүү дээ гээд өөдөөс нь хараад инээж байгаа нь өдий насалсан эр хүнийг илтгэх мэт ээ.

Харин ангийн дарга Ц.Жалбаагийн ажил, амьдралын тухай сонирхоход “Би Дорноговь аймгийн Алтанбулаг суманд төрсөн. 1953 оноос Зүүн баянгийн нефтийн үйлдвэрт өрөмдөгч, өрөмийн мастер хийсэн. Хийж байх хугацаандаа ЗХУ-руу явж нэг жил ажилласан. Түүний дараа нь 1964 онд МУИС-д гидро техникч мэргэжлээр ороод 1967 онд төгсөж байсан. Төгссөн даруйдаа Дорноговь аймгийн усны аж ахуйд даргаар ажиллаж, дараа нь усны аж ахуйн яаманд улсын байцаагч, улсын ахлах байцаагч хийж байгаад 1977 оноос 2003 он хүртэл Шарын голын усны аж ахуйн техникумд захирлаар ажиллаж байсан. Тэр үеийн залуус бол жинхэнэ хөдөлмөрийн төлөө л явж байсан даа” гэж байна.

Энэ ангийн Ц.Хэнзийн амьдрал их түүхтэй. Тэрээр Махкомбинатад ажиллаж, ажлынхаа хажуугаар оройгоор 12-дугаар дунд сургуульд суралцаж, дараагаар нь энэхүү их сургуульд орж, онц суран 240 төгрөгийн оюутны стипентээ 280 болгож авдаг байж. Ингээд усны инженер мэргэжил эзэмшин, мэргэжлээрээ үр бүтээлтэй ажиллаж байхдаа буюу 1976-1989 он хүртэл талийгаач Ш.Наранцацралт сайдтай хамт ажиллаж байсан гэнэ. Тэрээр сайд агсан Ш.Наранцацралтыг мэдлэгтэй, даруухан хүн байсан гэж онцолж байлаа. Харин 1989 оноос эхлэн сонирхлоороо гэрэл зураг авч, суралцаж, гэрэл зургийн студи нээж, олон жил үр бүтээлтэй ажиллан, Соёлын гавьяат зүтгэлтэн болжээ. Эдний ангийнхан энэ мэт ихэвчлэн дарга хийгээд явчихсан хүмүүс гэнэ.

Дадлага хийхээр задгай машинд суугаад явдаг байж. Тэгсэн чинь ангийн нэг хөвгүүн нь машины тэвшин дээр хүртэл ийш тийш алхан, зүгээр суудаггүй, хичээл дээр ч зүгээр суудаггүй байж. Түүнийгээ ангийнхан нь холхио хэмээн хочилдог байсан гэнэ. Одоо холхиогийн маань хөл нь өвдөөд холхиж чадахгүй болжээ хэмээн хөгжилдөцгөөж байв.

Д.ДОРЛИГЖАВ

Categories
мэдээ цаг-үе

Г.Пүрэвдагва: Эзнээ олсон, сайн уран бүтээл яван чангардаг юм байна

Увертюра”-ын ахлагч Г.Пүрэвдагватай ярилцлаа.

-Энэ жил “Увертюра” хамтлаг шинэ цомгоо гаргаж, 21 аймгаар аялан тоглолт хийсэн гээд уран бүтээлийн олз омог ихтэй байгаа. Харин одоогоор ямар уран бүтээл дээр ажиллаж байна вэ?

-“Увертюра” хамтлагийн хувьд энэ жил уран бүтээлийн олз омог арвинтай, сайхан байна. Бид Монгол бөхийн өргөөндөө бие даасан хоёр дахь “Монгол минь” хэмээх цомгийнхоо баярыг хийсэн. Үүний зэрэгцээ залуу малчдыг дэмжих аян өрнүүлсэн л дээ. Манай хамтлаг энэхүү аяны хүрээнд 21 аймгаар аялан тоглолт хийж “Монгол минь” цомгийн нээлтийн үеэр цугларсан орлогоо залуу малчдадаа хандив болгон өгсөн. Хандиваа аймаг бүрээс шалгарсан залуу малчдадаа мөнгөн хэлбэрээр бус, тус бүр тавин төлөг бэлэглэсэн. Залуу малчид маань баярласан талархсанаа илэрхийлсээр байгаад бид баяртай байна.

2019 онд манай хамтлагийн 10 жилийн ой болно. Иймд бид ойгоо угтаж энэ намраас шинэ уран бүтээлүүд дээрээ түлхүү ажиллахаар зэхэж байгаа. Тиймээс одооноос эхлээд төлөвлөгөөний дагуу ойдоо зориулсан ажлуудаа хийж эхлэх юм. Арван жилийн хугацаанд “Увертюра” хамтлаг юу хийж, бүтээсэн бэ гэдгээ тайлагнана гэж ойлгож болох юм. Харин уран бүтээлийн тухайд Монголд минь байдаг олон ястнууддаа зориулсан бүтээл хийхээр зэхэж байна. Ястнуудын онцлог, зан заншил, ахуй амьдралыг харуулсан уран бүтээлүүдийг хийе гэж зорьж байна. Одоогоор цаатнуудын тухай “Самгалдай” хэмээх дууг дуулахаар бэлтгэл ажилдаа орчихсон байгаа. Гэхдээ багагүй ярвигтай байх шинжтэй. Манай хамтлаг поп опера чиглэлээр дуулдаг шүү дээ. Тэгэхээр поп оперо чиглэлээр дуулдаг, дуурийн тавимал хоолойн дээр үндэсний, язгуур урлагийн шинжийг оруулах нь тийм ч амар биш юм. Гэхдээ мэдээж аль, аль хэв маягаа уусгаж, шигтгэж сайхан уран бүтээлүүд гаргах болно. Бид маш олон мэргэжлийн уран бүтээлчидтэй хамтарч судалгаа хийсний үндсэн дээр энэ ажлаа эхлүүлсэн. Цаашдаа захчин, урианхай, дарьганга гээд үргэлжлүүлээд явна.

