Month: May 2017

УИХ-ын чуулганы энэ долоо хоногт болох хуралдаанаар Зөрчлийн тухай хуулийн төслийн эцсийн хэлэлцүүлгийг хийж батлах гэж байгаа билээ. Хууль батлагдсан нөхцөлд ирэх долдугаар сарын 1-нээс эхлэн хэрэгжинэ. Иргэн таны мэдвэл зохих олон зүйл заалт уг хуульд тусгагдсан байгаа. Тухайлбал, гэртээ шөнө оройн цагаар чанга дуу чимээ гаргаж бусдын амгалан тайван байдлыг алдагдуулбал торгуулахаас эхлээд зориулалтын газар хогоо хаяагүй гэх зэрэг мэдүүштэй олон заалтуудтай тун чухал хууль энэ долоо хоногтоо багтан батлагдан гарах гэж байна. Зөрчлийн тухай хуульд тусгагдсан анхаарал татахуйц зүйл заалтын тухай мэдээллийг тоймлон хүргэе.

Зөрчлийн тухай хуульд нийтдээ 1600 зөрчил багтсан. 1600 гаруй зөрчлийн 10 зөрчил дээр 100 сая төгрөгийн торгуулийн асуудал яригдаж байгаа. Энэ 10 зөрчлийн найм нь банктай холбоотой байгаа. Банк байгуулах тусгай зөвшөөрөл аваагүй байж иргэдээс хадгаламж татаад, зээл олгоод хууль бусаар банкны үйл ажиллагаа эрхэлж байгаа үйлдэл дээр 100 сая төгрөгөөр торгоно гэх мэтээр уг хуульд торгуулийн хамгийн өндөр заалт нь 100 хүртэлх сая төгрөгюм.

Зөрчлийн тухайн хуульд туссан иргэн таны амьдралд шууд хэрэглэгдэх, иргэдийн зайлшгүй мэдэх шаардлагатай зарим заалтуудыг түүвэрлэн хүргэе.

• Хог хаягдлыг зориулалтын цэгээс бусад газарт хаясан бол учруулсан хохирол, нөхөн төлбөрийг гаргуулж хүнийг 30 мянган төгрөгөөр, хуулийн этгээдийг 300 мянган төгрөгөөр торгоно.

• Хог хаягдлыг ил задгай шатаасан бол учруулсан хохирол, нөхөн төлбөрийг гаргуулж хүнийг 50 мянган төгрөгөөр, хуулийн этгээдийг 500 зуун мянган төгрөгөөр торгоно.

• Олон нийтийн газар, авто зам, орон сууцны орчны газар, гудамж, талбайд бие зассан, эсхүл нус, цэр, тамхины иш, хог хаясан бол хүнийг 10 мянган төгрөгөөр торгоно.

• Ажил, үйлдвэрлэлийн зайлшгүй шаардлагатай нөхцөл, эсхүл заншлын дагуу хэрэглэж байгаагаас бусад тохиолдолд хот, суурин газарт биедээ хутга, эсхүл хүний биед гэмтэл учруулж болох тусгайлан бэлтгэсэн зэвсгийн чанартай зүйл авч явсан бол зэвсэг, хэрэгслийг хурааж хүнийг 25 мянган төгрөгөөр торгоно.

• Гэр бүлийн хүчирхийллийн талаар хуулиар хүлээсэн мэдээлэх үүргээ биелүүлээгүй бол хүнийг 50 мянган төгрөгөөр торгоно.

• Гэр бүлийн хүнээ зодсон, хүсэл зоригийнх нь эсрэг тодорхой үйлдэл хийх, хийхгүй байхыг албадсан, бусадтай харилцахыг хязгаарласан, хуваарьт болон дундын эд хөрөнгөө эзэмших, ашиглах, захиран зарцуулах эрхэд халдсан нь эрүүгийн хариуцлага хүлээлгэхээргүй бол 7-30 хоногийн хугацаатай баривчлах шийтгэл оногдуулна.

• Санаатай хүнд гэмт хэргийг үйлдэхээр бэлтгэж байгаа, эсвэл үйлдсэнийг лавтай мэдсэн атлаа эрх бүхий байгууллагад мэдээлээгүй бол 500.000 төгрөгөөр, хуулийн этгээдийг 5.000.000 төгрөгөөр торгоно.

• Санаатай хүнд гэмт хэргийг нуун далдалсан бол хүнийг 750 мянган төгрөгөөр, хуулийн этгээдийг 7.500.000 төгрөгөөр торгоно.

• Хуулиар хориглосон газарт, эрх бүхий байгууллагад мэдэгдэлгүйгээр жагсаал, цуглаан зохион байгуулсан, эсхүл жагсаал, цуглааны явцад түүний зорилгыг өөрчилж хориглосон жагсаал, цуглаан зохион байгуулсан бол учруулсан хохирол, нөхөн төлбөрийг гаргуулж хүнийг 150 мянган төгрөгөөр, хуулийн этгээдийг 1.500.000 төгрөгөөр торгоно.

