Month: April 2017

УИХ-ын гишүүн З.Нарантуяатай ярилцлаа.

---

-АН-ынхны ярьж буйгаар “Приус” зэрэг автомашины татвар нэмэгдэж байгаа юм уу?

-Онцгой албан татварын хуулиар хос тэжээлтэй, шингэрүүлсэн түлштэй, цахилгаан хөдөлгүүртэй автомашинуудыг 50 хувиар хөнгөлнө гэж орж ирсэн. Хуулийн төсөлд бичигдсэнээр татварыг 50 хувиар хөнгөлөх гэж байгаагаар ойлгогдож байгаа. Гэтэл агуулга нь татварыг хөнгөлөх биш, 50 хувиар нэмэх гэж байгаа юм. Өмнө нь хос тэжээлтэй автомашины гаалийн онцгой албан татварыг 100 хувь чөлөөлж байсан. Гишүүд хөнгөлнө гэж уншчихаад сайжирч байна гээд Эдийн засгийн байнгын хороон дээр дэмжсэн санал өгсөн. Энэ алдаагаа засах болов уу гэж Төсвийн байнгын хороон дээр дэмжигдээгүй саналыг дэмжиж өгөөч гэж гишүүддээ хандсан. Харамсалтай нь гишүүд дэмжмээр байгаа ч зориглож кнопоо дарж чадсангүй. Хөдөлгүүрийн багтаамж, насжилтаас хамаарч 375 мянгаас таван сая хүртэлх төгрөгийн татвар төлөхөөр болж байна.

-Гэхдээ 375 мянган төгрөг гэдэг цоо шинэ машин оруулж ирэхэд ноогдуулах татвар биз дээ. Гэтэл монголчуудын дийлэнх нь 10 жилийн өмнө үйлдвэрлэгдсэн машин худалдаж авдаг…

-Тийм. Шинэ машин оруулж ирдэг иргэдийн тоо цөөн учраас бага татварыг цөөхөн л хүн төлнө. Ихэнх нь өндөр татварт хамаарна.

-Уг нь Ерөнхий сайд ард түмний амьдралд нөлөөлөхгүйгээр татвар нэмэгдүүлнэ гээд байсан шүү дээ?

-2017 оны төсвийн тодотголыг дагаж зарим төрлийн татвар, нийгмийн даатгалын шимтгэлийн хувь, хэмжээг нэмэгдүүлж байгааг дэмжихгүй байгаа. Төсвийн тодотголыг төсвийн тэнцлээ агуулгаар нь сайжруулах л гэж хийх учиртай. Харамсалтай нь ОУВС-гийн шаардлага гэж байгаад Засгийн газар ард түмнийхээ бодит амьдралыг дээшлүүлэх биш, дордуулах бодлого руу орж байгаа нь буруу. Тиймээс өөрчлөлтүүдийг дэмжих боломжгүй. ОУВС-гийн хөтөлбөрт хамрагдаж, хямд эх үүсвэрээр төсвийн алдагдлыг хаахыг дэмжиж байгаа ч хөтөлбөрийн нөхцөлөө тохиролцох ажлаа Сангийн яам, Засгийн газар их хангалтгүй хийжээ.

-Таныхаар төсвийн тэнцэл ямархуу харагдаж байна вэ?

-Зардлаа 220 тэрбум төгрөгөөр нэмж, орлогыг 144 тэрбум төгрөгөөр хорогдуулж, тэнцлийн алдагдлаа 200 тэрбумаар нэмэгдүүлсэн тодотгол хийж байна. Ингэх нь мэргэжлийн ямар ч хүний нүдээр Монгол Улсад, тэр тусмаа жирийн иргэдэд бол ямар ч ашиггүй. ОУВС-гийн шаардлага гээд байх юм. Валютын сангийн ажилтнуудад Монголын макро үзүүлэлтүүд муу байх нь Захирлуудын зөвлөлөөрөө хөтөлбөрийг дэмжүүлэхэд хэрэгтэй байх шиг байна. МАН-ын хувьд эдийн засгийг сэргээх чиглэлд өнгөрсөн есөн сарын хугацаанд ямар ч ахиц гаргаж чадаагүйгээ халхавчилж, гарц олж чадаагүйнхээ бурууг АН-д тохсон улс төр хийхэд нь чухал юм шиг байна.