-Өнгөрсөн онд “Надад үлдсэн найз” хэмээх мюзикл тавьж байсан. Төрийн соёрхолт, Гавьяат жүжигчин Ц.Төмөрбаатар тэргүүтэй жүжигчид оролцон тоглосон энэ мюзиклд “Увертюра” хамтлагийнхан ч багагүй жүжиглэх авьяастай гэдгээ харуулаад амжсан. Энэ мюзиклийнхээ тухай яриач?

-Жүжигчин байна гэдэг, жүжиглэх ур чадвартай байна гэдэг амаргүй. Гэхдээ бид Төрийн соёрхолт, Гавьяат жүжигчин Ц.Төмөрбаатар, моно жүжгийн чиглэлээр уран бүтээл туурвидаг Ц.Баясгалан гээд чадварлаг уран бүтээлчидтэй хамтарсан учраас маш их тус дэм болсон. Зохиолын хувьд орчин үеийн залуус руу чиглэсэн. Найз нөхдийн нандин холбоо, үерхлийн мөн чанар төдийгүй эх хүний үрээ гэсэн сэтгэл зэргийг харуулдаг. Үг, утга аялгуу зэрэг нь зохицож чадсан уран бүтээл болсон гэж ойлгож байгаа. Бид энэхүү “Надад үлдсэн найз” хэмээх мюзиклээ энэ ондоо дахин сэргээж тавих бодолтой байгаа.

-“Увертюра” хамтлаг анх хэрхэн байгуулагдаж байв?

-Бид 2005 онд Хөгжим бүжгийн коллежид дуурийн гоцлол дуулаачийн ангид орж байсан юм. Харин манай хамтлагийн Ганбаатар 2009 онд хамтлаг байгуулах санаа гаргасан юм. Ингээд нийлдэг дөрвөн найздаа хэлснээр хамтлаг маань байгуулагдсан. Манай хамтлаг эхлээд тавуулаа байсан л даа. Одоо нэг найз маань Багахангай дүүргийн Соёлын төвийн даргаар ажиллаж байгаа. Бид хамтлагаа байгуулаад найм, үерхэж, нөхөрлөөд 12 жилийг ардаа орхижээ. Хамтлагаа байгуулчихаад, оюутан ахуйн дэврүүн сэтгэлээр дүүрэн явах үед минь Хөгжим бүжгийн коллежийн Б.Сүхээ багш маань хамтлагийн нэр, уриалга, зохион байгуулалт, бүтэц зэргийг гаргаж байлаа. “Увертюра” гэдэг нь удирдтгал хөгжим, номоор бол өмнөх үг гэсэн үг. Аливаа зүйлийн эхэнд яваарай гэж энэ нэрийг өгсөн. Тиймдээ ч бид эхлэл нь байхын тулд мэрийдэг. Мөн байгуулагдсан цагаас минь эхлэн “Анир” студийн хөгжмийн найруулагч Алтанхуяг ах маань продюссероор ажиллаж байна. Төрийн соёрхолт, Гавьяат жүжигчин Д.Сосорбарам ах урлагийн хүний ёс зүй болоод ямар уран бүтээл дуулах, туурвих ёстой талаар зааж зөвлөдөг дөө. Ер нь анзаараад байхад биднийг хүрээлэн байгаа хүмүүс минь зөв залж чиглүүлж, бид ч өөрсдөө зөв зүйтээ нөхөрлөж ирсэн юм болов уу даа. Үүнд их баярлаж явдаг юм.

-Яагаад поп опера чиглэлээр дуулах болсон юм бэ?

-Биднийг оюутан байх үед поп опера чиглэлээр дуулдаг Нюьанс”, “Классик жем” зэрэг хамтлагууд их гоё гарч ирж байсан. Тиймээс бид тэдэн шиг чадварлаг хамтлаг болохыг хүссэн. Одоо үзэгч, сонсогчид маань их гоё хүлээж авдаг болж байна. Мөн энэ чиглэлээр болон бидний дууг дуулдаг уран бүтээлчид, хамтлагууд бий болжээ. Тухайлбал, Өмнөдмонголд “Жалам хар”, “Адуучин” зэрэг хамтлагууд байдаг. Биднийг очиход зорин ирж уулзаж байлаа. Мөн Улан-Үдэд манайхтай адил стилиэр дуулдаг төдийгүй “Жамаас”, “Тэнгэрийн хүү”, “Өнө мөнх орон” зэрэг дууг минь дуулдаг юм билээ. Түүнчлэн 21 аймгаар аялан тоглолт хийгээд явж байхад ч тийм хамтлагууд таарч байсан. Үүнд бид их баяртай байгаа. Арван жилийнхээ ойн босгон дээр их сайхан хүрээлэлтэй болжээ гэж ойлгож байгаа юм.

