Month: May 2017

Эдийн засгийн ухааны доктор Ч.Хашчулуунтай ярилцлаа.

-ОУВС-гийн хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэхэд тээг болоод байсан УИХ-ын тогтоолыг уржигдар Төсвийн байнгын хороон дээр хүчингүй болголоо. Хэр зөв шийдвэр гаргав?

-Ер нь бол аливаа том төслийн үр өгөөжийг нэмэгдүүлэхийн тулд дотоодын ханган нийлүүлэгчдийг түлхүү оролцуулах нь хөгжлийн бодлогын нэг суурь байдаг. Гэхдээ манайд дотоодын аж үйлдвэр, үйлчилгээний салбар төдийлөн сайн хөгжиж чадаагүй байгаа. Тэгээд ч ямар нэгэн хуульд дотоодын банкаар дамжуулан гаднын хөрөнгө оруулалт орж ирэх ёстой гэж хуульчилсан заалт байхгүй. Аж үйлдвэрийн бодлого батлагдах үед үйлдвэржилтийн тухай хууль тогтоолтой холбоотой хэд хэдэн заалт орсон. Банк, санхүүгийн хувьд заавал Монголын банкаар гүйлгээ хийх ёстой гэсэн хуулийн заалт байхгүй. Түүнийг ойлгосон болов уу. Дээрээс нь Монгол Улс Дэлхийн худалдааны байгууллагын гишүүн болоод 20 орчим жил болж байна. Гишүүн байгууллагын хувьд дотоод, гадаадын компаниудыг үл ялгаварлах зарчимтай. Тиймээс гадаад, дотоодын банк гэж ялган гадуурхаж болохгүй. Ер нь тэгээд Монголын банк гэдгийг тодруулах хэрэгтэй. Жишээлбэл, ХААН банк Монголд үйл ажиллагаа явуулдаг нь үнэн. 10 жилийн өмнө гадаадын хөрөнгө оруулагч уг банкийг худалдаад авчихсан шүү дээ. Монголын банк мөн, бишийг мэдэхгүй юм. Монголын банкуудын хувьцаа гаднын хөрөнгө оруулагчдад байдаг. Тиймээс Монголынх гэж хэлэх хэцүү гэж ярих хүн ч байдаг. Тэр талаасаа аваад үзэхээр тогтоолын санаа зөв боловч заалт, томьёолол нарийн утга учраа илэрхийлж чадаагүй байсан.

-Рио Тинтогийн зүгээс уг тогтоолыг эсэргүүцэж байсан нь зөв юм биш үү. Монголын арилжааны банкууд тэдний оруулж ирж буй хөрөнгөнд баталгаа ч гаргаж өгч чадахгүй биз дээ?

-Банк гэдэг чинь аливаа харилцагчийн мөнгийг хариуцлагатай хадгалах үүрэг хүлээдэг. Энэ талын тусгай үүрэгтэй. Бидний хэлсэн банкаар мөнгөн гүйлгээ хийнэ гэдэг хэцүү. Ямар ч компани тухайн банкны нэр хүнд, эрсдэл хүлээх чадвар, мөнгө хэр зэрэг найдвартай хадгалж чадах вэ, хэрэгтэй үед гаргаж өгч чадах уу гэдгийг нарийн судалдаг. Компани бүр харилцагч банктай, тэндээ харилцах данстай байж гүйлгээгээ хийлгэдэг. Томоохон байгууллагууд бол тэр банктайгаа удаан хугацаанд харилцаж байдаг учраас түншлэгч болчихсон байх жишээтэй. Эрсдэл талаасаа гэвэл Рио Тинто бол дэлхийн хэмжээний том компани. Маш их хэмжээний гүйлгээ хийгдэж байгаа. Тэр утгаараа эрсдэл даах чадвар сайтай, том банкны сүлжээгээр гүйлгээ хийх сонирхолтой байдаг. Тэрийг буруутгах арга байхгүй. Ямар ч байгууллага өөрийнхөө мөнгө төгрөгийн алдагдалгүй, бүрэн бүтэн байгаасай гэж бодно шүү дээ. Рио Тинто ч гэсэн тийм сонирхолтой. Гэтэл манай банкуудын эрсдлийн үнэлгээ ямархуу байгаа билээ. Банкуудын эрсдлийн үнэлгээ тухайн улсынхаа эдийн засгийн эрдслийг даах үнэлгээтэй адил түвшинд байдаг. Өнөөдөр манай улсын үнэлгээ ямар байгаа билээ дээ. Нэлээн эрсдэлтэйд тооцогдож байгаа. Банкууд ч тэр хэмжээний эрсдэлтэйд тооцогдоно. Ийм байхад эрсдэл багатай, найдвартай түнш банкаараа гүйлгээ хийх сонирхолтой байгааг ойлгосон нь сайн хэрэг. Бас нэг зүйлийг ойлго. Манай УИХ Монголын компаниуддаа аль банкаар гүйлгээ хийхийг нь заадаггүй биз дээ. Тийм байж гадны компаниудыг аль банкаар ямар гүйлгээ хийхийг заагаад байх утгагүй.

-Хэрэв саяын тогтоолыг баталсан бол гадны хөрөнгө оруулагчдад их эвгүй сэтгэгдэл төрүүлэх байсан байх?

