Month: May 2017

Жоан Мирогийн бүтээлийн өмнө

Монгол Улсын соёлын гавьяат зүтгэлтэн, зохиолч, яруу найрагч Гүн овогт Гун-Аажавын Аюурзанатай хөөрөлдлөө.

-Л.Өлзийтөгс зохиолчийн бүтээл франц хэлээр гарсан гэж сонссон. Харин энэ тухай өөрөө ч энд тэнд ярьсангүй. Тийм болохоор хэвлэл мэдээллээр тодорхой зүйл алга. Та нарийн ширийн мэдээлэл өгөөч.

-Бельги, Голланд, Люскембург улсууд дахь манай ЭСЯ тэр номын нээлтээс өмнөх арга хэмжээг Европын Ази судлалын хүрээлэнтэй хамтарч зохион байгуулсан юм. Тэр тухай ЭСЯ-ныхаа вэб хуудсанд нийтэлж, түүнээс нь зарим нэг сайт, “UB Post” сонин авч мэдээлсэн байсан тул ахиж ярья ч гэж санасангүй. Товчоор хэлэхэд, “Аквариум: Өнөө цагийн монгол новеллууд” гэсэн нэртэй, Өлзийгийн хүүрнэл зохиолын төрлөөр бичсэн номуудаас түүвэрлэж авсан арван хэдэн өгүүллэгээс бүрдсэн ном. Хэвлэсэн газар нь улс орнуудын хүүрнэл зохиолоор ижил хэлбэр, хэмжээтэй цуврал ном гаргадаг юм билээ. Оросоос л лав Владимир Тендряковын “Олз”-ыг тэр цувралаар хэвлэсэн байна. 2015 онд уг зохиолоор хийсэн кино дуулиан тарьж байсан даа, хүмүүс мэдэх байх.

-Франц хэлээр хэвлэгдсэн монгол номын нээлтийг манай эСЯ зохион байгуулсан гэсэн үг үү?

-Номын албан ёсны нээлт Брюсселийн, Парисын гэсэн хоёр номын яармаг дээр болсон. Элчин сайдын яамных бол өөр ажил. Албан ёсны нээлтээс өмнө “вернисаж” хэмээх танилцуулга, бяцхан баяр хийдэг уламжлал байна. Бельги болон Франц улс дахь Монголын ЭСЯ тийм вернисажуудыг зохион байгуулсан хэрэг. Ам нээснийх уушги нээ гэгчээр, Өлзийгийн ном франц хэлээр хэвлэгдсэнтэй холбогдуулж сэтгэл тавин, сонирхолтой ажлууд бэлдсэн хоёр ЭСЯ-ны ажилтнуудад гүнээ талархаж байгааг энэ ярианд заавал оруулж дурдаарай. Эхний вернисаж дээр Элчин сайд О.Оч францаар нээлтийн үг хэлсэн нь тэнд цугласан гадаадынханд ч, бидэнд ч сайхан санагдсан. Ном хэвлэгдсэн хэлийг хүндэтгэсэн, их утга учиртай хэрэг л дээ. Харин Франц улсад суугаа Элчин сайд М.Батсайхан өөрийн багаа маш мундаг хөдөлгөж, мартагдахааргүй сайхан баяр зохиосон. Урьд нь жирийн уран бүтээлч бидэнд Элчин сайдын яамд их л холын, тусгай газар мэт санагддаг байлаа. Харин одоо өөр болжээ. Европ дахь Элчин сайдын яамд дандаа оюунлаг сайхан залуусаар хүрээгээ тэлсэн байна. Монголын гадаад сурталчилгааг зөвхөн аялал жуулчлал, хөрөнгө оруулалт төдийхнөөр харж байсан цаг өнгөрч, уран бүтээл, оюуны соёлыг анхаарах болсныг дээрх хоёр Элчин сайдын яамны ажилтнуудын хандлагаас мэдэрсэн.

-Дэлхийн хэмжээний номын яармаг гэхээр их л онцгой сонсогдож байна. Яг юу юу болох юм бэ дээ?

