Өнөөдрийн УИХ-ын чуулганы эхэнд Боловсрол, соёл, шинжлэх ухаан, спортын сайд Ж.Батсуурийг огцруулах асуудлыг хэлэлцэж 64.3 хувийн саналаар огцрууллаа.Түүнийг ажлын хариуцлага алдсан учир Ерөнхий сайд огцруулах санал гаргасан билээ. Харин тэрбээр уг шийдвэрийг хүндэтгэнэ гэсэн хариуг өгөөд байсан юм.
О.ӨНӨР
Монгол Улсын Ерөнхий сайд Ж.Эрдэнэбат Петербургийн олон улсын эдийн засгийн чуулга уулзалтад оролцохоор өнөөдөр ОХУ-ыг зорилоо. Энэ чуулга уулзалтаар ОХУ, хөгжиж байгаа эдийн засаг, дэлхийн улс орнуудын өмнө тулгарч байгаа эдийн засгийн асуудлыг хэлэлцэн тодорхойлдог.
Ерөнхий сайд чуулга уулзалтын нээлтэд үг хэлэх бөгөөд өргөтгөсөн хуралдаанд оролцох юм. Мөн Бүгд Найрамдах Серби Улсын Ерөнхий сайдын үүрэг гүйцэтгэгч, Бүгд Найрамдах Энэтхэг Улсын Ерөнхий сайдтай уулзаж харилцаа, хамтын ажиллагааны чиглэлээр ярилцах бол ОХУ-ын Бүгд Найрамдах Буриад Улсын тэргүүний үүрэг гүйцэтгэгч, Евразийн эдийн засгийн комиссын Сайд нарын зөвлөлийн дарга, ОХУ-ын Холбооны Хурлын Холбооны Зөвлөлийн төсөв, санхүүгийн зах зээлийн Байнгын хорооны дарга, Новосибирск мужийн амбан захирагч, ОХУ-ын Засгийн газрын орлогч дарга, Москва хотын дарга нар бараалхах юм.
Ерөнхий сайд Ж.Эрдэнэбат мөн Монгол Улс, ОХУ хоорондын хамтын ажиллагааны баримт бичигт гарын үсэг зурах ёслолын ажиллагаанд оролцоно. Талууд “Олон нийтийн харилцаа холбооны салбарт хамтран ажиллах тухай”, “Монгол Улсад ОХУ-аас хүмүүнлэгийн тусламж үзүүлэх тухай”, “Эрчим хүчний яам хооронд цахилгаан эрчим хүчний салбарт хамтран ажиллах тухай” зэрэг баримт бичигт гарын үсэг зурахаар төлөвлөжээ хэмээн Засгийн газрын Хэвлэл мэдээлэл, олон нийттэй харилцах хэлтсээс мэдээллээ.
АНУ өчигдөр орон нутгийн цагаар 18.00 цагт агаарын довтолгооноос хамгаалах пуужингийн цохилтоос хамгаалах туршилт хийсэн талаар “Ройтерс” агентлаг мэдээллээ.
“Уг туршилт амжилттай болсон” хэмээн эрх баригчид мэдэгдэв.
Тус улс анх удаагаа дээрх төрлийн туршилт хийж буй гэнэ. Баллистик пуужин туршсан нь Хойд Солонгосоос ирж буй пуужин болон цөмийн заналхийлэлтэй холбоотой аж.
Пентагоны хэвлэлийн алба “Уг пуужинг Маршалын арлуудаас АНУ-ын зүг харвасан” гэж мэдэгджээ.
Хойд Солонгос энэ амралтын өдөр шинэ төрлийн баллистик пуужин харвасан билээ. тус улс энэ сард гурван баллистик пуужин харваж, хөрш орнуудаа заналхийлээд буй юм.
2017 оны 05 дугаар сарын 31-ний өдрийн байдлаар улсын хэмжээнд Улаанбаатар хотод 9 удаа, Архангай, Баян-Өлгий, Булган, Дорнод, Завхан, Сүхбаатар, Сэлэнгэ, Төв, Ховд, Хөвсгөл, Хэнтий аймгийн 39 суманд 65 удаа, нийт 74 удаагийн ой, хээрийн гал түймэр гарч /урьдчилсан байдлаар/ 38812.3 га ой, 27654.5 га хээр, нийт 66466,8 га талбай түймэрт өртсөн байна.
Өнөөдрийн байдлаар,Сэлэнгэ аймгийн Ерөө сум, Төв аймгийн Эрдэнэ сумын зааг Арцат уулын орчим буюу Минжийн хангайд 1 түймэр, Хөвсгөл аймгийн Цагаан-Үүр суманд 2, Тариалан суманд 1, Булган аймгийн Хутаг-Өндөр суманд 1, Төв аймгийн Мөнгөнморьт суманд 1, Сүхбаатар аймгийн Эрдэнэцагаан суманд 1, улсын хэмжээнд нийт 7 түймэр асч байна.
Дээрх түймрүүдээс Хөвсгөл аймгийн Цагаан-Үүр суманд гарсан 1, Тариалан суманд гарсан нэг түймрийг цурманд оруулсан.
Түймрийн голомт дээр Онцгой байдлын албанаас 160 албан хаагч, 10 автомашинтайгаар, орон нутгаас 174 иргэн, 13 автомашин, 62 морьтойгоор, нийт 334 хүн, 23 автомашин, 62 морьтойгоор ажиллаж байна.
