Month: July 2017

Зам тээврийн хөгжлийн дэд сайд Б.Цогтгэрэлтэй ярилцлаа.

---

-Өнөөдөр (өчигдөр) МИАТ компани Улаанбаатар-Пусаны чиглэлд анхны нислэгээ хийлээ. Үнэ тарифийн хувьд ямар байх бол. Нислэгийн тасалбар хямдарлаа гээд байгаа шүү дээ?

-2016-2020 онд Төрөөс иргэний нисэхийн талаар баримтлах бодлогын бичиг баримтад нислэгийн тоог нэмэгдүүлэх, өрсөлдөөнийг дэмжих замаар үнэ тарифийг бууруулахаар заасан тул энэ хүрээнд яам анхаарал хандуулан ажиллаж байгаа. Өдрөөс өдөрт өсөн нэмэгдэж буй гадаад валютын ханшийн савалгаа хүндрэл үүсгэж байгаа ч МИАТ компани өнөөдрийг хүртэл нислэгийн тасалбарын үнээ нэмэгдүүлээгүй. Манай орны хувьд өвөл онгоцоор зорчих хүмүүсийн тоо багасч зун нь нэмэгддэг улирлын онцлогтой. Зуны дэлгэр цаг ирсэнтэй холбогдуулан нисэх онгоцны тасалбар ховорддог нь иргэдийн дунд бухимдал үүсгэх шалтгаан болдог. Өмнө нь Пусанаас нислэг хийж байсан бол МИАТ компани нислэгтэй болчихоор тасалбар олдохгүй, тасалбарын үнэ өндөр байх зэрэг асуудлууд багасна.

-Ер нь нислэгийн үнийг хэрхэн яаж тогтоодог юм бэ?

-Нислэгийн 26 төрлийн үнэ байдаг. Тасалбарыг хэзээ захиалж байгаагаас шалтгаалан үнэ өөр өөр байгаа юм. Манайхан гадныхан шиг бүтэн жил, хагас жилээр нь ажлаа төлөвлөчихөөд ядаж гурван сарын өмнө тасалбараа авчихбал илүү хямд үнээр үйлчлүүлэх боломжтой. Гадныхан ингэж ажлаа эртнээс төлөвлөдөг болохоор санхүүгийн дарамт ч бага байдаг. Монголчуудын хувьд цагийг нь тулгаж байгаад тасалбараа захиалдаг тул үнэ өндөр байгаа юм. МИАТ компани Пусан-Улаанбаатар чиглэлийн анхны нислэгээ хийлээ. Дахин хэлэхэд манайхан нислэгийн тасалбараа эртхэн захиалчихвал эдийн засгийн хувьд хэмнэлттэй шүү.

-Манай нислэгийн тасалбар яагаад ийм өндөр байдаг юм бэ. Хэд хэдэн орон руу явчих мөнгөөр нэг улс руу л явж байна гэх шүүмжлэл байдаг. Та хэд хоногийн өмнө нислэгийн тийз 20-40 хувь хямдарна гэж байсан. Энэ ямар учиртай юм бэ?

-Нэг зорчигчийн үнэ олон зүйлээс шалтгаалдаг. Тухайлбал, даатгалууд, нисэх буудлуудын такс, агаарын навигацийн хураамжууд, кабинд үйлчилж буй үйлчилгээний зардал, шатахуун гээд бүх төрлийн үйлчилгээ нэг цэгт төвлөрч зорчигчдод хуваагддаг юм. Нэг зорчигийн үнийн задаргааны судалгааг нислэгийн бүх компани хийдэг. Тэр хүрээндээ энэ зардлуудаа хэмнэхийг боддог. Иргэний нисэхийн салбарт үйл ажиллагаа явуулдаг байгууллагууд энэ зунаас эхлэн үнээ бууруулах тал дээр арга хэмжээ авна. Орон нутагт нислэг үйлдэж буй Хүннү эйр, Аэро Монголиа компаниуд тасалбарынхаа үнийг 20-40 хувь бууруулах боломжтой гэдгээ зарласан.