-Брюсселийн номын яармаг бол франц хэлт орнуудын хэвлэлийн ертөнцийн хамгийн том үзэсгэлэн. Франц, Бельги, Люксембург, Швейцарь, Канадын аль л нэртэй хэвлэлийн газруудын тухайн жилийн гол гол хэлцлүүд энд хийгдэж, сүүлийн үеийн бүтээгдэхүүнээ танилцуулж, шинээр гарч буй номуудынхаа нээлтийг хийдэг, маш чухал арга хэмжээ тул оролцдог шалгуур нь нарийн, төлбөр түрээс нь харьцангуй өндөр гэсэн. Прүст, Сартр, Камюгийн номуудыг дэлхийд анх түгээсэн алдарт “Галлимар” хэвлэлийн газар хамгийн төв хэсгийн, хамгийн том зайг эзэгнэн, дөрвөн хэсэг асар засч, хэвлэсэн номуудаа төрөлжүүлэн танилцуулж байсан нь аргагүй ялгарч байв. Яармагийн талбай нь манай “Мишээл-Экспо”-рхуу, үзэсгэлэнгийн зориулалтын том байшин. Хэвлэлийн газар бүрийн асрын үүдээр зүгээр л хараад өнгөрөхөд дөрөв, таван цаг алхахаар. Мэдээллийн самбарт номын яармагийн зургаан өдрийн хөтөлбөрийг жагсааж, аль хөтөлбөр хаахна болохыг нарийн заасан байна. Хамгийн сонирхолтой нь, энэ эгнээнд хэвлэлийн газрууд байна, энэ эгнээнд уулзалт ярилцлагууд болох нь, энэ эгнээ мэдээллийнхнийх гэж тоймлох ямар ч аргагүй. Нэг булангийн том танхимд зохиолч-уншигчийн уулзалт болж байхад, цаахна нь номын нээлт, ахиад нэг тийш эргэхэд комик номын баяр, нөгөө талд нь зурагтын бичлэг явагдаж байх жишээтэй. Өлзийгийн номыг танилцуулах арга хэмжээний товыг онцгойлсон зарлал гэдэг том самбар дотор тодоор зурж тавьсан байсан. Бас номын орчуулагч Р.Мөнхзул “Ховор хэлний орчуулагчид” гэсэн дугуй ширээний ярилцлагад литва, македон зэрэг хэлний орчуулагчидтай хамт оролцсон гээд бодохоор Брюсселийн яармаг монгол ном францаар гарсан явдалд их ач холбогдол өгсөн байгаа биз. Яармагийн гол танхимд Өлзий Бельгийн хамгийн том радио “La Prem1ere”-д үзэгчдийн өмнө шууд ярилцлага өгсөн. Дидье Мелон гээд их алдартай сэтгүүлч хөтөлсөн болоод ч юм уу, тэр ярилцлага маш сайхан болсон.

-Парисын номын яармаг гэдэг нь Брюсселийнхээсээ арай бага юм уу?

-Хамарч буй талбай, оролцож буй хэвлэлийн газруудаар нь жишихэд бол бага биш. Бүр Хятад, Япон, Орос, Тунис, Марокко, Алжир гээд маш олон орон тусгай асрууд засчихсан байгааг харахад илүү том ч юм шиг санагдсан. Гэхдээ нэр хүндээрээ Брюсселийнх нь илүү. Францчууд номын яармаг дээр хүүхдүүдээ их дагуулж ирэх юм. Хаа сайгүй хүүхдүүд гүйлдэж, нас насанд нь тохирсон номуудыг эцэг эх нь авч өгч, зохиогчдоор нь хүүхдэдээ зориулсан үг бичүүлж, бүр гэр бүлийн баярын хэмжээнд номон дундуур зугаалцгааж яваа нь их сайхан санагдсан. “Аквариум” номыг гаргасан хэвлэлийн газрын зүгээс Парис дахь номын нээлттэй холбогдуулж маш олон уулзалт, ярилцлага төлөвлөсөн байна лээ. Найм, есөн өдөр дараалсан арга хэмжээтэй байсан гээд бод доо. Өлзий бүр шөнийн, анархист радиод хүртэл яриа өгсөн шүү. Төр засгийг шүүмжилдэг тул нууц байртай, гаднаа хаяггүй, гэхдээ их олон сонсогчтой, өвөрмөц радио байна лээ. Ярилцлага авч байгаа сэтгүүлчдийг нь үнэхээр хүндэлсэн. Маш мэдрэмжтэй. Сэтгүүл, сонин, радиогийн арав гаруй хүн яриа авахад бүгд л Өлзийгийн номыг маш нягт нямбай уншсан байсан нь гайхалтай. Манайд бас гардаг “TV-5 Monde” телевизийн сурвалжлагч л гэхэд Өлзийгийн номыг уншаад, дараа нь Монголын нийгэмд ямар асуудал зонхилдгийг судалж үзсэн байсан. Ярилцлагад тэгж бэлддэг сэтгүүлч манайд бол цөөхөн.

-Ингэхэд, та хоёр яг хаа хаана зочлоод ирэв. Явсан газрын сонин их биз?

-Хоёр яармагийн дунд арваад хоногийн чөлөө гарсан тул бид эхлээд Бельгиэс Холланд явсан. Дараа нь Францаас Испани, Итали гэхчилэн тойрч аялсаар нутагтаа ирлээ.

-Дэлхийн алдартай урлагийн музей, галерейгаар их оров уу?