• Утаат тамхи татахыг хориглосон газарт тамхи татсан, эсхүл татах боломж олгосон бол хүнийг 25 мянган төгрөгөөр, хуулийн этгээдийг 500 мянган төгрөгөөр торгоно.

• Автомашинтай замын хөдөлгөөний дүрмийг зөрчиж буюу улаан гэрлээр гарвал 25.000, гарцгүй газраар зам хөндлөн гарвал 20.000, хурд хэтрүүлбэл 50.000 төгрөгөөр торгоно.

• Мэргэшсэн эмч, эсхүл резидент эмч нь хуульд заасан үүргээ биелүүлээгүй бол учруулсан хохирол, нөхөн төлбөрийг гаргуулж, тодорхой мэргэжлийн үйл ажиллагаа явуулах эрхийг нэг жил хүртэл хугацаагаар хасаж хүнийг 1.000.000 төгрөгөөр торгоно.

• Эмнэлгийн болон төрөх үеийн яаралтай тусламжийг тухайн иргэнд хамгийн ойр байгаа эрүүл мэндийн байгууллага үзүүлэх үүргээ биелүүлээгүй бол учруулсан хохирол, нөхөн төлбөр гаргуулж, тодорхой мэргэжлийн үйл ажиллагаа явуулах эрхийг нэг жил хүртэл хугацаагаар хасаж, хүнийг 200 мянган төгрөгөөр, хуулийн этгээдийг 2.000.000 төгрөгөөр торгоно.

• Хувь хүнийг сошиал болон хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр гүтгэсэн тохиолдолд хувь хүнийг 2.000.000төгрөг, аж ахуйн нэгжийг 10 сая төгрөгөөр торгоно.

• Мансуурсан, эсвэл аж ахуйн нэгж байгууллагын хэвийн үйл ажиллагааг алдагдуулсан, эсвэл хүмүүсийн харилцааны тогтсон хэм хэмжээнд зүй бусаар халдаж бусдын амар амгалан байдлыг алдагдуулсан бол хүнийг 100 мянган төгрөгөөр торгох, эсвэл албадан сургалтад хамруулж 7-30 хоногийн хугацаатай баривчлах шийтгэл оногдуулна.

• Нийтийн зориулалттай орон сууцанд шөнийн цагаар бусад оршин суугчдын амгалан тайван байдлыг алдагдуулсан бол хүнийг 100 мянган төгрөгөөр, хуулийн этгээдийг 1.000.000 төгрөгөөр торгоно.

• Оршин суугчийн зөвшөөрөлгүйгээр орон байранд эсвэл гадна талаас нь орон байрны доторх орчны гэрэл зураг авсан, дууны дүрсний бичлэг хийсэн бол хүнийг 200 мянган төгрөгөөр, хуулийн этгээдийг 2.000.000 төгрөгөөр торгоно.

• Мөрийтэй тоглоомын газар байгуулсан, эсхүл ажиллуулсан бол иргэнийг 2.000.000 төгрөгөөр, хуулийн этгээдийг 20.000.000 төгрөгөөр торгоно гэх мэт.

Зөрчлийн тухай хууль шинээр гарах болсон гол шалтгааныг та нэгэнт эзгүй арал дээр биш хүний нийгэмд амьдарч байгаа бол тэнд тогтсон ёс зүй, дэг жаягийг дагаж мөрдөх үүрэгтэй. Тэгэхээр дэг журамтай нийгэмд амьдруулах гэж Зөрчлийн хууль батлагдах гэж байгаа. Та хаа таарсан газраа хогоо хаяж, чангаар хашгирч болохгүй. Наад зах нь та оочер дугаар дайрч, хэрүүл шуугиан үүсгэж болохгүй гэдэг нийгмийн харилцаанаас эхлээд зохицуулж байгаа хэмээн хуулийн албаны хүний ярьсан тайлбараас нь уг хууль гарах болсон зорилтыг нь ойлгож болох юм. Гэхдээ бүх зүйлийг хамаад зохицуулаад байна гэж ойлгож болохгүй. Цоо шинээр хариуцлага ярих гэж ч байгаа юм биш. 1992 оноос өмнөх хуульд ч хойшхид нь ч уг хуульд тусгагдсан заалтууд байсан. Тэгэхээр Зөрчлийн тухай хууль нь урьд нь хуульд байсан хэрэгждэггүй заалтуудыг нийлүүлж шинээр хууль болгож багцалсан гэж хэлж болохоор юм байна.Нийтдээ 240 хуульд байгаа хориглосон, шийтгэлийг нэг хуульд системчлэх зорилготойгоор Зөрчлийн хуулийн шинэчилсэн найруулгыг боловсруулжээ.Уг хуульд 1600 зөрчлийн ердөө дөрөвт нь баривчлах шийтгэл оногдуулахаар болж байгаа. Учир нь байнгын хорооны удаа дараагийн хуралдаанаар Зөрчлийн тухай хуулийн төсөлтэй холбоотойгоор маргаан гарч, сав л хийвэл баривчлах, шоронжуулах хууль болж байна гэсэн шүүмжлэл гарсантай холбоотойгоор хорих шийтгэл илтэд багассан гэж хэлж болно. Олон нийтийн газар үймүүлж, аяга таваг хагалаад, амгалан тайван байдал алдагдуулаад агсам согтуу тавиад байгаа нөхрийг торгоод яваад байх юм уу. Торгохыг нь торгож, давтан үйлдэл гаргаад байгаа хүнийг 7-30 хоног баривчилж, гэм зэмийг нь өөрт нь ойлгуулдаг байсан нь дээр гэж үзжээ. Халаасны хулгайн тухайд гэхэд торгууль оногдуулаад байх нь дахиад яваад хулгай хийгээд хохирлоо барагдуулчих гэж хэлж байгаагаас өөрцгүй. Тиймээс халаасны хулгай хийгээд байгаа хүнийг баривчилна. Одоогийн хүчин төгөлдөр үйлчилж байгаа хуулиар 240 мянган төгрөг хүрэхгүй бол гэмт хэрэг ч биш, зөрчил ч биш. Ингээд мөнгөө алдсан хүмүүсийн хохирлыг барагдуулах эрх ашиг зөрчигддөг байна. Гэр бүлийн хүчирхийлэлтэй тэмцэх тухай хуульд баривчилна гэдэг заалт байгаа. Жолоодох эрхээ хасуулсан этгээд согтуугаар тээврийн хэрэгсэл жолоодвол баривчлах арга хэмжээ авч байгаа. Согтуугаар жолоо барьж байгаад 25 мянган төгрөгөөр торгуулчихаад л яваад байж болохгүй учир согтуугаар тээврийн хэрэгсэл жолоодсон хүнийг баривчлах юм байна. Ийм дээрх дөрвөн тохиолдолд баривчлах шийтгэл оногдуулахаар тусгажээ.