Олон улсын чанартай нислэгүүдийн хувьд агаарын харилцааны хэлэлцээний хүрээнд тухайн оронтой ярилцан шийдэгддэг. БНСУ-ын Элчин сайдын зөвлөх Ким Тэ Уг гуай “Энэ сарын 28, 29-нд агаарын харилцааны хэлэлцээ болно. Хэлэлцээний дүнд ахиц дэвшил гарах байх” гэдгээ хэлж байна. Ким Тэ Уг зөвлөхтэй санал нэг байгаа. БНСУ-ын Газар, дэд бүтэц, зам тээврийн яамныхантай өмнө нь хоёр удаа уулзаж тасалбарын үнийг бууруулах, гарч буй зардлаа багасгах талаар ярилцсан. МИАТ компани эдийн засгийн тал дээр тийм ч сайнгүй байгаа. Тиймээс үүнийг арилгахын тулд БНСУ-ын нислэгийн компаниуд ямар хувь нэмэр оруулах вэ гэдэг дээр нэлээдгүй яриа хэлэлцээ өрнөсөн.

-Яамны зүгээс ямар бодлого барьж байна вэ, үүнд?

-Яамны зүгээс эхний ээлжинд үнэ тарифийг бууруулах, үр ашиггүй илүү зардлуудаа танах зорилттой ажиллаж байна. Монгол руу нислэг үйлдэх сонирхолтой нислэгийн компаниуд саналаа хэлж байгаа. Монгол Улсын хууль тогтоомжийн хүрээнд үүнийг хориглох зүйл байхгүй. Харин тухайн улс орныхоо хууль тогтоомжинд ялангуяа БНСУ-ын хувьд эргэж харах зүйлс байдаг юм билээ. 19 жилийн турш зөвхөн Кореан Эйрланс яагаад ниссэн юм бэ гэдгийг судлаад үзтэл Солонгосын хууль тогтоомжтой холбоотой байгаа юм. Монгол Улсын нислэгийн компаниудын онгоц Солонгост очиход газрын үйлчилгээ, навигацийн хураамж авах, сургалт гээд бүх зүйлээ яриа хэлцэлд оруулан явж ирсэн. 1992 оноос хойш БНСУ-тай агаарын яриа хэлэлцээнд 13 удаа нэмэлт, өөрчлөлт оруулсан байдаг. Харамсалтай нь 13 удаагийн нэмэлт, өөрчлөлтөөр БНСУ, Кореан Эйрлансын талд ашигтай байсан нь судалгаагаар гарсан. Монгол Улс ОУВС-гийн хөтөлбөрт хамрагдсан, өр зээлийн асуудал хүндэрсэн, цалин бага зэрэг олон шалтгааны улмаас Монголын талд нааштай шийдвэр гаргах байх гэдэгт найдаж байна. Бид бодит нөхцөл байдлаа хэлээд явж байгаа.

-Энэ онд багтааж БНСУ-аас гадна ямар орнуудтай агаарын харилцааны хэлэлцээ хийх вэ. Манайхны хувьд гадаад орнуудад ихээр зорчдог болсон тул тасалбар нь хямдарчихвал хэрэгтэй юм биш үү?

-Энэ онд БНСУ, Туркийн талтай яриа хэлэлцээ явж байна. Шинээр Эйр Астана компани Монголын талд хүсэлтээ тавьсан. Манайхаас судалгааны баг ажиллаж байгаа. Шинээр ажил эхэлнэ гэдэг бол тухайн орны нөхцөл байдлыг урьдчилан тооцож нарийн судалгаа хийгдэх ёстой. Нэг үгээр хэлбэл тийм амар ажил биш. Мөн агаарын харилцааны хэлэлцээ болон гэрээ дүрмийнхээ дагуу хийгдэх шаардлагатай. Сэтгэлийн хөөрөл, хэн нэгний шахалтаар, улс төрийн зорилгоор энэ асуудлуудад хандаж болохгүй. Бид юу руу тэмүүлж, хүсч байна тэр зүйлээ л хийх хэрэгтэй.

Туркийн нислэг эхлэх тухай яригдаж байхад тус улсын өндөр албан тушаалтан айлчлах гэж байгаа тул айлчлалд ахиц гаргах ёстой гээд ямар ч тооцоо судалгаагүй гэрээ байгуулж ирсэн явдал бий. Энэ нь амьдрал дээр алдаа болж гарсан нь байдаг л даа. Үүнийг нь засах гэж жил дамнасан ажил болж байх жишээтэй. Тиймээс иймэрхүү байдлыг дахин гаргахгүйн тулд тооцоо судалгаагаа нарийвчлан хийж ажиллах ёстой. Яам болон Д.Ганбат сайдын зүгээс нислэгийн тоог нэмэгдүүлж, нислэгийн билетийн үнийг бууруулах тал дээр анхаарч ажиллаж байгаа нь иргэддээ хандсан алхам гэж үзэж байгаа. 2020 онд бид дүнгээ тавиулна. Тиймээс тэр хүртэл тасалбарын үнээ буулгасан байх ёстой. Үүний төлөө өдөр, шөнөгүй ажиллацгааж байна. Цаашид тасалбарын үнийг бууруулах тэр дундаа Зүүн өмнөд Азийн орнуудын тасалбарын үнэд ойртуулахаар ажиллаж байгаа.