-Ер нь бол очсон хот бүрийнхээ урлагийн гол гол бүх музейг дуусгасан л даа. Амстердамын Стэдэлик, Парисын Помпидоу, Брюсселийн Магритын музей, Барселоны Мирогийн сан, Ромын Форум, Ватиканы музей юу юунаас илүү сэтгэгдэл төрүүлсэн.

-Нэг хотод дунджаар хэдэн музей, галерейд очиж байв?

-Олон шүү. Нэлээд хотуудад бүх музейг үзэх эрхтэй Арт-паспорт гээд нэгдсэн тийз аваад явсан болохоор бүгдийг амжуулахаас өөр аргагүй байлаа. Зарим өдөр гурван музей үзэж амживч, зарим өдөр нь нэг музейгээ ч барахгүй байх жишээтэй. Барселоны MACBA-СССВ хэмээх орчин үеийн урлагийн музейд бүр хонохоо шахсан. (инээв) Ер нь Барселон бол тэр чигээрээ урлаг болсон хот. Санаандгүй салхилж явтал гэнэт өмнө Гаудигийн барьсан байшин таарна. Үнэхээр гайхамшигтай. Тэнд долоо хоног төлөвлөж очоод, дөрвөн хоног сунгасан шүү.

-Зохиолч хүнтэй уулзсаных шинэ бүтээлийнх нь талаар асуухгүй өнгөрвөл алдас болох байх. Саяхан хэвлэгдсэн “Сахиуст хангайн нууц” романд юун тухай өгүүлдэг бол?

-Яг ийм үйл явдал гардаг, тийм зүйлийн тухай ном гэж хэлэхэд хэцүү л дээ. Өвөг дээдсийнхээ олон үе аж төрсөн Хангай нутгийн тухай, тэр нутгийн онцлог, хүн зоны ер бусын өвөрмөц хувь заяаны тухай хошууныхаа сүүлчийн ноёноор гол дүр болгож бичсэн, ерөнхийдөө сэтгэлзүйн ч гэх юм уу, хүний дурсамж, дотоод ертөнц рүү өнгийсөн зохиол.

-Та хошууныхаа сүүлийн ноёны тухай бичлээ гэлээ. Би бас эрдэнэ засаг Жамьян вангийн хошууны хүн л дээ. Танай хошууны сүүлчийн ноён Пүрэв гүн хожим Бөмбөгөр ногоон театрт нэрээ нууцлаад хөгжмийн багш хийж байсныг нутгийнхан хараад таньсан гэдэг. Бүр алдарт Түдэв хуурчийг Пүрэв гүн гэх хүн ч байдаг юм билээ. энэ яг бодит түүх үү?

-Пүрэвжав ноён Бөмбөгөр ногоон театрт хөгжмийн багш явсан нь үнэн түүх. Нэрээ нуугаагүй ээ, Пүрэв гүнээрээ л явсан. Пүрэв, Түдэв хоёр нэр ойролцоо, хоёулаа гүн хэргэм зэрэгтэй, бас манай ноён морин хуурыг ч сайн тоглодог байсан тул анх пянз гарч “Дорждагва дуулж Түдэв хуурдана” хэмээн зарлахыг сонсоод хүмүүс “Манай хөгжимч ноён нэрээ сольчихож” гэлцсэн юм шиг билээ. Түдэв гүн чинь одоогийн Дашинчилэн хавийн ноён шүү дээ.

-Ятгаар уртын дуу дарж, уйлуулж дуулуулдаг байсан сүүлчийн хүн гэж та ярьсан байна лээ. Одооны алдарт ятгачид маань гомдчихгүй байгаа?

-“Ятгаар уртын дуу тоглох боломжгүй, ганцхан Пүрэв гүн л чаддаг байсан” гэж алдарт уртын дууч Дорждагва агсан яруу найрагч Жамцын Бадраа гуайд ярьсан байдаг юм. Тэр хоёр мундаг хүний хөөрөлдөөнд тэгж онцгойлсныг бодоход хосгүй ятгачин байсан нь ямар ч эргэлзээнгүй.

-Пүрэв гүний хошууны ихэс дээдсийн бунхант шарилууд одоо ч Гурванбулаг сумын Шарилын Нарийн хамар гэх газар бий. Тэнд очиж үзэв үү?