Хур тунадас багатай, цаг агаар халж, хуурайшилт эрчимтэй явагдаж түймрийн нөхцөл байдал хүндэрч түймрийн голомт нэмэгдсэн тул Сэлэнгэ аймгийн Ерөө сум, Төв аймгийн Эрдэнэ сумын зааг Арцат уулын орчим буюу Минжийн хангай, Төв аймгийн Мөнгөнморьт сумын нутагт гарсан түймрийн голомтод 2017 оны 05 дугаар сарын 30-ны өдрийн 14:00 цагт Аврах тусгай ангийн 20 албан хаагчийг Зэвсэгт хүчний 303 дугаар ангийн МИ 171Е загварын нисдэг тэргээр хүргэж түймрийг шуурхай унтраах арга хэмжээ авч ажиллаж байна.
Дээрх 74 удаагийн гал түймрийг унтраахад /давхардсан тоогоор/ Онцгой байдлын байгууллагаас 1,314 албан хаагч, 143 автомашин, Хилийн цэргийн анги, байгууллагаас 129 албан хаагч, 10 автомашин, Зэвсэгт хүчний анги, байгууллагаас 150 албан хаагч, 8 автомашин, Цагдаагийн байгууллагаас 34 албан хаагч, 1 автомашин, орон нутгаас 2,504 иргэн, 280 автомашин, 42 мотоцикл тус тус дайчлагдан нийт 4,131 хүн, 442 автомашин, 42 мотоцикль, техник хэрэгсэлтэйгээр ажилласан байна гэж Онцгой байдлын ерөнхий газраас мэдээллээ.
Эх үрсийн баярыг тохиолдуулан Ерөнхий сайд Ж.Эрдэнэбат Гэмтэл согог судлалын үндэсний төвд хэвтэн эмчлүүлж буй 111 хүүхдэд гарын бэлэг илгээв. Түүний бэлгийг Засгийн газрын Хэрэг эрхлэх газрын дэд дарга Б.Бямбасүрэн хүүхдүүдэд гардууллаа.
Тэрээр “Бага насны хүүхдүүд автомашины осолд өртөх, түлэгдэх зэргээр ахуйн халдлагад өртөж эрүүл мэндээрээ хохирох тохиолдол маш их гарсаар байна. Иймд амин эрдэнэ болсон алаг үрсээ асран хамгаалж, аюулгүй орчинд өсгөн хүмүүжүүлэхэд анхаарлаа хандуулж, илүү санаа тавихыг эцэг эхчүүдээсээ хүсье гэсэн Ерөнхий сайдын үгийг Та бүхнээр дамжуулан Монголын нийт эцэг эхчүүдэд хүргэж байна” гэлээ.
Хүүхдүүд голдуу ус буцалгагч, халуун тогоо, үсний хайч, залгуур, бүрэн бус цахилгаан хэрэгсэлтэй харьцсан, шинэ жилийн гацуур модны гэрлийг амандаа зажилснаас болж түлэгдэх тохиолдол их байгааг эмч нар хэллээ.
Ерөнхий сайд Ж.Эрдэнэбат шинэ оны босгон дээр мэндэлсэн 121 хүүхдэд гарын бэлгээ хүргэж байсан юм гэж Засгийн газрын Хэвлэл мэдээлэл, олон нийттэй харилцах хэлтсээс мэдээллээ.
УИХ-ын чуулганы нэгдсэн хуралдаан эхэллээ. Маргааш буюу зургадугаар сарын 1-ний өдөр бүх нийтийн амралтын өдөр таарч байгаа тул УИХ-ын даргын зөвлөлийн хурлын шийдвэрээр өнөөдөр 10.00 цагаас нэгдсэн хуралдааныг зарлан хуралдуулж байна.
Хуралдаанаар “Монгол Улсын эдийн засаг, нийгмийг 2018 онд хөгжүүлэх үндсэн чиглэл батлах тухай” УИХ-ын тогтоолын төсөл, “Монгол Улсын нэгдсэн төсвийн 2018 оны төсвийн хүрээний мэдэгдэл, 2019-2020 оны төсвийн төсөөллийн тухай” хуулийн төслийн анхны хэлэлцүүлгийг хийх юм. Мөн өнөөдрийн хуралдаанаар Монгол Улсын Засгийн газар болон Бүгд Найрамдах Энэтхэг Улсын Экспорт-Импортын банк хооронд байгуулсан Зээлийн ерөнхий хэлэлцээрийг соёрхон батлах тухай хуулийн төсөл, Монгол Улсын Засгийн газар, Дэлхийн банкны Олон улсын хөгжлийн ассоциаци хооронд байгуулсан “Санхүүжилтийн ерөнхий хөтөлбөр”-ийг соёрхон батлах тухай хуулийн төслийг хэлэлцэхээр орж ирж байна.
Түүнчлэн Ард нийтийн санал асуулгын тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл, Монгол Улсын Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах асуудлаар ард түмний бүрэн эрхт байдал, оролцоог хангах тухай УИХ-ын тогтоолын төслүүдийг УИХ-ын чуулганы нэгдсэн хуралдаанаар хэлэлцэнэ.
Өнөөдөр дэлхий нийтээрээ тамхийг эсэргүүцэж байна. Тамхинд хүний бие, эрүүл мэндэд хэрэгтэй ганц ч зүйл байхгүй. Тамхинд 7000 гаруй химийн хорт бодис, хорт хавдар үүсгэдэг 70 гаруй төрлийн бодис агуулагддаг. Хүн яагаад үүнийг нь мэдсээр байж тамхийг сороод, татаад, хордоод байдаг вэ гэхээр хорт бодист нь донтсоных. Түүнээс биш дуртайдаа тамхилаад, тамхинд мөнгөө зараад байгаа юм биш.