Зөрчлийн тухай хуулиар зөрчлийг шалган шийдвэрлэх ажиллагааг эрх бүхий албан тушаалтан буюу цагдаагийн ажилтан, прокурор хийнэ. Хэрэв зөрчилд оногдуулсан торгох шийтгэлийг тогтоосон хугацаанд биелүүлээгүй бол баривчлах ял оногдуулна. Баривчлах шийтгэлийг шүүхээс оногдуулна. Баривчлах шийтгэлийг 7-30 хоногийн хугацаагаар тусгай зориулалтын байранд саатуулах бөгөөд зөрчил үйлдсэн хүнийг албадан сургалтад хамруулж албадлагын арга хэмжээг хэрэглэж болно гэж заажээ. Ажлын хэсгээс хуулийн төсөл дэх Албадан сургалт гэсэн зүйлийг өөрчлөн найруулах саналыг гаргасны дагуу шүүх баривчлах шийтгэл оногдуулахаар заасан зөрчил үйлдсэн хүнд албадан сургалтад хамруулах албадлагын арга хэмжээг хэрэглэж болно гэж тусгажээ. Албадан сургалтыг баривчлах шийтгэлийг эдэлж байх хугацаанд эрх бүхий байгууллага хэрэгжүүлнэ. Албадан сургалт 15-50 цагийн хугацаатай байх гэнэ. Мөн зөрчил үйлдсэнээс хойш зургаан сарын хугацаа өнгөрсөн бол зөрчил шалган шийдвэрлэх ажиллагаа явуулахгүй. Энэ нь зургаан сарын хугацааны дотор зөрчлийг шийдвэрлүүлэхээр гомдол гаргаагүй бол хэрэг биш гэж тооцогдон хэрэгсэхгүй болно гэсэн үг болж байна.Дашрамд дурдахад Зөрчлийн тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төсөлд хүний эрхийн зөрчил үүсэх нөхцөл бүрдүүлэх, хүний эрхийг дордуулсан байж болзошгүй заалтууд тусгагдсан хэмээн үзэж УИХ дахь АН-ын бүлэг завсарлага авч, ажлын хэсэг сарын өмнө байгуулагдаж байсан удаатай. Өнгөрсөн хэдэн сарын хугацаанд багагүй шүүмжлэлийг хүлээж, иргэдийн эрхэнд халдсан халтай хууль төрөн гарах нь гэсэн болгоомжлолыг үүсгээд байсан юм. Ямартай ч УИХ дахь Хууль зүйн байнгын хорооны өнөөдрийн хуралдаанаар Зөрчлийн тухай хуулийн төслийн эцсийн хэлэлцүүлэг хийгдэнэ. Ирэх пүрэв, баасан гаригийн УИХ-ын чуулганы хуралдаанаар Зөрчлийн тухай хууль батлагдан гарна гэсэн хүлээлт байна.