-Очилгүй яахав дээ. Би чинь гурван настайгаасаа л зун болмогц Гурванбулаг явдаг байсан хүн. Эмээ сэрүүн уулын хүн тул аймгийн төвийн халуун зуныг тэвчдэггүй байж. Тэгээд л намайг аваад замын машинд суугаад л Хангай руугаа явна. Намайг анх ухаан ороход л, би ачааны машины бүхээгт эмээгийн өвөр дээр суучихсан, халамцуу жолооч ардын дуу дуулчихсан, хажуугийн цонхоор том том гол байсхийгээд л харагдаж, гол бүрт машин суучихсан байсан санагддаг. Зургаа, долоон нас хүрэхдээ тээврийн жолооч нарын дуулдаг том хүний дуунуудыг андахгүй мэддэг болчихсон байлаа шүү дээ. (инээв) Гурванбулаг руу тэр үед зуур хонож хүрдэг, ямар ч байсан хэдэн дуу сурчихаар, тийм л урт зам байсан юм даа.

-Та хошууныхаа сүүлчийн ноён Пүрэв гүний тухай бүтэн роман бичлээ. Түүнээс ч дутахгүй нэг алдартай ноён бол халх даяар “Мэргэн Жа гүн” хэмээн алдаршсан хүний тухай зохиол бичих бодол байгаа юу?

-Мэргэн Жа гүний бунхан одоо Шарилын бэлд байгаа шүү дээ. Ач хүү нь Сэцэн гүн, Сэцэн гүний хүү нь Дархан ноён. Пүрэв гүн бол Дархан ноёны хүү юм. Энэ ноёдын тухай миний романд байгаа, байгаа.

-“Сахиуст хангайн нууц” романы зургуудыг охин тань зурлаа гэсэн. Мэргэжлийн зураач юм уу?

-Юуных нь мэргэжлийн зураач байх вэ. Дунд сургуулиа л төгсөж яваа нялх амьтан. Гарын дор юм болохоор, аав нь охиноо л зарж байхгүй юу.

-Гэргийн тань ном франц хэлнээ гарсан нь үнэхээр сайхан явдал болж. Таны бүтээлүүдийг гадаадын аль нэг хэлэнд орчуулъя гэсэн санал аль хэр ирэв?

-Яригдаж байгаа, явагдаж байгаа ажлууд мэр сэр бий. Орчуулагдаж гарсан ном ч цөөнгүй бий. Тоочоод яахав, зарим нь гайхууллаа гэж бодно. Бид хоёр мөрөөрөө л шүлэг зохиолоо бичээд амьдарч яваа хүмүүс. Сэтгүүлчид шалаад байхаар нь ярилцлага өгчихөөр гайхуулсан болчих гээд. Өөрөө сэтгүүлч байсан болохоор хамт ажиллаж явсан хүмүүстээ үгүй гэж хэлж чадахгүй юм.

-Та “Яруу найргаас зодог тайлж байна аа хө” гэж надад ярьж байсан. Одоо шүлэг найраг туурвиж байна уу?

-Тийм яриа өгснөөс хойш ганц хоёр шүлэг бичсээн, бичсэн. Гэхдээ л хамаг сэтгэлээ хүүрнэл зохиол руу тавьж сууна даа.

-Ардын дуунд гардаг “Хөглөг хангай” нутаг тань одоо таны бүтээлээр “сахиуст хангай” боллоо. Нутагтаа ойрд очихоор товлож байгаа юу?

-Сахиуст хошуу гэдэг нэр бол бүр эртний юм аа. Одоо хэр тэр гурван суманд л сахиус гэж байна. Нууц нь тайлагдаагүй, зөвхөн тэр халзан Хангайн уулстай холбоотой, нарийн учиртай эд шүү. Романыг минь уншсан хүмүүс гайхах л байх. Тэр түвдүүдийн ярьдаг, лам нарын түгээмэл ойлголтын сахиусаас тэс ондоо. Гэхдээ үнэн нь л тэр. Манай Хангайн оюун сүнс гэж үнэхээр бий шүү. Нутагтаа очихын хувьд бол байнга л явдаг. Зун болмогц л Баянхонгор минь, Номгон уул минь, Түйн гол минь бодогдоно, аймагт очмогц л Хөх нуур санагдана. Манай тэр нуур ч газарт тунасан гайхамшиг даа. Усных нь амтыг яана.

-“Хэвтрийн хүн” тууж тань найруулагч Бямбын найруулгаар дэлгэцийн бүтээл болж байгаа гэл үү?

-Болох нь ээ. Каннын кино наадмын том сангаас дэмжсэн байна лээ. Бямбаа ахдаа амжилт хүсье.

-Таныг кино зохиолч Хөгөлбөө Хүчитхар агсны бүтээлийн чуулганыг эмхэтгэн гаргаж байгаа гэж сонссон?

-Үгүй ээ, Хүчээгийн ах, “Чингис хаан” дээд сургуулийн захирал, түүхийн ухааны доктор Х.Лхагвасүрэн эмхэтгэж цэгцлээд гаргахаар ажиллаж байгаа. Би зүгээр л өмнөх үг бичсэн.