-Том гэрээ хийхдээ санхүүгийн үүргийг дотоодын компаниуд гүйцэтгээсэй гэсэн санаа байсан. Гэхдээ тийм заалт одоогоор ямар ч хуульд байхгүй. Монгол Улс хууль эрхзүйт орон учраас хуулийнхаа хүрээнд л ажиллана шүү дээ. Хөрөнгө оруулагчид Монголын хуулийн орчныг судалж байгаад орж ирж байгаа. Харанхуй орж ирнэ гэж хэзээ ч байхгүй. Ихэнх салбарын хуулийг нарийн судалсны үндсэнд Монголд хөрөнгө оруулах эсэхээ шийдэж байгаа. Тэгээд ч тогтоол хэвээрээ үлдээлээ гэхэд өмнө нь байгуулсан гэрээнд хамаарахгүй. Ер нь гадны хөрөнгө оруулагчдад шаардлага хангахгүй банкаа санал болгож тулган шаардах ёстой юм уу. Тэгээд ч эцсийн эцэст хүсээд байгаа зүйл нь хөрөнгө оруулалт уу, Монголын банкаар мөнгө эргэлдүүлэх юм уу. Энийгээ ялгаж салгаж ойлгох хэрэгтэй. Хөрөнгө оруулалт орж ирээд ажлын байр нэмэгдүүлж, татвараа төлж л байвал ямар банкаар гүйлгээ хийх нь хэнд хамаатай юм бэ. Заавал Монголын банкаар гүйлгээ хийхийг шаардахаар хөрөнгө оруулагч нар орж ирэхгүй байвал яах вэ.

-МАН-ын бүлгийн зарим гишүүн ОУВС-гийн хөтөлбөрийг хойш нь тавья. Нүүрсний үнэ өсөж байгааг ашиглая гэсэн гаргалгаа хийсэн байх. Тийм боломж бидэнд бий юү?

-Нүүрс ч бай, зэс ч бай уул уурхайн бүтээгдэхүүний үнэ өдөр бүр хэлбэлзэж байдаг. Одоохондоо өсөлттэй байгаагийн шалтгаан нь Австрали, Хятадад болсон байгалийн гамшигтай холбоотой. Тэрнээс болж өнгөрсөн намраас хойш үнийн өсөлт бий боллоо. Гэхдээ өсөлт мөнхийн зүйл биш шүү дээ. Австралийн уурхайнууд хэвийн хэмжээнд үйл ажиллагаа явуулаад эхэлвэл эргээд үнэ буурна. Тэр үед бидний асуудал дахиад сөхөгдөнө. Тэгээд ч манай улсын гол асуудал төсвийн сахилга баттай холбоотой. Төсвийн тогтолцоо үрэлгэн, үр ашиг муутай байна. Тэрийгээ засах ёстой. Ингэж засахад ОУВС-д найдах бас хэрэггүй. Өөрсдөө л дор бүрнээ хичээх хэрэгтэй байна. ОУВС тусламж өгье гэж байгаа нөхцлийг ашиглах нь зүйтэй. Таван тэрбум ам.долларын хөнгөлөлттэй зээл өгнө гэдгийг санах хэрэгтэй. Эдийн засаг хүнд байгаа ийм үед улс орон хэвийн хэмжээнд хөгжөөд яваасай гэж бодож байвал ОУВС-гийн тавьж буй шаардлагыг хүлээж авах нь зөв.

-Ер нь бол ОУВС-гийн тавьж буй шаардлага зүй ёсных биз дээ. Монголчуудыг л чангалах гээд байгаа мэтээр хүлээж авах юм?

-Шаардлага их энгийн. Танай улс төсвийн алдагдалтай байна, төсвөө хийхдээ хэтэрхий улс төрөөс хараат байна, мэргэжлийн бус байдлаар төлөвлөж байна, зардал өндөр, орлого бага учраас улс орны санхүү тэсэхгүй байгаа учраас ерөнхийд нь балансалъя гэсэн хүсэлт тавьсан. Мэргэжлийн талаас авч үзвэл үнэхээр тийм л байдал харагдаж байна. Сүүлийн хэдэн жил эдийн засгийн буруу тогтолцоогоор явсаар өнгөрсөн онд төсвийн алдагдал түүхэндээ байгаагүй хэмжээнд хүрсэн. Ийм байхад үүнийгээ ухамсарлахгүйгээр ОУВС буруу зүйл хэлж байна гэж зүтгээд байх нь оновчгүй. Зөв зүйтэй хэлж буйг ойлгож хүлээж авах хэрэгтэй байна. Тэдний хэлж буйгаар хэрвээ тогтолцоогоо сайжруулахгүй бол ямар ч хэмжээний мөнгө өгөөд хэрэггүй гэж байгаа шүү дээ.

-Долоон төрлийн татвар нэмснийг та хэрхэн харж байгаа вэ?