Нялх ногоо үндсээ түрэн ургажээ. Хаашаа л харна ногоон туяа хөндий талаар зэрэглээтэх аж. Нойтон цас юм уу, бороо орж газрын хөрсөнд багахан чийг өгөхөд л ногоо ёстой л суга ургах дээрээ байна. Адууны захад гүү унагалж, засаатай үрээ хэдэн байдсан гүү хурааж ийш тийш нь элдэж чавхдаад, хонин сүргийн захад эхийнхээ сүүнд цадсан хурга, ишиг тонгочиж тоглоод урин цагийн хавар цаанаа л нэг тэнүүхэн байна. Төв аймгийн Өндөрширээт суманд өнгөрсөн амралтын өдрөөр очлоо. Бид тус сумын залуу малчин Б.Эрдэнэбатын гэрт, бүр тодруулж хэлбэл “Авьяаслаг монголчууд” шоуны гурав дахь алтан баззерын эзэн, шилдэг 32 авьяастны нэг Б.Тунгалагтамираас ярилцлага авсан юм. Тэрбээр энэ хавар “25 дугаар суваг” телевизийн “Ар, Өвөр Монголд нэг удаа” шоу нэвтрүүлэгт оролцсон билээ. “Явсан хүнээс үг дуул” гэсэн эртний үг байдаг. Тэгвэл Өмнөд Монголын малчид хэрхэн амьдарч байгаа талаар ийн хөөрөлдлөө.

---

-Өмнөд Монголд хэд хоноод ирсэн бэ. Манай улсын малчид болон Өмнөд Монголын малчдын амьдралын талаар ярилцлагаа эхлэх үү?

-“25 дугаар суваг” телевизийн найруулагч өнгөрсөн хоёрдугаар сарын эхээр “Ар, Өвөр Монголд нэг удаа” шоу нэвтрүүлэг хийх гэж байгаа юм. Таныг нэвтрүүлэгтээ оролцуулах гэсэн юм. Та Улаанбаатарт хэзээ ирэх вэ. Таныг энд ирэхээр уулзаж ярилцмаар байна” гэж хэлсэн. Би ч “Сар шинийн баяр дөхүүлээд л очно. Цагаан сарын бэлэг, сэлт, тавгийн чихэр авах ажилтай” гэж хэлсэн.

Ингээд хэд хоногийн дараа хот ороод очиж уулзсан. Тэгэхэд “Ар Монгол болон Өмнөд монголчуудын амьдралыг олон нийтэд харуулсан шоу нэвтрүүлэг. З.Алтай захирал таныг бидэнд санал болгосон” гэж хэлсэн. “Монгол HD телевизтэй хамтран ажиллах гэрээ маань дуусаагүй учраас өөр телевизийн нэвтрүүлэгт орж болох уу, үгүй юү гэдгээ асуусан. Үүний дараа нөхөртөө хэлж байгаа юм. Манай хүн яахав дээ “Битгий дэмий юм яриад бай” гээд л нөгөө хэлдэг үгээ л хэлж байгаа юм. Гэхдээ манай хүний “Битгий дэмий юм яриад бай” гэж хэлж байгаа үг чинь “Яв яв” гэсэн үгний эхлэл байхгүй юу. Ингээд нэвтрүүлэгт орох саналыг хүлээж авсан даа. Яг мал төллөх үеэр очих болж таарсан. Хөдөөгийн малчид бидний жилийн дөрвөн улиралд гадаа гандаж, хөдөө хөхөрч явсан ажлынхаа үр дүнг үздэг цаг үе. Ингээд малаа төллөхөд байхгүй байх болж таарсан. Бид гуравдугаар сарын 15-ны өглөө Улаанбаатар хотоос Өмнөд Монголын Шилийн гол аймаг руу хөдөлсөн. Сүхбаатар аймгийн Эрдэнэцагаан сумаар дайрч, Бичигтийн боомтоор хил гарсан. Хятадын хилийн боомт дээр нэлээн удаан шалгуулж зогссон. “Осмо” гээд камерны гаднах хайрцаг нь буу шиг хэлбэртэй юм билээ. Хилийнхэн буу байна гэж андуураад зөндөө шалгасан. Хил дээр “Одон” телевизийн найруулагч, С.Ванчигдорж биднийг хүлээгээд зогсож байсан. Тэдэнтэй уулзаад засмал замаасаа гараад шороон замаар 130 гаруй километр яваад С.Ванчигдоржийн гэрт яваад очсон. Тэгсэн бөөн асуудал болоод бүгд сандарцгаасан шүү.

-Ямар асуудал үүссэн юм бэ?