-Тэдэн төгрөгөөр буурна гээд хэлчихэд хэцүү юм байна гэж ойлголоо. Учир нь агаарын харилцааны хэлэлцээрээр шийдэгддэг юм байна…

-Тэгэлгүй яахав. Агаарын харилцааны хэлэлцээртэй улс орнуудтайгаа заавал хэлэлцээнд орох ёстой. Нэг зорчигчийн тасалбарын үнэ дээр гарч буй зардал бүрийг сайтар нарийн тооцож, ярилцах хэрэгтэй. Ингэж байж үр дүн гарна. Тухайлбал, бид БНСУ-ын агаарын харилцааны хэлэлцээг эхлүүлэх гэж өнгөрөгч оны есдүгээр сараас хойш гүйж байгаа байхгүй юу. БНСУ-ын агаарын тээврийн асуудал эрхэлсэн Чой Жун Хо дэд сайдад олон удаа албан бичиг илгээж, хоёр удаа биечлэн уулзаж байж энэ сард хэлэлцээ хийхээр тогтож байгаа юм. Түүнээс биш утсаар яриад, уулзаад “Өөрчлөх үү” гээд өөрчилдөг юм биш. Мөн БНСУ-ын ерөнхийлөгчийн ээлжит бус сонгуулиас болоод ажил сунжирсан. Ганцхан монголчуудаас болоод ажил хойшилдог гэж ойлгож болохгүй.

-Нислэгийн тоог нэмэгдүүлнэ гэхээр Хөшигийн хөндийн нисэх онгоцны буудлын асуудал сөхөгдөх байх. Хэзээ ашиглалтад орох вэ?

-Хөшигийн хөндийн нисэх онгоцны буудал өчигдрийн (уржигдар) байдлаар туршилт тохируулгын нислэгүүд хийгдэж, навигацийн тоног төхөөрөмжүүдээ турших ажлууд явагдаж байна. Эхний ээлжийн графикт нислэгүүд хийгдсэн. Хэмжилт, зураг зүйн нислэгүүд хуваарийн дагуу хийгдэх ёстой. Хөшигийн хөндийн нисэх онгоцны буудал нийслэлээс алслагдсан тул сайн чанарын авто замтай байх ёстой. Тэр утгаараа авто замын ажил ид явагдаж байна. Хөшигийн хөндий хүрэх замын 70 хувийг энэ жилдээ багтаан дуусгах төлөвлөгөөтэй байгаа. Яамны зүгээс хугацаандаа ажлаа хүлээлгэн өгөх тал дээр шаардлага тавьж ажиллаж байна. Манай яамны Төрийн нарийн бичгийн даргаар ахлуулсан менежментийн баг ажлаа эхлүүлсэн. Хөшигийн хөндийн нисэх онгоцны буудлыг аль болох хугацаанаас нь өмнө ашиглалтад оруулахаар ажиллаж байгаа юм. Гэрээ ёсоороо бол 2018 оны гуравдугаар улиралд ашиглалтад орно. Зарим тооцоолоогүй зүйлс гарч ирж байгаа ч хамтын шийдвэрээр давж байна даа.

-Хөшигийн хөндийн нисэх онгоцны буудлыг бариад манайд ашиггүй гэсэн тооцоог зарим экспертүүд гаргасан байх юм. Ямар учраас ийм дүгнэлт хийсэн юм бол. Хөшигийн хөндийн төсөл ашигтай юм уу, ашиггүй юм уу?

-Ашигтай. Маш их ашигтай. Ашигтай учраас гадаадын маш олон орноос хамтран ажиллах санал ирж байгаа.

-Та дамжин өнгөрөх нислэгийн тоог нэмэгдүүлнэ гэсэн дээ. Хэдээр нэмэгдэж байгаа юм бол?