-Ямар ч улс оронд татварын нэмэгдлийг сайхнаар хүлээж авдаггүй. Нэмэхдээ ч гэсэн их нямбай хэлэлцдэг. Жишээлбэл, Япон улс НӨАТ-таван хувь байсныг найман хувь болгох гэж бараг арван жил хэлэлцэж байж шийдлээ шүү дээ. Уг нь манайд Японоос ч илүү нямбай бодлого хэрэгтэй байгаа юм. Хэрэгжүүлж буй татварын бодлого дээр хэд хэдэн дутагдалтай зүйл харагддаг. Татвар төлөгчийн зүгээс харахад хамгаалалт багатай, тэнцвэргүй тогтолцоотой. Татварын тэлэлт ихээхэн хязгаарлагдмал. Голдуу гаднаас бараа оруулж ирвэл татвар төлдөг.

Үйлдвэрлэл эрхлэх тал дээр дэмжлэг байдаггүй. Гэсэн мөртлөө малчид, ченжүүд төрд нэг ч төгрөгийн татвар төлөхгүй байна. Сая Нийгмийн даатгалын шимтгэлийг нэмэгдүүлчихлээ. Ингэхээр компаниуд давхар баланс хөтөлж байна, татвараас зугтах арга хайж эхэллээ. Овоо нэг татвар төлөөд сурч байтал тодорхой хугацааны дараа татварын өршөөл гаргадаг. Тэр нь утгаа алдаж байна. Бараг татвар төлөхгүй байж байгаад өршөөлд хамрагдъя гэх сэтгэхүйтэй болгож байгаа юм. Энэ бол туйлын буруу.

“Яг түүн шиг” шоуны оролцогч, дуучин С.Гантогоотой ярилцлаа.

-“Яг түүн шиг” шоунд оролцох урилга ирэхэд танд анх ямар сэтгэгдэл төрсөн бэ?

-Анхандаа ч итгээгүй шүү. Маш их догдолсон. Гэхдээ оролцох эсэхээ шийдэхийн тулд бодох хэрэгтэй болсон, Солонгос дахь ажлаа хэрхэн зохицуулах вэ гэж. Гэхдээ зохицуулсан л даа.

-Энэ удаагийн шоуны оролцогчдоос жүжигчин Т.Бархүү та хоёр нэлээд өндөр саналтай болоод байна. Араас нь бусад нь нэхсэн байдалтай явж байх шиг байна?

-Бархүү ах үнэхээр мундаг гэдгийг хэлмээр байна. Мэдээж бусад оролцогчид маань ч миний хүндэлж, биширч явдаг хүмүүс шүү дээ. Бид бүгд л маш ихээр хичээж байгаа. Хүмүүст таалагдаж байгаадаа туйлын их баяртай байгаа. Улам их хичээх болно. Миний төлөө саналаа өгсөн бүх хүмүүстээ маш их баярласан шүү.

-Та энэ шоунд оролцох шийдвэр гаргаж байх үедээ үзэгчид таныг ингэж их дэмжинэ гэж төсөөлж байсан уу?

-Үнэндээ айж байсан. Монголдоо олонд нэг их танигдаагүй, Солонгост уран бүтээлээ хийдэг залууг үнэгний хувцас өмсөөд гарч ирээд дуулахад хэрхэн хүлээж авах бол гэж боддог байсан. Санасныг бодоход гайхалтай байсан. Гадуур явж байхад “Үнэг ах аа”, “Үнэг залуу” гээд л (инээв).

-Таныг хүмүүс яагаад бусдаас илүү дэмжээд байна вэ гэхээр нэг л зүйл харагдаад байгаа юм. Монголчууд өөртөө оногдсон ажлыг хал балгүй хийгээд бусдын амжилтад чин сэтгэлээсээ баярлаж чаддаг сайхан сэтгэлтэй, сэтгэл өөдрөг хүнд дуртай юм байна гэсэн бодлыг та төрүүлж байна л даа?

-Намайг өөрөөрөө байгаагаар минь хүлээн авч байгаад монголчууддаа үнэхээр баярлалаа. Хүнд хайрлагдана, хүндлэгдэнэ гэдэг энэ хорвоогийн хамгийн том бэлэг юм даа. Мөн ямар их хариуцлага оногдож байгаа гэж бодно. Урдах ажлаа бүрэн гүйцэд хийх нь миний зарчим. Яг зорилго нь юу вэ гэдгийг бүрэн ухаарах нь чухал. Надтай хамт энэ шоунд оролцож байгаа хүмүүс миний хамгийн дотны хүмүүс болж байгаа. Надад маш сайн ханддаг.

-Таны хувьд дугаарын ялагч болох боломжтой байсан ч жүжигчин Ариунцэцэг эцсийн мөчид Хишигдалайд саналаа өгчихсөн. Үүнийг хөндлөнгөөс харахад оролцогчдын хувьд жендер талаасаа хоорондоо жаахан таарамж муутай байгаа юм болов уу гэж харагдсан?

-Зуун хувь төгс хүн гэж хаана ч байхгүй. Би ч тийм төгс хүн биш. Урлагийн хүмүүс их сэтгэл хөдлөлтэй байдаг. Надад Ариука (Ариунцэцэг), Далай (Хишигдалай) хоёр ийм байсан, тийм байсан гэх шаардлага байхгүй. Тухайн үеийн эмоциороо л болсон хэрэг шүү дээ. Шинэ үеийн шилдэг уран бүтээлчдэдээ цаашдаа улам илүү хичээгээрэй гэж хэлмээр байна. Мундаг дуучин, мундаг жүжигчин шүү дээ. Надад одоо ч зөвлөж бид сайхан найз нөхөд хэвээрээ байгаа. Тэр хоёртоо амжилт хүсье.