-Бид хилээр гараад “Ухаалаг” студийн захиралд хэлэх байсан юм билээ. Тэгсэн тэдэнтэй уулзалгүй шууд С.Ванчигдоржийн гэр рүү явчихсан. Тэгсэн тэндхийн хууль хяналтынхан “Монгол Улсын дугаартай машин хилээр гараад хулгайн замаар шууд яваад өглөө” гээд мэдээлэл өгчихсөн байсан. Биднийг С.Ванчигдоржийн гэрт очоод зураг авалтаа дөнгөж эхэлж байтал цагдаагийн хувцастай, жирийн хувцастай хүмүүс хүрээд ирдэг юм байна. Хэдэн талаас зураг дараад л бөөн сүр болсон. Би ч “Та нар намайг энд авчраад гэмт хэрэгтэн болгочихож байгаа юм биш биз дээ” гээд л асуугаад авсан. Кинонд гардаг шиг өмнөөс, хажуугаас зураг аваад байгаа юм чинь. Цагдаа нар нь Монгол Улсын дугаартай машин хил гараад шууд хулгайн замаар явчихлаа гэсэн мэдээлэл ирсэн гээд л шалгаж гарсан. Ингээд бид зорьж очсон айлаасаа Шилийн гол аймагт очиж дарга нартай нь уулзлаа. Албан ёсоор заавал мэдэгдэж зөвшөөрөл аваад нэвтрүүлгээ хийх ёстой байсан юм билээ. Манайхан болохоор хоорондоо яриад л түс тас тохирсон болохоор шууд нэвтрүүлэг хийх айлдаа очиж болно гэж бодсон шиг байна лээ. Ингээд нэвтрүүлэг эхэлсэн цагаас хойш хоёр, гурван дарга нь биднийг байнга дагаж явсан. Өмнөд монголчуудын аж амьдралыг олон нийтэд гаргах гэж байсан учраас ямар нэгэн алдаа гараад, буруу ойлголт төрчих вий гэж урьдчилан сэргийлж байна гэж санагдсан. Галаа ноцоож байхад дизель шиг зүйл зуухандаа хийж байгаад модоо асаачихаар “За энэ хэсгийг оруулахгүй шүү. Энэ зураг авалтыг нэвтрүүлэгт оруулмааргүй байна. Жинхэнэ монгол уламжлалаар асааж зураг авахуулах ёстой” гэдэг ч юм уу, хөндлөнгөөс хяналт тавиад байсан.

-Та Өмнөд Монголд анх очсон сэтгэгдлээ хуваалцахгүй юу. Анх ямар бодолтой очсон. Эргэж ирэхдээ анх бодож байсан бодол нь өөрчлөгдсөн үү?

-Үнэнийг хэлэхэд анх Өмнөд монголчуудын талаар шал өөр ойлголттой очсон. Ихэнх нь хятаджсан хүмүүс байдаг байх. Бүр Хятадын цустай хүмүүс л байдаг гэсэн зүйл бодоод очсон. Тэгсэн бидний очсон айлын гэрийн эзэн Ванчигдорж зөвхөн монгол хэлтэй. Хятад хэл огт мэдэхгүй байх жишээтэй. Эрчүүд нь адуу их сонирхдог хүмүүс санагдсан. Бурхан шүтнэ гэсэн ойлголт байхгүй. Айл болгоны гэрийн хойморт Чингис хааны зураг байна. Ерөөсөө л Чингис хааныг бурхан мэт шүтсэн хүмүүс байна лээ. Монголчууд ирлээ гэхээр их сайхан хүлээж авна. Анх хүлээж авч зочилж байгаагаас эхлээд маш сайхан санагдсан. Их зочломтгой, хоол ундаар дайлах сонирхолтой их сайхан хүмүүс байсан. Ийм нэвтрүүлэг гарах гэж байна гэдгийг дуулаад тусгайлан гэр гаргаж барьсан байсан. Харин Өмнөд Монголын малчид бүгд тэндээ байшин барьчихсан. Их тохилог амьдардаг. Бэлчээрийн хувьд цаанаасаа хэсэгхэн газрыг өмчлөөд өгчихсөн. Тэр хашаанд мал нь бэлчээрлэх ёстой. Цаанаас нь зааж өгсөн газрын хашаанаас мал нь гарах ёсгүй. Өөр айлын хашаанд орчих юм бол их хэмжээний төлбөрт унадаг гэсэн. Бага газарт бэлчээрлэж байгаа ч гэсэн мал нь их тарган, эрүүл, ямар нэгэн өвчин байхгүй. Айл бүрийн мал угаадаг ванн нь сүүлийн үеийн янзын шийдэлтэй юм байна лээ. Нэмэгдэл тэжээл өгдөггүй мөртлөө мал нь жилийн дөрвөн улиралд тарга тэвээрэг огт алддаггүй гэсэн. Мал нь тарган байгаад байдаг цаад шалтгаан нь хөдөлгөөн бага байдаг болохоор тарган байдаг юм шиг санагдсан.Хөдөлгөөнгүй суугаад хоол унд идээд байгаа хүн таргалаад байдагтай адилхан юм билээ. Хашаатай болохоор малдаа санаа зовох юмгүй. Энд тэнд хонь хургалж л байдаг. Тэнд нь үлдээчихээд л хүрээд ирдэг. Их ажилтай үед хонио орой үдэш огт хашихгүй. Том хашаатай болохоор алга болчихно гэж санаа зовохгүй амар тайван суудаг. Миний очсон Ванчигдоржийнх тавхан ямаатай. Ямаа адтай амьтан болохоор хашаа даваад айлын хашаа руу орж өр төлбөрт унагаж магадгүй гээд цөөхөн ямаатай байдаг гэсэн. Гэхдээ хийж байгаа зүйлс, ёс заншил гээд олон юм нь бидэнтэй адилхан.

-Та гэрийн эзэгтэйд нь хуушуур хийхийг зааж өгөөд байсан. С.Ванчигдорж танайд цуйван идээд гайхаад байх шиг байсан?