-Монгол Улсын нутаг дэвсгэр дээгүүр дамжин өнгөрөх замуудаа шулуутгасан. Нэмээд хэд хэдэн агаарын зам нээхээр төлөвлөж байна. Дамжин өнгөрөх нислэгийн тоог нэмэгдүүлэхээр хөрш орнуудтай хэлэлцээ хийж байгаа. Хэлэлцээ амжилттай болбол жилдээ 110 гаруй мянган нислэг манай улсаар дамжина. Өмнөх жилүүдэд 90 гаруй мянга байсан юм. Дамжин өнгөрөх нислэгийн тоо нэмэгдсэнээр хатуу валют орж ирэх боломж улам нэмэгдэх учиртай. Төмөр зам ч мөн адил. Монгол Улс Ази Европыг холбосон хамгийн зөв байршилтай орон. Тиймээс үүнийгээ ашиглан валютаа нэмэгдүүлэх нь чухал.

Завхан аймгийн Завханмандал сумын найман жилийн сургуульд 1967 онд элсэн орж, эрдмийн их далайд хөл тавьсан нэг ангийнхан 50 жилийн ойгоо тэмдэглэж буйтай таарлаа. Тавин жилийн тэртээ “А” үсэг заалгаж байсан Э.Хоохор багшийгаа тойрон бужигнах 22 шавь нь аль хэдийнэ өвөө, эмээ нар болцгоожээ. Олноо “Хоохор” багш хэмээн хүндлэгдсэн Э.Түмэнжаргал багш энэ үеэр сурагчдынхаа дүнгийн хүснэгт бүхий хувийн тэмдэглэлээ дэлгэж, гэнэн томоогүй хүүхэд ахуй насных нь дурсамжаар тэднийг аялуулсан юм.

1967 оны есдүгээр сарын нэгэнд Э.Түмэнжаргал багш 21 сурагчтай “1а” ангийг дааж авсан ч хүүхдийн тоо нэмэгдсээр хоёрдугаар улирал эхлэхэд 40 сурагчтай болсон байв. Ангийн багш нь бяцхан шавь нарынхаа нэгдүгээр ангийн тоо, монгол хэлний бичгийн ажлын материалыг тавин жил хадгалснаа уулзалтын үеэр бүгдэд нь дурсгажээ. Энэ талаар багшийнхаа мэргэжлийг өвлөн авсан ардын боловсролын тэргүүний ажилтан Д.Наранцэцэг “Багш маань манай ангийг дөрөвдүгээр анги төгсгөөгүй ч гэсэн бидний тухай бичиг баримтаа 50 жил хадгалж, өнөөдөр хүлээлгэн өгөхөд үнэхээр сайхан байлаа. Энэ бол багш хүний шавь нараа гэсэн нандин сэтгэлийн илэрхийлэл юм” хэмээн ярив.

Тухайн үед “1А” ангийн баатарчуудын үсэглэлийн баярын тухай мэдээ орон нутгийн “Туяа” сонинд нийтлэгдэж байжээ. “Баатарчууд” баяраараа эцэг эхдээ концерт тоглож үзүүлсний дээр сурагчдын 63 хувь нь сайнаас онц дүн үзүүлсэнд ангийн багш нь баяр хүргэж, амжилт хүсч байсныг сонины шарласан хуудас гэрчилж байна. Мөн ангийн цэвэр бичигтнээр С.Сувданчимэг, тооны аваргаар Н.Наранцэцэг, хурдан уншлагын аваргаар Д.Болд нар шалгарч байсныг эргэн дурсахад ангийн нөхөд дор бүрнээ нэгийг санав бололтой.

Ангийн дарга В.Баатарсүрэн багшийн баруун гар, хариуцлагатай сурагч байжээ. Тэрбээр, “Х.Рэгжиймаа даалгавраа дутуу хийсэн, Да.Бямбаноров намайг элэгдсэн, надтай хэрэлдсэн” гэх мэтээр ангид болж буй өдөр тутмын үйл явдлыг тэмдэглэдэг байсан талаараа ярихад бөөн инээдэм болсон” гэв.