-Та Солонгост олон жил болсон болохоор шоуны үеэр солонгос маягаар мэндчилэх, ёслох зэрэг байдал харагдаад байгаа?

-Солонгост ганц л насаар ах, эгч бол заавал хүндэтгэж харилцах ёстой байдаг. Усыг нь уувал ёсыг нь дага гэдэг. Ялангуяа урлагийнхан ах захын ёсыг чанд сахидаг. Нэг ёсондоо хүндлэл юм л даа. Тэр хүн чамаас өмнө урлагт хөл тавьж олонд танигдсан бол чи заавал хүндлэх ёстой. Энэ утгаараа тэр хийж байгаа хөдөлгөөн, ёсолгоог минь зөвөөр ойлгоорой (инээв).

-Таны хувьд “Яг түүн шиг” шоуны сэтгэл татам оролцогч. Тэр утгаараа бүсгүйчүүд таны шүтэн бишрэг-чид болж байна. Таны ганц бие, найз бүсгүйгүй байгаа нь зарим бүсгүйчүүдэд найдвар төрүүлж байж болзошгүй л дээ?

-(Инээв) Намайг дэмжиж намайг сайхнаар харж байгаад үнэхээр баяртай байна. Охид бүсгүйчүүддээ бүгдэд нь хайртай шүү. Бас хүүхдүүд надад маш сайхнаар, хүндэтгэлтэйгээр хандаж байгаа нь ямар азтай хэрэг вэ, тийм ээ. Одоохондоо гэр бүл зохиох бодолгүй байгаа. Мөрөөдлөө биелүүлэхийн төлөө хөдөлмөрлөх болно. Яваандаа болох байх шүү. Ямар ч байсан ойрын төлөвлөгөөнд гэр бүлтэй болох төлөвлөгөө байхгүй байгаа. Яарахгүй байгаа шүү.

-Монгол, солонгос бүсгүйчүүдийн хооронд ялгаа их байдаг байх. Та эр хүний нүдээр харьцуулж үзэж л байсан байлгүй?

-Монголын охид бүсгүйчүүд хамгийн сайхан, үзэсгэлэнтэй байдаг гэдгийг хэлмээр байна. Ээж минь Солонгост очоод гудмаар нь баахан явж зугаалж ирээд “Өнөө кинон дээр гараад байдаг царайлаг хүмүүс нь хаана байна аа” гэж асуусан шүү. Гэтэл Монголынхоо гудмаар хэд алхаад л хөөрхөн охид, царайлаг залуучуудтай дайралдаж байна даг.

-Та Солонгост шүтэн бишрэгч олонтой юу?

-Яг үнэндээ энэ шоунд орохоос өмнө Солонгост л илүү хүмүүс таньдаг байсан, намайг. Одоо харин монголчууддаа, Монголдоо бага багаар танигдаж байгаадаа баяртай байна.

-Ирээдүйд эх орондоо суурин суух уу, эсвэл Солонгост уран бүтээлээ урьдын адил туурвисаар байх уу?

-Ирэн очин байх болов уу. Солонгост ажиллаж амьдардаг Монгол уран бүтээлч гэх статусыг хэвээр байлгамаар байна. Чадна ч гэж бодож байгаа.

-Та Хөвсгөл аймгийнх байх аа. Бага насныхаа тухай сайхан дурсамжаас яривал сонирхолтой байх?

-Тийм ээ, би Хөвсгөлийнх гэж явдаг. Аав минь хилийн цэргийн хүн байсан болохоор би Дорноговь аймгийн Сулинхээрийн заставт төрсөн. Хүүхэд нас минь сайхан өнгөрсөн шүү. Аав минь цэргийн хүн, ээж минь багш. Би дандаа л амандаа дуу аялаастай хүүхэд байлаа. Ээж минь харин намайг “Дэмий гонгиноод хэцүү юм” гэдэг байж билээ (инээв).

-Хүмүүс Солонгост очоод ажил хийж мөнгө олоод ирнэ гэж явдаг. Анх та ч тийм зорилготой явж байсан байх. Гэтэл та тэнд очоод олны танил эрхэм болчихож?

-Мөрөөдөл биелсэн шүү. Гэхдээ энд хүрэх гэж асар олон саад бэрхшээлийг туулсан. Маш их хичээсэн, бас тэвчсэн дээ. Гол нь хүсэл мөрөөдөлдөө үнэнч тууштай л зүтгэсээр байсан. Хүнд, хэцүү үйлдвэрт ажилладаг энгийн нэг залуу алдарт “Оддын хаан” шоу нэвтрүүлгийн тайзнаа Солонгосын алдартнуудтай хамт зогсоно гээд бодоод үзээрэй. Гэтэл одоо Монголд болж буй дэлхийн хэмжээний шоунд Монголынхоо алдартнуудтай цуг оролцож байна. Энэ бүхэн асар их хүсэл тэмүүлэл, асар их хүчин чармайлтын үр дүн юм шүү.