Тамхитай холбоотой олон судалгаа бий. Дэлхий дээр ойролцоогоор нэг тэрбум хүн тамхи хэрэглэдэг бөгөөд тэдний 80 хувь нь бага хөгжилтэй орны иргэд гэнэ. Одоогоор жилд дэлхий дээр зургаан сая хүн тамхины хэрэглээнээс болоод нас барж байна. Хэрвээ тамхины хэрэглээгээ даруй танахгүй бол энэ тоо найман сая хүртэл нэмэгдэхээр байгааг тогтоожээ. Тамхины улмаас таван секунд тутамд нэг хүн нас бардаг бөгөөд нэг ширхэг тамхи татах бүрт хүний нас 7-11 минутаар хорогддог.
Тамхины улмаас нас барж байгаа хүмүүсийн нас баралтын шалтгааны дийлэнх нь архаг бронхит, зүрхний эмгэг байдаг аж. Зүрхний эмгэгээс гадна шигдээс, уушгины өвчин уушги, улаан хоолой, давсаг, амны хөндий, нойр булчирхай, бөөрний хавдар үүсгэдэг. Нэг жилийн турш өдөр бүр 20 ширхэг тамхи татах нь нэг аяга тамхины бохь уухтай адил гэнэ. Тамхины бохь нь зууралдсан хар хүрэн өнгийн бодис бөгөөд толботуулсан газрынхаа эсэд хортой нөлөө үзүүлэх, хорт хавдар үүсгэх хамгийн хортой бодис. Харин тамхинд агуулагддаг никотин нь хүчтэй мансууруулагч, тамхины донтолтыг бий болгодог гол зүйл нь. Никотин нь цусны даралтыг ихэсгэж, зүрхний цохилтыг хурдасгана. Арьсны дор байдаг судасны ханыг нарийсгаснаар үрчлээ үүсгэдэг. Никотин нь анхны таталтаас хойш долоон секундийн дараа тархинд, 15-20 секундийн дараа хөл гарын мэдрэлд нөлөөлдөг.
Тамхинд байдаг никотин хэмээх бодис донтуулдаг үйлчилгээтэй учраас тамхинд нэг орчихвол түүнээс гарах амаргүй болдог. Никотин нь маш хүчтэй дасал үүсгэдэг хорт бодис. Ганц нэгээр татаж эхэлж байгаад бие махбод түүнд дасч тамхигүйгээр байж чадахгүй болгодог. Донтох гэдэг нь бие болон сэтгэлзүйн хувьд ямар нэгэн зүйлээс хамааралтай болох, түүнийг байнга шаардахыг хэлнэ. Нэг ширхэг янжуурт байгаа никотины үйлчилгээ хүний биед найман цаг хүртэл байдаг ба үйлчилгээ нь дуусвал хүний бие, сэтгэл түүнийгээ үгүйлж тамхи татахаас аргагүй байдалд хүргэдэг. Энэ л тамхинаас гарч чаддаггүй шалтгаан. Тиймээс тамхи үйлдвэрлэгчид, наймаачдын ашиг олох ганц зэвсэг нь никитон гэж болно.
Тамхи татдаггүй хүн тамхины утаатай өрөөнд нэг цаг байхад 15 ширхэг тамхи татсантай тэнцдэг юм байна. Харин жирэмсэн эмэгтэйн хажууд тамхи татахад хэвлий дэх ураг тав дахин илүү хорддог аж.
Тамхинд агуулагддаг бохь нь уушгины мөгөөрсөн сувгуудыг тагладаг бол арзен гэдэг бодисоор хулгана, мэрэгчдийг устгахад ашигладаг. Харин цианидыг хорт хийн камерт ашигладаг юм байна.
Тамхи гээч энэ хэрэггүй хэрэглээ эрүүл мэндэд ийнхүү хор хөнөөлтэй бол гадаад гоо сайхныг ч заналхийлдэг. Тамхи татахад амнаас эвгүй үнэр гарч, хувцас, үс, арьсанд тамхины эхүүн үнэр шингэж, наснаасаа овортой харагддаг. Түүнчлэн гарын хуруу шарлаж, хуурайшиж эвэршдэг. Шүд шарлаж, хорхойтох, буйл үрэвсэх нь бусад хүмүүсийнхээс илүү байдаг. Түүнчлэн бүрэн дүүрэн амьсгалж чадахгүй болдог учир хүчилтөрөгчийн байнгын дутагдалд орно. Биеийн дархлаа суларч илүү өвчлөмтгий болох ба амьсгалын замын өвчин, ханиад, хатгаагаар өвчилбөл эдгэрэх нь хэцүү. Нүүрний арьс өнгөө алдаж, үс, хумс хугарамтгай болдог.