Эдний анги хоёр Бямбаноров, хоёр Жаргал, гурван Наранцэцэгтэй байжээ. Да.Бямбаноровын амьдаа До.Бямбаноров нь ангийнхаа хамгийн мэргэн хүү байсан гэнэ. Тэр тухай ангийн охин Г.Ягаан дурсахдаа “Манай ангийнхан зээр буудаж их тоглодог байлаа. Тэгэхэд талийгаач “цэцэн Паагаа” маань их мэргэн ононо. Тэгээд л нарийхан хоолойгоор чанга инээгээд одоо тэрийг буудна шүү гэдэг байж билээ” гээд хоолой зангируулан ярьсан юм. Ангийн нөхдийнхөө бахархал болсон самбо бөхийн дэлхийн аваргын хүрэл медальт, спортын мастер Б.Тэрбиш болон Б.Гэрэл, Ц.Цэрэнбат, Д.Ганбат, Ц.Рэгжиймаа, С.Ганболд, Б.Мөнхцэцэг, Ч.Дэлгэрнасан, С.Пүрэвдорж, Ч.Рэндоо, Л.Норов нар ангийн нөхдийнхөө сэтгэлд мөнхөрчээ.

1968 онд Завханмандал суманд зуд болж орос ачааны онгоцоор цэргийн ногоон хувцасны тусламж ирж байжээ. Тэр үед Э.Түмэнжаргал багш нь ангийнхаа хамгийн жижиг сурагч болох С.Батхуягийг өргөж онгоцны цонхоор харуулж байсан нь түүний сэтгэлээс хэзээ ч мартагддаггүй гэв.

Бидний үед эцэг эхчүүд маань “Багшаа мартвал номоо мартана” гэж сургадаг байсан тухай Н.Жаргал дурсав. Тэрбээр “Манай ангийн Н.Наранцэцэгийн ээж, аав нь “Багшийнхаа байгаа зүгт цайны дээжээ өргөж бай” гэж хэлж байсан удаатай” гэв. Энэ тухай Э.Түмэнжаргал багш нь “Би чинь бурхан биш шүү дээ. Гэтэл намайг бурхан шиг үзэж ингэж хэлсэн нь надад ямар ч шагналаас илүү үнэтэй санагдаж байсан” гэлээ.

Хөвгүүд нь цэнхэр даалимбан дээл, охид нь ногоон даалимбан дээлийг форум болгосон нэг ангийнхан цэнхэр чернилэн бэхээ хөлдөөхгүй авч явах гэж ихэд хичээдэг байжээ. Үүний тулд бүлээн үнстэй хонины арьсан уутанд бэхээ хийж явна. Өвлийн хүйтэнд дотуур байрнаас сургууль хүртэл шилтэй бэхээ ханцуйдаа хийгээд гүйчихдэг байжээ. Тэр үед үзэгний хошуугаа үмхэх зуршилтай ангийн зарим нөхдийнх нь хуйхан дээр цэнхэр толбо гардаг байсан тухай Г.Ягаан дурсав.

Энэ удаагийн уулзалтад хоёрдугаар ангид байхдаа энэ ангиас шилжин явсан Д.Амгалан, Х.Жуухбаатар нар тавин жилийн дараа анх удаа энэ уулзалтыг зорин иржээ. “Бид хоёрыг таних болов уу. Ямар сэтгэгдэлтэй хүлээж авах бол” гэж бодсоор ирэхэд ангийн нөхөд нь гараа дэлгэн угтжээ. Найман жил нэг ангид сурсан ангийн нөхөд нь хэн хэнд хайртай байсан тухайгаа хуучилцгаахад Д.Амгалан “Та нартай хамт төгссөн бол бас л нэг анхны хайртай байсан даа” гэлээ. Эдний ангиас нэг хос төрсөн нь С.Батхуяг, Б.Мөнхцэцэг нар байжээ.

Зовох цагт нөхрийн чанар танигддагийг биеэрээ мэдэрсэн шонхлой хочит Ю.Болдбаатар “Намайг хүнд өвчин тусаад, эмнэлэгт хэвтэж байхад ангийн найзууд маань эргэж ирсэн юм. Хэвтрээс босч чадахгүй, сэтгэлийн шаналгаатай байхад ангийн нөхөд маань намайг зорьж ирсэн. Тэднийгээ хараад сэтгэлийн хүч авч, маргааш нь гэхэд хөл дээрээ босч билээ. Түүнээс хойш ангийнхан хаана уулзаж байна, тэр бүхнээс хоцрохгүй хамт байхыг хичээдэг болсон” гэж дурссан юм.

