Month: May 2017

Ю.Цэдэнбал, П.Дамдингийн 50 насны ойгоор Д.Сүхбаатарын одонгоор шагнав

Паавангийн Дамдин гуай “Би муу бичдэг, хүний бичсэнийг өөлөхдөө сайн” хэмээн анхааруулсаар яриагаа эхэлсэн юм. П.Дамдин гуай 1960 онд 29 насандаа БНМАУ-ын Аж үйлдвэрийн яамны сайдаар анх томилогдсоноос хойш Хөнгөн ба хүнсний үйлдвэрийн яамны сайд, 1979-1990 онд МАХН-ын Төв Хорооны Аж үйлдвэрийн асуудал эрхэлсэн нарийн бичгийн дарга, Улс төрийн Товчооны орлогч, жинхэнэ гишүүний албыг 30 жил тасралтгүй хашсан нэгэн. Одоо ч энэ эрхэм хүн улс орондоо санаа зовж явдаг. “Бид яаж байлаа, одоо ийм байна” гэж бухимдах нь цөөнгүй гэнэ. Өвгөн хүзүүндээ аппараттай явна. 1997 онд хүндээр өвдөж, урд хөршийн эмнэлэгт хоёр сар сэхээнд хэвтсэн удаатай. Нэг хэсэг амьсгалах, ууж идэхэд ч бэрхшээлтэй байсан бол одоо юм бичихэд амаргүй байдаг ажээ. Түүнийг үхэх сэхэхийн дэнсэн дээр байхад үйлдвэрүүд хаалгаа барьчихсан хэрнээ ажилчид, салбарынхан нь “Үхэж болохгүй шүү” хэмээн захиж, чадлаараа тусламж илгээж байжээ.

П.Дамдин Увс аймгийн Өндөрхангай сумын нутаг Ханхөхий уулын Цагаан толгой гэдэг газарт 1931 онд төржээ. Гэргий Раднаабазарын Энхтуяа хүүхдийн эмчээр ажиллаж байсан. 1994 оныг хүртэл Анагаах ухааны дээд сургуульд багшилж, эмч мэргэжилтнүүдийг бэлтгэхэд хувь нэмрээ оруулсан эмэгтэй. Эднийх хүү, охин хоёртой. Ууган хүү Баяраа нь Москвад Ф.Дзержинскийн нэрэмжит Цэргийн дээд сургуулийг хуульч мэргэжлээр төгссөн. Охин Цэнгэл Москвагийн Олон улсын харилцааны дээд сургуулийг олон улсын эдийн засагч мэргэжлээр дүүргэжээ.

П.Дамдин гуай бас 1973 онд нисэх онгоцны осолд орсон ч амьд үлдсэн ус уух хувьтай хүмүүсийн нэг. “Улс орны амьдрал, өнөөгийн байдал ярина. Хувийн юмнууд хэрэггүй” гэж өвгөн надад сануулсан юм. Гэсэн ч бидний яриа яаж ийгээд үргэлжилж, би асууж, өвгөн хариулсаар байлаа.

---

-1990 онд улс төрийн товчоо бүрэн бүрэлдэхүүнээрээ огцорлоо гэдэг мэдээ олон нийтийн хувьд нийгмийн шилжилтийн эхний дохио өгсөн. Огцоръё гэдэг шийдвэрийг Ж.Батмөнх дарга гаргасан гэцгээдэг. Улс төрийн товчооны бусад гишүүд энэ шийдвэрийг яаж хүлээж авсан бэ?

-Уг нь Улс төрийн товчоог сонгодог газар нь хэн билээ. Их хурал хуралддаггүй юм аа гэхэд намын Төв хорооны бүгд хурлаар товчоог шийдэх ёстой. Гэтэл өлсгөлөн, цаг үеийн байдлаас болоод, Улс төрийн товчоо огцрох шийдвэрийг өөрөө гаргасан. Гэхдээ бид санал нэгтэйгээр огцоръё гэсэн.

-Эсэргүүцэх хүн гараагүй юу?

-Тэр үеийн нэг онцлог юу гээч. Намын төв хорооны Улс төрийн товчоог толгойлж байгаа хүн ерөнхий нарийн бичгийн дарга. Ерөнхий нарийн бичгийн даргын шийдвэрийг товчооны гишүүд хэн ч гэсэн хүлээж авна шүү дээ. Харин яах вэ гэж ярих ёстой. Хүн болгон өөр өөр юм боддог байсан байх. Манай Ж.Батмөнх биднийг дуудаж оруулаад “Огцоръё” гэсэн. Бид бүгдээрээ огцоръё гэдэг саналтайгаар шийдвэр гаргасан юм. 1990 оны гуравдугаар сарын 9-нд УТТ бүрэн бүрэлдэхүүнээрээ огцорсон. Ноднин “Ардчилал” сонинд “Ардчилсан хувьсгалыг хэн ч өмчилдөггүй юм” бил үү дээ, том өгүүлэл гарсан. Тэр дунд УТТ-гоор огцрох асуудал ярьж байх үед П.Дамдин, Л.Лантуу, Б.Дэжид нар “Энэ хөдөлгөөнийг шууд даръя гэж санал хэлж байсан” гэж бичсэн байна лээ. Тийм санал бид гаргаа ч үгүй. Энэ бол гүжирдлэг. “Чи бид хоёрыг үхчихсэн л гэж бодож байх шиг байна” гэж Л.Лантуу бид хоёр ярьж байсан юм. Б.Дэжид гуай нас барчихсан шүү дээ. Ноднин “Бидний нэр хүндийг гутаасан. Бид ч яах вэ өнхрөөд өгнө. Үр хүүхэд хэцүү шүү дээ” гээд Сэргийлэхийн дарга Р.Чингис гэж нөхөрт бичсэн. Өөрөө ч хариу өгөөгүй, уншаа ч үгүй байх. Сүхбаатар дүүргийн цагдаагийн хэлтэст шилжүүлсэн бололтой. Нэг ахмад хариу ирүүлж байгаа юм. “Энд хүнийг гүтгэсэн тодорхой баримт байхгүй байна. Тийм учраас эрүүгийн хэрэг үүсгэх үндэсгүй байна” гэж хариулсан. Бид хоёр өмгөөлөгч олоод, өнгөрсөн долоо хоногт өргөдлөө өгсөн. “За хүү минь, үүний учрыг олж өгөөрэй” гэсэн. Онгоцоор жиших юм бол хоёр сая 500 мянган зорчигчтой, бид долоо экипаж нь байж л дээ. Хүнээ суулгачихаад социализм байгуулахаар нисч явсан улс чинь ардчиллынхан гараад ирэхэд амиа бодоод долоон шүхэртэй бид үсэрч, амьд гарсан. Хүн ам нь өсч үржээд гурван сая болчихоод байна. Онгоц улам доошоо нисээд л байгаа. Тийм биз. Ингээд үзэхээр би ямар гайгаар Ж.Батмөнхийн дор байж, энийг хийв ээ. Хэрэв Ю.Цэдэнбал дарга маань залуу байсан үе байсан бол доо гэж заримдаа боддог юм.

-1989 онд Румынд Чаушескуг эхнэртэй нь буудчихсан. Тэр бичлэгийг УТТ-ныхон хамт үзсэн нь буулт хийхэд нөлөөлсөн байж магадгүй гэсэн яриа сонссон. Бодит байдал дээр энэ бүхэн нөлөөлсөн үү?

-Би боддог байсан. Ю.Цэдэнбал дарга шиг ухаантай, жинхэнэ улсын удирдагч шиг хүн байсан бол бид тэгж бууж өгөхгүй, учраа олж болох байсан гэж. Яагаад гээч 1989 оноос эхлээд бужигнаан боллоо. Ухуулах хуудас наалаа гээд Аюулаас хамгаалахынхан дор дор нь мэдээлдэг байсан. Товчоо байн байн улс орны байдал ярина. Би тэгэхэд улс орны байдлын тухай даргатай аминчилж ярья гээд 1990 оны эхээр өрөөнд нь орлоо. “Улс орны байдал хүнд болж байна. Ер нь дарга аа, та энэ залуучуудтай уулзаач. Эдний эцэг, эх тантай хамт багшилж байсан таны л үеийн улсууд байна шүү дээ. Эцэг эхийг нь дуудаж уулзаач. Нэг орой гэртээ аваачдаг ч юм уу. Сайхан хоол идээд, нөхөд минь яах вэ гээд ярилцаж болдоггүй юм уу. Түүнээс гадна энэ залуусыг ажилд тавимаар байна. Ухаандаа та С.Зоригийг УТТ-ны орлогч гишүүн бөгөөд, Эвлэлийн төв хорооны нэгдүгээр нарийн бичгийн даргаар тавьчих. Бусдыг нь сайдаар тавьчих. Над мэтийг халаад хаячих. Та нарын тавьж байгаа шаардлага зүйтэй. Бид дутагдалтай ажиллаж байна. Та нар энийг засна шүү гээд энэ залуучуудыг ажилтай зууралдуулаад өгч болдоггүй юм уу. Гурав дахь санал нь УТТ-г хоёр хэсэг болгочих гэсэн. Тэр үед залуусын шаарддаг юм жинсэн өмд, магнитофон байхгүй гэдэг байлаа. УТТ-ны нэг хэсгийг аж ахуйн хэсэг болгож, Сайд нарын зөвлөлийн дарга Д.Содном толгойлог. Би орлогч нь болъё. Энэ залуусын шаардаад байгаа юмыг нь хангаад өгье. Хос жинсэн өмд, хоёр магнитофон хүзүүнээс нь зүүгээд, амаар нь дүүрэн бохь чихээд өгье л дөө. Тэгэхэд энэ залуус чинь ойлгоно шүү дээ. Иймэрхүү аж ахуйн ажил хийгээд, улс төрийн хэсэг нь болохоор Ц.Намсрайгаар толгойлуулаад энэ залуустай уулзаж яриг гэсэн. Ж.Батмөнх дарга том эрдэмтэн, сурган хүмүүжүүлэгч, соён гэгээрүүлэгч, сайхан хүн л дээ. Намайг бодоход уур уцаар багатай. Уг нь П.Дамдин чиний энэ санал зүйтэй байна, харж үзье, бодъё, хэдүүлээ ярья гэдэг ч юм уу эсвэл “Чи битгий дэмий юм яриад бай” гэх мэтээр хариулж болно шүү дээ. “Өөр юм байна уу” гэхээр нь байхгүй гэсэн. Тэгээд дуусаа. Байдал улам хэцүү боллоо. 1990 оны нэгдүгээр сард шиг санаж байна. Бас л Ж.Батмөнх дарга дээр орлоо. “Дарга аа, хэдүүн танд санал хэлсэн шүү дээ. Энийгээ л дахиж яримаар байна” гэсэн. Манай Ж.Батмөнх хүний яриаг их л сайн сонсдог хүн. Хариу байхгүй нь урам гутмаар. Хөөрхий, Ю.Цэдэнбал дарга маань бол ороод ярихаар мундаг нарийн хүлээж авна шүү дээ. Ингээд хоёр удаа яриад үндсэндээ “Энэ нөхөртэй яриад нэмэргүй юм байна даа” гэж бодсон. Гурван сард байна уу даа, УТТ-ны өргөтгөсөн хурал хийсэн юм. Сайд нарын зөвлөлийн орлогч дарга нар, Намын төв хорооны хэлтсийн эрхлэгч нарыг оролцуулсан. Улсууд санал гаргаад байна. Би босоод саналаа хэллээ. “За, нөхөд минь байдал хүнд байна. Үүнээс гарах арга зам байна гэж үзээд би Ж.Батмөнх дарга дээр хоёр удаа орж ярьсан. Ийм санал тавьсан. Ингэвэл улс орны байдал өөр болохоор байна шүү дээ” гэсэн. Би Ж.Батмөнх даргыг ингэж уурлаж байхыг үзээгүй. Тайван хүн шүү дээ. Тэгсэн чинь мань хүн босон харайгаад, нүднийхээ шилийг авч хаяад “Чи дандаа хүнд үүрэг өгч байдаг. Өөрөө юм хийдэггүй” гэж намайг хурал дээр загналаа. Би хэллээ. “Дарга аа, би танд хэлэхгүй хэнд хэлэх юм. Гудманд хашгираад гүйж явах юм уу” гэсэн. Тэгээд удаагүй биднийг дуудаад “За нөхөд минь, огцорцгооё” гэсэн.