Монгол Улсын хувьд тамхи гэдэг хорт бодист “идэвхтэй” хордож байгаа үндэстэн болоод байна. Манай улсын эрэгтэйчүүдийн 67, эмэгтэйчүүдийн 20 хувь нь тамхи татдаг гэсэн судалгаа байдаг бол нийт залуучуудын 14.3 хувь нь тамхи татдаг аж. Тэрэн дунд хөвгүүдийн 20.3, охидын 8.3 хувь нь тамхи татдаг ажээ. Энэ судалгааг ДЭМБ-аас тухайн улсуудад дөрвөн жил тутамд нэг удаа гаргадаг юм байна. Уг судалгаагаар манайх тамхидалт, дам тамхидалт жил ирэх бүр эрчтэй нэмэгдэж байгаа орнуудын тоонд ороод байна. Уг нь Монгол Улс ДЭМБ-аас гаргасан Тамхины хяналтын суурь конвенцид 2003 онд нэгдэн орж Тамхины хяналтын тухай хуультай ч болсон. Уг хуульдаа 2015 онд өөрчлөлт оруулсан нь тамхидалтыг бууруулахад тодорхой хэмжээний нөлөө үзүүлсэн гэж дүгнэдэг. Тамхи татах цэг, байшин дотор нэг газарт тамхины өрөө байгуулахыг Иргэдийн төлөөлөгчдийн хурал нь зөвшөөрч батална гэсэн өөрчлөлт нь эргээд ДЭМБ-ын конвенцийг зөрчсөн үйлдэл болсныг мэргэжлийн хүмүүс хэлдэг. Энэ мэтээр манайх хууль, дүрэм, журмаараа Тамхины хяналтын суурь конвенцийг зөрчихөөс гадна баталсан хуулиа ч хэрэгжүүлэх тал дээр сул, хойрго байдаг. 2015 онд тамхины хуульд өөрчлөлт орж хэрэгжиж эхлэх үед улс орон даяар тамхины эсрэг сурталчилгаа идэвхитэй өрнөж хувь хүн, албан байгууллагууд хуулийг хэрэгжүүлэхэд идэвхитэй оролцсон ч тэр байдал нь 2016 оны дунд үеэс эрс суларч байгааг судалгаанд оролцсон иргэд хэлжээ. Уг нь манай улс ДЭМБ-аас гаргасан уг конвенцид нэгдэн орсон эхний зургаан орны нэг юм байна.
Өнөөдөр тамхины эсрэг өдөр учир нийтлэлийнхээ төгсгөлд тамхинаас гарахыг хүсч байгаа хүмүүст зориулаад мэргэжилтнүүдийн өгдөг зөвлөгөөг хүргэе.
Тамхинаас гарахад дөрвөн том үе шат байдаг аж.
1. Тамхиа хаяхад бэлтгэх
2. Тамхиа хаях
3. Тамхинаас ангижрах
4. Тамхи татахгүй чигээрээ үлдэх
Өчигдөр Засгийн газрын хуралдаанаар Боловсрол, соёл, шинжлэх ухаан, спортын сайд Ж.Батсуурийг огцруулах асуудлыг хэлэлцжээ. Түүнийг огцруулах саналыг Ерөнхий сайд Ж.Эрдэнэбат бүрэн эрхийнхээ хүрээнд оруулж ирсэн байна. Засгийн газрын гишүүд түүнийг огцруулах нь зөв гэж үзсэний дараа МАН-ын бүлэг яаралтай хуралдаж Ж.Батсуурийг огцруулах Ерөнхий сайдын саналыг дэмжих нь зөв гэж үзжээ. Ж.Батсуурь сайдыг огцруулах болсон гол шалтгаан нь Элсэлтийн ерөнхий шалгалтын үеэр шалгалтын материалын хариу задарсан болон 29 дүгээр сургуулийн асуудлаас болжээ. Ийнхүү сонгуулийн өмнө зохисгүй үйлдэл удаа дараа гаргасан тул түүнийг огцруулах нь зөв хэмээн МАН-ын бүлгийн гишүүд үзсэн байна. Хариуцсан салбар сул, удирдлагууд нь хоорондоо таарамжгүй байдаг нь түүнийг огцруулахад голлох нөлөө болсон аж. БСШУС-ын сайд Ж.Батсуурийг огцруулах асуудлыг өнөөдрийн чуулганы нэгдсэн хуралдаанаар хэлэлцэнэ.
Э.ЭНХ
“Өдрийн сонин”-ы 2017.05.24-ний ЛХАГВА гаригийн №116(5683) дугаараас авч нийтлэв.
УИХ-ын гишүүн Х.Нямбаатартай ярилцлаа.
-уиХ-аар Эрүү, Зөрчлийн тухай хуулийг хэлэлцүүлэх явцад эсэргүүцэх гишүүн нэлээн гарсан. гэхдээ хэлэлцэж буй хуулийг биш таныг эсэргүүцэж байна уу даа гэж харагдаж байна лээ. Юунаас болж таны эсрэг уур амьсгал бүрдсэн юм бэ?
-Би нэг л зүйл хэлье. Хамгийн амархан ажил бол юу ч хийхгүй, хүн шүүмжлэх шүү дээ. Тэр ажлыг манай зарим нэг гишүүн их сайн хийх юм. Хүн шүүмжилж, доромжилж буйгаараа өөрийнхөө тойргийнхонд ажил хийж байгаа мэт харагддаг бололтой. Түүнээс биш УИХ-ын 76 гишүүний бүгдэд хууль санаачлах эрх байгаа. УИХ-аар батлагдах гэж байгаа бүх хуульд өөрийн саналаа оруулах, зарчмын зөрүүтэй санал хураалгах эрхтэй. Хуралдаж байгаа бүх Байнгын хорооны хуралд оролцож саналаа хэлж болдог. Тийм учраас ажил хийдэггүй, хов ярьдаг хүмүүсийн өмнөөс тайлбар хийх шаардлага надад байхгүй.