-Чимхсэн гурилтай шөл гээд хоол бидэнд хийж өгсөн. Тэр нь манайхны тасалсан гурилтай шөл байсан. Мах чанаж өгсөн. Бууз хийдэг юм билээ. Өөр үндэстний хоол гэж байхгүй гэсэн. Мах чанахаар нь гурилаар бүтээх үү гэж асуухаар гайхаад байгаа юм. Мах чанахаараа шөлөнд нь будаа хаяж иддэг гэж ярьсан. Уг нь хуушуур, цуйван Хятадаас гаралтай гэгддэг. Гэтэл эдгээр хоолыг ерөөсөө мэдэхгүй байсан. Гэрийн эзэгтэйд нь хуушуур хэрхэн хийхийг зааж өгсөн. Миний хувьд С.Ванчигдоржийг анх сонгохдоо Монгол Улсад Өмнөд Монголын ёс уламжлал, зан заншлыг энэ хүн сурталчилж чадна гээд сонгосон. Харин намайг бол хүнээ хараад сонгочихсон юм шиг санагдсан. Уг нь хаврын цагт очиж байгаа болохоор надаар ямаа самнуулах хэрэгтэй байсан. Тугаллах дөхсөн үнээг үзээд хэзээ тугаллах вэ, осгосон ишгийг яаж босгож ирдэг гэдгийг нь харуулж, хэлүүлэх малчин ухааны талаар сорьсон зүйл ерөөсөө байгаагүй. Бид очоод хоёр хоносны дараа мал нь төллөж эхэлсэн. Гэхдээ мал төллөлөө гээд эздэд нь ямар ч зовлон байхгүй. Нэг хонь хургаа голсон байсныг авахуулсан. Хотны ноос малтах, хөрзөн оруулах, адууны хомоол цэвэрлэх, өвс малд хаяж өгөх л ажил хийсэн дээ. Өөр сүйдтэй ажил байхгүй. Иймэрхүү байдалтай арав хоносон. Өмнөд монголчууд манай телевизийн сувгуудыг байнга үздэг. Гэртээ Монголоос суваг хүлээн авагч худалдаж аваад тавьчихсан. Ингээд Монголын бүх сувгийг үзээд сууж байдаг юм билээ. Манай улс эх оронд болж байгаа зүйлийг биднээс илүү сайн мэддэг. Мэдээлэл ихтэй байгаа юм. “Авьяаслаг монголчууд” шоуны Чимгээ шүүгчийн алтан баззер манай хошуунд иржээ” гээд тэр хавьд бөөн шуугиан болсон. Надтай танилцаж, хамтдаа зураг авахуулах гэсэн олон хүн ирсэн. С.Ванчигдоржийн эхнэр анх намайг “Нөгөө хүүхэд нь халуураад хот яваад шоунд ордог эгч байна” гээд л таних жишээтэй. Тэнд намайг ихэнх нь таньж байгаа болохоор өөр улсад байна гэсэн бодол огт төрөөгүй.

-Өмнөд монгол малчдыг төрөөс нь хэр дэмждэг юм байна. Малын мах ямар үнэтэй байсан бэ. Энэ талаар сонирхож үзсэн үү?

-Монголын малыг өвчтэй гэсэн их буруу ойлголттой байдаг юм билээ. Тэдэнд аймаг сум болгоны мал өвчтэй биш. Цаг тухайн үед нь туулга, тарилга, вакцин хийдэг гэдгийг ойлгуулж хэлж өгсөн. Малчдыг төрөөс нь маш сайн дэмждэг болохоор их бийлэгжүү. 100 гаруй малтай айлын амьдралыг дэмжихийн тулд сар бүр 1000 юань өгдөг. Газрынхаа даацыг хэтрүүлэлгүй малаа тоонд нь барьж байгаа тохиолдолд малчин айл бүрт жилд монгол мөнгөөр 30-35 сая төгрөгийг урамшуулал болгоод өгнө. Улиралд нэг удаа бүх малчнаа эрүүл мэндийн үзлэг оношилгоонд хамруулаад шаардлагатай эм тариаг нь цаанаасаа үнэ төлбөргүй өгчихдөг. Хавар, намрын улиралд малд нь чанарын шаардлага хангасан, хүлээн зөвшөөрсөн тарилга, туулга хийгээд өгчихнө. Жил болгон малыг нь улс нь өндөр үнээр худалдаад авчихдаг. Мал төхөөрөх энэ тэр гэсэн асуудал огт байхгүй. Хургалах 350 хоньтой айл гэхэд төлөө бүгдийг нь улсдаа зарж борлуулаад 100 гаруй сая төгрөгийн ашиг олчихдог. Хоёр килограмм мах 60 гаруй мянган төгрөг. Төлөг 400-500 мянган төгрөгт хүрдэг юм билээ. Тэгэхээр малчдын амьдрал үнэхээр боломжийн санагдсан. Тооцоо гаргаж үзэхэд манайхны хоёр мянган малтай айлаас 350 тоо толгой малтай айл илүү их орлоготой байсан.

-Та бүхэн эргэж ирээд танай гэрт нэвтрүүлгээ үргэлжлүүлсэн. С.Ванчигдорж их ядарсан гэнэ үү?