-Хамтдаа бичлэг үзээгүй юү?

-Тэр чинь телевизээр гарч байсан юм. Тэрийг юу гэж товчоо бүхэлдээ үзэх вэ. Яг тэр үед социалист улсуудын удирдлагууд хүнд байдалд орчихсон. Чаушескуг авгайтай нь буудаад алчихсан. Би боддог юм. “Аягүй бол эд Даариймаа бид хоёрыг буудаад алчих байх. Эртхэн шиг бууж өгье” гэж бодсон байх.

-УТТ огцроход олон нийт том өөрчлөлт болох нь гэдгийг ойлгосон. Харин та социалист систем болохоо байлаа гэдгийг мэдэрч байсан уу?

-Үгүй ээ, социализм болохоо байлаа гэж хэн нь ч бодоогүй. Бид социализмыг байгуулна. Дутагдал байна, засна, сайжруулна л гэж явсан. Манай зарим улс тэгдэг юм. Би дээр үед мэдэж байсан. Социализм болохгүй болчихсон юм аа гэцгээдэг. Би л тэгж бодоогүй. Дутагдал байсан уу гэвэл байсан. Эдийн засгийн хөгжлөөрөө хоцорч байсан байхгүй юу даа, манай лагерь бүхэлдээ. Дэлхий социалист, капиталист гээд хоёр хуваагдчихсан. Тийм учраас бидэнд мөнгө төгрөг муу. Валют, доллар олдохгүй шүү дээ. Ийм үед одоогийнх шиг “Мөнгө өгөөч“ гэж гуйвал асуудалд орно. “Чи юу гэж лагерийн нэр хүндийг, Монгол Улсын нэр хүндийг унагааж, Японоос мөнгө гуйдаг байна аа” гэнэ шүү дээ. Хүн болгон социализмынхаа, улсынхаа нэрийг бодно. Социализмын дутагдлыг яаж засч болохыг бидний дэргэдэх Хятад улс харуулж байна. Удирдагч гэдэг үүгээрээ ялгаатай.

-Та улс орны удирдлаганд байсан хүн. Тэтгэвэрт гарахаараа тэгнэ ингэнэ гээд ирээдүйгээ төлөвлөж байсан уу?

-Тийм юм байгаагүй. Намаас өгсөн даалгаврыг биелүүлэхийн төлөө хамаг бүхнээ зориулж байсан болохоос биш би тэтгэвэрт гараад яах билээ гэж бодож байгаагүй. Одоо бол дээр байгаа хүмүүс улсыг бодохгүй, хувиа бодож байна шүү дээ. Тэр үед социализм байгуулж байсан бид ганц ТҮЦ ч үгүй үлдсэн. Манай орон сайхан, зөв замаар явж байна. Тийм учраас бид өөрсдөдөө болон үр хүүхдийнхээ ирээдүйд санаа зовдоггүй байсан. Тэр үед хэн ч манай улс ийм болчихно гэж бодоогүй. Түүх шүүх л байх даа. Шүүхдээ үнэн мөнийг тогтооно. Манай нам бол Монголын ард түмний жолоодогч, манлайлагч, удирдагч гэж Үндсэн хуульдаа заасан. Манай намын гол зорилго бол ард түмнээ сайн сайхан амьдруулах л байсан. Манай улс нүүдлийн мал аж ахуйн орон байсан. Үндсэндээ 1960 оныг хүртэл ийм л байлаа шүү дээ. Манай улсыг өөрчлөх хөгжүүлэх асуудал үндсэндээ 1990 оноос өмнөх 25 жилд л хийгдсэн. Социалист орнууд бий боллоо. Бүхэл бүтэн лагерь бий боллоо. Улсаа хөгжүүлье гэдэг зорилго тавиад 1961 онд хуралдсан МАХН-ын XIV их хурлаас Монгол орныг эрчимжсэн хөдөө аж ахуй, аж үйлдвэрийн орон болгоно гэсэн зорилго тавиад л үүний төлөө тав таван жилийн төлөвлөгөө хийж, ажилласан. Улс орныг хөгжүүлэх ерөнхий схем, прогноз 20 жилээр хийгээд, МАХН-ын Төв хороогоороо ярилцаад, үүнийгээ тав таван жилээр нь хуваагаад тэр дагуу явсан.

-УТТ огцорлоо, та юутай үлдсэн бэ?

-Би тэгэхэд түүхийн хогон дээр л хаягдсан. Өөр юутай үлдэх юм бэ. Шүүхэд шилжсэн шүү дээ. Гайхмаар байгаа биз. Ю.Цэдэнбалын тойрон хүрээлэгчид гээд 12 хүнийг манай нам шийдвэр гаргаад шүүхэд шилжүүлсэн. Намын түүхэнд удирдлаганд байсан хүмүүсээ бүрэлдэхүүнээр нь шүүхэд шилжүүлсэн анхны тохиолдол байв. Сүүлийн жилүүдэд л биднийг ахмад гэж харж үздэг болсон. Хөөрхий, Ю.Цэдэнбал даргыг хүний нутагт үндсэндээ цөлөөд, бурхан болголоо. Бид энд гурван жил шүүхэд дуудагдлаа. Хэдхэн сарын өмнө нам, улсын удирдагч гээд сайшааж, магтуулж явсан улсыг гудамжаар явахад хүн болгон хараад “Өнөө тойрон хүрээлэгч чинь энэ явж байна” гэдэг. Ухаандаа ингэдэг байхгүй юу. Хоёр байцаагч ээлжилж байцаадаг. Байцааж байгаа хүмүүс их сонин. Байцаагч залуухан эмэгтэй “За, Дамдин гуай, нөгөөдөр 11 цагт ирсэн байгаарай” гэнэ. Нөгөөдөр болтол одоо юунаас эхлэх бол, яах бол гэж юм бодно. Нойр, хоол муутай л байна шүү дээ. 11 цагт очоод үүдэнд нь сууна. Өнөө хүүхэн чинь орж гараад л найзууд нь ирсэн бололтой хөхрөлдөөд л. Инээгээд, тамхи татаад байхыг бодоход хувийн л юм ярьдаг байлгүй. Ингэсээр байтал 13 цаг болоод үдийн цайндаа явна. “Өө, Дамдин гуай та ирчихээ юү” гэнэ. “Та намайг 11 цагт ир гэсэн, би цагтаа ирээд сууж байна” гэхээр “Өө, таныг биш би андуурсан байна лээ шүү” гэх жишээтэй. Энэ мэтээр байцаасаар байгаад шүүхэд шилжүүлсэн. Намайг нэгдүгээрт улсын хөрөнгийг сүйтгэсэн, хоёрдугаарт, албан тушаалаа урвуулан ашигласан гэсэн хоёр зүйлээр буруутгасан юм. Бидний идсэн уусан гэх хэргийг шалгахын тулд гуч гаруй нягтлан бодогч дайчилсан. Арван жилийн дотор улсаас авсан цалин мөнгө, орон сууц, лабораториос авч хэрэглэсэн идэж уух юм гээд бүгдийг шалгасан. Хоёр, гурав хоноод л дуудна. Өөрөөр хэлбэл, гурван жил амьдаар нь тамлаж байгаа юм. Нэг удаа дуудаад “П.Дамдин гуай, таны хэргийг шалгаж дууссан, та улсын хөрөнгөнөөс 188 төгрөг идсэн байна” гэлээ. “Юу байна, хүү минь” гэсэн чинь “Таныг дарга болоход байрыг чинь зассан байна. Байрыг зассан төсвөөс 188 төгрөг хэтрүүлжээ. Та энэ мөнгийг банкинд тушаагаад, баримтыг нь авчирч өг” гэсэн. Гүйж очоод тушаачихсан. “Одоо дууссан уу” гэсэн чинь “Та улсыг хохиролгүй болгочихлоо” гэсэн. Хоёр дахь нь улс төрийн асуудал. УТТ-ны тогтоолд гишүүд гарын үсэг зурдаг байсан. Намайг орлогч болсноос хойш УТТ-ны хоёр гишүүн Т.Рагчаа гуай, Д.Гомбожав гуай хоёр тэтгэвэрт гарсан байдаг. Тэр үед нам засгийн удирдах улс тэтгэвэрт гарахад тусгай тэтгэвэр тогтоодог тогтоолтой байсан. Сарын тэтгэвэр нь 1100 төгрөг. Тухайн үед нийтийн тэтгэвэр 500-600 төгрөг байсан байх. “Та УТТ-ны гишүүний хувьд тэр хоёрын тусгай тэтгэвэр тогтооход гарын үсэг зурсан, үнэн үү” гэсэн. “Үнэн” гэсэн. “Энэ чинь албан тушаалаа урвуулсан хэрэг. Үүнийг чинь шүүхэд шилжүүлнэ” гэсэн. Шүүхэд дуудлаа. Ийм ийм учиртай гээд тайлбарлана. Гарын үсэг зурсан товчооны гишүүд яригдаад байсан 200-гаад мянган төгрөгийг нь хуваагаад төлж болох л байсан. Гэтэл шийтгэхээр зүтгэсэн. Эрүүгийн хуулиар албан тушаалаа урвуулсан хэргээр 10 жилийн ял заагаад, шүүхэд шилжүүлсэн юм. Шүүх шударга шийдвэр гаргаж, “Энэ бол хэрэг биш, Үндсэн хуулиар олгосон эрхийн дагуу улсыг удирдаж байсан хүмүүс ийм эрхтэй. Хуулийн дагуу хийгдсэн байна. Албан тушаалаа урвуулсан хэрэг биш” гэж үзээд, хэрэг хаагдсан.