-Таны оруулж ирсэн хуулийн төслийг шүүмжлэх асуудал бас байгаа. “Х.нямбаатарыг ямар хуульч гэдэг юм” гэж хэлсэн гишүүн ч байгаа. Та ер нь ямар сургууль төгсөж энэ чиглэлээр хаана, хэдэн жил ажилласан юм бэ?
-Би 2000 онд “Орхон” их сургуулийг төгссөн. Тэрнээс хойш хуучнаар Цагдаагийн академи төгссөн. Хууль зүйн ухааны магистр, Боловсрол судлалын магистр зэрэгтэй. Монголын өмгөөлөгчдийн холбооны гишүүн өмгөөлөгч, хуульчдын холбооны гэрчилгээтэй. Гэлээ гээд шүүмжилж, доромжлоод байгаа хүмүүст очиж шалгуулалтай биш дээ. Ямартай ч энэ салбарт 17 жил тасралтгүй ажиллаж байна.
Сургуулиа төгссөнөөс хойш би гурван ажил хийсэн. Багшилсан, өмгөөлөл хийсэн, нутгийн захиргааны байгууллагад ажилласан. Миний мэдлэг боловсролд эргэлзээд байгаа бол янз бүрийн шалгадаг байгууллагад матаас бичээд шалгуулж болно. Хоёрдугаарт гэвэл, би таны хэлсэн хуулийн төслүүд дээр ганцаараа ажиллаагүй. Хууль зүйн салбарын 40 орчим эрдэмтэн, мэргэд, судлаачид, практик ажил хийдэг хүмүүстэй хамтарч гаргаж ирсэн хуулийн төсөл. Би дахиад хэлчихье. Хуулиа уншаагүй байж дээгүүр харж хүн шүүмжилдэг хүн бүрт тайлбар өгөөд явах зав алга. Тэгээд ч монгол ардын зүйр үг бий. Хуцаж буй нохой болгон руу чулуу шидээд ч яахав дээ. Хүрэх газраа хүрч чадахгүй болчихно биз дээ.
-Хуулийн ямар заалтаас болж таныг эсэргүүцээд байгаа юм бэ?
-Яг ямар заалтаас болж шүүмжлээд байна вэ гэхээр юм хэлдэггүй. Хэрэв болохгүй, эсхүл буруу заалт ороод ирсэн бол тэрийг хэлэлцүүлгийн шатанд засаад явах боломж бий. Гэтэл тодорхой заалт ярьж байгаа хүн байдаггүй. О.Баасанхүү гишүүн эх орноосоо урвах гэх заалтыг аваад хаячихлаа гэж нэг хэсэг дөвчигнөсөн. Мансууруулах бодистой тэмцэх тэмцэл үгүй болчихлоо гэж бас ярьсан. Гэтэл тэр хүн өнгөрсөн дөрвөн жилд өөрөө тэр хуулийг баталсан биз дээ. Би тэр үед парламентийн гишүүн байгаагүй. Санаж, сэрдэг бол хоёр жил гаруйн хугацаанд уг хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах эрх нээлттэй байсан. Гэхдээ яахав дээ, ингэж ажил хийж буй хүнийг шүүмжлэх нь байдаг л зүй тогтол шиг байгаа юм. Ерөнхийлөгчийн сонгууль дөхөхөөр л эрх барьж буй намыг муухай харагдуулахын тулд юугаар ч хамаагүй сенсаацладаг үзэгдлийн нэг гэж харж байгаа.
-Гэхдээ танай намынхан чинь тан руу дайрсан биз дээ?
-Шүүхээс буцна, буцахгүй гэх асуудал маргаан дагуулсан. Тэрийг Ардчилсан намын бүлгээс гаргаж ирсэн. Гэтэл тэд өөрсдөө өнгөрсөн УИХ-ын үед баталсан байдаг. Нэг ёсондоо өөрсдийнхөө баталсан хуулийн эсрэг зүйл л яриад байгаа юм. М.Билэгт гишүүн намайг албан тушаалын хэргийг хохиролтой болгож байна гэж шүүмжилсэн. Одоо тэр хууль баталсан учраас www.legalinfo.mn цахим хуудсанд тавигдана. Тэр үед нь хараарай. Эрүүгийн хуулийн 19 дүгээр бүлэгт хохиролтой хэдэн хэрэг байна, хохиролгүй хэдэн хэрэг байна вэ гэдгийг харах хэрэгтэй. Үнэн худлын хооронд дөрвөн хуруу зай бий. Сонссон болгон үнэн биш. Хуулиа унших хэрэгтэй, судлах хэрэгтэй. Гэхдээ над руу биш, эрх барьж буй нам руу л дайрч байгаа хэлбэр болов уу. Хэдэн нөхөд нийлчихээд дороо коммент бичдэг хөлсний хүн цалинжуулаад өдөр бүр дайраад л байх шиг байна. Тэд нь дандаа гүтгэлгийн мэдээлэл тараадаг. Би харин тийм хүмүүсийг ирэх долоо хоногт цагдаагийн байгууллагаар шалгуулъя гэж бодож байгаа.
-Ямар хүмүүс вэ?