-Өмнөд Монголд хийх ажилгүй хэд хоноод сүүлдээ тэр айлын мах шөлийг ч барах шинжтэй. Нэвтрүүлгийн багийнхантайгаа нэг хоол хийхдээ хонины махны бүтэн гуяар хийж байгаа юм. Ингээд нэвтрүүлгийн найруулагчтайгаа ярьж байгаад Монголд, манай гэрт нэвтрүүлгээ үргэлжлүүлэхээр болсон. Ингээд гэртээ ирсэн. Манайх хаваржаандаа нүүгээд буучихсан. Жижиг гэрээ дээш нь буулгачихсан тав тух муутай байсан. Мал ид төллөж байхад эргэж ирж таарсан. С.Ванчигдорж ямаа самнаж чадахгүй болохоор өглөө босоод цайгаа уучихаад хонинд яваад бага үд өнгөрөөгөөд ирнэ. Өглөө босоод л “Би хонь хариулна шүү” гээд яваад өгнө. Адуу ярихаар нүд нь сэргээд явчихна. Хүмүүс цахим сүлжээгээр энэ хэд өмнөд монгол залууг аймаар их ажил хийлгээд зарж өгч байна гээд л их шүүмжлээд байсан. Үнэндээ Ванчигийг яс махыг нь хаттал зарсан зүйл ерөөсөө байхгүй. Нүүрэндээ тос түрхсэн цагаан хүн анх ирээд хээрийн салхинд хэд хоног яваад царай алдчихаж байгаа юм. Эхэндээ гар, хөлөө угаагаад их цэвэрч байсан гэсэн. Сүүлдээ нүүрээ тослохоо ч байсан. Өдөрт нэг ямаа л самнаж чадна. Биднийг өдөрт 10-12 ямаа самнахаар гайхна. Хүний амьдрал болсон хойно арай үнэтэй байгаа дээр нь ноолуураа өгөх гээд нэвтрүүлгийнхээ дундуур ямаагаа самнасаар байгаад л таарсан. Гэхдээ Өмнөд Монгол яваад үнэ нь буучихсан байхад ноолуураа өгсөн. Нөхөр “Чи ийш тийшээ явснаас болоод ноолуураа олигтой үнээр өгч чадаагүй” гээд л зэмлээд байгаа. С.Ванчигдорж адуунд их эрэмгий, уургалаад авахад л шууд мордоод булгиулж байгаа юм. Зайдан мордчихоод булгиулахад унахгүй, тогтоод байх шинжтэй байна лээ. Их сайхан нэвтрүүлэгт орсондоо үнэхээр их баяртай, сэтгэл хангалуун байгаа. Ирэх зун манайд С.Ванчигдорж гэр бүлээрээ зочилж ирнэ гэсэн. Ирэхэд нь гүүгээ бариад чимчигнэсэн сайхан айраг бэлдээд сууж байна даа. Одоо ирэхэд нь их сайхан хүлээж авна гээд л нөхөр бид хоёр хоорондоо яриад байгаа. Манай хүн түүнийг явахад нь “Чамайг энэ удаад нэвтрүүлгийн журмаар, дээр нь туслах малчнаар ирлээ гэж ойлголоо. Ирэх зун бол зочны ёсоор хүлээж авна аа” гэж дуугарч байна лээ шүү.

“Сөүл” эмнэлгийн хоол боловсруулах замын уян дурангийн эмч О.Болортой ярилцлаа.

---

-Манай улсад хоол боловсруулах замын өвчлөл их байна уу. Нас баралтын үзүүлэлтээр дэлхийд хэддүгээрт орж байна вэ?

-Манай улсын хэмжээнд хоол боловсруулах замын өвчлөл маш их байна. Ялангуяа ходоод, улаан хоолой, элэг цөс, нойр булчирхайн өвчлөл жил ирэх бүр нэмэгдэж байгаа. Манайх 100 мянган хүнд ногдох ходоодны хорт хавдраас үүдсэн нас баралтын үзүүлэлтээр дэлхийд хоёрт орж байна. Япон, Солонгос зэрэг уян дуран сайн хөгжсөн орнуудын иргэд болохоор тодорхой заалтын дагуу, үе давтамжтайгаар шинжилгээнд ороод явдаг. Гэтэл манайхан шинжилгээнд хамрагдахгүй байсаар ходоодны өвчлөлийг хүндрүүлээд байгаа юм.

-Орчин үед ходоодны өвчлөлүүдийг хэрхэн оношилж байна вэ. Танай эмнэлэг гэхэд хамгийн сүүлийн үеийн уян дурангуудаар оношилдог юм байна. Дурангаар харуулж болно, болохгүй гэсэн заалт байдаг юм уу?