-Ингэхэд танд хэдэн төгрөгийн тэтгэвэр тогтоосон бэ?

-Нийтийн журмаар тогтоолгосон. Тэр үед тусгай тэтгэвэр байхгүй болсон юм. Гэр бүлээ тэжээж чадахгүй шахам л байсан.

-Ю.Цэдэнбал дарга таныг дэвшүүлсэн юм байна лээ. Та бас Увсынх. Тэр үед гадаадад сургууль төгсч ирсэн боломжийн залуу хүн гэж таныг сонгосон нь мэдээж. Гэхдээ нутгийн хүчин зүйл илүү дотносох шалтгаан болсон уу?

-Мэдээж хэрэг судалж байхдаа аль аймгийн, хэн гэдгийг мэдсэн байх. Гэхдээ Ю.Цэдэнбал дарга тийм хүчин зүйлийг харгалздаг өчүүхэн амьтан биш шүү дээ. Тэр бол түүхэн том зүтгэлтэн.

Гэр бүлийн хамт. 1979 он

-Та Монголын томоохон аж үйлдвэрүүдийн эхлэл суурийг тавьж, барьж байгуулахад оролцсон хүн. Гэхдээ “Монголчууд хадаасаа ч үйлдвэрлэж чаддаггүй” гэж социализмын үед ярьдаг байсан санагдана?

-Социализмын үед биш одоо л тэгж яриад байгаа юм. Хятад, Орост төчнөөн тонн мах экспортолно гэж сайхан яриад байна. Гаргаж чаддаггүй. Орчин үеийн шаардлага хангасан үйлдвэр байхгүй юм чинь яаж мах гаргах юм бэ. Мах, арьс, шир, ноосоо бүрэн боловсруулахын тулд эхлээд малаа эрүүлжүүлэх учиртай. Үүнийг бид хийсэн. 1961 онд хуралдсан намын XIV их хурлаас ойрын ирээдүйд эрчимжсэн хөдөө аж ахуй, аж үйлдвэрийн орон болгох зорилт тавьсан. Миний ажиллаж байсан салбар, надад өгсөн үүрэг юу вэ гэхээр “Монголыг үйлдвэржүүлэх талаар хөөцөлд, арга хэмжээ ав” гэсэн үг шүү дээ.

Малынхаа арьсыг боловсруулаад, дээл хувцас хийгээд түүгээр ч барахгүй торгон савхи хүртэл хийгээд социалист лагерийн орнуудад битгий хэл хөрөнгөтөн орнууд, Итали, баруун Герман, Францад хүртэл гаргаж доллараар борлуулж байлаа шүү дээ. Одоо бол хадаас ч хийж чаддаггүй гээд байдаг.

Ард түмнийхээ хэрэгцээг эрүүл хүнсээр хангана. Илүү гарсныг нь гадаадад гаргана гэж байсан. Одоо үйлдвэрийн парк байгуулна гээд байна. Хэчнээн жил ярив даа. Гэтэл бид ёстой үйлдвэрийн паркийг чинь жинхэнэ ёсоор бий болгоод, Улаанбаатарын Мах комбинат, Дарханы Мах комбинат, Чойбалсангийн Мах комбинатад малаа нядалдаг болсон. Малаа нядлаад гадагшаа гаргасан. Зөвхөн мах биш заримыг нь консерв хийгээд гаргана. Өлөн гэдсийг нь ашиглана. Ноосыг нь нэхмэлийн үйлдвэрт өгнө. Арьс, ширийг нь арьс, ширний үйлдвэрт өгнө. Иж бүрэн боловсруулж байсан. Одоо мал 60 хэдэн сая боллоо гэдэг. Үр дүн нь хаана байна. Махаа боловсруулж чаддаггүй. Одоо худалдаанд гарч байгаа махнууд дандаа бүдүүлэг аргаар, хээрийн бой шиг хийсэн, шороо, өвчтэй, ариун цэврийн бус нөхцөлд бэлтгэсэн мал байгаа шүү дээ. Ингэж яаж болох вэ. Хүнсний асуудал нарийн. Улс орны тусгаар тогтнолтой холбоотой. Дээр үед настай хүмүүст тусч байсан даралт ихсэх гэх мэт есөн жорын өвчин залууст тусч байна. Энэ бол олон шалтгаантай. Түүний нэг нь хүнсний асуудал.

-Танд ажлаа өгөхөөсөө өмнө байгуулахыг хүсч байсан үйлдвэр байсан уу?

-Намайг сайд болж байхад манай улс 24 мегаваттын ганцхан жижигхэн цахилгаан станцтай. 200-хан мянган тонн нүүрс гаргадаг Налайхын ганц уурхайтай байсан. Социалист лагерь бий боллоо. ЗХУ, бусад социалист орнуудаас тусламж дэмжлэг ирэх нь их боллоо. Дайны дараа ард түмний амьдрал сайжирлаа. Манай улс төлөвлөгөөт аж ахуй руу орлоо. Анхдугаар таван жилийн төлөвлөгөө гараад, үйлдвэр байгуулахгүй бол малынхаа арьс, шир, ноос, ноолуурыг ашиглаж чадахгүй юм байна. Амьдрал дээшлэхгүй байна гэж үзсэн. Үйлдвэр байгуулахын тулд цахилгаан хэрэгтэй. Ганц жижиг станц Улаанбаатарын хэрэгцээг хангаж чадахгүй. Улаанбаатарт цахилгаан тасалдахгүй өдөр гэж байдаггүй. Намайг сайд болох үед цахилгаанаар хангах хуваарийг сонинд зарладаг байлаа. Хөдөө харанхуй. Юуны өмнө цахилгаан станцууд байгууллаа. 1961 онд Улаанбаатарын хоёрдугаар цахилгаан станцыг БНХАУ-ын тусламжтайгаар, 1965 онд Дарханы цахилгаан станц, 1968 онд III цахилгаан станцыг, 1983 онд VI цахилгаан станц байгууллаа. Шарын гол, Багануурын уурхай байгууллаа. Нүүрс хангалттай боллоо. Бид энэ үед өөрийнхөө хэрэгцээг хангаад, илүү цахилгаанаа ЗХУ-д экспортолж байлаа.

Ноосон даавуу хийдэг үйлдвэр байгууллаа. Монгол хонины ноос хивс хийхэд тохиромжтой. Улаанбаатар, Эрдэнэт, Чойбалсангийн гурван үйлдвэр хивс үйлдвэрлэдэг боллоо. Нэхий дээл үйлдвэрлэдэг сайхан үйлдвэр байгуулчихлаа. Нэг үгээр хэлбэл, малынхаа түүхий эдийг бүгдийг боловсруулдаг болсон. Уул уурхайгаас ялгаатай нь малын түүхий эд жил тутам бий болж байдаг баялаг. Манай удирдах улс ухаантай хандсан бол бидний байгуулсан үйлдвэрүүдийг улам сайжруулаад, арьс, шир, ноосны үйлдвэрүүд нь ажиллаж байсан бол юу гэж өнөөдөр Хятадын түүхий эдийн бааз болчихсон сууж байхав дээ. Миний байгуулахыг хүсч байсан үйлдвэр ганцхан үлдсэн. Энэ бол ноолуурыг боловсруулах. Бусдыг нь бид бүгдийг нь боловсруулж чадсан. Түүгээр ч барахгүй ангийн арьс боловсруулдаг үйлдвэр ч байгуулсан юм шүү дээ. Чоно, үнэг, зурамны арьс боловсруулж байсан. Би Хөнгөн хүнсний үйлдвэрийн яамны сайд болж, намаас даалгасан үүргийг муугүй биелүүллээ. Бүрэн биелүүлэхийн тулд боловсруулдаггүй ганц юм тэмээний ноос, ямааны ноолуур байсан. Манай лагерьт ийм технологи, техник байгаагүй. Гэтэл манай ард түмний зол, салбарт ажиллаж байсан хамт олны азаар Японоос дайны төлбөрт 17 сая доллар өгөхөөр болсон юм. Яам болгон энэ мөнгөнд анхаарал хандуулж, санал боловсруулж, сайд болгон гүйж байв. Социализмын үед гаднаас олдож байгаа ганц валют шүү дээ. Ю.Цэдэнбал дарга “Ноолуур боловсруулах сайхан үйлдвэртэй болох нь цаашдаа хэрэгтэй” гэж дэмжсэн учраас Монгол Улс ноолуурын үйлдвэртэй болсон юм даа. Ноолуурын сайхан үйлдвэртэй болохоор хүсч байсан болохоор Англи, Итали, Японд очиж туршлага судалсан юм. Түүх мэдэхгүй хүмүүс “Говь” комбинатыг япончууд барьсан гэдэг. Япон улс тоног төхөөрөмж, мэргэжилтнүүдээ нийлүүлээд, Даадашин даргатай манай барилгачид босгосон юм шүү дээ.

-Та Пааван гэдэг хүнээр овоглодог. Ээж, аав хоёр тань салаад Пааван гэдэг аавтай болжээ. Танд сүүлд овгоо солих бодол төрж байсан уу?