Нэгдүгээр ангийн сурагчдаас багш нь “Ирээдүйд ямар мэргэжилтэй болох вэ” гэхэд ихэнх нь багш, эмч болно гэж хариулж байжээ. Тэдний дундаас боловсролын салбарт Д.Наранцэцэг, Г.Оюун, Жаргал, С.Сувданчимэг нар, эрүүл мэндийн салбарт Н.Наранцэцэг, М.Наранцэцэг, М.Энх-Амгалан нар, эдийн засаг, банк санхүүгийн салбарт Ц.Энхтуяа, М.Эрдэнэцогт, Ч.Батсэрээдэнэ нар өөр өөрсдийн салбартаа тууштай хөдөлмөрлөж, улс орныхоо хөгжилд хувь нэмрээ оруулцгаасан байна. Мөн Ганболд, Даваажав, Болд нар сайн малчин, С.Батхуяг онц тээвэрчин болжээ.

Ангийн найзууд зуны цагт Хүнгийн голоос загас жараахай варений шилэнд хийж авчраад охиддоо үзүүлдэг, өвөл нь Хүнгийн голын мөсөн дээр гулгаж, бөнжигнөж унжсан мөснүүдийг нь жин жин гэж дуугарган тоглодог байжээ.

Эрдмийн далайд хөл тавьсан тавин жилийн ойгоо тэмдэглэж буй нэг ангийнхан Завханы гавьяат С.Батсүхийн “Хамаатнаас дутуугүй андууд, ханилснаас дутуугүй найзууд” дуугаа дуулсаар. А үсгийг анх заалгаж, арвын тоог зэрэг сурсан зүггүйхэн багын нөхөд тэр л сайхан өдрүүдээ эргэн дурсаж, дараагийн уулзалтаа Аварга тосонгийн амралтын газарт товлоод буцацгаасан юм.