-Таныг ингэж амжилтад хүрч, бусдын сэтгэлийг татаж чаддаг болоход ямар зан чанар тань нөлөөлсөн гэж боддог вэ. Мэдээж эцэг эхээсээ өвлөсөн зан араншин, хүмүүжил нөлөөлсөн нь тодорхой байх?

-Аавын минь ажил хэрэгч зан, бас ээжийн минь аливаа зүйлд хүлээцтэй ханддаг зан надад асар нөлөөлсөн. Гэхдээ өөрийн зөв үзэл бодол, өөрийн гэсэн хөгжил маш чухал байдаг. Өөрийгөө байнга хөгжүүлж байнга сорьж үргэлж сайхан зүйлийг бодож, гэр бүл, найз нөхдөө хайрлаж байх хэрэгтэй. Асуудал тулгарвал бурууг бусдаас бус өөрөөсөө хайж сурах хэрэгтэй. Өөдрөг байх хэрэгтэй. Санаа зовоод юу ч өөрчлөгддөггүйг би мэднэ.

-Эх орноо хайрлах, эх орноо санахын жаргал, зовлонг харьд ажиллаж, сурч, амьдарч байгаа элэг нэгтнүүд маань илүү мэдэрдэг гэдэг. Та эх орноо маш ихээр санаж бушуухан шиг очъё гэсэн бодол төрж байсан үе бий байлгүй дээ?

-Мэдээж шүү дээ. Эх орон, элгэн садан минь бүгд л Монголд минь байгаа болохоор сэтгэл хоргодож санадаг шүү дээ. Тийм үе олон байсан.

-Монголчуудын хувьд “Яг түүн шиг” гэдэг энэ шоугаар Гантогоо гэдэг монгол залуу Солонгост дуулж, урлаг уран сайхнаар явдаг юм байна гэдгийг мэдэж авлаа. Гэхдээ өмнө нь та Солонгосын “Оддын хаан” шоугаар монголчуудад харагдсан байх шүү?

-Үйлдвэрт ажиллаж байгаад Олон үндэстний дуулаачдын МОНТАНТ байгууллагад ажиллах гайхалтай үүд хаалга нээгдэж, гэрээний визнээс урлагийн виз авсан анхны тохиолдол болж билээ. Энэ байгууллагад ажиллаж улмаар “Оддын хаан” хэмээх алдарт нэвтрүүлэгт орж ёстой л мөрөөдөл биелж гайхалтай санагдаж байсан даа. Угаас Азидаа алдартай нэвтрүүлэг учир монголчууд маань маш ихээр сонирхон намайг дэмжсэнд баяртай явдаг.

-Та эмэгтэй дуучдын дуу хоолойг адилхан гаргахаас гадна гадаад талаас нь ч мундаг дуурайж байна шүү?

-Оногдсон дүрээ хүмүүст хүргэхийн тулд маш ихээр хичээн хөдөлмөрлөж байна. Ялангуяа эмэгтэй дүр бүтээх үнэхээр хэцүү байсан. Хэцүү байна гэж хойш суулгүй чадна, бүтээнэ гэж л өөрийгөө зоригжуулж байгаа. Мэдээж гэр бүлийнхэн маань сэтгэл зүрхээрээ дэмжиж бас нэвтрүүлгийн арын албаныхан, нүүр будагчид, маск хийж байгаа орос мэргэжилтнүүд, хувцасны дизайнерууд, тайзныхан, найруулагчид маань маш их тусалж байгаа.

-“Надад тэр л таарчихаасай” гэж бодож байгаа дуучин байна уу?

-Солонгос дуучин таараасай гэж бодож байсан шүү, анхандаа. Гэхдээ эсрэгээрээ надад хүнд сонголт таарсанд олзуурхаж байна. Өөрийгөө нээ, ийм зүйлийг би чаддаг юм байна гэдгээ мэдэж авч байна.

Өнгөрсөн онд Хүчирхийллийн эсрэг үндэсний төвд хүчирхийлэлд өртсөн 69 хүүхэд хандсанаас 1520 хувь бэлгийн хүчирхийллийн хохирогч хүүхдүүд байна.Ер нь сүүлийн үед өсвөр болоод бага насны охид бэлгийн хүчирхийлэлд өртөх явдал эрс нэмэгдсэн гэдгийг мэргэжлийн байгууллагынхан хэлж байна.Энэ талаар Хүчирхийллийн эсрэг үндэсний төвийн дэд дарга П.Золзаяатай ярилцлаа.

-Танайд хүчирхийлэлд өртсөн хүүхдүүд хэр ханддаг вэ?

-Хүчирхийллийн эсрэг үндэсний төвд ирж байгаа үйлчлүүлэгчдийн ихэнх нь ээжийгээ дагаж ирж байгаа хүчирхийллийн гэрч, хохирогч хүүхдүүд байна. Хүчирхийлэлд өртөж аюулгүй байдал нь алдагдсан хүүхдүүд ирж үйлчилгээнд хамрагддаг.Манай төвөөс эрсдлийн түвшин өндөр хүүхдүүдэд сэтгэлзүйн зөвлөгөө өгч шаардлагатай тохиолдолд хамгаалах байранд 7-90 хоног хүртэл хугацаагаар байлгах хүртэл үйлчилгээ үзүүлдэг. Өнгөрсөн онд 69 хүүхэд хүчирхийлэлд өртсөнөө өөрсдөө ирж хэлсэн байдаг.