-Хамгийн анхны уран бүтээл тань ямар дуу байсан бол?

-Чингис хааны одонт, Төрийн шагналт, УГЗ Б.Шаравын аялгуу, Л.Өлзийтөгсийн шүлэг “Өнө мөнх орон” дуу бол бидний анхны уран бүтээл л дээ.

-“Жамаас” дууг сонсогчид одоо ч сонсох дуртай байдаг. Энэ уран бүтээл хэрхэн бүтэж байв даа?

-Манай хамтлагийг дуулахаас хоёр жилийн өмнө “Жамаас” дууг Д.Сосорбарам ах дуулж байсан. Харин 2011 онд Д.Сосорбарам ах та хэд энэ дууг дуулвал яасан юм гэсэн. Үүнээс өмнө Со ахтай хэд, хэдэн уран бүтээл дээр хамтран ажиллачихсан байсан л даа. Ингээд 2012 онд “Удиртгал” нэртэй цомогтоо оруулсан юм. Тухайн үед бид нар “Хөгжмийн найруулга нь гоё юм, үг нь даанч хүнд юм. Со ахад өөрт нь их зохидог шүү” гэх мэтийн юм яриад л явж байлаа. Гэтэл цомогтоо оруулснаас хойш хүмүүст маш сайн хүрч эхэлсэн. Эзнээ олсон, сайн уран бүтээл яван чангардаг юм байна. Бид одоог хүртэл хаана ч дуулсан сонсогчид маань маш сайхан хүлээж авдаг.

-Энэ хугацаанд “Удиртгал”, “Монгол минь” нэртэй хоёр цомог гаргасан байна. Үүнээс харахад ихэнх уран бүтээл тань эх орны сэдэвтэй байх шиг санагддаг…

-Тийм шүү. Манай хамтлагийн дийлэнх уран бүтээл эх орны сэдэвтэй байдаг. Багахан хэсэгт эхийн тухай дуу багтдаг юм. Харин дуучдад ихэвчлэн хайрын тухай дуу байдаг бол манай хамтлагт нэг ч хайрын дуу бас аавын тухай дуу байдаггүй юм билээ. Бидний зүгээс хайрын сэдэвтэй дуу зохиож өгөөчээ гэсэн саналыг уран бүтээлчдэдээ тавьсаар л байгаа. Гэхдээ гадна дотны, хөдөө орон нутгийн хөгжмийн зохиолчид, яруу найрагчаас уран бүтээлийн багагүй санал ирдэг. Тэр дунд ихэвчлэн эх орны сэдэвтэй дуунууд байгаа юм.

Ямартай ч гадны орнуудад аялан тоглолт хийгээд явж байхад тэнд ажиллаж, амьдардаг монголчууд эх орны сэдэвтэй дуунуудыг минь сонсоод маш их огшдог. Тоглолт эхлээд удаагүй байхад л уйлдаг шүү. Бидний хувьд ч уран бүтээлээ хүний сэтгэлд хүртэл дуулахын тулд маш их хичээдэг дээ. Ер нь манай хамтлаг уран бүтээлдээ тоо гэхээсээ илүү чанарыг эрхэмлэдэг юм. Гэхдээ сүүлийн үед сайн, муу нь ялгагдахгүй маш олон дуучид гарч ирж байна. Сошиалаар болон фм-үүдээр үй зайгүй дуугаа цацаад л гаргах болж. Харин онцлууштай нь манай үзэгч, сонсогчид урлагийг ойлгодог, мэдэрдэг болсон байна. Хэн нь ам бариад, муу уран бүтээл хийгээд байгааг ялгаж, салгадаг болжээ. Үүнд их баярлаж байгаа.


Categories
онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Багш, эмч нарыг авлига авдаг гэж донгосох нь дэмий хэрэг

Багш нарын ажил хаяна гэж гомдоод байгаа нь зөв. Эмч нарыг ч энд орхих хэрэггүй. Энэ хоёр мэргэжлийн хүмүүсийг нэг үгээр тодорхойлъё гэвэл тэд буянтнууд юм. Хүний хүүхдийг хүн болгохын төлөө багш нар цаг наргүй хөдөлмөрлөдөг бол хүний амь насыг аврах, ачлахын төлөө эмч нар өдөр шөнөгүй зүтгэдэг. Олон улсад хүлээн зөвшөөрөгдсөн, нийгэмд хамгийн үнэ хүндтэй гурван мэргэжил байдаг юм. Тэр нь багш, эмч, цагдаа. Монголд эсрэгээрээ энэ гурван мэргэжлийн хүмүүсийг зүхдэг, бүр төрөөс нь цалин хөлс хасах танах болохоороо эдгээр мэргэжлүүд рүү эхлээд дайрдаг. Одоо сургууль, цэцэрлэгийн улирал эхэлж байна. Хүн бүрийн амнаас хүүхдийн сургууль, цэцэрлэг гэсэн үгс гарч байна. Зунжингаа хорхог боодгон дунд биеэ гамгүй эдэлсэн монголчууд эмчийн үүдэнд дугаарлаж эхэллээ. Хүүхдийн чинь сургуулийн өмнөх зам дээр цагдаа зогсож байвал жаахан санаа амардагаа монгол хүн та өөрөө анзаардаг уу. Цэцэрлэгийнх нь хажуугийн замын хөдөлгөөнийг зохицуулж зогсоо замын цагдаа нүдэнд дулаахан харагддагийг мэдэрдэг үү, мэдрэхийг хүсдэггүй юу. Энэ бүгдтэй монголчууд минь одоо эвлэр. Олны дунд цөөн хэсэг нь саар байдаг нь хорвоогийн жам. Тэр бүгдийг бусдад нь битгий нялзаа. Ер нь бол нялуурч байгаа юм биш эмч, багш, цагдаа гурвыг хүндэтгэж амьдаръя. Амьдрах гэдэг тийм сайхан зүйл биш. Хэзээ нэг өдөр хэцүү хатууг үзүүлдэг хорвоо. Тэр үед та эмчид л очно. Хүн үр хүүхдийнхээ төлөө л амьдардаг. Тэднийг чинь сайн сайхан амьдралын замд хөтөлдөг ганц хүн нь багш нар. Ардчилсан нийгэм ард түмэндээ ганцхан л баталгаа өгдөг. Тэр нь аюулгүй орчинд ажиллаж амьдруулах. Түүний баталгаа нь хууль сахиулагчид. Ийм л юм.