Дорноговийн Замын-Үүдийн боомт өнөө цагийн хамгийн том авлигын үүр гэгдэх болсон. Өдөрт тус боомтод хэдэн зуун саяар мөнгө эргэлдэж гаалийн байцаагчдын хорхойг гозолзуулж байдаг гэдгийг хэн хүнгүй мэднэ. Тиймдээ ч гаалийнхан Замын-Үүдийн боомтод хуваарилагдах гэж дээд доодгүй гүйлддэг. Гэхдээ хэн дуртай нь бус хамаатан садан, том дарга нарын татаас, түлхээсээр хуваарилагддаг гэх яриа байцаагчдын дунд бий. Үнэндээ энэ газар авлигын үүр гэгддэг байсхийгээд л хээл хахууль авсан хэрэгт холбогдох байцаагч нарын үйлдлээр илчлэгдэх биз ээ. Үүний тод жишээ бол саяхан шийдэгдсэн гаалийн байцаагч нар 36 хүнд холбогдох хэрэг юм. Хэргийг сөхвөл Замын-Үүдийн гаалийн Зөрчлийн албаны дарга асан Цэен, Гааль татварын ерөнхий газрын Бүрдүүлэлтийн дараах хяналт шалгалтын газрын дарга Мөнхчулуун, Замын-Үүдийн Хяналт шалгалтын Улсын ахлах байцаагч Оюунчимэг нарын 7-8 байцаагч бусдаас хахууль авсан нь шалгалтын үеэр илэрсэн байдаг. Зөвхөн эдгээр байцаагчдаар зогсохгүй байцаагч нарт хахууль өгсөн, зуучилсан гэх нийтдээ 36 эзэн холбогдогчтой томоохон авлигын хэрэг жил дамнан хууль шүүхийн байгууллагад хэлэлцэгдэж байгаа. Тодруулбал, Авлигатай тэмцэх газрынхан өнгөрсөн оны гуравдугаар сарын 30-нд Замын-Үүд дэх гаалийн газарт иргэдийн гомдлын дагуу гэнэтийн шалгалт хийж, хахууль авсан байцаагчдыг үйлдэл дээр нь илрүүлсэн байдаг. Дээрх байцаагчид гаалийн бүрдүүлэлт хийсэн авто машинуудад хяналт шалгалтыг зохих ёсны дагуу хийдэггүй, БНХАУ-аас Замын-Үүд дэх гаалиар орж ирсэн машинуудаас ачааны татварын мөнгийг хуулийн дагуу авдаггүй, жолооч нартай тохиролцож өөрсдөө татварын мөнгийг халаасалдаг болохыг илрүүлсэн билээ. Гаалийн хяналтыг хатуу чанд сахих үүрэгтэй гаалийнхан дарга, цэрэгтэйгээ нийлж улсад хэр их хэмжээний хохирол учруулсан нь тодорхойгүй. Ямартай ч бүтэн жил гаруй хугацаанд шалгасан уг хэрэгт Нийслэлийн прокурорын газраас байцаагчдыг удаа дараа хахууль авсан хэмээн Эрүүгийн хуулийн 268, 269 дүгээр зүйлд зааснаар яллах дүгнэлт үйлдсэн. Товчхондоо дээрх байцаагчид бүлэглэн албан үүргээ хээл хахууль өгөгчдийн ашиг сонирхолд нийцүүлж хэрэгжүүлсэн гэж үзэн Баянгол дүүргийн эрүүгийн хэргийн анхан шатны шүүхэд энэ сарын эхээр хэд хоног хэлэлцсэний эцэст шийдвэрлэсэн. Ингэхдээ найман байцаагчид 1-6, бусдад нь нэг жил зургаан сарын тэнсэн харгалзах ял оноосон билээ. Найман байцаагчаас тус бүр 1-3 сая хүртэлх төгрөгийн хөрөнгө хурааж авсан байдаг. Тэгвэл тухайн үед дээрх байцаагчид өдөрт 50-100 сая төгрөгийг улсад оруулах бус өөрсдөө халаасалдаг байсан талаар мэдээлэл цацагдаж байсан. Ингээд бодохоор хэдэн зуун саяар нь идсэн байцаагчид ганц хоёрхон жилийн ял авчихаад улсад учруулсан хохирлоо барагдуулсан мэт харагдаад үлддэг. Харин цаана ганц хоёроор тогтохгүй байр, үнэтэй машин гээд насныхаа хөрөнгийг хураасан байдаг талаар яриа бий. Энэ ч үнэний ортой болов уу. Учир нь Замын-Үүдийн гаальд хэлтэс, албаны даргын албан тушаалд очихын тулд 20-30 сая төгрөг, ахлах байцаагч болохын тулд 10-15 сая төгрөгийн хахууль өгдөг бол байцаагчаар очихын тулд багадаа таван сая төгрөгийн хахууль өгдөг болохыг гаалийнхан хоорондоо ярьдаг гэнэ. Наад захын байцаагч хэдэн сая төгрөгийн хахууль өгч ажилд ордог гээд бодохоор хэдий хэмжээний авлигын мөнгө түүний халаасанд ордог нь тодорхой. Бүр “Замын-Үүдийн гаалийн байцаагчаар ядаж гурван жил ажиллачих юмсан. Тэгвэл ч үлдсэн амьдралдаа мөнгөний гачигдалгүй амьдрана даа” гэх явган яриа байцаагч нарын дунд бий. Тэрнээс хотын тохь тухтай амьдралаас нүүр нүдгүй шуурах элсэн хөндийг хэн тоож зорих билээ. Улсын төсөвт ордог хэдээс нь гаалийн ажилтнууд сая саяар нь сордоггүй байсан бол өдийд Замын-Үүдийн боомт Эрээний боомт шиг шил толь болсон байх биз.

Замын-Үүд Эрээний хооронд өдөрт 800-гаас доошгүй машин зорчдог гэсэн албан бус судалгаа бий. Ачааны 100 гаруй машин нэвтэрдэг бол бусад нь “УАЗ-69” машин. Эдгээр машины дийлэнх нь Эрээнээс ачаа тээвэрлэж хил давдаг. Эрээн орохдоо хүн зөөж буцахдаа ачаа бараа тээвэрлэдэг жолооч Болд “Нэг машин дүүрэн бараа ачихад ачааны төрлөөс хамаарч дор хаяж 600 мянган төгрөгийн татвар төлөх ёстой болдог. Бид таван төгрөг олохын тулд хүний барааг ярьж хөөрч үнэ хаялцаж ачдаг. Тиймээс байцаагч нарыг царай алддаг. Байцаагч нар 300 мянгыг өгчих гэдэг. Үүний 150 мянган төгрөгөөр татварын бичиг хийж өөрсдөө үлдсэнийг нь халаасалдаг. Яахав хэн хэндээ л ашигтай юм болохоор бид ч хурдхан хилээр нэвтрэхийг хүсдэг. Байцаагч нар хоорондоо “Өнөөдөр надад их машин хуваарилаарай. Миний ёндоорох ээлж шүү” гэж ярьдаг гэсэн. Арга ч үгүй биз. Таван байцаагч өдрийн ээлжинд гарлаа гэхэд нэг байцаагч дээр нь 150 машин бусдад нь 40-50 машин бичдэг байх жишээтэй. Жолооч нарын яриагаар бол нэг байцаагч өдөртөө бараг хоёр сая төгрөг халааслаад буудаг гэсэн” гэв.