-Зардлыг бодитой танаж чадахгүй байна уу. Ямартай ч сайд нарын багц нэмэгдсэн байна лээ?

-Зардлыг танах бодитой оролдлого хийгдээгүй байна гэж харагдаж байгаа. Сайдуудын багц, зарим хөрөнгө оруулалтууд гээд нэмэгдэж байгаа юмнууд байна. Сангийн яамнаас өргөн барьсан төсвийн хэдэн тоог ярьж ганц нэгийг нэмж хасаад батлах нь ойлгомжтой байна.

-УИХ-ын гишүүд төсөв батлах явцад хэр хариуцлагатай хандаж байна, шинэ гишүүн таны нүдээр?

УИХ-ын хувьд төсөв батлах үйл явцад туйлын хариуцлагагүй хандаж байна. Шинэ Парламент байгуулагдсанаас хойших анхны удаагийнх биш. Засгийн газар алдагдалгүй төсөв л УИХ-д өргөн барьж батлуулах ёстой. Ингэж ажиллаж чадаагүй Засгийн газар огцордог хуультай. УИХ огцруулах асуудал ярихын оронд эсрэгээр алдагдлыг нь хүлээн зөвшөөрч хуулийн орчинг нь өөрчилж, бүрдүүлж өгөөд байна. УИХ цаашид ийм үйлдэл хийгээд байж болохгүй. Төсвийн тусгай шаардлагын хязгаарыг давсан төсвийг өөгшүүлээд яваад байвал Засгийн газар, Сангийн яам, төсөв захиран зарцуулагч нартай хариуцлага, сахилга бат ярих нь ямар ч утгагүй болно. Засгийн газар төсөв, санхүүгийн бодлого барихдаа тогтвортой байдлыг нь хангах дөрвөн үндсэн шаардлагыг хангадаг байх ёстой юм. Тусгай шаардлагуудыг нь тогтоогоод өгсөн хууль нь байгаад байдаг. Харамсалтай нь тэр хуулийг үе үеийн Засгийн газрууд мөрддөггүй, УИХ-ууд нь ч мөрдөхийг шаардахын оронд алдагдалтай төсөв батлах хаалгыг нь нээж, тусгай шаардлагуудыг мөрдөхгүй байх уутыг хийж өгч явсаар өнөөдрийн хямралд хүргэжээ гэсэн дүгнэлтэд хүрээд байна.

-Эдийн засгийн үзүүлэлтүүд бас их буурсан харагдаж байна лээ?

-Тийм ээ. Эдийн засгийн өсөлтийг 2017 онд гурван хувь болгоно, төсвийн нийт зардлын дээд хэмжээг 8.5 их наядаас хэтрүүлэхгүй, зарлагын өсөлтийг 1.1 их наяд байлгана гэж баталсан 2017 оныхоо тоонуудыг муутгаж байгаа.

-2016 оны тодотголоор төсөв нэгтгэж байгаа нэрийдлээр төсвөөс гадуур санхүүжигдсэн олон зүйлийг төсөв дээр нэгтгэснээр алдагдал огцом нэмэгдсэн. Ингэх нь зөв байсан юм уу?