-Үгүй яалаа гэж. Миний биологийн эцэг Нанзад гэж хүн. Намайг хүн болгосон хүн бол Пааван гэж хүн. Тийм учраас би энүүгээрээ л дуусна.

-Та дөнгөж 29 насандаа төрийн сайд болсон болохоор нэрээ хичээх, залуу хүний жаргал цэнгэлийг хязгаарлах шаардлага тулгарсан болов уу?

-Хүний нэр төр ажлаа хэр сайн хийж байгаагаас хамаардаг. Сайд болчихвол нэртэй болчихдог юм биш шүү дээ. Ажлаа сайн хийгээд байхаар ард түмэн “Энэ Төрийн хүн” гэж хардаг. Сайд хүнийг хаана ч очсон хүндэлдэг. Өгсөн үүрэг даалгавар, хэлсэн үг ажил болдог. Одоогийн сайдуудыг бол хэн хүндэтгэж байгаа юм. Ажил хийхгүй учраас нэр төр байхгүй, нэр төр байхгүй учраас сайд хүнийг тоохгүй байна. Бидний үед бол “Төрийн сүлд өршөө” гэж залбирдаг байлаа шүү дээ. Ёс зүй гэдэг бол ямар ч хууль дүрмээс илүү зүйл. Хууль бол ёс зүйн доод хязгаар.

-Та “Эрдэнэт”-ийн захирлаар Ш.Отгонбилэгийг бараг арваад жилийн турш сургаж бэлтгэсэн тухай дурссан байна лээ. Одоо бол албан тушаалыг мөнгөөр үнэлдэг болжээ. Таны үед хүнийг албан тушаалд яаж бэлтгэж, гаргаж ирж байсан тухай яриач?

-Зүйтэй. Манай нам гол боловсон хүчнийг гурил шигшдэг шиг гаргаж ирж байсан. Дээд сургууль төгсч ирээд, шууд дарга сайд болдог систем байгаагүй. Хамгийн дороос эхэлдэг. Гутлын үйлдвэрийн инженер гэхэд л гутлын үйлдвэрийн дагалдангаас эхлэх жишээтэй. Ажилдаа сайн бол дэвшээд л явна. Яамны сайдаас эхлээд, удирдах ажлууд дээр запас бэлтгэдэг. Тогтсон журамтай. Яамны сайд бол орныхоо хоёр хүнийг бэлтгэх үүрэгтэй. Орлогч сайд нар мөн хоёроос гурван хүнийг бодно. Үүнийгээ Төв хороонд илтгэдэг. Яамны сайдыг Төв хороо л бэлтгэнэ шүү дээ. Миний санал болгосон хүнийг ч судлана. Өөрсдөө ч хүн судалж бэлтгэнэ. Хоёр жил тутам түүнийгээ тодорхойлж өгнө. Зүгээр бүртгээд зогсох бус ажил дээр нь шалгадаг. Том үйлдвэрийн дарга нар мөн ялгаагүй хоёр хүн бэлтгэсэн байх учиртай. Нууц санал гаргана шүү дээ. Түүнээс биш тэр хүнд чамайг станцын дарга болгох гэж байна гэж хэлэхгүй. Эрхэлсэн ажлаа яаж хийж байна. Хамт олны дунд нэр хүнд ямар байна. Өөрийн мэдлэг чадвараа дээшлүүлэх талаар яаж хичээж байна. Бэлтгэсэн улсаас санасанд хүрэхгүй хүн ч гарна. Бүх яам, албан газар, аймгуудад ийм журам байсан. Ийм учраас албан тушаалд одоогийнх шиг тохиолдлын улсууд гарах ёсгүй. Томилолтоор хөдөө явуулна, гадаад явуулна, Тодорхой үүрэг даалгавар өгнө. Энэ бол манай намын кадр, боловсон хүчний мундаг том сургууль байсан.

-Та намын кадруудыг шигшдэг шигээ эхнэрээ шинжихдээ зөв оновчтой сонголт хийсэн үү?

-Оновчтой болоод л тавь, жаран жил хамт амьдарч байгаа биз дээ.

-Маш аятайхан, боловсролтой эмэгтэй сонгосон байна лээ?

-Намайг бодоход сэхээтний хүүхэд байхгүй юу. Хоолноосоо хүртэл мэдэгддэг. Би боорцог идэх дуртай. Намайг боорцог идэхээр “Хөдөөний хүүхэд боорцгонд дуртай” гэдэг.(инээв) Би одоо хүртэл боорцгонд дуртай. Өссөн орчин хүнд их нөлөөлдөг.

-Үндсэн хуульд өөрчлөлт хийх талаар их ярих болжээ. Та энэ талаар ямар бодолтой байдаг вэ?

-Одоогийн энэ Үндсэн хуулийг сайн хууль болсон гэж яриад байдаг. Би шал дэмий, АНУ-ын нөлөөн доор хийгдсэн хууль гэж боддог. Эхнээсээ Монголын ард түмний шаардлага, ёс заншил, улсын хөгжлийн цаашдын хандлагад үндэслэж хийгдээгүй хууль. Ухаандаа өмч хувьчлал нэрээр социализмын үед бидний байгуулсан бүхнийг хувааж идээд, үйлдвэрүүдийг хаагаад дуусгалаа шүү дээ. Үндсэн хуульд өмч хувьчлалын асуудлыг зөв тусгах ёстой байсан гэж боддог. Өмч хувьчлал хийж болно. Манай ард түмэн өмч хувьчлалыг ойлгоогүй шүү дээ. Ард түмэнд эхлээд сайн ойлгуулж, мэдээлэл хүргэх учиртай байсан. Гутлын үйлдвэр байлаа гэхэд хувьчилж болно. Хувьчилж авч байгаа эзэн гутлаа л үйлдвэрлэнэ. Манай гутлын үйлдвэр дөрвөн сая 500 мянган хос гутал үйлдвэрлэдэг хүчин чадалтай байсан. Үүнийг бууруулахгүй, гадаадад экспортод гаргах чиглэлээр хүчин чадлыг нь нэмэгдүүлнэ гэсэн үндсэн дээр хувьчлах ёстой байсан. Сүүлийн гучин жил хөлс хүчээ зарцуулж байж барьсан үйлдвэрийг улаан ягаан, цэнхэр тасалбараар худалдаж авчихаад, үйлдвэрээ хааж, одоо арьс, ширээ боловсруулж чадахгүй, гутлаа хийж чадахгүй заваарч байдаг чинь юу гэсэн үг вэ?

Яагаад Улаанбаатар утаатай болчихов гэдэг Үндсэн хуультай холбоотой. Юу гэхээр эрх чөлөө өглөө, дуртай газраа хүн амьдарна гэсэн. Хөдөө байсан хүмүүс хэдэн малаа худалдаад, Улаанбаатар руу хөдөлнө шүү дээ. Улаанбаатар сая 300 мянган хүнтэй болоод утаандаа баригдлаа. Миний бодлоор Үндсэн хууль Монголын эрх ашгийг бодсон байдаг бол хүн Монгол нутагт дуртай газраа амьдарна. Нийслэл Улаанбаатарт бол хуучин журмаараа явна гээд тусгай зөвшөөрөл өгдөг байх учиртай. Бидний үед албанд дэвшүүлэх боллоо гэхэд Улаанбаатарт ирүүлэхгүй. Энд ирээд орон сууц нь байна уу гэж үзэж байж зөвшөөрөл өгдөг. Улаанбаатарт хэн ирж байсан гэхээр үр хүүхэд нь байдаг, өвчтэй зовлонтой улсууд л тусгай зөвшөөрлөөр ирж байсан. Одоо тэгэхэд юу болж байна.

Олон нам байна гэж Үндсэн хуульд зөвшөөрдөг. Яагаад Үндсэн хуульд Монголд хоёр л нам байна гээд зааж болдоггүй юм. Тэгвэл ард түмнийг ингэж их сөргөлдүүлэх үү? Өнөөдөр гуравхан сая хүн хорин хэдэн намтай болчихсон. Бүх хүнийг сөргөлдүүлж байгаа биз дээ. Манайхан угаасаа хүн ам цөөтэй. Ийм олон нам байгуулагдах дэмий.

Уг асуудал буруу тавигдсан учраас өнгөрсөн 28 жил манай Үндсэн хуулиар биш Америкийн шууд удирдлаган доор хийгдсэн Үндсэн хуультай явж ирлээ. Манай болж байгаа бүх юм Америкийн боловсруулсан төлөвлөгөөгөөр л явж байна шүү дээ.

Үндсэн хуулийг өөрчлөхдөө Зөвлөлдөх уулзалт хийгээд, тэрний дагуу ард түмний санал аваад, өөрчлөх юм гэнэ. Нэг муу Үндсэн хууль хийсэн улс, хоёр дахь муу Үндсэн хууль гаргаад юу хийхэв дээ. Манайд ухаантай, эрдэмтэй, туршлагатай хүмүүс олон байна. Энэ улсуудаараа Үндсэн хууль боловсруулах тусгай комисс гаргаад, боловсруулаад, ард түмнээр хэлэлцүүлээд, дараа нь ард түмний саналыг хурааж аваад, УИХ-д оруулж батлуулах хэрэгтэй. Одооны эдэн шиг нүд хуурсан ажил хийж болохгүй шүү дээ. Зөвлөлдөх уулзалт гэнэ шүү. Ямар мундаг сэтгэдэг улс вэ. Америк багш нь зааж өгдөг байх даа.

-Америкийн нөлөө л гээд байх юм. Социализмын үед орос ах нарын заасан замаар л явдаг байсан биз дээ?

-Би улсын удирдлаганд сайд хийгээд явахдаа Орос дургүйцэж байна, энэ болохгүй байна гэж нэг ч сонсоогүй. Одоо эд нар Оросоос хамааралтай байсан гэж яриад байх юм. Баримт гаргаад ир л дээ.

-Одоогийн төрийн эрхэнд байгаа хүмүүст ямар дүн тавих вэ?

-Сурагчийн хамгийн муу үнэлгээ юу байдаг вэ?

-Бидний үед хоёр л байсан шүү дээ.

-Тэгвэл хоёрын тоо л тавих байх даа. Улс орныг дампууруулчихаад байгаа улсыг юу гэж сайн гэх юм бэ.

УИХ-ын гишүүн, Төсвийн байнгын хорооны дарга Ч.Хүрэлбаатартай ярилцлаа.