-DMNN гэж фэйсбүүкийн хуудас байгаа. Тэнд миний талаар маш олон удаа гүтгэлгийн чанартай мэдээлэл гарсан. “Танхай эмээ” гээд хуудас бас бий. Гэхчлэн хэд хэдэн хуудсыг шалгуулна. Ер нь тэгээд зургадугаар сарын 1 гэхэд хаврын чуулганы эхэнд батлагдсан хуулиуд www.legalinfo.mn цахим хуудсанд нийтлэгдчихнэ. Тэр үед хуулиа харна биз. Буруутгаж байгаа зүйл байгаа бол хуулиа эхэлж харчихаад маргалдаж болно. Тийм эрх нь нээлттэй. Би нийгэмд шударга ёс тогтоосой, дэг журам тогтоосой гэдэг үүднээс л ярьж, ажиллаж байна. Түүнээс биш өмнөх УИХ-ын үед Ардчилсан намынхан баталсан шиг авлигачдыг өршөөсөн хуулийн төсөл санаачлаагүй. Харин нарийн яривал ноцтой ярих зүйл бий. Тэдний баталсан хуулийн балгаас болж өнөөдөр Монгол Улс хар жагсаалтад орчихсон яваа. Яагаад тэрийг ярихгүй байгаа юм бэ. Авлигаар 33 их наяд төгрөг зувчуулсан хүмүүсийг бүгдийг нь уучилж, өршөөсөн. Тэрнээс болж Монгол Улсыг хар жагсаалтад оруулах шийдэл гарах гээд байна.
-Гишүүд хуулийн төслийн талаар мэдээлэлгүй байгаад байсан. Ямар өөрчлөлт орсон юм бэ гэхээр та хувийн хуудсандаа байршуулсан гэдэг. Таны хувийн хуудас гэж www.parliament.mn дээрх хуудас мөн үү?
-Гишүүн бүрт ipad тарааж өгсөн. Дотоод сүлжээгээр дамжуулж хэлэлцэж буй бүх хуулийн төслийг ipad руу нь явуулдаг. Мөн цаасан хэлбэрээр тарааж өгдөг. Өөрсдөө тэрийг уншаагүй байна гэдэг бол тухайн хүний л асуудал. Хууль тогтоомжийн хуулийг би хоёрдугаар сард санаачилсан. Санаачилсан хуулийн төслөө өөрийнхөө цахим хуудсанд байршуулаад хэд хэдэн удаагийн хэлэлцүүлэг зохион байгуулсан шүү дээ.
-Ер нь гишүүд өөрсдийн санаачилсан хуулийн төслүүдээ бусдадаа хэрхэн түгээдэг юм бэ?
-Засгийн газар, УИХ-аас өргөн барьсан бүх хуулийн төсөл бүх гишүүнд цаасаар очдог. Мөн ipad-нд очиж байгаа. Өөрсдөө уншихгүй л байгаа байхгүй юу. Бүгд тийм биш л дээ. Гэхдээ бэлдээд өгсөн хуулийн төслийг уншдаггүй, судалдаггүй гишүүд бий. Ажил хийж байгаа хүнийг шүүмжилдгийг ойлгохгүй юм.
-Таныг бас залуу гишүүн учраас Засгийн газрын гар хөл болоод байна уу гэх хардлага яваад байгаа. Уг нь УИХ-ын гишүүд Засгийн газрын үйл ажиллагаанд хяналт тавих ёстой биз дээ?
-Нэгдүгээрт, Засгийн газрын гар хөл болсон зүйл байхгүй. Хоёрдугаарт гэвэл би УИХ-ыг оны ялгаа гаргадаг цэргийн байгууллага гэж бодохгүй байна. Адилхан ард түмнээс сонгогдож мандатаа авсан хүмүүс. Үндсэн ажил нь хов ярих биш, хууль санаачилж батлуулах. Тэр утгаараа асуудалд хандах ёстой. УИХ-ын гишүүний өөрт оногдсон бүрэн эрхийнхээ хүрээнд хууль санаачлах, өргөн мэдүүлэх эрх нь нээлттэй. Тиймээс гишүүд энэ ажлаа хийгээсэй.
-Та хаврын чуулганы үлдсэн хугацаанд ямар хуулийн төсөл оруулж ирэх вэ?
-Боловсролын хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулахаар ажиллаж байна. Иргэдээсээ санал авахаар өөрийн хуудсандаа байршуулсан. Мөн Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах журмын тухай хуульд өөрчлөлт оруулах гээд байрлуулсан байгаа.
Хуульч эрдэмтдийн анхдугаар чуулган өчигдөр зохион байгуулагдаж Монгол Улсын хууль эрх зүйн орчин, хүндрэл, алдаа дутагдал, авч хэрэгжүүлэх арга хэмжээний талаар хэлэлцүүлэг өрнүүлсэн юм. Энэ үеэр академич С.Нарангэрэлтэй ярилцлаа.
-Хуульч эрдэмтэд чууллаа. Хууль эрх зүйн орчны талаар эрдэмтэд юу ярьж байна. Та ямар асуудал дэвшүүлэв?