-Дурангийн шинжилгээнд орох заалт гэж бий. Гэхдээ дурангийн ариутгал маш чухал. Дурангаар дамжиж халдвар тарах эрсдэл бий. Манай эмнэлэг дуранг хамгийн сайн ариутгадаг. Ер нь урьдчилан сэргийлэх зорилгоор дурангийн шинжилгээнд орж хэвших хэрэгтэй. Ходоодны салстын өөрчлөлт, шалбархай үрэвсэл, хеликобактери халдвар гэр бүлийн хавдрын хамаарал зэрэг шалтгаануудаас хамаараад хэн хэдэн жилд, хэдэн сард дурангийн шинжилгээнд орж байх ёстой зэргийг тодорхой заачихсан байдаг. Яагаад гэхээр ходоодны хорт хавдар хүндрэх хүртлээ огт зовуурь өгдөггүй. Тиймээс зовуурь өгсөн хойно эмчид хандвал хожуу оношлогдож байна гэж ойлгох хэрэгтэй. Хавдрыг эрт үед нь оношлох тусам эмчлэхэд хялбар байна шүү дээ. Олон улсын стандартад нийцсэн хамгийн сүүлийн үеийн линзтэй дуранг Монголд нэлээд хэдэн эмнэлэг хэрэглэж байгаа. Харин манай эмнэлэг хамгийн орчин үеийн технологийн дэвшлийн дуран хэрэглэхээс гадна, тухайн хүнийг шинжилгээнд бэлтгэж ходоодны салстуудыг бүрэн харах боломжийг бүрдүүлдэг. Мөн тусгай бодис хэрэглэж байж дуранддаг дэвшилтэт технологитой учир ходоодны шархыг эрт үед нь илрүүлж байна.

-Олон удаа дурандуулбал ходоодонд муу гэх яриа байдаг. Энэ хэр үнэн юм бэ?

-Энэ бол их хуучирсан ойлголт. Уян дурангаар дурандуулахад ходоод гэмтэнэ гэх ойлголт бараг байдаггүй. Хүн шаардлагатай тохиолдолд өдөр бүр дурандуулсан ч болохгүй зүйл байхгүй. Ходоодны шарх хавдар болдоггүй, хавдраа танихгүй шарх гэж андуурдаг. Тиймээс аль болох хамгийн сайн чанарын уян дурантай, эмчилгээ үйлчилгээ өндөртэй эмнэлэгт үзүүлж, оношлуулж байх хэрэгтэй. Хеликобактеритай бол гурваас таван жилд нэг удаа дуранд орно гэх зэрэг гурван сараас таван жил гээд заачихсан тодорхой хугацаа бий. 40-өөс дээш настай бол жил бүр дурангийн шинжилгээнд орж байх хэрэгтэй.

-Ходоодны өвчний үед ихэвчлэн ямар шинж тэмдэг илэрдэг юм бэ?

-Илрэх нийтлэг шинж тэмдгүүд гэж бий. Ходоодны хорт хавдрын үед өвөрмөц шинж тэмдэг байдаггүй. Зарим тохиолдолд ходоодны үрэвсэлтэй холбоотойгоор гэдэс цанхайж, аюулхай орчмоор өвдөнө. Мөн турж эцэх, хоол шингэхгүй байх, цус багадах зэрэг хүндрэл гардаг. Энэ нь өвчин хүндэрсэн үед мэдэгдэнэ.

-Ходоодны өвчлөлийн гол шалтгаан юу байна. Ямар хоол хүнс хүний ходоодонд хамгийн их халтай байдаг юм бэ?

-Ходоодны хорт хавдар үүсгэж байгаа гол шалтгаануудын нэг нь хеликобактери. Манай улсын хүн амын 76 орчим хувь нь хеликобактеритай. Хэт их давсны хэрэглээ, архи тамхи зэрэг хорт зуршил, амьдралын буруу хэв маяг, хооллолтын буруу дэглэм, хоосон явах эсвэл хэт их идэх зэрэг нь ходоодонд маш халтай байдаг. Үүнээс гадна хорт туяаны нөлөө, вирусийн шалтгаан ходоод өвчлөхөд хүргэдэг ч Монголд тэр бүр тохиолдоод байдаггүй шалтгаан юм. Ходоодны хорт хавдрыг эрт илрүүлээд, салст хуулах мэс ажилбар хийдэг. Өөрөөр хэлбэл манай эмнэлэг хорт хавдрын салстыг дурангаар хуулж авч байна.

-Хеликобактери бага хэмжээгээр байх ёстой, огт байх ёсгүй гээд янз бүрийн ойлголт байдаг. Аль нь зөв юм бэ?

-Хеликобактери ходоодонд байх ёстой гэдэг нь харьцангуй хоцрогдсон ойлголт. Огт байх ёсгүй юм. Хеликобактерийг зөв оношлох нь маш чухал. Зөвхөн цусаар үзэх биш, болж өгвөл генетикийн түвшинд үзэж, ямар төрлийн эмчилгээнд устах боломжтой зэргийг тодорхойлох хэрэгтэй. Монголчууд антибиотикийн замбараагүй хэрэглээтэй учраас эмчилгээ тохирохгүй, баргийн антибиотикт устахгүй байх тохиолдол бий. Тиймээс шаталсан эмчилгээ хийж устгах ёстой. Манай Сөүл эмнэлэг ходоодноос биет авах, өтгөнд тест үзэх зэрэг олон төрлөөр шинжилгээ авч, шаталсан эмчилгээнүүдийг хийж байгаа.