-ДНБ-ий гурван хувиас хэтрээгүй байсан алдагдлыг огцом 18 хувьтай тэнцүү болгох хэмжээний орлого зарлагын зөрүүг бий болгох санхүүгийн бичилтүүдийг Монгол Улсын санхүүгийн тайлан тэнцэлд хийсэн. Үүнд эдийн засаг, санхүүгийн утга агуулгыг биш, улс төрийн ач холбогдол талын фактор илүү нөлөөлчихлөө гэж тухайн үед бодож байсан. Хэрвээ санхүү, эдийн засгийн ач холбогдлыг нь илүү авч үзсэнсэн бол жил жилийнхээ бодит орлогыг нэмэгдүүлж, нэмэгдэх хэмжээтэй нь уялдуулж, үе шаттайгаар төсөвтөө нэгтгэх нь зөв болох байсан. Төсвийг хяналттай, нэгдмэл байлгах шаардлага бол зөв. Нэгдмэл, хяналттай гэдгийг бүх зарцуулалтыг төсвөөс гарсан, гараагүй бүгдийг нэгтгэж төсвийн тэнцэлд бичилт хийх гэж ойлгох нь өрөөсгөл. Нийгмийн даатгалын сангийн орлого өнөөдөр ч төсвийн орлогод бичигддэггүй, яагаад гэвэл иргэдийн төсөвт төлж байгаа татвар хураамжийн мөнгө биш, ирээдүйд эргүүлээд авах мөнгө нь учраас. Гэхдээ яаж зарцуулах нь нэгдсэн төсвийн бүрэлдэхүүн болоод, дутагдаж байгаа хэсгээ төсвийн татаасаар нөхөөд, хянагдаад байж л байна. Түүн шиг төсвөөс орлогыг бүрдүүлдэггүй Хөгжлийн банкны өөрийн эх үүсвэр, Монголбанкны эх үүсвэрээр санхүүжигдээд төсвөөс төлөгдөхгүй, авсан эзэд нь хариуцах зүйлсийг төсвийн ирээдүйд хүлээх зардал болгож шууд бичилт хийсэн нь алдагдал огцом өсөх үндсэн шалтгаан болсон. Монголбанк төсвийн шинж чанартай хөтөлбөр арга хэмжээг санхүүжүүлсэн нь буруу гэдэг. Буруу бол бурууг нь тэнд нь засч, эх үүсвэрүүдийг тодорхой хугацаанд Монголбанкинд нь буцаалгахаас, төсвөөс Монголбанкинд эх үүсвэр өгөх гэж төсөв дээр зардал нэмэх нь төсвийн бодлогын хувьд агуулгагүй зүйл болсон. Одоогийн Засгийн газар бүх зүйлд Валютын сангийн шаардлага гэдэг болж. Олон улсын санхүү бүртгэлийн стандартыг мөрдөх нь зөв ч үүссэн нөхцөл байдлаасаа хохирол чирэгдэл багатай гарах арга ухаан нь Засгийн газрын өөрийнх нь бодлого, зорилт, хийх ажил байх хэрэгтэй шүү дээ.

-Гэхдээ ОУВС-гийн хөтөлбөрт хамрагдлаа гээд алдагдлаа яаж бууруулах нь тодорхойгүй байгаа биз дээ?

-ОУВС-гийн хөтөлбөрт хамрагдахаас өөр гарцгүй байгааг хүлээн зөвшөөрч байгаа. Хамрагдлаа гээд төсвийн алдагдлыг яаж бууруулах вэ гэдэг ажлаа Засгийн газар хийхгүй байна. Засгийн газрын үйл ажиллагааны зорилтыг илэрхийлдэг баримт бичгүүд дээр тавьсан тоог харвал буурах биш өсөхөөр байгааг гайхаад сууж байна. Төсвийн алдагдлыг хамгийн бага байхаар баталъя, зардлыг танаж болох хэмжээнд хүртэл хасаад орлогоо нэмэгдүүлье гэсэн санал тавьсан, дэмжигдсэнгүй. Төсвийн зөрүүг татвар нэмэгдүүлж олно гэсэн тодотгол хийж байна. Татвар нэмж олох гэж байгаа 200 гаруй тэрбум төгрөг алдагдлын зөрүүг бууруулахад далайд дусал гэгчээр юм даа.

-Сангийн сайдын хэлж буйгаар татвар нэмэгдүүлж буй нь ОУВС-гаас хамаарч байгаа гэсэн?

-ОУВС-гийн Монгол дахь суурин төлөөлөгч эсрэгээр нь хэлсэн байна лээ. Ямар тоо тавьж, зорилтоо яаж тодорхойлох нь Монгол Улсын Засгийн газрын асуудал гэж. Тиймээс байнгын хороон дээр “Приус” машины татвараа заавал нэмээрэй гэж ОУВС-гийнхан хэлээгүй нь ойлгомжтой гэж яриад байгаа нь ерөнхийдөө татварын суурь орлогыг нэмэгдүүлэхдээ анхаараачээ л гэсэн санаа.

-МАН-ынхан ОУВС гэж хадны мангаа байгаа мэтээр асуудалд хандаад байна уу?

-Байдал тиймэрхүү болчихлоо. Сөрөг хүчин, ард түмэн юу ч гэж ярьж байсан хүлээж авахааргүй болсон байна. ОУВС гэдэг тулган шаардагчийн өмнө гарцаагүй байдалд орсон мэтээр яриад байгаа. Гарцаагүй байдалд орсон биш, гарц олж чадаагүйдээ л асуудал байна уу даа.