Өнөөдрөөс эхлэн багш нар цалин хөлсөө нэмэгдүүлж, нийгмийн баталгаагаа шаардан жагсах тухай мэдээлэл хүчтэй цацагдаж эхэллээ. Эмч нар ч жагсах хэрэгтэй. Энэ хэдэн эмч, багш нар чинь ингэж л тэмцэхгүй бол үнэндээ тартагтаа туллаа шүү дээ. Салбарынх нь хоёр яамны байж байгаа царайг хар. Монголын Засгийн газрын бүтэц дэх хамгийн шоовдорлогдсон, сүүлд хаягддаг яамдууд.

Үнэнийг хэлэхэд багш, эмч нар бол өнөөдрийн монголын нийгмийн хамгийн ядуу хүмүүс. Тэгсэн хэрнээ ямар ч завгүй хүмүүс. Амьдралынхаа ихэнх цагийг тэд дөрвөлжин байшин дотроо, цайных нь газраас хуушуур, бууз зээлж идэн хөдөлмөрлөж өнгөрөөдөг. Эд нар маань зөвхөн өөрсдийгөө золиосолж байгаа хүмүүс бас биш нь харамсалтай. Өөрсөд дээрээ ар гэр, үр хүүхдээ давхар золиослодог. Хамгийн сурлага тааруу, хувцас хунартаа анхаарах боломжгүй хүүхдүүд багш, эмч нарын үрс байх нь элбэг. Энэ бол амьдралын үнэн шүү. Яагаад гэвэл таван завгүй байдаг багш, эмч ээж аавууд маань өглөөнөөс шөнө хүртэл бусдын хүүхдийн төлөө, бусдын эрүүл мэндийн төлөө зүтгэдэг учраас тэр. Харин ар гэрт нь хүүхдүүд нь дүү нараа хараад, хоолыг нь бэлдэж, хувцсыг нь угааж аав ээжээ орлон байдаг. Тэднийг хичээлээ хий гэж хэлэх хүн байдаггүй, хэн ч тэднийг анхаардаггүй. Ингээд л байж байдаг тэднийг эмч, багш ээж аавынхаа золиос болсон үрс гэхгүй өөр юу гэх юм. Үнэхээр харамсалтай.

Ийм л орчин нөхцөлд, ажил дээрээ амьдралынхаа дийлэнх цагийг өнгөрөөж, ухамсарт амьдралаа зориулж байгаа багш, эмч нарт зарим нэг эцэг эх баярласан сэтгэлээ илэрхийлэн ганц шоколад өгөх, эмч нарт ганц халуун савтай цай дөхүүлэх, өндөр настай ээжийнх нь хагалгааг амжилттай болгох гэж бүтэн дөрвөн цаг халуун цус үнэрлэн чилийтэл зогсож, хүн мэс хоёрыг эвцэлдүүлэн амийг нь аварсны төлөө “Та таксидаад харьчихаарай, замдаа сүү аваад ороорой” гээд таван төгрөг сэтгэлээсээ өгөх нь тэгээд авлига юм уу. Иймхэн юмны төлөө тэднийг авлига авлаа, муусайн авлигачид гэж орилоод байх шаардлагагүй. Ингэж байгаа хүмүүст битгий донгос гэж хэлмээр байна. Эмч, багш гэж хоёр хүн байхгүй бол хүний нийгэм яаж урагшлах юм. Эдгээр хүмүүс байхгүй бол энэ хорвоо ирж яваа цаг хугацаанд юу болж хувирах вэ. Энэ талаас нь хармаар байна, тэднийг ойлгож тусламаар байна, хүмүүсээ. Янз бүрийн авлигын судалгаа хийж хамгийн эхэнд нь эмч, багш нарыг оруулдагаа больчихмоор байна. Тийм судалгааг шууд урж хаях хэрэгтэй.