-Хуульч эрдэмтэд хуран цугларч, Монгол төрийн бодлогыг шинжлэх ухааны үндэслэлтэй болгохыг ярилцаж, шүүн хэлэлцэж байсан анхны тохиолдол. Би энэ чуулганд “Монголын хуульчдын үүрэг, хариуцлага” гэсэн илтгэлийг тавилаа. Сүүлийн 30 шахам жилийн Монголын нийгэм, улс төр, эдийн засаг, эрхзүйн нөхцөл байдалд задлан шинжилгээ хийснээ илтгэлдээ тусгасан. Монголыг ширүүн урсгалтай мөрөнд хөвж буй завь гэж үзвэл өндөр эрэгтэй хүрхрээ рүү холбирч унах байдалд хүрсэн байна гэж үзээд байгаа юм. Бидний яриад байсан зах зээл, ардчилал, хүний эрх, эрхзүйт төр, чөлөөт сонгууль энэ бүхэн учир дутагдалтай байна. Барууныхны байгалийн баялаг ихтэй, хөгжиж буй орнуудыг хямд өртөг бүхий түшиц газар болгон хувиргах, шинэ колончлолын бодлогын золиос нь бид болчихож. Дээрээс нь Монгол төрийн бодлогын гол үзэл баримтлал бол мөнгө. Ямар ч аргаар хамаагүй, зальдаж, цөлмөх, байгуулагдсан засаг төр нь ч ард иргэдээ тонон дээрэмдэх хэлбэр рүү орчихож. Хуульчлалаа гадна талаас дэндүү ихээр хуулбарласан. Тийм учраас Монгол орныг хүнд хэцүү байдлаас гаргах шинжлэх ухааны үндэслэлтэй гарц нь Монгол язгуур үндэстэй, Монголын хөрсөнд нутагшсан үзэл санааны бодлогыг бий болгож түүнийг тууштай хэрэгжүүлэх явдал. Ингэснээр эх орноо хөгжил дэвшлийн замд ойрмогхон хугацаанд оруулах гол үндэслэл юм гэсэн дүгнэлтийг хийсэн.
Яагаад гэвэл бидний өвөг дээдэс хууль гэж цаасан дээр хараар бичсэн, үг үсгээр хөөцөлддөг зүйл биш шударга ёс, эр зориг, нигүүлсэнгүй сэтгэл, үнэн, нэр хүнд, үүрэг хариуцлага, жудаг юм байна гэж үздэг байсан. Чингис хаан 800 гаруй жилийн өмнө хуулийн амин сүнсийг ингэж тодорхойлоод үүгээрээ нэгэн үе монголчууд төдийгүй, дэлхий дахиныг засан төвхнүүлж байсан тэр арга ухааныг судалж Монгол төрийн бодлогод оруулах шаардлагатай байгаа. Өөрөөр хэлбэл бид буцаад буурин дээрээ очно гэж ярьдаг шигээ хийх нь монголчуудын хөгжил, цэцэглэлтийг хангах амин үзэл гэсэн дүгнэлтийг илтгэлдээ шигтгэсэн.
-Яаралтай өөрчлөх ёстой, хүн ардад хамгийн их төвөг учруулж байгаа хуулийг нэрлэж, ярьж байна уу?
-Сүүлийн үед барууны хуулиар өөрийн үндэстнийхээ өв уламжлалыг үгүйсгэж, учир утгагүй хуулан хэрэглэснээс болоод Монголын эрх зүйн тогтолцоо ганхаж суларлаа. Энэ юунаас болсон бэ гэхээр долдугаар сарын 1-ээс дагаж мөрдөх Эрүүгийн болоод Зөрчлийн тухай хууль, түүнийг хэрэгжүүлэх Процессийн тухай хууль бүхэлдээ Монголын эрх зүйн өв уламжлал, нэгэнт тогтсон, хүн бүхэнд мэдээжийн болсон тогтолцоог нураах байдал руу оруулчихлаа. Энэ алдааг түргэн засахгүй бол эрх зүйн хүнд байдалд орно гэсэн асуудлыг нэлээд ярилаа.
-Ямар учраас эрхзүйн тогтолцоог сулруулж байгаа хэрэг вэ?
-Монголын нийгэм, эгэл жирийн иргэд хуулиараа хамгаалалттай байх ёстой. Олон түмэн үүнд гарцаагүй хохирно. Тэр битгий хэл Монголын хуульчид, эрдэмтэд хүртэл энэ хуулийг тайлбарлаж, ойлгох ажлыг явуулж чадахгүй. Яагаад гэвэл шинжлэх ухааны үндэсгүй, өөрийнхөө хөрс сууринаас дэндүү хол болсон.
-Долдугаар сарын 1-ээс өмнө эдгээр хуулийг өөрчлөх ёстой гэж үү?
-Болж өгвөл хэрэгжиж эхлэхээс нь өмнө УИХ-аар оруулж засч сайжруулах ёстой. Гэвч долдугаар сарын 1-ээс хэрэгжээд явах байх. Хэрэгжсэнээр Монголын эрхзүйн тогтолцоо бүхэлдээ учир нь олдохгүй байдал руу орно. Хэсэг хугацааны дараа УИХ үүнийгээ засч сайжруулах байх гэж эрдэмтний хувьд дүгнэж байгаа.
-Дараагийн анхаарал татаж байгаа нэг асуудал нь Үндсэн хуулийг өөрчлөх эсэх санал асуулга явна. Энэ талаар хуульчид юу хэлж байна. Та ямар байр суурьтай байгаа юм?
-Ихэнх эрдэмтэд “Яаравчлах шаардлагагүй” гэсэн байр суурьтай байх шиг. Эхлээд Үндсэн хуулиа өөрчлөх шинжлэх ухааны баттай үндэслэл байгаа гэдгээ тогтоох, шинжлэн судлах шаардлагатай гэж үзэж байна.
-Санал асуулгын дүн ямар гарахаас эцэг хуульд гарах хүрэх эсэхээ шийдэх байх?