Төр, нийгмийн нэрт зүтгэлтэн С.Зоригийн амь насыг онц хэрцгийгээр хөнөөсөн хэрэгт Ц.Амгаланбаатар, Б.Содномдаржаа, Т.Чимгээ нарыг шүүхээс гэм буруутайд тооцсон билээ. Анхан болон давж заалдах шатны шүүхээс Ц.Амгаланбаатарт 25, Б.Содномдаржаад 25, Т.Чимгээд 24 жилийн хорих ял оноосон. Удахгүй Улсын дээд шүүхэд дээрх хэрэгтэй холбоотой шүүх хурал болно. Анхан, давж заалдах шатны шүүх хурлын талаар болон сүүлийн үед С.Зориг агсны амь насыг хөнөөсөн хэргийн эргэн тойронд болж өнгөрсөн үйл явдлын талаар Т.Чимгээгийн ах Т.Хүрэлбаттай ярилцлаа.

-С.Зориг агсны амь насыг хөнөөсөн хэргийн давж заалдах шатны шүүх хурал болж, анхан шатны шүүхийн шийдвэрийг хэвээр баталсан. Шүүхийн шийдвэрийн талаар ярилцлагаа эхлэх үү?

-С.Зориг агсны амь насыг бүрэлгэсэн гээд байгаа хэргийг улсын нууцад хамааруулах асуудал байгаа юм уу гэдгийг бидний зүгээс холбогдох газруудад давж заалдах шатны шүүх хурал болохоос өмнө удаа дараа тавьсан. Өмгөөлөгчийн зүгээс “Энэ хэргийг улсын нууцаас гаргахгүй юм байна. Хавтаст хэрэгт улсын нууцад хамаарах зүйлс авагдсан байна” гэж бидэнд хэлсэн. Бидний хувьд улсын нууцад хамаарах зүйлсийг нууц чигээр нь үлдээе. Хамгийн гол нь С.Зориг агсны амь насыг хөнөөсөн гээд гурван хүнийг бариад ирчихсэн байгаа. Монголын ард түмэнд улсын нууцад хамаарах хавтаст хэрэгт авагдсан зүйл сонин биш. Хамгийн гол нь энэ гурван хүн үнэхээр С.Зориг агсны амь насыг хөнөөсөн нь үнэн юм уу гэдэг нь чухал. Хүний амь нас хөнөөсөн үү, үгүй юү гэдэг асуудал тэр төрийн нууц гээд байгаа зүйлд ямар ч хамаагүй зүйл. Бидний хувьд Монголын ард түмэнд Т.Чимгээ, Б.Содномдаржаа, Ц.Амгаланбаатар нар С.Зориг агсны амь насыг үнэхээр хөнөөсөн юм уу эсвэл хэлмэгдээд байгаа юу гэдгийг харуулахыг хүсч байсан. Гэвч бидний тавьсан саналыг хүлээж авахгүй, үгүй гээд байгаа юм. Давж заалдах шатны шүүх хурал болж өнгөрсний дараа Ж.Сандагсүрэн гээд прокурор телевизээр энэ хэрэгтэй холбоотой асуудлаар ярьж байна лээ. Ерөнхийлөгчөөс ирсэн албан бичиг үзүүлж байсан. Тэр албан бичигт танай удирдлагаас гаргасан саналын дагуу гэж эхэлж байна лээ. Тэгэхээр ТЕГ Ерөнхийлөгчид С.Зориг агсны амь насыг хөнөөсөн хэрэгтэй холбоотой асуудлаар санал гаргасан болж таараад байна. Төрийн нууцын тухай хуулийн 21.4-т заасныг үндэслэн Б.Содномдаржаа, Т.Чимгээ, Ц.Амгаланбаатар нарт холбогдох хэргийн төрийн нууцтай холбоотой хэсгийг журмын дагуу ил болгоно уу гэсэн байгаа юм. Гэтэл Ж.Сандагсүрэн гэж прокурорын яриад байгаа зүйл нь юун төрийн нууцад хамаарах вэ. Зүгээр л тэгж алсан, тэгж хутгалсан гэх асуудал яригддаг. Хэн ч харсан тэр яриад байгаа зүйл нь төрийн нууцад ямар ч хамааралгүй зүйл биз дээ. Энэ бүгдээс харахад төрийн нууц гэсэн нэрийн дор өмгөөлөгчийг үг дуугаргахгүй, хүчээр энэ хэргийг гурван хүнд үүрүүлж байгаа нь тодорхой харагдаж байгаа юм.

-Ж.Сандагсүрэн прокурорын хийсэн мэдэгдэлд гэмт хэрэгтнүүд хэргээ хүлээсэн бичлэг хүртэл үзүүлсэн. Б.Булганыг хуулийн дагуу гэрчээр оролцуулаагүй гэж ярьсан?