Яг ийм байдлаар гаалийн бичигт хуурамч бүрдүүлэлт хийж их хэмжээний барааг хилээр нэвтрүүлсэн болохыг 2015 онд АТГ-аас мөн илрүүлж байсан удаатай. Гаалийн ерөнхий газрын Санхүү, хөрөнгө оруулалтын хэлтсийн дарга асан, Замын-Үүд дэх гаалийн ахлах байцаагч Насанбат хуурамч бүрдүүлэлт хийж их хэмжээний барааг хилээр нэвтрүүлсэн болохыг байцаагч нар дотроосоо хууль хяналтын байгууллагад мэдээлж байсан. Сайндаа ч биш. Өмнө нь хээл хахууль аваад гардуулж ажлаасаа гарсан нөхдүүд хов хүргэсэн гэдэг. Ямартай ч тухайн үед АТГ-аас шуурхай ажиллаж Насанбатын хуурамч бүрдүүлэлт хийсэн гэх ачаатай машиныг Чойрт явж байхад нь саатуулж шалгахад ахлах байцаагч Насанбат түүний удирдлагад ажиллаж байсан Дөлгөөн, Насанжаргал, Ганзориг, Эрдэнэбаатар нарын байцаагч “Норд бенз” маркийн гурван ачаатай авто машины бараанд хуурамч бүрдүүлэлт хийсэн нь тогтоогдсон билээ. Гаалийн бүрдүүлэлтийн баримт бичигт дээр машинуудад ачсан бараанд 30 тонн тавилга, 40 тонн чулуун хавтан гэж бичээд, түүнд ногдох хураамжийг авсан аж. Ингээд хуурамч бүрдүүлэлт хийсний хөлсөнд тэд долоон сая гаруй төгрөг авлигад авсан гэх хэрэгт буруутгагдан шалгагдаж байсан. Үүнтэй зэрэгцэн тухайн үед ГЕГ-ын Төрийн захиргаа, хүний нөөцийн хэлтсийн ахлах байцаагч Б.Баттогтох, байцаагч Оргилмаа, Сургалт судалгааны төвийн дарга Оюундэлгэр нарыг бусдаас авлига авсан байж болзошгүй гэх асуудлаар шалгаж эрүүгийн хэрэг үүсгэсэн байдаг. Тэдний зарим нь гаалийн байцаагч нарыг томилоход хахууль авсан гэх нөгөө хэсэг нь бусдыг татвараас зайлсхийхэд тусалсан гэж шалгагдаж байсан удаатай. Тухайн үед доод албан тушаалтнууд нь хэрэгт холбогдоод байхад ГЕГ-ын даргын алба хашиж байсан О.Ганбат ямар ч тайлбар хийгээгүй. Цаад учир нь ГЕГ-ын дарга О.Ганбат төрсөн эгчийнхээ хүүхэд болох Ганбаярыг Дорнодын гаалийн газрын даргаар томилсонд байсан аж. Энэ мэтчилэн Замын-Үүдийн боомтод гаалийнхны эрээ, цээргүй ноёрхол илт явагддаг. Өдөрт хэдэн зуун сая төгрөг эргэлдэж байдаг Замын-Үүдийн боомтын гаалийн ажилтнууд хууль бусаар бараа нэвтрүүлэхэд туслах, бусдын барааг татвараас чөлөөлж өгдөг, эсвэл бусдыг албан тушаалаараа далайлган дарамталдаг ажилтай. Үүнийхээ хариуд хэдэн саяар нь халаасаа зузаалж байдаг гэдэгтэй хэн ч маргахгүй. Гаалийн байцаагч нарын амьдрал нүдэн дээр илт дэвжээд ирдэг. Тэгвэл хэдхэн сар ажиллаад насны амьдралаа өөд татдаг энэ боомтод бусад нь ч гэсэн яагаад очиж ажиллаж болохгүй гэж. Гуравхан сая хүн амаа тэжээх учраа олохгүй явахын оронд Замын-Үүдийн боомт дээрээ л гурван сар ажиллуулчих л даа.

А.АМАР