-Захирлуудын зөвлөлийн хуралд амжиж асуудлаа хэлэлцүүлэхийн тулд Засгийн газраас өргөн барьсан хуулийг тэр чигт нь явуулсан гээд байгаа. Тэгэхээр одоо УИХ-аар өөрчлөх боломжгүй гэсэн үг үү?

-Хуралд тодорхой материал бэлдэж оруулах нь ойлгомжтой. Аль ч олон улсын байгууллага шийдвэр гаргахдаа урьдчилж тохиролцсон тооцоолол дээрээ л ярина. Төсвийн тодотгол дээр яригдаж буй зүйлс өөрчлөгдсөнөөр тэнд яригдах тоо мөн өөрчлөгдөнө. ОУВС манай эдийн засгийн хүнд байдлыг дээшлүүлэх, санхүүгийн тогтвортой байдлыг хангах, банк санхүүгийн системийг илүү чадавхитай болгоход туслах зорилгоор хөтөлбөрөө хэрэгжүүлэх гэж байгаа. Тиймээс хоёр тоо өөрчлөгдлөө гээд хөтөлбөр хэрэгжүүлэхээсээ татгалзана гэж бодохгүй байна.

“Зууны манлай эстрадын дуучин”, Монгол Улсын гавьяат жүжигчин Б.Сарантуяатай ярилцлаа.

---

-Олны танил эрхмүүдийг төрийн алба, ямар нэг албан тушаалд очихоор хүмүүс нэг л таагүй хүлээж аваад байдаг болчихож. Таныг Соёлын төв өргөөний дэд даргаар томилогдоход хүмүүсийн зүгээс хэрхэн хандсан бэ?

-Их сайн хүлээж авсан. Нийслэл шинэ багаа бүрдүүлэхдээ надад хамтарч ажиллах санал тавьсан. Би ч шинэ баг бүрдвэл урлагийн байгууллагуудад зүтгэнэ гэдэг хүсэлтээ илэрхийлчихсэн байсан л даа. Тийм болохоор намайг дуудаж, ийм ажил байна гэхэд нь дуртайяа зөвшөөрсөн. Б.Байгалмаа дарга, манай хамт олон сайхан хүлээж авсан.

Би хувиараа 30 жил чөлөөтэй дуулахдаа дээрээ ямар нэг удирдлагагүй явсан бол одоо хамт олон, улсын эрх ашгийн төлөө ажиллаж сурч байна гэдэг нь М.Горькийн “Миний их сургуулиуд” шиг надад том сургууль болж байна даа.

Манай амьд хөгжмийнхөн, урлагийнхан чинь дандаа тогтмол нэг цагт ягштал цугладаг хамт олон гэж үгүй. Гэтэл энд ерэн хэдэн хүнтэй хамт олон дунд орж хамт буцалж, хутгалдаж байна. Тэр утгаараа сургамжтай зөндөө л юм байна. Сурч байна, суралцаж байна. Энд чинь би өглөө есөөс орой 18 цаг хүртэл ажиллана, ажлын цагаа бүртгүүлнэ, дээрээ удирдлагатай болж байна гэхээр чинь миний статус өөрчлөгдөж байгаа л даа. Гэхдээ хувь хүнийхээ эрх ашиг биш, улсын, нийслэлийн, соёлын байгууллагын эрх ашгийг хамгаалж эхэлж байгаа юм л даа. Яаж хамгаалах вэ гэхээр тогтолцоог өөрчлөх юм уу, эерэг талын өөрчлөлт хийх тийм шинэ санаа надад байна. Ард түмнээ баясгах гэж уран бүтээлдээ чин сэтгэлээсээ хандаж 30 жилийн дуулсан тэр халуун сэтгэл, урлагийн хүмүүжил байгаа учраас би энэ ажлыг түүртэхгүй хийнэ гэж бодож байгаа шүү.

-Дуучны хувиар СТӨ-ний тайзан дээр бишгүйдээ л дуулсан. Гэтэл одоо тэр тайзны ард арын албыг нь дааж аваад ажиллаж байна. Заримдаа энэ бүхнийг анзаарахаар сонин мэдрэмж төрөх үү?