– Прокурор Ж.Сандагсүрэн, Б.Булганыг С.Зориг агсны амь насыг хөнөөсөн хэрэгт гэрчээр орох боломжгүй гэдгийг хэлсэн. Гэтэл Б.Булганыг энэ хэрэгт огт хамаагүй юм байна гээд холбогдох хэргийг хэрэгсэхгүй болгочихоод байгаа. Гэтэл Ж.Сандагсүрэн прокурорын гаргаж ирсэн баримт ярианд хэрэг гардаг өдөр гэмт хэрэгтнүүд Б.Булгантай юм яриад гэрт нь сууж байсан. Гэрт нь хоол идэж тамхи татсан, будаатай аяганд тамхиныхаа ишийг хийсэн гэж яригдаад байгаа. Тэгвэл хэн ч харсан энэ хэрэгт Б.Булган хамаатай болж таарч байгаа биз дээ. Ж.Сандагсүрэн прокурор Б.Булганыг гэрч байлгахгүй байх талаар Эрүүгийн байцаан шийтгэх хуулийн 45.1-т гэрч гэж хэргийг харсан, үнэн зөвөөр харсан хэрэгт холбогдолгүй хүнийг хэлнэ гээд тодорхой заачихсан байдаг. Гэтэл Б.Булганыг яагаад гэрчээр аваагүй юм бэ гэхээр энэ хэрэгт холбогдуулж шалгасан гээд байдаг. Тэгсэн холбогдуулж шалгаад хэрэг нь хэрэгсэхгүй болчихсон. Тэгэхээр дахиад энэ хэрэгт холбогдолгүй болчихоод байгаа биз дээ. Тэгэхээр Б.Булган гэдэг хүн гэрч хэвээрээ байгаа гэсэн үг шүү дээ. Хэн ч харсан маш тодорхой асуудал. Хэргийг шалгаж байгаа хууль хяналтынхан энэ хэргээс юуг нь ялгаж аваад, юуг нь шалгахгүй үлдээгээд байгаа юм бэ. Эндээс эхлээд бөөн эргэлзээ, ойлгомжгүй байдал харагдаад байна.

-МҮОНРТ-ийн мэдээгээр Ц.Амгаланбаатар “С.Зориг агсны амь насыг хөнөөсөн. Тэдний ванны өрөө нь тийм байсан” гээд маш тодорхой ярьсан. Мөн Б.Содномдаржаа ч үйлдсэн хэргийнхээ талаар ярьж байгааг бичлэгээр харуулж байсан шүү дээ?

-Ц.Амгаланбаатар гэдэг хүний ярьж байгаа зүйлсийн талаар Ж.Сандагсүрэн прокурор “Тухайн үеийн нөхцөл байдлыг сэргээж шалгахад хэний ч мэдэхгүй ванны өрөөний засвар хийж өөрчлөгдсөн байгааг хэлсэн” гэж яриад байгаа. Гэтэл үнэн хэрэгтээ хэний ч мэдэхгүй асуудал биш шүү дээ. 20 гаруй жил ванныхаа өрөөг засахгүй айл гэж байхгүй. Дээрээс нь аймшигт хэрэг гарсан газарт засвар өөрчлөлт хийхгүй байгаад байна гэж байх уу. Энэ бол хэний ч мэдэхгүй асуудал биш. Ингээд л эхнээсээ худлаа болж таараад байгаа байхгүй юу. Мөн Ц.Амгаланбаатарыг нэг газарт аваачаад яриулаад байгаа. Тэгвэл бичлэг хийсэн газар нь Б.Булганы өрөө гэдгийг хэн батлах юм. Үүнийг ганцхан прокурор батлаад яриад байна. Б.Содномдаржааг 2015 оны наймдугаар сарын 31-нд барьж хорьсон. Ингэхдээ долоо хоног хаана байгаа нь мэдэгдэхгүй таг дарчихсан. Түүний ар гэрийнхэн долоо хоногийн дараа л Төв аймгийн мөрдөнд хорьсон байна гэдгийг олж мэдсэн байдаг. Үүний дараа өмгөөлөгч авах гэж нэлээд хугацаа өнгөрсөн. Энэ хооронд Б.Содномдаржаагаас байцаалт авсан байдаг. Тагнуулынхан өмгөөлөгчгүй байцаалт авахдаа юу л бол юуг хэлүүлж чадна шүү дээ. Ж.Сандагсүрэн прокурорын хэрэг авагдсан баримт гээд байгаа юм. Тэр баримт бүхий бичлэг дээр өмгөөлөгч огт харагдахгүй байгаа биз. Уг нь хуулийн дагуу өмгөөлөгч хажууд нь сууж байхад хэрэгтэй холбоотой мэдүүлэг авах ёстой. Тэгсэн харанхуй өрөөнд ганцааранг нь дарамталж байгаа бичлэг хийчихсэн байдаг. Шударга, ардчилсан нийгэмд ийм зүйл байж болохгүй. Үүнийг хэргийн баримт болгож байгаа бол прокурор энэ асуудал дээр тайлбар хийх ёстой. Яагаад өмгөөлөгчгүй мэдүүлэг авсныгаа баримт болгоод байгаа юм. Ийм ноцтой асуудал байгаад байна. Энэ хэргийг хурдхан илрүүлсэн болоод маш хурдан хаах сонирхолтой хүмүүсийн жүжиг гэдгийг шууд хэлмээр байна. Үнэхээр л баримт дэлгэж байгаа бол шүүх хурал дээр хэрэгт холбогдоод байгаа хүмүүс хохирогчийн өмгөөлөгч, өөрийнхөө өмгөөлөгч, шүүгч нарын өмнө хэргээ хүлээж байгаа бичлэгийг л олон нийтэд харуулчих л даа. Шүүх хурал дээр үйлдсэн хэргийнх нь талаар яриулдаггүй. Тэгсэн мөртлөө тусгай өрөөнд өмгөөлөгчгүй суулгаж байгаад хийсэн бичлэгээ үзүүлээд байдаг нь их сонин байгаа юм. Энэ хэргийн шүүх хурлыг хаалттай хийгээд байгаагийн цаад сонирхол нь маш хурдан шүүхээр оруулаад хэргийг хаах. Ийм л сонирхол энэ хэргийн ард нуугдаж байна.