---

-ОУВС-гийн Захирлуудын зөвлөл Монгол Улсыг “Өргөтгөсөн санхүүжилтийн хөтөлбөр”-т хамруулах асуудлыг хэлэлцэхээс хойшлууллаа. Энэ нь манай эдийн засагт ямар нэгэн нөлөөлөл үзүүлэх үү?

-Бид өнгөрсөн хугацаанд ОУВС-тай хөтөлбөр хэрэгжүүлэх ёстой гэдэг байр суурийг илэрхийлж байсан. Тухайлбал, ОУВС-тай хөтөлбөр хэрэгжүүлэхээр боллоо гэсэн мэдээлэл гарангуут эдийн засагт хэд хэдэн зүйл анзаарагдсан. Валютын ханш тогтворжсон. 2016 оны сонгуулиас хойш Засгийн газар олон улсын зах зээлд үнэт цаас бонд босгох гэж хоёр удаа оролдлого хийсэн ч чадахгүй байсан. Харин ОУВС-тай хамтарч хөтөлбөр хэрэгжүүлнэ гэдэг тохиролцоогоо зарлаж 140 сая ам.долларын үнэт цаас гаргая гэтэл гурван тэрбум ам.долларын захиалга орж ирж байх жишээтэй. Өөрөөр хэлбэл, ОУВС-тай хамтраад өмнө нь гарсан бодлогын алдаа цэгцлэгдэх юм байна, эдийн засагт хатуу ч гэсэн зарим арга хэмжээ авсны дүнд Монголын эдийн засаг сайжирна гэж үзсэн тул гадны хөрөнгө оруулагчид манай үнэт цаасыг сонирхсон гэж бодож байна. Хамгийн гол нь хэн нэгний үг биш тодорхой үйлдлүүд дээрээс үнэлгээгээ өгч байх ёстой. ОУВС-тай хамтран хөтөлбөр хэрэгжүүлэхээр боллоо гэдэг мэдээлэл гарснаас хойш эдийн засагт үзүүлсэн эерэг нөлөөллийн дүнд валютын ханш тогтворжиж, манай бондыг сонирхож байгаагаас гадна манай оронд хөрөнгө оруулъя гэсэн хөрөнгө оруулагчдын тоо эрс нэмэгдсэн. Үүнийг Канадад болон бусад орнуудад болсон хөрөнгө оруулагчдын уулзалтуудаас харж болно. Гэтэл ОУВС-тай хамтран хэрэгжүүлэх хөтөлбөр хойшлогдлоо гэсэн мэдээлэл гарсан даруйд валютын ханшид өөрчлөлт орж, хөрөнгө оруулагчид гайхширсан байдалтай болж эхэлсэн. Шинээр хөрөнгө оруулъя гэж байсан хүмүүс “Та нарын энэ асуудал яаж шийдэгдэх гэж байна вэ” гэсэн асуулт тавьж байна. Тиймээс энэ бүгдийг үндэслээд манай намын бүлэг цаашид хөтөлбөр хэрэгжүүлэх ёстой гэдэг шийдвэр гаргаад байгаа.

-Одоо тэгээд яах юм бэ. Нөхцөл байдал санасан хэмжээнээс эргэчихлээ шүү дээ?

-Нөхцөл байдал урвуу тийшээ эргэж эхэлсэн тул асуудал үүсгээд байгаа УИХ-ын тэр тогтоолыг хүчингүй болгох санал гарсан.

-ОУВС-гийн хөтөлбөр хойшилсноор гадны хөрөнгө оруулагчдад эргэлзээ төрсөн юм байна. Харин дотоодын хөрөнгө оруулагчдын хувьд ажлаа эхлүүлэх гэсэн ч мөн л гацаанд орчихлоо. Энэ зангилааг яаж тайлах вэ?

-Үндэсний аж ахуйн нэгжүүдийн зүгээс энэ хөтөлбөр яагаад хойшлов гэдэг асуудлыг тавьж байна. Тэдний зүгээс “Бид валютын ханш тогтворжино гэж үзсэн. Хөрөнгө оруулагчидтайгаа яриа хэлцэл хийж эхэлсэн. Та нар энэ асуудлаа шийдэх юм байгаа биз дээ” гэдэг зүйл ярьж байгаа юм. Өөрөөр хэлбэл, ОУВС-тай хамтрах хөтөлбөр хэрэгжүүлнэ гэдэг чинь ОУВС-гийн зүйл биш. Монголчууд өөрсдөө хүсэлтээ гаргасан. Эдийн засгийн хямралаас гарах үндсэн хөтөлбөр гэж харж байгаа. Олон аж ахуйн нэгж хөрөнгө оруулагчид яг ингэж харж байгаа.

-УИХ-ын 29 дүгээр тогтоолын 11 дүгээр заалт гээд асуудал дагуулсан заалтыг ер нь яагаад оруулах болсон юм бэ. Ийм сөрөг нөлөөлөл ирнэ гэж тооцоолоогүй юм уу?

-Манай намын бүлэг ярилцаж байгаад тэр заал-тыг оруулчихсан юм биш. Тохиолдлын шинж чанартай буюу зарчмын зөрүүтэй саналаар орж ирээд шийдэгдсэн гэж би хувьдаа харж байгаа. Үүнээс болж гарах сөрөг үр дагаврыг гишүүд маань хараагүй болов уу гэж бодож байна. Тохиолдлын журмаар орж ирсэн заалт асуудал үүсгэсэн учраас үүнийгээ авъя гэсэн юм.

-“Рио Тинто”-гийн зүгээс ОУВС-д шахалт үзүүлж байна гэж зарим эдийн засагч ярьж байна. Үнэхээр тийм үү?

-Манайхан “Рио Тинто” л гээд байгаа юм. Хэд хэдэн байгууллага үүн дээр асуудал үүсгэж байгаа. Тухайлбал, “IFC” гээд дэлхийн банкны группт ордог олон улсын санхүүгийн байгууллага, “МИКА” бас байна. “IFC” гэхэд Оюу толгойд 1.2 тэрбум ам.долларын зээлд баталгаа гаргаад өгчихсөн байгууллага байдаг. Мөн Оюу толгойгоос гадна Монголд хөрөнгө оруулсан олон аж ахуйн нэгжид зээл олгосон. Нийлбэр дүнгээр нь аваад үзэхээр 2-3 тэрбум ам.долларын хөрөнгө оруулалтын зээл олгосон байх жишээтэй. Тэгэхээр дэлхийн банкны группт байдаг “IFC” үүн дээр асуудал тавьж байгаа. Учир нь хөрөнгө оруулалтууд хийгдчихээд байхад Монголын төр засаг гадны банкийг хүлээн зөвшөөрөхгүй дотоодын банк гээд гадаад, дотоодоор нь ялгаварлах бодлого гараад эхэлчихэж байгаа тул үүн дээр асуудал үүсгэсэн. Дараагийн зүйл нь хөрөнгө оруулагчид асуудал тавьж байгаа. Хөрөнгө оруулагчид ч ялгаагүй гадны банкаас хөрөнгө оруулалт татсан компаниуд ч гэсэн өөрийн байр суурийг илэрхийлсэн. ОУВС үүнийг юу гэж харж байна вэ гэхээр “капитал контрол” буюу валютын нөөц хомсодсон, валютын нөөцгүй болсон үед хэрэглэдэг арга буюу гадагшилж байгаа валют дээр хяналт тавих гэсэн оролдлого гэж үзэж байгаа юм билээ. Нэгэнт ийм оролдлого хийж байгаа бол макро эдийн засгийн суурь үзүүлэлтүүдийг нь авч үзнэ гэдэг л байр суурийг илэрхийлсэн. Тэгэхээр нэг компани, нэг хэсэг бүлэг хүмүүсийн байр суурь биш том асуудал үүсгэсэн заалт болчихож байгаа юм.

-Гэхдээ энэ заалт хэрэгжвэл валютын ханшийг тог-тоох, нөөцтэй болох боломжтой гээд байгаа шүү дээ?

-Үгүй. Маш том андуу-рал. Гадны банкийг хүлээн зөвшөөрөхгүй, дотоодын банкийг хүлээн зөвшөөрнө гэчихээр ямар ч хөрөнгө оруулагч орж ирэхгүй. Учир нь Монголд хөрөнгө оруулж байгаа аж ахуйн нэгжүүд Монголын арилжааны банкуудаас зээл авъя гэхээр зээл өгөх банк олдохгүй. Нэг үгээр хэлбэл, бид үйл ажиллагаа явуулж буй компаниудын эрх чөлөөг хязгаарлаж байна гэсэн үг. Тэгэхээр валютын нөөцийг нэмэгдүүлэхгүй. Харин ч Монголоос хөрөнгө оруулалт зугтах сөрөг зүйл гэж үзэж байна.

-Өмнө нь Монгол Улс зургаан удаа ОУВС-тай хамтарсан. Энэ удаа ч мөн хэлэлцээрийн ширээний ард суусан байна. Эдгээрийн ялгааг хэлэх боломж байна уу?

-Өмнөх хөтөлбөрүүд хэрэгжсэн. Одоо хэрэгжих гэж буй хөтөлбөр 2017 онд болох гэж байгаа бол үүний өмнөх хөтөлбөрийг 2009 онд дэлхийн эдийн засгийн хямралын үед манайх авч хэрэгжүүлсэн. Уг хөтөлбөрийн үр дүн маш өндөр байсан. Санаж байгаа бол валютын ханш 1200 төгрөг байсан бол 1600 төгрөгт хүрч нөхцөл байдал хүндэрч байхад би Төсвийн байнгын хорооны дарга байсан юм. Төсвийн зардлыг шууд 25 хувиар танаж байсан. Монголбанк мөн бодлогын хүүгээ дөрвөн функтээр өсгөж, ОУВС-тай “Стэнд бай” хөтөлбөрийг өнөөдрийнх шиг сүр дуулиан болголгүй шууд хэрэгжүүлж байлаа. Үр дүн гурван сарын дараа гарч валютын ханш буцаж буусан. 2-3 жилийн дараа Монгол Улсын эдийн засаг 17 хувь хүртэл өсөөд эерэг үр дүн гарсан. Бид үр дүн гаргаж чаддаг. Гаргах ч ёстой. Энэ удаагийн хөтөлбөрийг бид нэлээд сахилга баттай, хатуу байж хэрэгжүүлэх ёстой. Ингэж байж үр дүн гарна.