-Ялангуяа сүүлийн үед бага насны охид бэлгийн хүчирхийлэлд өртөх болсон гэх юм. Энэ талаар бодитой тоон мэдээлэл байна уу?

-Өнгөрсөн жил манайд хандсан 69 хүүхдийн 15-20 хувь нь бэлгийн хүчирхийлэлд өртсөн хүүхдүүд. Дийлэнх нь бага насны охид байна.

-Хүчирхийлэл хаана үйлдэгдээд байна. 12 наснаас доош насныхныг бага насны хүүхэд гэдэг биз дээ. Бэлгийн бойжилт ч бүрэн явагдаагүй, бараг цэцэрлэгийн насны хүүхдүүд хаана хүчирхийлэлд өртөөд байна гэдэг нь их анхаарал татаж байна?

-Хүчирхийлэл ихэвчлэн гэр бүлийн орчинд үйлдэгдсэн байдаг. Ялангуяа бага насны охид гэр бүлийн орчинд бэлгийн хүчирхийлэлд өртсөн байдаг. Өсвөр насныхан ч мөн адил. Манайд хандаж буй охидын дийлэнх нь далд хэлбэрийн хүчирхийлэлд удаан хугацаагаар, даамжирсан байдалтай өртсөн байдаг. Хүчирхийлэгч нь хэн бэ гээд үзэхээр төрсөн эцэг, хойд эцэг, аавынх нь дүү, хамаатан садан ч юм уу, ураг төрлийнхөн нь байдаг. Хүүхэд гудамж талбайд хүчирхийлэлд өртлөө гэхэд яаралтай цагдаа дуудаад гэм буруутныг олоод хариуцлага тооцож арга хэмжээ авч болдог. Тэгвэл гэр бүл, ураг төрлийн хүчирхийлэл далд хэлбэрээр явагддаг учраас охид ихэвчлэн урт хугацаагаар буюу олон жил бэлгийн хүчирхийлэлд өртсөн байх нь их. 2013 онд хүчирхийлэлд өртсөн байж болзошгүй 12 настай охиныг бид анхааралдаа аваад судлаад үзэхэд охины өргөж авсан аав дөрвөн настайгаас нь бэлгийн элдэв дарамтад оруулж, улмаар найман жилийн турш хүчирхийлж ирсэн нь тогтоогдсон. Охин найзтайгаа тоглох явцдаа энэ тухайгаа хэлсэн бөгөөд найзынх нь ээж манай төвд хандсан байдаг.

-Бага насны хүүхдийн биеэ хамгаалах чадваргүй байдлыг хүчирхийлэгчид олзолж байна уу. Яагаад заавал бага насны хүүхдийг гэж?

-Тэгэхээр хүүхэд насны онцлогоос шалтгаалаад юуг буруу, юуг зөв гэдгээ мэдэхгүй.Эцэг нь ингэж хайрлах нь зөв ч юм уу гэдгийг ойлгохгүй байх нь элбэг. Дээрх охинтой ярилцах тохиолдолд “Аав хүн хүүхдээ ингэж хайрладаг юм байх гэж бодсон. Миний доор нэг эмэгтэй дүү байгаа.Тэрийг минь яасан бол” гэж хэлсэн байгаа. Ялангуяа бага насны хүүхдүүд томчууд хамгаалдаг гэж бодохоос биш яаж хамгаалах, хайрлах ёстой талаар сайн мэдэхгүй учраас хүчирхийлэгч үүнийг ашиглан эрхшээлдээ оруулж улмаар “Ээждээ хэлбэл ална” зэрэг сэтгэл санааны дарамтад оруулдаг. Хүүхэд энэ дарамт, шахалтаас болж хэнд ч хэлэхгүй урт хугацааны туршид хүчирхийлэлд өртсөн байдаг. Илрэхгүй байгаа өөр нэг шалтгаан бий.

-Ямар шалтгаан байна?

-Хүчирхийлүүлэгч өөрийгөө гэм буруутай мэтээр хүлээж авснаар би хүнд хэлбэл намайг загнана, найзууд шоолно гэж сэтгэл санааны хувьд хүнд байдалд орсноос болж нуун дарагдуулах тохиолдол бас багагүй хувийг эзэлдэг. Хүчирхийлэлд өртсөнөө хэн нэгэнд хэлж чадахгүй явсаар байгаад жирэмсэн болчихсон 13, 14 настай хүүхдүүд ч их ирдэг. “Одоо би яах вэ”, “Миний охин ийм байдалд хүрчихлээ, туслаач” гэж хандах тохиолдол цөөнгүй бий. Хүүхдэд порно кино үзүүлэх, нууц газар нь хүрэх, хүсээгүй газар нь хүрэх, янз бүрийн үг хэлээр харьцах зэрэг хүчирхийллийн хэлбэрүүд байна л даа. Хүчирхийлэгч бага насных гэлтгүй хүүхдийг хүчиндэж байгаа нь хамгийн эмгэнэл. Ер нь ажиглаад байхад эцэг, эхийн хараа хяналт сул, хүүхдийнхээ үгийг сонсдоггүй, тоодоггүй, ярилцдаггүй байдлаас болж хүүхэд ийм байдалд ордог. Хоёрдугаарт, шөнийн ээлжинд ээж нь ажилладаг хүүхдүүд хүчирхийлэлд өртөх нь их.