Багш, эмч нарын тоог маш олноор нэмэх хэрэгтэй байна. Бүгдийг нь ээлжтэй болгоё, цалинг нь маш өндөр болгоё, ажиллах орчныг нь онцгой сайжруулъя, эмч нарт лиценз олгох гэж махыг нь зулгаадагаа болъё. Эрх биш номын дууг нь арваад жил сонсож, цаашид энэ мэргэжлээрээ эргэлт буцалтгүй ажиллая гэж шийдсэн хүмүүс эмчийн ажилдаа үнэнч үлддэг гэж ойлгодог. Чадахгүйнүүд нь тэгсгээд өөр зам хайдаг юм билээ. Дээр нь тэд чинь тангараг өргөсөн хүмүүс шүү дээ. Тангараг өргөсөн эмч хүн хүний амь насаар тоглохгүй нь тодорхой байлгүй. Мөн багш нарт “Зөвлөх багш” энэ тэр гэхчилэн бас л лицензийн хэлбэртэй олон янзын эрх олгодог асуудлууд бас байна. Тэдэнд ажлынх нь үр дүнгээр шууд л олго. Олгодог сайн стандарт хуулийн хүрээнд тогтоож өг. Ямарч багш хүн хүүхдүүдэд “Та нар бол Монголын ирээдүй шүү” гэсэн үзэл санааг оюун санаанд нь ягштал суулгаж өгдөг. Энэ бол гайхамшигтай үнэ цэнтэй зүйл. Зөвхөн үүнийх нь төлөө монголын мянга мянган сурган хүмүүжүүлэгч багш нартаа монголчууд мэхийн талархах ёстой, монголын төр гүн хүндэтгэлтэй хандах ёстой. Ингэхэд л болно.

Стандарт гэснээс эмч, багш нарын алинд ч байсан тэдний хувь хүнийх нь зан араншин, төлөвшил, ёс суртахуунд найдах бус хуулиар зааж өгсөн сайн стандартыг л тэдний ажлын байранд бий болгочих хэрэгтэй. Тэр стандартын дагуу тэд ажиллаж хөдөлмөрлөх ёстой. Олон улсын жишиг ч ийм байдаг. Өндөр хөгжилтэй, ардчилсан улс орнууд ямар байдаг гэхээр нийгмийн бүх салбартаа, бүх шатандаа хамгийн сайн стандартыг тогтоож чадсан стандарт улс орнуудад байдаг. Ягштал мөрдөж буй стандартын дагуу л эмч, багш нарт тэр лицензүүдийг нь саадгүй олгож, нийгмийн баталгааг нь хангаж, цалин хөлс, нэмэгдэл … өөр юу байдаг юм, бүгдийг нь стандартын дагуу хийгээд явахад эмч, багш нарын маань нийгмийн баталгаа бүрэн хангагдана.

Эмч хүн цаг үргэлж сэтгэл санаа нь түгшүүртэй, дарамттай явдаг. Ийм нөхцөлд 32 жил ажилласан эмч өнөөдөр 540 000 төгрөгийн цалин авч байгаа нь эмгэнэл юм. Хүний амьдралын ээдрээтэй цаг мөчид зөв бурууг дэнсэлдэг шүүх, прокурорын цалин хэдэн сая болчихоод байхад хүний үхэл амьдралын зааг дээр ажилладаг эмч нарын цалин 500 мянга байх нь шударга ёсонд нийцэх үү. Хүний амьдралын утга учир болсон үр хүүхдийнх нь ирээдүйг гэрэлтүүлж өгдөг багш нарын цалин 500 мянга хүрэхгүй, үгүйтэй байх нь зөв үү. Энэ үгийг Монголын төр засагт зориулан чангаар хэлж байна. Багш нар маань ажил хаях юм байна. Дэмжиж байна. Та нарын цалинг нэмэх нь зөв өө, зөв. Өнөөдрийн төр засгийн хамгийн зөв шийдвэр энэ болно.

Categories
мэдээ цаг-үе

Тас шувуунд шүүрүүлсэн АНЧИН

Анчин хүний амьдралд тохиолддог аль хөгтэй явдлыг хэлж барахав. Тэртээ тавиад оны үед Агвааны Чойжамц гэдэг анчинд тохиолдсон нэгэн аймшигт явдлын талаар энд өгүүлэхийг зорилоо. Түүний хүү Ч.Гантөмөр энэ түүхийг надад ерээд оны үед хуучилсан бөгөөд бид 1980 онд ЦЕДС-ийг хамт дүүргэсэн цэргийн андууд юм. Тэрбээр Зүүнбаянгийн дивизэд, мөн “Оргил” рашаан сувилалд цөөнгүй жил аж ахуйн ажил эрхэлж байсан бэлтгэл ахмад гэдгийг тодотгоод аавынх нь намтар түүхээс эхлээд цухас өгүүлье!