-Бахархах сэтгэл төрдөг юм. 19 настай охин энд ирээд л дуулж байлаа. Тэгээд 40 нас гараад уран бүтээл ид туурвиж байх үедээ, дуулаад 30 жил болсон ойн дээрээ энэ ажлаа авсан юм. Ихэд бэлгэшээж ажилдаа орсон. Тэр утгаараа гоё өөрчлөлтүүд хийх гэж байгаа. Манай СТӨ-нийхөн, Б.Байгалмаа дарга чинь их аж ахуйч. Тийм ч болохоор янз янзын өөрчлөлтийн үед өргөөгөө маш сайн авч явсан. Хамт олныхоо хүчээр салхи сийгэх завсаргүй, бүрэн бүтэн авч ирсэн байгаа юм. Иймэрхүү өвлөх юм олон байгаа учраас сайхан бүтээн байгуулчихсан зүйл дээр нь түшиглээд улам л хөгжүүлээд явах ажил байна.

Надад дарга гэдэг утгаараа биш соёлын өв суулгах, түгээх боломж илүү нээгдэж байна гэж ойлгож байгаа. Өмнө нь аливаа боломж надад хувийн шугамаар нээгдэж байсан бол одоо нийслэл, улсын хэмжээний ажил хийж болохоор боломж нээгдэж байна. Тиймээс би энэ ажилд хувь нэмрээ оруулна гэж бодож байгаа.

-Таны амьдралын тухай өгүүлэх ном бичигдэж байгаа сурагтай?

-Ном маань бичигдээд дууссан. Одоо хэвлэлтэнд орох шатандаа явж байгаа.

-Номын тань нэрийг сонирхвол?

-“Зууны дуу хоолой” гээд нэрлэчихсэн байгаа. Дараа нь өөр нэр гарах эсэхийг мэдэхгүй байна.

-Хүмүүс дуучин Т.Ариунаа та хоёрыг 1990-ээд оноос эхлүүлээд л саяхныг болтол хооронд нь өрсөлдүүлэх дуртай байжээ. Ингэж өрсөлдүүлдэг байсан нь ямар учиртай байсан юм бол. Нэг нэгнээр нь ирлэж, хурцалж сэдэв гаргадаг байсан юм болов уу?

-Ирлэх бас сонин хэвлэлээр зарлах, магадгүй хоёр уран бүтээлчийн болгоомжгүй хэлсэн үгээр нь дөрөөлнө шүү. Тэрэн дээр нь үг хэлнэ, хов хутгана. Олон яриад байхаар сүүлдээ өрсөлдөгчдөө хайртай болдог ш дээ. Тэр байтугай өрсөлдөгчийнхөө төлөө тэмцэнэ, зүтгэнэ, өмөөрнө. Урьд нь “Өө тэгсэн юм уу, ямар сонин юм” гэж тоодоггүй байж. Одоо бол бид урлагийн нэг тогооноос хоолоо идэж байгаа нөхцөлд мэргэжил нэгтнээ өмөөрөх, өөриймсөг хандах сэтгэлгээ илүү их болдог юм билээ. Манай эстрадынхныг хэн нэгэн муулаад байж байвал өмөөрөх гээд л, ер нь л хажуудаа хүн муулуулаад байх дургүй шүү. Энэ утгаараа хүн чинь өрсөлдөгчдөө хайртай болчихдог. Их дотно болчихдог юм. Бодит амьдрал дээр хэрэлдэж муудалцсан юм юу ч байхгүй юм чинь. Хүмүүсийн дунд л тийм яриа байсан болохоос биш бидний дунд ямар ч маргалдаан байгаагүй.