-ОУВС-гийн зүгээс өгсөн чиглэлийг бид нэг бүрчлэн биелүүлэх ёстой юу. Зарим оронд үр дүн гараагүй гэдэг зүйл яригдах юм?

-ОУВС-гийн хөтөлбөрийг ягштал баримталбал үр дүн гардаггүй, хаячихаар үр дүн гардаг гэдэг чинь маш буруу ойлголт. Тэдний чиглэлийг баримтлахгүйгээр эдийн засаг сэргэчихдэг бол ОУВС-гийн хөтөлбөр хэрэгжүүлэх шаардлагагүй болно биз дээ. Бид өөрсдийн бодлогоо зөв болгочихвол ОУВС-тай хамтрах шаардлагагүй. Харамсалтай нь өнгөрсөн дөрвөн жил бид эдийн засгийг ёроолд нь тултал унагасан байхгүй юу. Бодлогын алдааг ёроолд нь тултал хийсэн. Санаатай юм шиг бодлогын алдаа гаргаж мөнгө хэвлэн тарааж, үнэ тогтворжуулна гээд дэлхийн хаана ч байхгүй хөтөлбөр хэрэгжүүлж мөнгө хэвлээд, хөрөнгө оруулагчдыг хөөгөөд, зээл авч цэцэг тариад, зээл авч зайрмагны үйлдвэр байгуулаад явсан. Үр дүнд нь эдийн засаг хямарсан. ОУВС хямралаас гарах арга хэмжээ. Олон жил зууралдаад байх зүйл биш. Өнгөрсөн жилүүдэд бид бодлогын их сургамж авсан. Цаашид эдийн засгийн бодлогыг зөв явуулаад зээлийг шүтэж хөрөнгө оруулалтыг дэмжиж, хувийн хэвшлийг 100 хувь дэмжиж байж үр дүнд хүрнэ. Тэгж чадахгүй бол Монгол Улс хамгийн муу жишээ байсаар байх болно.

-Төсвийн байнгын хорооны хуралдаанаар хэл ам дагуулсан УИХ-ын тогтоолын төслийг хүчингүй болгохыг дэмжлээ. Ингэснээр ОУВС-гийн хэлэлцээрт нэг шат ахисан байх. ОУВС-гийн Захирлуудын зөвлөл дахин хэзээ хуралдах вэ?

-Энэ сарын хоёрдугаар хагаст хуралдах Захирлуудын зөвлөлийн хурлаар орно гэж итгэж байна. Уг заалтаас өөр асуудал байхгүй байгаа. Бидний хувьд үүсээд байсан асуудлыг богино хугацаанд шийдлээ. ОУВС-гийнхныг ээлжит бус хурлаа болж өгвөл нааш нь татаж хийгээд асуудлыг шийдээд өгөөсэй гэж “горьдож” байна.

МҮОНРТ-ийн Ерөнхий захирал Л.Нинжжамцтай ярилцлаа.

---

-Та энэ байгууллагад шинэ хүн биш. Өмнө нь энэ байгууллагад удирдах ажил бас хийж байсан. Эдүгээ Ерөнхий захирлаар нь ажиллаж байна. Тодорхой хугацаа өнгөрч байна. Ажил тань сайн уу?

– Эхлээд танай сонины өнөр уншигчдад энэ өдрийн мэндийг дэвшүүлье. Тиймээ, би өнгөрсөн онд энэ байгууллагадаа эргэн ирж ажиллах боломж олдлоо. МҮОНРТ-ийн Дэд захирлын сонгон шалгаруулалтад оролцож, Дэд захирлаар томилогдсон. Он гармагц МҮОНРТ-ийн Ерөнхий захирлын сонгон шалгаруулалтад 9 хүнтэй өрсөлдөж тэргүүлэх болзол хангаж, Үндэсний зөвлөлийн тогтоолоор Ерөнхий захирлаар томилогдсон. Бүрэн эрхээ хэрэгжүүлээд 3 сар болж байна даа. Байгууллагад маань хийх ажил их байна. Бүх түвшинд шинэчлэлт өөрчлөлт хийх, боловсон хүчнээ чамбайруулах, уран бүтээлийг чанаржуулах, ажиллагсадын нийгмийн асуудлыг сайжруулах, техник технологийг орчин үеийн эн шаардлагад нийцүүлэх гээд олон ажил хүлээгдэж байна. Төлөвлөлт хийгээд, дэс дараатай ажиллаж байна. Удирдлагын багаа бүрдүүллээ. Ажиллах, өрсөлдөх чадварыг шалгуур болгож, зөвхөн хариуцлага, үр дүн нэхэх зарчмыг баримталж байна. Манай хамт олныг зөв удирдаад явбал их зүйлийг чин сэтгэлээсээ хийж чаддаг хамт олон. Бид ашиг харах биш ард олныхоо төлөө чин сэтгэлээсээ ажилладаг соёл түгээдэг хамт олон.Өөрөөр хэлбэл сайн засаглалын хөтөлбөрийн хүрээнд хамт олонд удирдлагын явуулж байгаа үйл ажиллагаа, санхүү, хүний нөөцийн бодлого нээлттэй ойлгомжтой болж хамт олон амар тайван ажлаа хийдэг болсон гэсэн үг юм.

-Ажлаа авсаар хамгийн түрүүнд бодогдсон асуудал юу байна. Хаанаас нь “барьж” авч байна вэ?

– Юуны өмнө өнгөрсөн жилүүдийн ажлын явцад дүгнэлт хийж байна. Юун дээрээ алдав, онов, хожим гэдгийг нягталлаа. Миний дүгнэлтээс илүү 2016 оны дотоод болон хөндлөнгийн аудит, УИХ-аас гаргасан ажлын хэсгийн санаачилгаар хийгдсэн гурван байгууллагын хамтарсан дүгнэлтэд би их цочирдсон. Тухайлбал, санхүүгийн хувьд эфирийн болон гадаад дотоод 3 тэрбум төгрөгийн өртэй.

-Ийм их өртэй гэж үү. Өмнөх парламентын үед төсвийг нь хассанаас үүдэлтэй юу?

-Би зөвхөн бодит баримт, байгаа байдлыг л ярьж байна. Хэнээс, юунаас, хаанаас үүдэж ийм байдалд хүрснийг олон нийт мэдээж ойлгож байгаа. Энэ байгууллага бол үндэсний нэн чухал объект. Яагаад ийм байдалд орсоныг яллахаас өмнө миний хувьд ийм нөхцөл байдалтай ажил хүлээж авсанаа хэрэглэгчдэдээ, ард түмэндээ хэлэх хэрэгтэй, эрхтэй.

Нийт өр төлбөр оны эхнээс 1,249,449.9 мянган төгрөгөөр өссөн. Хураамжийн орлого, төсөл хөтөлбөрийн орлогоос бусад орлогын төлөвлөгөө тасарч, нийт зардал 660,175.4 мянган төгрөгөөр хэтэрсэн байна. Төрийн банкнаас авсан зээлийг нөхөх эх үүсвэрийг бүрдүүлээгүйгээс нийт 1,865,235.8 мянган төгрөгийн үргүй зардал гаргажээ. Завсрын аудитын явцад МҮОНРТ нь өөрийн үйл ажиллагаанд хамааралгүй 20 гаруй ААНБ-ыг цахилгаан эрчим хүчээр ханган ажиллаж байсан бөгөөд дээрхи байгууллагуудын цахилгааны төлбөрийг төлж байснаас шалтгаалж 213,384.7 мянган төгрөгийн авлага үүссэн байсан. Түүнчлэн Нийгмийн даатгалын тайлангаа буруу гаргаж их хэмжээний торгууль тавигдаж байна. Мөн өмнөх захирал маань Засгийн газраар баталгаа гаргуулж Хятадаас 25 сая долларын концeсын гэрээ хийж Хятадын компанид төлнө, үзэгчдээс авдаг нэвтрүүлгийн үйлчилгээний хураамжийг нэмж 10 жилийн турш 50 тэрбум төгрөг төлнө гэж хий төсөөлөл ярьсны балгаар манай байгууллага наад захын техникийн сэлбэг, уран бүтээлчдийн өдөр тутмын хэрэгцээ камeр, компьютeр, суух сандал ширээ, микрофоноо авах төсвийг 2017 онд суулгаагүй байна.

Байгууллагын ажиллагсадын хүсэлтээр ОНРТ-ийн үйл ажиллагаанд хийсэн шалгалтын талаарх дүгнэлтэд тухайн үеийн гүйцэтгэх удирдлага Монгол улсад мөрдөгдөж буй хууль, дүрэм журмуудыг 47 зүйл заалтаар зөрчсөн нь тогтоогдсон юм. Хамгийн их сэтгэл эмзэглэж байгаа асуудал “Сэтгэлийн үндэс” хэмээх аян байсан. МҮОНРТ гэсэн сайхан нэрийн дор сайхан ажил санаачлаад байгууллага, хамт олон, хувь хүнээс 400 гаруй сая төгрөг бэлэн болон бэлэн бусаар төвлөрүүлэн цэцэрлэгийн ажлыг эхлүүлсэн боловч түүний хойноос тууштай ажиллалгүй эзэнгүй хаясанд би их харамсаж байгаа. Бид үүнийг цаашид нь тодорхой шийдэлд хүргэн шийдвэрлэж олон нийтэд мэдээлэх болно.

-МҮОНРТ-ийн удирдлага, бүтэц зохион байгуулалт ойр ойрхон солигддог үүнээсээ шалтгаалж тогтворгүй байдал үүсдэг хэмээн шүүмжилдэг. Үүнийг та хэрхэн үзэж байна вэ?