Ээжийг нь байх үед хүүхдийг халамжилж анхаарал тавьж, инээж хөхрөөд л дүр эсгэж ажилдаа явангуут нь хүчирхийлдэг байх жишээтэй. Ерөөсөө л хүчирхийлэгч бидний дунд, тэр гэр бүлд л байна гэдгийг хатуу ойлгох ёстой. Ээжүүд охидтойгоо ярилцаж, аль болох ойр дотно харилцаатай байх чухал. Хүчирхийлэгч эцэг, хойд эцэг, хамаатан садны эрэгтэй хүмүүс таны хажууд инээгээд сууж байна шүү дээ. Гэтэл эцэг, эхчүүд хүүхдээ гадуур явахдаа гудамж талбайд хүмүүсээс болгоомжтой яваарай гэж захидаг. Үүнд л гол анхаарлаа хандуулаад байдаг. Буруу биш л дээ. Мэдээж сэрэмжлүүлэх нь зүйтэй. Гудамж талбайд танихгүй хүнд хүчиндүүлсэн тохиолдол ихэнхдээ ганц удаа байдаг бол гэр бүлийн хүрээнд үйлдэгддэг хүчирхийлэл хэдэн жилийн турш үйлдэгдсэн байдгаараа хамгийн аюултай.

-Хүчирхийлэлд өртсөн охидод ямар шинж тэмдэг илэрдэг вэ. Эцэг, эх анзаарахгүй л байгаа болохоос биш зан ааш, сэтгэл санааны хувьд өөрчлөлт орж л байгаа шүү дээ?

-Хүчирхийлэлд өртсөн хүүхэд сэтгэл санааны хувьд цочролд орчихсон байдаг. Хамаатан садныдаа очих дургүй, найз нөхөдтэйгөө тоглохоо болих, эрэгтэй хүнийг хараад айх, цочих зэрэг янз бүрийн зан авир ажиглагддаг. Эсвэл бүр эрэгтэй хүнтэй илүү нээлттэй ярилцах хандлага ажиглагдаж болно. Бие махбодийн хувьд хумсны сорви, энд тэнд хөхөрсөн сорви байна уу гэдгийг анхаарах хэрэгтэй. Магадгүй хүчирхийлэлд өртсөн гэдгийг эмчийн үзлэгт оруулахаас нааш мэдэх боломжгүй. Тиймээс эцэг, эхчүүд хүүхэдтэйгээ сайн ярилцаж байх хэрэгтэй. Хүүхдийг хэзээ ч буруутгаж болохгүй. Олон нийтийн дунд “Энэ өөрөө эрэгтэй хүнд их хандлагатай, өөрөө л дуртай юм чинь” гэсэн буруу хандлага байдаг. Тухайн хүүхэд сайн муу зүйлийг ялгахгүй. Хорвоотой л танилцаж яваа хүүхэд гэдгийг бодох хэрэгтэй л дээ. Загнахаа урьтал болголгүй зан байдал өөрчлөгдөөд ирвэл цаад шалтгааныг олж мэдэхийг хичээх нь зүйтэй. Хэрвээ ямар нэг хүчирхийллийн мэдээлэл байвал яаралтай холбогдох байгууллагуудад мэдээлэх хэрэгтэй.

-Танайхаас хүүхдийг шаардлагатай тохиолдолд гурван сар хамгаалах байранд байлгадаг гэсэн. Гэвч эргээд хүүхэд хүчирхийллийн орчиндоо буцдаг. Хүчирхийлэл дахин давтагдахгүй гэсэн баталгаа байхгүй биз дээ?

-Гол асуудал энэ. Бидний зүгээс хэсэг хугацаанд хүчирхийлэлд өртсөн хүүхдийн сэтгэл санааг засах, шаардлагатай бол эмчилгээ хийлгэх зэрэг арга хэмжээ авч цагдаагийн байгууллагад ханддаг. Цагдаагийн байгууллагаас шалгаж хүүхэд хүчирхийлэлд өртсөн бол тухайн хүчирхийлэгч этгээдэд зохих арга хэмжээг авдаг. Харин хүүхэд хэсэг хугацааны дараа гэртээ эргэж очно. Энэ тохиолдолд эргээд хүчирхийлэлд өртөхгүй гэсэн зүйл баталгаа байхгүй. Ураг төрлийн хүчирхийлэлд өртсөн бол хамаатан садан нь чи худлаа ярилаа, тэглээ ингэлээ гэж дарамталдаг. Хүүхдийг сэтгэл зүйн хувьд илүү дарамтад оруулж болох. Хамгийн гол нь манайд хандсан хүүхдүүд, түүний эцэг, эх дараагийн удаа хэнд хаана хандахаа маш сайн мэдэж, мэдээлэлтэй болдог. Эцэг, эхчүүд хүүхдээ ямар нэг хүчирхийлэлд орсон бол үг, үйлдлээрээ яаж хэлж илэрхийлэх вэ гэдгийг сайн зааж, ярилцах хэрэгтэй.тэгж байж хүүхэд өөрийгөө дараагийн эрсдлээс сэргийлж чадна.