-Ам зураг нь Т.Чимгээ, Б.Содномдаржаа нартай адилхан байсан.

-Ам зургийг Б.Булганы хэлснээр дахиад шинээр зуруулчихсан байгаа юм. Тэр зураг нь 1998 онд хэрэг гарахад огт байгаагүй. Тухайн үед байхгүй байж байгаад яагаад гэнэт гараад ирдэг юм. Хэрэг гарсны дараа гэмт хэрэгтнүүдийн ам зураг гээд намхан өндөр хоёр хүний гараар зурсан хар зураг анх гаргаж, олон нийтэд дэлгэж байсан. Гэтэл сүүлийн үед гаргаж ирээд байгаа зураг нь хөрөг зураг шиг маш тодорхой адилхан зураг байна лээ. Тэр адилтгаж харуулаад байгаа зураг нь манай дүүгийн 1988 онд Дорноговь аймгийн Хөгжимт бүжгийн театрт шинэ жилээр авахуулсан зураг байсан. Гэтэл хэрэг гарахаас арван жилийн өмнө авахуулсан зурагтай, одоогийн гаргаж ирээд байгаа зураг хоёр усны дусал шиг адилхан байгаа биз дээ. Үнэн хэрэгтээ ТЕГ-ынхан манайд нэгжлэг хийхдээ бүх зургийг хурааж аваад явсан. Тэгээд энэ зургийг харуулж байгаад л зуруулчихсан байдаг. Түүнээс хэрэг гарсны дараа ам зургаар зуруулсан зураг биш гэдгийг хэлмээр байна. Энэ хэрэгтэй холбоотой өөр нэг асуудал нь захиалагчтай гэх асуудал байгаа. Ямар толгой нь хамуурчихсан нөхөр 16 настай хүүхэд, гурван хүүхэдтэй хүүхэн, арьс шир цуглуулдаг залуу, малчин хүнээр хүн алуулах юм бэ. Тэр хэд нь С.Зориг агсныг хөнөөх, ямар шаардлага хэрэгцээ байсан болж таарч байна вэ. Зүгээр л нэг хүн энийг хөнөөгөөд өгөөч ээ гэхээр нь дөрвөн талаас цуглараад төрийн сайдыг хөнөөсөн болж байна уу. Эдийн засгийн хөшүүрэг байсан тохиолдолд ямар ч хүн ноцтой хэрэг үйлдэнэ биз дээ. Тэгэхээр захиалагч нь мөнгө төгрөг өгсөн юм уу, гэхээр 17 жилийн турш энэ дөрвөн хүний нэгнийх нь ч амьдрал өөдөлж дээшилсэн зүйл байхгүй шүү дээ. Манай дүүгийн амьдрал байх байхгүйн зовлон дунд өнгөрсөн. Нэг ч удаа үнэтэй зүйл авчихсан байхыг нь хараагүй. Гэр бүлээрээ шатаж амь насаа алдсан залуу ч гэсэн зэс, гууль худалдаж аваад цааш нь борлуулж амьдралаа болгодог байсан. Ц.Амгаланбаатар ээжийгээ амьд байхад нь гэрээ хүнд зараад зогсож байсан хүн. Хэрэв хүний амь нас захиалгаар хөнөөгөөд мөнгө авсан бол тэд ядуу тарчиг амьдрахгүй байсан биз дээ.