-2015, 2016 онд МҮОНРТ нь бүтцийн өөрчлөлтийг 5 удаа хийсэн нь улс төрийн халаа сэлгээ хийх боломж олгосон байна гэж “ОНРТ-ийн үйл ажиллагаанд хийсэн шалгалтын талаархи ТББ-н хорооны дүгнэлтэд” дурьджээ. Тухайлбал, жил гаруй хугацаанд Монголын мэдээ сувгийн захирал 4 удаа, ОНРТ-ийн Дэд захирал 3 удаа, MNB1 дүгээр сувгийн захирал 3 удаа солигдсон байна. Иймд энэ байдалд дүгнэлт хийж 2017 оны эхний улиралд МҮОНРТ-ийн Үндсэн үйлдвэрлэлийн салбар буюу МҮОНР, МҮОНТ, Монголын Мэдээ сувгийн сэтгүүлч, уран бүтээлчдийн саналд үндэслэн Захирлуудын зөвлөлөөрөө хэлэлцэн туршилтын журмаар, тодорхой хугацааны дараа үр дүнг нь тооцож бүтцээ хэлэлцэхээр зарим өөрчлөлтийг эхлүүлээд байна. Тогтворгүй байдал ингэж их үүсгэснээр уран бүтээлийн чанар чансаа муудаж, хэрэглэгчдийн эрх ашиг хангагдаагүй гэж үзэх үндэстэй. Үүнийг тогтворжуулах, үр бүтээлтэй, чанартай ажиллахыг байгууллагын бүхий л түвшинд хэлж, ярьж , өөрчлөлтийг эхлүүлээд явж байна. Ерөнхий захирлын ажлыг хийж эхэлснээс хойш ажлын байранд удаа дараалан архидан согтуурсан, реклам сурталчилгааны орлогыг идэж шамшигдуулсан, эфирийн ноцтой зөрчил гаргасан зэрэг үндэслэлээр хэд хэдэн хүн ажлаас чөлөөлөгдсөнийг эс тооцвол хүний нөөцийн тогтвортой ажлын байр, тогтмол орлого гэсэн үндсэн зарчим хэвийн байгаа.

-Та гүйцэтгэх удирдлагын баг гэж ярилаа. Одоо та өөрөө ямар баг бүрдүүлсэн бэ?

-Би энэ байгууллагад ирээд мэргэжлийн уран бүтээлчдийг түшиж ажиллана гэж бодсон. Ирээд л явдаг гадны хүмүүсээс энэ хүмүүст арай өөр, арай дадамжтай, илүү сэтгэлтэй ажиллах болов уу гэж итгэж найдсан.Тэр ч утгаараа энэ телевизэд залуу насаа, урам зоригоо, авьяас билэгээ зориулсан хүмүүсээр багаа бүрдүүлсэн. Миний сонгосон энэ хүмүүсийг Мягмарын хүн, Наранбаатарын хүн, Оюундарийн хүн гэх мэтээр янз янзаар ярьдаг. Тэгвэл энэ байгууллагад ажиллаж байсан болон ажиллаж байгаа хүмүүсийг Өвгөнхүүгийн, Энхтүвшингийн, Мөнхтөрийн, Билэгтийн, Ганболдын хүн гэж хэлэх байсан уу? Тэр ч бүү хэл Түр хорооныхон гэж нэрлэж байгаа. Үүнд өгөх тодорхой хариулт байгаа. Эдгээр хүмүүс бүгд өөрийн гэсэн овогтой. Ажил хийж байсныхаа төлөө хэн нэгнээр цоллуулахын эсрэг байгаа. Түр хороо гэж цоллуулсан хүмүүс өнгөрсөн хоёр жилийн хугацаанд энэ байгууллага дээр хууль зөрчсөн үйлдлүүд удаа дараа гарч нүдэн дээр нь уран бүтээл болон бодлогын ноцтой алдаанууд гарч байгаатай эвлэрэхгүй байсан учраас түүнийг өөрчлөх шинэчлэх хэрэгтэй гэж тэмцсэн юм билээ. Би ч үүнийг бас буруу гэж бодоогүй. Яагаад гэвэл олон газрын шалгалт, дүгнэлт, олон нийтийн хандлагаар нотлогдсон учраас МҮОНРТ-ийг цаашид мэргэжлийн, олон нийтийн итгэлийг хүлээсэн сайн сайхан байгууллага байгаасай гэсний үндсэн дээрээс санаа сэтгэл нэгдэж үзэл бодлоо илэрхийлсэн хамт олныхоо итгэлийг хүлээсэн хүмүүс байсан. Тэдний зарчмын үзэл санааг дэмжиж, илүү бүтээлч, олон нийтийн үзэл санаанд нийцсэн уран бүтээлийг хөхиүлэх бодлоор өнөөдрийн манай багийнхан бүрдсэн, бүрдүүлсэн гэж ойлгож итгэж байна. Энэ байгууллагын ирээдүй, сайн сайхныг манай ажиллагсад л авч явах, илүү сайн болгох үүрэгтэй. Энэ сэтгэл нь бий гэж итгэдэг.

-Таны хувьд нилээн хүндхэн ажил хүлээж авч байгаа юм байна. Энэ үүссэн нөхцөл байдлыг хэрхэн даван туулна гэж бодож байна вэ

-Байдал хүнд байгаа. Энэ байдлаа бид нийт уран бүтээлч, ажилтнууддаа танилцуулсан. Бүгд зорилго нэгтэйгээр эрсдлээ даван туулах тодорхой хугацаатай төлөвлөгөө гарган ажлаа эхэлсэн. Байгууллага маань өр ихтэй, үргүй зардал ихтэй явж иржээ. Нэг байшингийн дотоод засал хийхэд нэг тэрбум наасан байх жишээтэй.

-МҮОНРТ-ийг маш олон хүнтэй гэдэг. Үнэхээр тийм юм уу?

-Олон гэж харвал олон л гэх байх. Гэхдээ энд ажиллаж байгаа 680 хүн хэдэн салбарт ажиллаж байгааг хүмүүс сайн ойлгодоггүй юм. Би жаахан тодруулга хийе. ОНТ-ийн I, II суваг, ОНР-ийн гурван суваг, mnb.mn цахим хуудас, дэмжих салбар гэхчлэн үндсэндээ 6 байгууллага байгаа юм. Ингээд ултайхан үзэхээр үндэсний соён гэгээрэл, ардчилал, тусгаар тогтнолын тодорхой илэрхийлэл болсон ийм байгууллагыг энэ дайны баг хамт олон тулах л учиртай.

-Тэгвэл энэ 680 хүний дундаж цалин хэд байдаг юм бэ.

– МҮОНРТ нь 2010 оноос хойш цалин хөлсийг 2 удаа нэмэгдүүлсэн /2012, 2014 онд/ байдаг. 2012 оны 1-р сараас нийт ажиллагсдын цалинг 50 000 төгрөгөөр, 4-р сараас 29.2- 36% нэмэгдүүлсэн байна. Тухайн үед ажиллагсдын дундаж цалин 627000 төгрөг байжээ. 2014 онд цалин хөлсийг 20 хувиар нэмэгдүүлснээс хойш 2015, 2016 онд цалин хөлсөнд өөрчлөлт ороогүй байна. Харин 2017 оны 3-р сарын 1-нээс тогтмол 52 000 төгрөгөөр нэмэгдүүлснээр дундаж цалин хөлс 802 568 төгрөг боллоо. Үндсэн цалин 52 000 төгрөгөөр өссөнөөр ажлын гүйцэтгэлийн 20 хувийн нэмэгдэл нь 10 400 төгрөгөөр, нийт дүнгээрээ 62 400 төгрөгөөр нэмэгдсэн байна.

– Цалин өснө гэдэг манай хэвлэл мэдээллийн салбарын цалин багатай бидэнд сайхан мэдээ байна. Нийгмийн асуудлуудын хүрээнд та ямар бодлого барих вэ?

-МҮОНРТ-ийн ажилтан албан хаагчдын II ээлжийн орон сууц ашиглалтад орж ажиллагсад орон сууцаар хангагдаж Цагаан сарын өмнөхөн захиалсан байрандаа орцгоосон. Манай улсын эдийн засаг хүндхэн байгаа ч орон сууцанд орсон ажилчиддаа орон сууцны зээлийг олгуулж чадлаа. Би МҮОНРТ-ийн Ерөнхий захиралд өрсөлдөх Мөрийн хөтөлбөрийнхөө гол цөмийг ХҮН гэж тодорхойлсон. Мэдлэг боловсролтой, өрсөлдөх чадвартай эрүүл хүн байж манай байгууллага хэвийн ажиллана. Иймд саяхан ажиллагсадаа элэгний В, С вирусийн шинжилгээнд хамруулж Д витаминыг нь хэмжүүллээ. Мөн ходоодны дуранд оношлуулахад хамрууллаа. Цаашид ч шат дараатайгаар олон ажил төлөвлөж байгаа. Хувь хүний ур чадварыг сайжруулах тал дээр анхаарч богино дунд хугацааны сургалт, ажлын байран дээр нь мэргэшүүлэх шавь сургалтыг тогтмолжуулна.

-Саяхан УИХ-аас танай байгууллагад хөрөнгө оруулалтын төсөв баталж өгсөн. Үүнийг хэрхэн үр бүтээлтэй ажил болгохыг тань олон нийт харж байгаа байх аа...

-Тиймээ, энэ бол хууль тогтоох дээд байгууллагаас манай байгууллага болон сонсогч, үзэгчдэд оруулж байгаа маш том хөрөнгө оруулалт гэж ойлгож байгаа.Энэ хөрөнгө оруулалтаар бид дэлхийн жишигт нийцсэн бүрэн HD форматад шилжих юм. Энэ бол техникийн шинэчлэлт боловч цаад утгаараа уран бүтээлийн чанарт том дэвшил гаргана. Энэ удаагийн техникийн шинэчлэлт бол 50 жилийн түүхэн дэх хамгийн том шинэчлэлт юм. Энэ ажилд байгууллагын хүн бүхэн оролцож ойн өмнө техникийн шинэчлэлээ дуусгаж 50 жилийн ойгоо HD форматаар дамжуулах зорилт тавиад ажиллаж байна.

-Нээрээ, энэ онд МҮОНТ-ийн 50 жилийн ой болно. Энэ хүрээндээ ямар ажил хийхээр төлөвлөж байна вэ?