-“Чи яагаад хүнд хэлэв”, “Дахиад хэлээд үзээрэй” гэдэг ч юм уу хүүхдэд ирэх дарамт эрс нэмэгдэхийг үгүйсгэхгүй. Эцэстээ хавчигдмал байдлаасаа болоод магадгүй амиа хорлох шалтгаан болдог ч байж мэдэх юм. Тийм үү?

-Одоогоор манайд хандсан хүүхдүүдээс ийм байдалд орж амиа хорлосон зүйл байхгүй ч үгүйсгэх аргагүй. Өсвөр насныхан амиа хорлох байдал ихэссэн. Үүний цаад шалтгаан нь хүчирхийлэлд өртсөн байж болох шүү дээ.

Хүүхэд өөрийгөө хэнд ч хэрэггүй юм байна, би буруутай юм байна гэж сэтгэлзүйн гүн хямралд орсон байх магадлалтай.

Тэгэхээр эцэг, эхчүүд хараа хяналтаа л сайжруулах хамгийн чухал гэдгийг хэлмээр байна. Хүчирхийлэл гэр хороололд, нийгмийн эмзэг давхарга буюу ажилгүй, орлогогүй айл өрхөд үйлдэгддэг гэсэн ойлголт нийгэмд бий. Энэ бол буруу ойлголт. Хүчирхийлэл хаана ч үйлдэгдэж болно. Орон сууцанд дөрвөн хананы дунд юу болж байгааг бид мэдэхгүй шүү дээ. Хүчирхийлэгчдийг баян, ядуу гэж ялгах боломжгүй. Хэн ч байж болно. Тиймээс дүүрэг, хорооны цагдаа, нийгмийн ажилтнууд, төрийн болон төрийн бус байгууллагуудын харилцаа холбоо маш чухал байна гэв.

ХҮЧИРХИЙЛЭГЧИД ОНОО ХЯЛ ХҮЧИРХИЙЛЛИЙН ХЭЛБЭРЭЭС ХАМААРААД ХАРИЛЦАН АДИЛГҮЙ

Хуулиараа бол 14-өөс доош насны хүүхдийг бага насны хүүхдүүд гэж үздэг байна. Тэгвэл сүүлийн үед 4-7 насны хүүхдүүд гэр бүлийн хүрээнд бэлгийн хүчирхийлэлд өртөх явдал ихсэх хандлагатай байгааг мэргэжлийнхэн онцолж байна.

Тухайн хүчирхийлэгчийн үйлдэл илэрсэн тохиолдолд цагдаагийн байгууллага, холбогдох байгууллагууд шалгалт явуулж тухайн хүчирхийлэгчид ял оноодог байна. Хүчирхийллийг нэг удаа юу, олон удаа юу, хохирогчид бие махбодийн ямар хохирол учирсан, бэлгийн замын өвчин туссан эсэх, жирэмсэлсэн эсэхээс хамаарч хүчирхийлэгчид оноох ялын хэмжээ тав, арван жил гээд харилцан ялгаагүй. Учир нь насанд хүрээгүй хүүхдийг хүчирхийлэх нь онц хүнд гэмт хэрэгт хамаарагдах юм байна. Хамгийн гол нь хаана, хэн хүчирхийлэлд өртөж буй нь нуугдмал байгаа нь тулгамдаж буй асуудал юм.

Хэрвээ та хэн нэгнийг хүчирхийлэлд өртсөн болохыг мэдсэн л бол хүүхдийн 108, цагдаагийн 102 дугаарын утсанд хандах хэрэгтэй. Мөн Хүчирхийллийн эсрэг үндэсний төв болон Гэр бүл, хүүхэд, залуучуудын хөгжлийн газарт хандаарай.Хэрвээ мэдээллийг нуун дарагдуулсан тохиолдолд хуулийн хариуцлага хүлээнэ гэдгийг санах хэрэгтэй гэдгийг Хүчирхийллийн эсрэг үндэсний төвийн хуулийн зөвлөх Ч.Одончимэг хэлж байна.

ГУДАМЖНААС ИЛҮҮ ХАМААТНЫДАА ХҮЧИРХИЙЛЭЛД ӨРТӨХ МАГАДЛАЛ ӨНДӨР ГЭВ

Түүнчлэн нэг зүйлийг сануулахад удахгүй ерөнхий боловсролын сургуулийн зуны амралт эхэлнэ. Үүнтэй холбогдуулан эцэг, эхчүүд хүүхдүүдээ зуслан болон хөдөө орон нутаг руу хамаатан садных руугаа явуулдаг. Гэтэл хамаатан садныдаа очоод бэлгийн хүчирхийлэлд өртөх магадлал өндөр гэнэ. Ийм тохиолдол ч багагүй гарсан гэдгийг албаныхан хэлж байна. Хүчирхийлэл сургуулийн орчинд, зусланд, гудамжинд үйлдэгддэг гэсэн ойлголт нийгэмд байдаг хэдий ч хамгийн эрсдэлтэй нь гэр бүл, ураг төрлийн орчин гэдгийг анхааруулж байна.