Хэнтий аймгийн Дадал сумын нутаг “Цагаан булаг” гэдэг газар 1921 онд мэндэлсэн Чойжамц гуайн аав Агваан нь 1918 онд Читийн зүгээс нүүдэллэн ирж суурьшин тариа ногоо тарьж, дархан мужааны ажил хийж амьдардаг хүн байжээ. “Цагаан булаг”-ийн баруун хөндийг нутгийн зон олон “Агваан хөндий” гэж өдгөөг хүртэл уламжлуулан нэршин үлдээжээ. Хүний ганц хүү А.Чойжамц бас хүний ганц охин Бааван Дуламжавтай гэр бүл болж 13 хүүхэд төрүүлж өсгөсөн нь “Ганцаас газар дүүрдэг” гэгчээр ач, гуч нартайгаа нийлээд өдгөө 100 шахам болж үржжээ. Өвгөн анчныг залгамжилсан “Бааван шар” хочтой том хүү Ч.Намсрай нь 70 гаруй анч нохойгоо дагуулан Дадалынхаа Ян сарьдгийг хэгжин, эрийн хийморио сэргээж яваа нэгэн гэнэ. Хүү Ч.Мөнхчулуу нь Дорнод аймгийн Цагаан-Овоо сумын нутагт 800 гаруй адуугаа адгуулан маллаж яваа “Мянгат малчин” аж. Бас нэг хүү нь ЭМШУЯ-нд дээгүүр алба хашдаг, бусад хүүхдүүд нь улс эх орондоо үр бүтээлтэй хөдөлмөрлөж, ихэнх нь хувийн мал аж ахуйгаа өсгөн үржүүлж, сайн сайхан амьдарцгааж байна. Энэ бүхэн нь өвгөн анчин А.Чойжамц, түүний гэргий Бааван Дуламжав нарын үр хүүхдүүдээ зөв хүмүүжүүлсэн ач гавьяа гэж хэлэхээс яахав. А.Чойжамц гуай нэгдэл, нийгмийн олон зуун мал хариулахын зэрэгцээ нутаг усандаа үе дамжин яригдах гавьяатай анчин хүн байжээ. Хэнтийн нурууны зүүн тал, Онон, Балж, Хэрлэнгийн дагуух үзэсгэлэн төгөлдөр их ой хөвчид байхгүй ан амьтан гэж үгүй. Хэдэн хоногоор дамнан явах хөвчийн их тайгад ан бүрийг төрөл төрлөөр нь барихад уйгагүй сургасан анч ноход нь, унаан дээрээсээ буудахад үргэж цочихыг ч мэддэггүй ухаант хурдан хүлгүүд нь, өөрийн гараар урласан хат сайтай том балиусан хутга, ханийнх нь шөрмөсөн утсаар ширж өгсөн, барагтай юманд ханзарч урагдана гэж үгүй баавар арьсан дээл, гутал нь хөвчийн хөх анчинд үнэнч хань нь болж хэдэн арваныг элээжээ …

Нэгэн мянга есөн зуун тавин дөрвөн оны тэр нэгэн өдөр анчин А.Чойжамц анч хурдан нохдоо дагуулан Онон, Балжийн уулзвар асга хадтай ууландаа гөрөөлөхөөр морджээ. Их сарьдагийн оройгоос зүг бүртээ дуран авайгаа сунган суутал тэртээ доорхи халиурсан шигүү өвсөн дотор ямар нэгэн амьтан бүртэлзэн хөдлөхийг хараад овоо, хараагаа чиглүүлэн шийрлэв. Шийрлэсэн хараанаасаа шилрүүлж үзээгүй анчин мөнөөх газар хүрч очтол гэнэт сүр сархийсэн чимээ анирдаж, ямар нэгэн амьтан дал мөрөнд нь хүчит хумсаа шигтгэн яахын ч завдал өгөлгүй агаарт дүүлэн нисэх нь тэр. Чухам юу гээч болж байгааг ч ухаарах сөгөөгүй хэсэг хугацаанд ухаан нь балартжээ. Тэгээд төд удалгүй сэргэтэл яг л үлгэрт гардаг шиг тэртээ доор ой мод ногоорон, ус мөрөн цэнхэртэн байх нь аймшигтай. Ямар боловч аварга том шувууны далавч дэвж байхыг хараад чухам юунд шүүрүүлснээ төсөөлөхтэйгээ болов. Хашир анчин юу эсийг сэтгэх билээ, бүсэн дэх том балиусан хутгаа сугалж авчээ. Гэхдээ хамаагүй дүрж болохгүй. Хэрвээ тэгвэл амь гарахгүй гэдгээ ухаарч, шувууныхаа хэвлий хавьд хэд хэдэн удаа зөөлхөн дүрж орхив. Нөгөө шувууны хүч сааран аажим аажмаар доошилж эхэлжээ. Буух боломжтой цагаандуу газрыг харж байгаад шууд л хүзүүн тус газарт нь цавчиж эхэлтэл цус садран, нүүр, хувцсыг нь бялгадаж, мөнөөх аварга том шувууны хүч сааран хоёр тийшээ далбилзан явсаар нэг юм газардаж, нэвсийсэн хар далавч нь орчин тойрныг нэлэнхүйд нь бүрхэн даран унажээ. Хүнд хар далавчны дороос арайхийн зуларч гарч ирсэн А.Чойжамц гуай эсэн мэнд байгаадаа учиргүй ихээр баярлаж, амь тавин тийчилж байгаа тас шувууг орхин шөнө дөлөөр гэртээ ирж, сонссон хүн итгэмгүй аймшигт тохиолдлоо ярьж, хот айлыг сандралд оруулжээ. Мөн ч олон жил мөн ч олон амьтны аминд хүрсэн хашир анчны үгэнд итгэж ядсан Баастын Раднаа тэргүүтэй хэдэн хүн маргааш нь нөгөө газарт хүрч очиход хушуугаа тас буудуулж, гэдсэндээ хутгалуулж, хүзүүгээ талд нь ортол огтлуулсан аварга том тас шувуу үхсэн байхыг хараад сая л нэг юм үнэмшицгээв. Борвондойн Балжинням гэдэг өндөр шар буриад далавчийг нь хэмжиж үзээд “Гурван алд гарантай байна” гэж тогтоогоод зогссонгүй, нэгэнт цоорсон гэдсийг нь хүү татан хагалахад хуйхтайгаа хүний толгой, хүний дунд чөмөгний яс зэрэг зүсэн бүрийн юм ходоодноос нь гарч, тэнд очсон хүмүүсийн огиудас, хүйдсийг нь төрүүлж байсан ажээ. Ийнхүү анчин хүний амьдралд тэр бүр тохиолдоод байдаггүй ийм нэгэн аймшигтай бөгөөд хөгтэй явдал Улсын тэргүүний анчны болзлыг гурван удаа хангасан Агвааны Чойжамц хэмээх буриад баавайд тохиолдсон үнэн түүхийг ямар ч хачир чимэггүйгээр өгүүллээ.