-Ойг тэмдэглэн өнгөрүүлэх ажлын хэсгийг Үндэсний зөвлөлийн гишүүдтэй хамтран төлөвлөгөө, төсвөө гарган батлуулаад байна. Хэд хэдэн багц арга хэмжээ төлөвлөсөн байгаа. Энэ бол манай байгууллагын түүхт ой. Бид ойг тэмдэглэх ажлын хажуугаар ойрын гурван жилийн бодлогоо төлөвлөж хөтөлбөрийн бодлогодоо 100 хувь шинэчлэлт хийхээр ажлаа эхлээд байна. Тухайлбал, Монголын мэдээ сувгийн хөтөлбөрийг бүрэн шинэчилж, мэдээллийн сувгуудтай өрсөлдөхүйц хэмжээнд Монголдоо жишиг болгон ажиллаж эхэлсэн. Үүний жишээ нь мэдээллийн хөтөлбөрийг олон эх сурвалжаас шууд дамжуулан шуурхай хүргэж байна. Мөн эдийн засгийн хөтөлбөр болон 21 аймгийг холбосон радио, телевизийн сүлжээг бий болгон орон нутгийн мэдээллийг өдөр тутам шуурхай хүргэж байна. Мөн үзэгч та бүхэнд дөнгөж сая “Дөлгөөн Дон” олон ангит уран сайхны киног хүргэсээн. Үүний адилаар цаашид бид албан ёсны эрхтэйгээр гадны кино болон бусад контентуудыг авч үзэгч олны хүртээл болгохоор эхнээсээ гэрээ байгуулагдаж эхэлсэн. Зөвхөн гадны гэлтгүй монголынхоо уран бүтээлчдийн бүтээлийг олон нийтэд хүргэхээр студи продакшнуудтай хамтран ажиллаж эхлээд байна. МҮОНТВ байгуулагдсаны 50 жилийн ой 9 дүгээр сарын 27-нд тохионо. Энэ ойгоо ажил хэрэгч зохион байгуулж, үзэгч сонсогч олондоо чамлахааргүй бэлгийг задална. Шинэ олон ангит кино, баримтат кино, теле жүжиг, шинэ нэвтрүүлгүүд, нийтийг хамарсан томоохон ажлыг зохион байгуулахаар бэлтгэл ажилдаа орсон. Бид Монголдоо телевизийн салбарын эхлэл цэг нь байсан, түүчээ нь болж яваа гэдгээ үзэгчиддээ дахин нотлон харуулах юм.

1,2-р суваг тус бүр Өглөө хөтөлбөр бэлтгэж, хүн хүч, хөрөнгө мөнгө тарамдаж байсан алдааг засч, “Өглөө” хөтөлбөрийг нэгтгэж, хүчээ нэгтгэж, чанаржуулсан. Facebook live-р үзэгчдийн хандалт тасралтгүй өсч байгаа. Мөн үзэгчдэд танигдсан нэвтрүүлгүүдийнхээ агуулгыг сайжруулж эхэлсэн. 1-р сувгаар Монголын Мэдээ сувгийн мэдээллийн хөтөлбөрийг Даваа-Баасан гаригуудад 11-14 цагт үзүүлж эхэлснээр сүлжээн дэх нэвтрүүлгийн давталт 30 хувь хүртэл багассан. Монголын Мэдээ хөтөлбөрийг үзэгчдийн тоо ч нэмэгдсэн. 5 дугаар сарын дундаас 1-р сувгаар “Өдрийн хөтөлбөр” гаргахаар бэлтгэл ажилдаа ороод байна. Хөдөөгийн малчид, гэртээ хүүхдээ харж буй эхчүүд, тэтгэврийн насныхан, ажилгүй иргэд, ажил дээрээ зурагттай хүн бүр энэ хөтөлбөрийн зорилтот үзэгч байх болно. Шинэ нэвтрүүлгүүд, шинэ төслүүдийг дэмжин ажиллаж байна. MNB хөтлөгчдөө ямар өндөр босго шалгуураар бэлтгэдэг вэ гэдгийг үзэгчдэд таниулах цоо шинэ шоу зураг авалтын шатанд явж байна. Тун удахгүй үзэгчдэд хүрнэ. Мөн гадаад улсад зураг авалтаа хийх сонирхолтой нэг төслийг тун удахгүй үзэгчдэд сонирхуулна. Робокон-2017 гэх мэт төслүүдийн шинэ дугаар эхэлнэ. Бас гэрэл зураг сонирхогчдод зориулсан шинэ төсөл ч эхэлж байгаа. Гадны студи, бусад арилжааны телевизүүдээ дэмжиж ажиллаж байна. Монгол тулгатны 100 эрхэм, “Монгол хүн Монголын баялаг” нэвтрүүлгүүд MNB-р гарч эхэлсэн. Мөн тун удахгүй хэд хэдэн продакшнтай хамтарсан нэвтрүүлгүүд манай эфирээр гарна.

-Танай байгууллага олон салбартай. Ажаад байхад танай удирдлагууд телевизээ л гэх юм. Уг нь радио гэж ууган том айл бий дээ…

-Монголын радиогийн хамгийн урт хугацаатай шууд нэвтрүүлэг 45 минут байсан. Одоо “Тэнхлэг” гэдэг 6 цагийн хөтөлбөрийг ажлын өдөр бүхэн явуулж байна. Дэлхий нийтэд радио сэтгүүлзүйн чиг хандлага сонсогчтой хамтран бэлтгэх шууд хэлбэртэй, урсгал программ бүхий, зохиогчийн хөтөлбөр лүү явж байгаа энэ үед энэ бол маш том дэвшил юм. Монголын радио сэтгүүлзүйн хөгжлөөс хоцроогүйн тод жишээ бол энэ. Тэнхлэг хөтөлбөрийг сэдэвчилж төрөлжүүлснээр агуулгын давхардал арилж байна. Цаашид Монголын радио зөвхөн долгионд найдаж суухгүй, сошиал ертөнцөд илүү идэвхтэй байх болно. Энэ жилийн хувьд Монголын радио “Шинэ медиа хөгжүүлнэ” уриатай ажиллаж, үйл ажиллагаагаа ийш нь чиглүүлж байна. Радиог сонсдог, уншдаг, үздэг болж байна. Монголын радиог гар утаснаасаа сонсож, мөн нөхөж сонсох боломжтой болсон. Монголын радио энэ онд зорилтот нэвтрүүлэг шинээр бий болгож байна. “Эрүүл мал эрдэнэ”, “Ногоон хот”, “Даатгалтай малчин”, “Нүүдэлчдийн жимээр…”, “Радио конкурс” зэрэг. Эдгээр нэвтрүүлэг явж дуусахдаа тодорхой хэмжиж болохуйц үр дүнд хүрсэн байх болно.

-Өмнө нь танай телевиз гадаад улс оронд сурвалжлагчтай байсан санагдаж байна. Одоо байгаа юу. Ер нь гадаад харилцаа тань хэр байгаа вэ?

-Та зөв санаж байнаа. Одоо Хятадын олон улсын радиод нэг сурвалжлагч ажиллаж байна. Ерээд оны дундуур ОХУ-д манай албан ёсны сурвалжлагч байснаас хойш үндсэндээ тасарсан. Сая ОХУ-ын Россия, Спутник, Russia today зэрэг томчуудтай уулзаад ирлээ. Хамтарч ажиллахаар боллоо. Мөн дэлхийн 12 улсад МҮОНРТ-ийг төлөөлөх сурвалжлагч нараа Хилийн чанад дах Монголчуудын холбоо ТББ-тай хамтран шалгаруулж зарласан. Мөн ирэх онд MNB WORLD сувгаа нээж түүх өв соёл, мэдээ, байгаль орчин, ногоон хөгжил, нөхөн сэргээлт, аялал жуулчал, түүхэн кинонуудаа англи хэл дээр гаргаж, монгол улсаа дэлхий нийтэд таниулан сурталчлах ажлаа эхлэхээр том зорилт тавиад ажиллаж байна. Үл дутах хүсэл төлөвлөгөө их байна даа. Ирэх долоо хоногт Бээжинд ажиллана.

-Та бид хоёрын ярилцлага санхүү талдаа эхэлсэн. Цаашид та байгууллагынхаа санхүүгийн ирээдүйг яаж харж байна вэ?

-Би тодорхой төлөвлөгөө гарган ажиллаж байгаа гэж дээр хэлсэн. МҮОНРТ-ийн хуульд заасны дагуу нийт нэвтрүүлгийн цагийн 2 хувьд сурталчилгаа явуулах эрхтэй. Үүнийгээ бүрэн дүүрэн ашиглах, уран бүтээлийн чанараа сайжруулж, сонсогч, үзэгч олныхоо итгэлийг хүлээснээр нэвтрүүлгийн үйлчилгээний орлогоо нэмэгдүүлэх зэрэг бусад олон боломж бий. Юм болгон цаг хугацаатай. Дээр дурдсан хүндрэл бол цаг зуурынх. Манай хамт олон үүнийг давж туулан, ирээдүйг өөдрөгөөр харж байгаа.

-Төгсгөлд нь асууя. Л.Нинжжамц гэж хэн бэ?

-Би сэтгүүлч, хуульч, философич, 4 хүүхдийн ээж. Эдгээр мэргэжлээрээ хорь гаруй жил Засгийн газар, Хэвлэл мэдээллийн байгууллага, телевиз, өдөр тутмын сонинд ажиллаж ирлээ. Ажлыг хийсэн шиг хийж, үр дүнд хүргэхийг зорилт болгож ирсэн. Ухарч шантрах нь миний чанар биш. Эдүгээ өөрийн бие даасан хуультай МҮОНРТ-ийг хараат бусаар , олон улсын жишгээр удирдан ажиллахыг чин зорилго болгож байна. Олон улс, дэлхийн энэ чиглэлээс суралцах туршлага их байна. Олон нийтийнхээ итгэлийг илүү олох, тэдэнтэй хамтран ажиллах зүгт үргэлж тэмүүлнэ. Хүмүүсээ ч их шахаж ажиллуулж байна. Би аргацаасан, үлбэгэр үхээнц байдалтай угаасаа эвлэрдэггүй. Түс тас түргэн яриад, шуурхай шийдээд, хуультай, хурдтай, зарчимтай, зорилго зорилтдоо махарч ажиллахыг хичээдэг. Хэлэхээ хэнээс ч айлгүй хэлээд, хэлсэндээ, ярьсандаа байх гэж зүтгэж ирсэн нь миний араншин. Манай хэвлэл мэдээллийн салбарынхан маань гадарлах байх. Манай хамт олон, удирдлагын баг өмнөөс маань хэн нэгэн ажлыг маань хэзээ ч бидэн шиг хийхгүйг онцгой ойлгож, нэгдэн нягтарч, улс орондоо үлгэрлэн манлайлж ажиллан хүнд цаг үеийг давж сайн сайхныг цогцлоон бүтээх ёстой л гэж ойлгож хичээж байна даа. Зорьсоныхоо төлөө зоригтойхон ажиллана аа.

-Ярилцлага өгсөн танд баярлалаа.