Т.Ариунаа миний өмнө гарч дуулсан болохоор надаас эгч гэсэн үг. Түүнийг “Соёл-Эрдэнэ” хамтлагт дуулж байсныг хүүхэд байхдаа харж байсан учраас туршлага, ур чадварыг нь маш их хүндэлдэг. Юманд менежмэнттэй хандаж буй байдал, нямбай, нягт, юмыг тултал нь хийдэг занг нь хүндэлдэг. Харин ааш араншин, хүмүүстэй харьцаж байгаа харьцааг нь харахаар эгдүүтэй санагдаад байдаг байсан. Одоо бол бүр тоохоо ч байсан. Хүн болгон өөртэй чинь адилхан зантай байх албагүй гэж бодоод “Характер, зан араншин, харилцааны онцлогоороо өөр өөр байдаг юм болов уу” гээд ач холбогдол өгөхөө больсон. Тэгээд ч бид чинь аятайхан утсаар яривал ярьдаг. Би 30 жилийн ойн баяртаа урьж “Ирэх үү” гэсэн чинь тоглолтын ажил давхцаж байгаа тухайгаа илэрхийлсэн хариугаа “On’n off” продакшн руу явуулсан байсан. Уран бүтээлчид нэгнээ муулах, ялангуяа хэвлэл мэдээллээр ярилцлага өгөхдөө уран бүтээлийг нь үл хүндэтгэж, үл тоомсорлосон юм ярьж болохгүй. Өөрийнхөө тухай ярихын оронд хэн нэгний хувийн амьдрал, ажил хөдөлмөр, карьертаа тавьсан хандлагаар нь иш татах бүдүүлэг. Аль болохоор л өөрийнхөө тухай ярих ёстой. Харин бусдын амжилтыг л тодотгох хэрэгтэй.

-Биеэ авч яваа байдал, өөрийгөө илэрхийлдэг өнгө аяс, хүмүүсийн хүндлэлийг даадаг чанарыг тань харахаар Оросын алдарт дуучин Алла Пугачеватай зүйрлэмээр санагддаг юм.

-Орос гэдэг чинь том гүрэн шүү дээ. Том гүрний дуучин том л байна. Алла Борисовна Пугачева бол хөгжмийн зохиолч хүн. Төгөлдөр хуурч, авьяастай мундаг хүн. Хажууд нь би бол зүгээр жижигхэн. Магадгүй “Пентатоник” наадмыг санаачилсан, рок попын баганыг барилцсан гэдэг юм уу, тэр утгаар нь зүйрлэж хэлж сэгсгэр үстэй, рояал хэв маягтай нь адилтгаж хэлэхэд надад ямар ч асуудал байхгүй. Ялгаа гэвэл Пугачева Орос, Славян, Европ хавьдаа байр сууриа эзэлсэн том дуучин л даа. Бид бол төв Азийн жижигхэн орны дуучид. Үгүй яахав, намайг Монголын Пугачева гэхэд дуртай л байдаг. Муухай биш, сайхан санагддаг.

Хүмүүс өмнө нь ингэж хэлж л байсан.

-Та Соёл, урлагийн их сургуулийг төгсөлгүй орхисон, одоо болтол дипломоо аваагүй яваа байх аа. Эсвэл авчихсан уу?

-Дипломоо авахаар хөөцөлдөж байгаа. Боловсролыг эхлүүлсэн бол дуусгах ёстой гэж үздэг. Манай урлагийнхны ихэнх нь Хөгжим бүжгийн коллежоо ч төгсөлгүй урлаг, уран сайхан хөөгөөд орхичихсон байдаг юм билээ. Миний хувьд дипломоо авна гэж бодож байгаа. Үүн дээр СУИС ч дэмжлэг үзүүлж байгаа.

-Төгсөх курсээсээ дахиж сурна гэсэн үг үү?

-Дутуу шалгалтуудаа өгөөд төгсөнө. Дийлэнх шалгалтаа өгчихсөн, хичээлүүддээ суучихсан байсан юм чинь. Хүмүүс боловсрол эзэмшвэл дуустал нь эзэмших нь зөв. Дан практикаар явахгүй шүү. Сурахад хэзээ ч оройтохгүй. Би сая дөчин хэдэн насандаа дугуй унаж сурсан ш дээ. Тэгэхээр хүн их л юм хийх хэрэгтэй. Тэгэхдээ өөрийгөө голж болохгүй. Хэд л бол хэдэн дээд мэргэжил эзэмшиж, хэдэн ч дипломтой болж болно. Тэр чинь хүний эрхийн асуудал. Хүн хөгжиж л байвал нас явсан ч суралцаад байхад толгой хэзээ ч гашлахгүй. В.И.Ленин багшийн хэлсэн “Сур сур. Бас дахин сур” гэдэг үг чинь гайхамшигтай. Энэ үгийг би өөртөө хэрэгжүүлдэг. Хэзээ ч хэлдэг, хүүхдүүддээ, шавьдаа ч хэлдэг. Сураад бай, сураад бай. Сурч болох л юм байвал сурч бай. Би чинь англи, герман хэлтэй хүн, уул нь. Герман хэлээ мартаад хаячихсан байгаа ч сэргээж суръя гэж төлөвлөчихсөн. Хэзээ ч өөрийгөө “Би болчихсон. Төгс” гэж бодож болохгүй, тэгж ярьж ч болохгүй.