-Үндсэн хуульд оруулсан долоон өөрчлөлт Монголын төрийг дампуу байдалд оруулж, үндсэндээ самарсан. Эрдэмтэд, судлаачид “болохгүй” гэж үзээд Цэцээр оруулж хүчингүй болгуулсан ч дохио санамжийг аваагүй. Явсаар байгаад ийм байдалд хүрсэн. Үүнээс гарах гарц хайхдаа бас л Үндсэн хуулийн өөрчлөлтийг ярьж эхэллээ. Үндсэн хуулийн өөрчлөлтийн зарим заалтыг харсан. Таван яамны нэрийг заавал Үндсэн хуульд нэрлэнэ гэх мэтээр байна. Үндсэн хуулиар ингэж оролдож болохгүй. Тэртээ тэргүй бичих гээд, нэрлэх гээд байгаа таван яамыг ямар ч засаг гарсан үгүй хийж чадахгүй нь ойлгомжтой. Тэр тавын нэг нь байхгүй бол төр байхгүй гэсэн үг.
-Ерөнхийлөгчийн эрх мэдлийг нэлээд хумих юм яригдаж байгаа?
-Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийг бэлгэ тэмдэгийн шинжтэй, Монголын ард түмэнд онц үүрэг гүйцэтгэхгүй гэж үзээд байна. Би үүнийг буруу гэж үздэг. Яагаад гэвэл Монголын ард түмний хөгжихийн үндсийн үндэс нь эв нэгдэл. Асар их талцаж, хагаралдлаа. Олон нам гарлаа. Түүнийг дагасан ахмад, залуу, эмэгтэйчүүдийн байгууллага бий боллоо. Түүхэнд Монгол Улс Цагаан хэрэмээс Байгаль нуур, Хянганы нурууны хооронд ихээхэн том газар нутаг дээр байсан. Жишээ нь 1911 онд Монгол орон 150 хошуутай байж. Одоо 330 гаруй сумтай. Ингэж жижиглэснээс болж материаллаг, оюуны бүх хүчээ алдахаас гадна сумын нутгийн зөвлөлтэй болж 330 хуваагдаж байх шиг. Тэгэхээр монголчуудыг эв нэгдэлтэй болгоход Ерөнхийлөгчийн баримтлах бодлого маш чухал. Зөв бодлого боловсруулаад түүнийгээ УИХ, Засгийн газраараа хэлэлцүүлээд монголчуудыг нэгтгэдэг байх хэрэгтэй. Ерөнхийлөгч Монголын бүх шүүгчдийг томилж байна. Улсын Ерөнхий прокурор түүний орлогчдыг томилдог. Энд шүүгчдийг маш шударга, прокуроруудыг улс орны язгуур эрх ашгийн төлөө зүтгэдэг хүмүүсээр бүрдүүлж, томилоод эхлэхэд энэ бүхэн цэгцэндээ орно. Үүнийг Ерөнхийлөгч л хийж чадна.
-Одоогийн Үндсэн хуулиар Ерөнхийлөгч нь засаглалын эрх мэдлийг булаацалдаж, улам талцал хагарал руу түлхээд байгаа юм биш үү?
-Хэлэлцээд ирэхээр үлдээх ёстой, хумих ёстой эрхүүд нь ялгарна. Ерөнхийлөгч болсон хүний хувийн зан чанараас бүх зүйл хамаараад байгаа харагддаг. Шуналгүй хүн хөрөнгө мөнгө рүү орохгүй. УИХ нь улсын сан хөмрөгийг шударгаар, зөв зарцуулж байна уу гэдэгт нь хяналт тавиад болохгүй бол шалгуулаад явдаг болох ёстой. Мэдээж Ерөнхийлөгчийн эдлэх эрхийг хасч болох ч ард түмний эв нэгдлийг хангах боломжоор бүрэн хангаж өгөх учиртай. Тийм учраас Ерөнхийлөгч гэдэг бол монгол төрийг засан тохинуулахад онцгой үүрэг гүйцэтгэдэг субьект гэдгийг анхаарч Үндсэн хуулийн үзэл баримтлалыг алдагдуулахгүй байх ёстой.
-УИХ-ын гишүүдийн тоог нэмэх тухай яригдаад больсон. Гишүүдийн тоог нэмэх нь зөв гэдгийг судлаачид хэлэх болсон?
-Зарим талаараа зөв. Гэхдээ олон цөөндөө асуудал байгаа юм биш. Эрх баригч намууд, улс төрд гол үүрэг гүйцэтгэгч намуудын удирдлагуудын боловсон хүчнээ шилж сонгодог арга нь мөнгө. Үүнээс болоод сонгуульд зарцуулсан санхүүгийнхээ шархыг нөхөх, аятайхан амьдарчих хөрөнгөө босгох гэж тэнд цуглаад байна. Гэтэл УИХ-ын гишүүн гэдэг нь өөрийн хувийн ашиг сонирхлыг огоороод эх орон, ард түмнийхээ язгуур эрх ашгийн төлөө хүчин зүтгэдэг, ачааны хүндийг үүрдэг хүмүүс байх ёстой.
-Үндсэн хуулийн Цэцэд хяналтын байгууллага бий болгох тухай яриа гарсан. Та судлав уу?
-Одоогийн Үндсэн хуульд Үндсэн хуулийн биелэлтэд хяналт тавьдаг, зөрчсөн тохиолдолд хариуцлага хүлээлгэдэг механизм нь Цэц. Цэцийн дэргэд дахиж тийм давхардсан тогтолцоо бий болгож огт болохгүй. Яваандаа Үндсэн хуулийн Цэцийг Үндсэн хуулийн Шүүх болгон өөрчлөх ганцхан асуудлыг л хөндөх хэрэгтэй.