-Гэр бүлийн дөрвөн хүнийг гэрт нь шатаасан хэрэгт холбогдоод байгаа?

-1998 онд Цагдаагийн даргаар ажиллаж байсан Д.Мөрөн гэдэг хүн энэ хэрэг гарсны дараа Засгийн газарт мэдээлэл хийсэн байдаг. Гэмт хэрэгтнүүд хоорондоо шоронгийн хэл яриагаар ярьж байсан гэж хүртэл хэлсэн байдаг. Гэтэл одоо шалгагдаж байгаа хүмүүс шоронгийн яриагаар ярих хүмүүс биш байсан. Гурван хүүхэд гаргасан эмэгтэй, 16 настай хүүхэд, зэс гууль цуглуулдаг залуу, хөдөө малын өвс тэжээл гээд явж байсан залуу хэргийг үйлдсэн гээд байгаа. Ийм хүмүүс шоронгийн яриагаар ярих уу. Тухайн үед хоёр хүн хэрэг үйлдсэн гээд ам зураг гаргасан байдаг. Гэтэл одоо дөрвөн хүн болчихоод байна. Гэтэл энэ хэргийг сүртэй болгож, энэ хүмүүсийг аймшигт алуурчин гэж олон нийтэд ойлгуулахын тулд цахилгааны асуудлаас болж гэр бүлээрээ шатсан айлыг энэ хүмүүс хөнөөсөн болгож байна. Галын шинжээчийн гаргасан дүгнэлтээс баримт бүх зүйлс тодорхой байдаг. Прокурорын ерөнхий газрын дарга М.Энх-Амгалангаас асуумаар байгаа юм. 2006 онд Орхон аймгийн Онцгой байдлын хэлтсийн гаргасан галын дүгнэлтийг та юу гэж үзэж байгаа юм. Яагаад бүхэл бүтэн галын дүгнэлт нь байсаар байхад бүр Засгийн газрын хуралдаан дээр худлаа ярьж байгаа юм. Дээрээс нь энэ хэрэг улсын нууцад хамаарах хэрэг гээд байхад яагаад нууц задруулсан юм бэ. Эдгээр асуултад албан ёсоор хариулахыг шаардаж байна.

-Ц.Амгаланбаатар шоронгоос гар утас ашиглаж мессэж бичсэн гэх асуудал байдаг. Үүнийг хууль хяналтынхан шалгасан уу?

-Энэ асуудлыг огт шалгахгүй байсаар өдий хүрч байна. Шоронд байгаа Ц.Амгаланбаатарт хэн утас өгсөн. Т.Чимгээ, Б.Содномдаржаа нарын утасны дугаарыг хаанаас олж авсан. Айлган сүрдүүлж мессэж бичих болсон шалтгаан юу юм бэ гээд энэ талаас нь хөөх зүйл их байдаг. Шоронд гар утас битгий хэл баргийн юм оруулж болохгүй биз дээ. Манай дүү рүү Ц.Амгаланбаатар бичиж байсан зүйлсээр өнөөдөр хэрэг мөрдөгдөж, шүүх хурал нь болж байна. Ц.Амгаланбаатар гэдэг хүн зургаадугаар ангийн боловсролтой, мессэж бичих чадваргүй хүн. Ц.Амгаланбаатараар мессэж бичүүлээд туршаад үзэхэд асуудал тодорхой болно. Мөн манай дүүгийн хүүхэд Эрдэнэт хотод тийм өнгийн хувцастай, хаана явж байгааг шоронд байгаа Ц.Амгаланбаатар яаж мэдээд байгаа юм. Үүнийг шалгаж тогтоох ёстой. Тэгэхээр мөрдөн байцаалт худлаа, дээрээс нь прокурорууд нь цаанаасаа үүрэг даалгавартай зүйл хийсэн гэдэг нь маш тодорхой байгаа. Хэрэв тийм биш юм бол үүнийг шалгаж тогтоох ёстой биз дээ.

-Та бүхэн Т.Чимгээтай давж заалдах шатны шүүх хурлын дараа уулзсан уу?

-Уулзсан. Ар гэрийнхэн нь бүгд уулзсан байгаа. Уулзахаар уйлаад л байдаг юм. Надад “Би хүн алаагүй. Хүн алаагүй гэдгээ бодохоор л эндээс гараад явчихмаар байна” гэж хэлээд уйлсан. Миний дүүгийн хувьд хилс хэрэгт гүтгэгдэж хэлмэгдээд маш хэцүү байдалтай байна.