-Урлаг, спорт, бизнес, улс төрийн хүрээнийхнээс хэвлэлд ярилцлага өгөх дургүй хүмүүс байдаг юм.

-Яагаад.

-Мэдэхгүй юм. Нуудаг зүйл байдаг юм болов уу даа. Хэр их хаалттай байна тэр хэрээрээ хэл амны бай болоод байдаг юм шиг байгаа юм. Харин та харьцангуй нээлттэй?

-Нууж хаах юм надад алга л даа, ерөнхийдөө. “Та ямар гоо сайхны бүтээгдэхүүн хэрэглэдэг вэ” гэхэд зарим улсууд “Яах юм бэ. Нууцлаг байя л даа” гэдэг. Гэтэл би ний нуугүй, бүгдийг нь хэлчихдэг тал бий. Би чинь нохой, жилтэй хонины орд болохоор юмнаас айж эмээдэггүй. Нээлттэй байгаад сурчихсан, миний хүмүүжил, сурсан юм минь л иймээс хойш энэ чигээрээ л амьдралаа туулна. Зарим хүн өөрийгөө уншуулах дургүй гэж ярьдаг. Уншихад сонирхолгүй ном байж болно шүү дээ (инээв). Тэгээд номынхоо хавтсыг нь харуулчихаад доторхыг нь үзүүлдэггүй байж болно.

-Гэтэл та сая төрсөн жил, ордоо хүртэл хэлчихлээ. Зарим хүмүүс чинь энэ бүгдийгээ тас нуудаг?

-Манай нэг ах эхнэрээ “Манай хүн их л нүгэлтэй болохоороо ингэж сүм хийдээр яваад байдаг байх даа” гэж даапаалж билээ. Уг нь сүсэгтэй хүн сүм хийдээр явдаг гэж ойлгодог. Би хүнд муу юм хийгээгүй юм чинь өөрийнхөө талаар нуух шалтгаан ч байхгүй гэж боддог. За тэгээд амьдрал нэг иймэрхүү л байх ёстой байх даа гэж бодоод л явдаг юм. Ер нь дайснаасаа айснаас ойрхон байгаа найз нөхдийн хүрээллээс л аюул заналхийлэл ирдгийг сүүлийн үед ойлгоод байгаа. Үеийн үед л тийм байсан л даа. Манайхан зүгээр хүлээн зөвшөөрөх дургүй байсан юм. Тэр бол үнэн. Яаж ч ханилсан, итгэсэн хамаг юмаа битгий тооч, яаж ч зовсон зовлонгоо бүү ярь гэдэг. Тэр бол ёстой үнэн үг шүү дээ. Монголчууд зовлонгоо хэзээ ч ярьдаггүй “Болж байна аа” л гэдэг. Ер нь тэр олон юмыг ярьж, далан булчирхайгаа тоочих шаардлага байхгүй. Хаашдаа л танд тусалж чадахгүй юм бол тэр бүхнээ хэн нэгэнд яриад хэрэггүй. Үнэхээр тусалж чадах хүнд бол ярьж болно оо. 16 жил ганцаараа амьдарчихсны хувьд, амьдрал үзсэний хувьд үүнийг хэлж байна. Миний үзсэн амьдрал бол хэцүү амьдрал туулсан хүмүүсийн дэргэд бол тоглоом шиг сайхан, амархан байх аа. Энэ жилүүдийг харьцангуй дуулаад өнгөрүүлчихсэн юм болохоор нөгөө юу гэдэг билээ дэрээ нортол уйлж, өвдгөө тэвэрч ганцаараа хоносонгүй. Бурхан минь намайг хайрлаж, ард түмэн минь хүндлээд, хайртай залуучуудынхаа хайранд умбаж л энэ олон жил амьдарлаа. Залуучууд гэдгийг минь та бүхэн ойлгож байгаа байх. Сараа орь ганцаараа гээд гутраад гансраад яваагүй. Сарааг хүндэлдэг, Сараагийн хамсаатан, Сараагийн талд ордог хүмүүсийн дэмжлэгээр өдий зэрэгтэй явж, өнөөдөр СТӨ-ний орлогчийн ширээн дээр сууж байна шүү дээ. Тэгэхээр би өөрийгөө маш сайн үр суулгасан, азтай хүн гэж боддог юм. Хүмүүст чин сэтгэлээсээ ханддаг байсан. Хандаж байсан хандлага минь талаар болсонгүй. Бурхандаа залбирч их ч буян хийж байсан, олон хүний амь насыг аврах хандивын тоглолтод оролцож байлаа. Ах дүү хамаатан, садандаа ч тусалж байлаа. Хорт хавдраар өвдсөн найз нөхдөө ч дэмжиж өндийлгөж байлаа. Энэ чинь бас л буян. Үр хүүхэд, өөрийнхөө төлөө, ард түмнийхээ төлөө соёлын үрийг суулгаад л явж байна. Саяхан Өвөрхангай, Баянхонгорт тоглолт хийгээд ирлээ. Удахгүй АНУ-д очиж 30 жилийн ойн тоглолтоо тавина. “Одоо л үр шимийг нь хүртэх нь дээ” гэж ярьдаг. Миний хувьд тэр үе минь ирж байна уу даа гэж боддог юм.