Сэтгүүлчийн зурвас: Олон амьтны амийг хороосон хүнд монголчууд тийм ч дуртай байдаггүй. Тэгээд ч “Нүгэлт хар гөрөөчин” хэмээн нэрлэж энэ хорвоогоос буцах эцсийн замыг нь ч сайнаар төсөөлдөггүй билээ. Энэ төсөөллөөр бол А.Чойжамц гуайн насан эцэслэлт тийм ч таатай бус байх байсан биз ээ! Гэтэл өвгөн анчин ямарч хууч өвчингүй, бие лагшин нь тунгалаг байсан төдийгүй ганц удаа ч болов “Ёо” гэж хэлж үзэлгүй байсаар 1984 онд хадан гэртээ оджээ. Энэ тухай хүү Ч.Гантөмөр нь тэр өдрийн өглөө эрт, аав маань “Надад нэг сайхан тарваганы боодог хийгээд аль” гэж хэлсэн юм. Өглөөний гараан дээрээс гурван ч тарвага цааш нь харуулж, олуулаа байсан болохоор гурвууланг нь боож нэгийг нь аавд өгсөн. Аав бараг ихэнхийг нь зооглочихоод биднийг “Нөгөө байшиндаа орцгоо. Битгий их дуу чимээ гаргаад бай. Би жаахан амармаар байна гэж хэлээд орондоо ороод хэвтсэн юм. Бид ч тус тусын ажил үүргээ хөөн бараг хоёр цаг гаруйн хугацаа өнгөрсөн байх. Манай ах ойр зуурын юм авахаар аавын амарч байсан байшинд ортол аль хэдийнэ энх амгалангийнхаа орондоо оччихсон байсан юм даа. Зүв зүгээр байсан хүн чинь ганц ч үг хэлэлгүй явчих чинь үлдсэн бидэндээ хэцүү л байдаг юм билээ” гэж ярьсан юм.

МЗЭ-ийн шагналт, зохиолч, сэтгүүлч Гомбын БААТАРНУМ

Categories
онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

“Монголыг модоо барих эсэхийг МАН-ын бүлэг л шийднэ” гэж “Өдрийн сонин”-д өгүүлжээ

“Өдрийн сонин”-ы даваа гаригийн дугаар хэвлэгдэн гарлаа.

“Танайд өнжье” булангийн сэтгүүлчид “Удам дамжсан зургаа дахь үеийн бөх улсын арслан Ө.Эрдэнэ-Очирынд зочилжээ.

Хөвсгөл аймгийн Рашаант суманд теннисний бөмбөгийн хэмжээтэй мөндөр орж, нэг хүн амиа алдсан тухай тэргүүн нүүрт мэдээлжээ.

УИХ дахь МАН-ын бүлгийн дарга Д.Хаянхярваа: Монголчууд бидэнд эв нэгдэл юу юунаас чухал байна гэж “Улс төр” нүүрт ярив.

“Баримт, үзэл бодол” нүүрт “Монгол модоо барих эсэхийг МАН-ын бүлэг л шийднэ” хэмээн өгүүлжээ.

Төв аймгийн Сүмбэр сумын нутаг Баруун тахилгат уулын энгэрт “Альтайр гоулд” компани алт олборлох ажлаа эхэлсэн гэнэ. Тус уурхайн ашиглалтын талбайд малчдын өвөлжөө, тариалангийн талбай хамрагдаад байгаа тухай “Баримт, үйл явдал” нүүрт мэдээлсэн байна. “Альтайр гоулд” компани Сүмбэр сумын хаяанд өвөлжөө, тарианлангийн талбайд алт ухах гэж байна” нийтлэлийг долдугаар нүүрээс хүлээн авна уу.

“Дэлхийн мэдээ” Оросын Сургут хотод алан хядагч халдлага үйлдсэн тухай онцолжээ.

Ахмад нэвтрүүлэгч Б.Шатархүү “Москвагийн олимп, монгол хүн сансарт ниссэнийг дамжуулснаа азтай тохиолдол гэж боддог” хэмээн дурссан байна.

“Спорт” нүүрт Монголын спорт авиралтын холбооны Удирдах зөвлөлийн гишүүн Д.Анхболд “Зургаан метр хананд авирахад гүйлтийн зам дээр 30 минут гүйсэнтэй тэнцэхүйц калори шатаадаг” гэж сонирхуулжээ.

“Хятад судлаач Александр Габуевын “Хятадын дэд бүтцийн хөрөнгө оруулалтын мега төсөл үнэгүйдэж байна” тоймыг “Тодорхойгүй торгоны зам” гарчигтайгаар хүлээн аваарай.

Дэлгэрэнгүй мэдээллүүдийг уншихыг хүсвэл дараах линкээр бүртгүүлж уншина уу. https://admin.dnn.mn/plugins/news/login/

Эдгээр болон бусад цаг үеийн мэдээ мэдээлэл, ярилцлагуудыг “Өдрийн сонин”-ы даваа гаригийн дугаараас уншаарай.

Эрхэм уншигч та, манай сонины өнөөдрийн дугаарыг “Монгол шуудан” компанийн нийслэл Улаанбаатар дахь 35 салбар, “Түгээмэл” шуудан, “Улаанбаатар”, “Скай” шуудангийн салбаруудаас очиж авч болох ба сонин борлуулах бүхий л цэгүүд, Хэвлэлийн биржээс худалдан авах боломжтой юм. Мөн “Мөнгөн завъяа” дахь сонин борлуулах цэг, Сансрын үйлчилгээний төв дэх сонин борлуулах цэг, Хан-Уул дүүргийн 19 дүгээр хорооллын үйлчилгээний төвд байрлах сонин борлуулах цэг, Саппорогийн “Миний дэлгүүр” дэх сонин борлуулах гол гол цэгүүдээс худалдах авч болохыг дуулгая. “Өдрийн сонин”-ы өөрийн байранд ирж худалдан авч бас болно.

“Өдрийн сонин”-той холбоотой бүхий л мэдээллийг Мэдээлэх эрхийн утас 19001987-гоос лавлаж болох ба захиалга өгөхийг хүсвэл 9911-2954, 8811-1375 дугаарт холбогдоно уу. Хэрэв цахим хэлбэрээр нь захиалахыг хүсвэл 88071920 дугаарт холбогдож дэлгэрэнгүй мэдээллийг лавлаарай.

“ӨДРИЙН СОНИН” ӨГЛӨӨ БҮХЭН ТАНТАЙ ХАМТ

Categories
мэдээ нийгэм

ОХУ-аас Монголд цахилгаан эрчим хүч нийлүүлэх саналыг танилцуулна

цахилгаан эрчим хүч нийлүүлэ зурган илэрцүүдОХУ-аас Монгол улсад цахилгаан эрчим хүч нийлүүлэх саналыг удахгүй боловсруулж дуусгаад ирэх аравдугаар сарын 1-нд Москвад танилцуулахаар болжээ. Гусиноозерская цахилгаан станцаас эрчим хүч нийлүүлэх уг саналыг ОХУ-ын Эрчим хүчний яам, Буриадын Бүгд Найрамдах Улсын засгийн газар хамтран боловсруулж байгаа гэнэ.

Саналд шаардлагатай хөрөнгө оруулалт, нийлүүлэх эрчим хүчний хэмжээ, үнэ тариф, Буриадын өөрийн эрчим хүчний хэрэглээтэй уялдуулан хийх параметрын өөрчлөлтүүд зэргийг багтаах аж.

Наймдугаар сарын 4-нд Буриадад зочлохдоо ОХУ-ын ерөнхийлөгч Владимир Путин Байгал нуурын экологийн асуудлаар ярилцаж, Сэлэнгэ мөрний урсгал дээр усан цахилгаан станцын байгуулахын оронд Оросоос Монголд эрчим хүчийг нийлүүлэх боломжийг судлахыг Эрчим хүчний сайддаа даалгасан юм.

Энэ үеэр Буриадын засгийн газрын тэргүүн Алексей Цыденов Буриадаас Монгол улсад эрчим хүч нийлүүлэх боломжтой талаар мэдээлж байжээ. Тэр “Бид цахилгаан эрчим хүчний илүүдэлтэй байгаа. Гусиноозерскаягийн станц бүрэн ашиглалтгүй байна. Урьдчилсан байдлаар тооцож үзэхэд өрсөлдөхүйц үнэ тариф гарсан. Тиймээс Эрчим хүчний яаманд үүрэг өгч, албан ёсны санал бэлдэхэд хамтран ажиллуулахыг бид хүсч байна” хэмээн ерөнхийлөгч Путинд танилцуулж байсан юм.

Categories
мэдээ нийгэм

Малын өвчлөлгүй нутгаас мал, мах экспортлоно

Малын өвчлөлгүй нутаг зурган илэрцүүд

Засгийн газар мал, мах бэлтгэж, экспортлоход анхаарч, хэд хэдэн улс оронд гаргаж эхлээд байна. Мах бэлтгэх үйлдвэрийн үйл ажиллагааг сайжруулах, мах бэлтгэдэг хүмүүст Засгийн газар дэмжлэг үзүүлнэ.

Мөн малын өвчлөлгүй нутагт тусгай бүс тогтоож, малчдаас худалдаж авсан малаа тэнд тусгаарлаж, энэ эрүүл бүсээс мал, мах экспортлох ажлыг хийхээр төлөвлөж байгаа. Малаа эрүүл байлгах, өвчин гарахаас урьдчилан сэргийлэх нь малчдын үүрэг.

Орон нутгийн удирдлагууд малчдын ийм хариуцлагыг нэмэгдүүлэхэд зөвлөгөө зөвлөмж хүргүүлж, тусалж дэмжиж ажиллах ёстой гэдгийг Ерөнхий сайд тэмдэглэлээ.