-Та энэ их нэр хүнд, хүндлэл, алдар гавьяаг яаж дааж яваад байдаг юм бэ. Таныг газар дээр бат гишгүүлдэг зүйл тань юу юм. Юуны хүчээр та дээш хөөрчихөлгүй бөх зогсч байна вэ?

-Эцэг, эхээс заяасан ухаан, хүмүүжил. Би сайн багш нартай байсан даа. Намайг багш нар маань дарж яваагүй, харин ч дээшээ өндийлгөж, дөвийлгөж байсан. Ардын жүжигчин, хөдөлмөрийн баатар Г.Хайдав багш маань байна. “Мөнгөн харандаа” хамтлагийн ахлагч Т.Түвшинтөр байна. Тэр үед чинь “Та нар оддын өвчнөөр өвчлөв дөө. Юм юмны туханд хүрээгүй байж ингэв, тэгэв” гэж их сургадаг байлаа. Хүлээн зөвшөөрөгдөлт бага байгаа үед хүн чинь тоогдох гээд “Би, би” гэдэг бололтой. Миний хувьд нэр хүнд өсөх үед хүлээн зөвшөөрөгдөлт ирэх ёстой хэмжээндээ ирээд хүлээн зөвшөөрөгдөж, ард түмэндээ хайрлагдаж алдарт хүрч мандах хэмжээндээ мандсан болохоор чамлах юм гараагүй. Харин надад магтаал бялууртал ирсэн. Тэр нь надад маш худлаа санагддаг байсан. Би тэрэнд нь итгээд “Би болчихлоо шүү. Алдаршчихлаа шүү” гэж хэзээ ч бодож байгаагүй (инээв). Тэрэнд хууртаагүй.

Их сонин юм билээ. “Чингис хаан” хамтлагийн Д.Жаргалсайхан ахын дуулдаг “Чамайг юу ч өөрчлөөгүй” гэдэг дууны үг нь надад яг таараад байгаа юм шиг санагддаг ш дээ. Жагаа ахаас энэ дууны талаар асууя гэж боддог юм. Эзэн нь хэн юм бол оо.

-“…Чамайг юу ч өөрчлөөгүй яг л хэвээрээ

Санаа чинь ариун болоод тэр юм уу” гэдэг бил үү?

-…Бусдын хэтэвчтэй мөнгөнд чи шунаагүй

Бурхан ч хууртмаар өнгөнд чи автаагүй

Чамайг юу ч өөрчлөөгүй яг л хэвээрээ

Санаа чинь ариухан болоод тэр юм уу (дуулав). Энэ бол үнэхээр гайхалтай. Зүгээр л энэ бүхэн чинь эцэг эхээс заяасан ухаан л байхгүй юу. Би өөр юу хэлэх юм. Би оддын өвчин тусч л байсан. Гэхдээ бага, хөнгөхөн хэлбэрээр.

-Хөнгөхөн хэлбэрээр тусахад ямар шинж тэмдэг илэрдэг юм бэ дээ?

-Хүмүүс тэр хүнийг чинь ерөөсөө л илүүд үзээд эхэлдэг байхгүй юу. Зүгээр байлгахгүй. Өдөх нь өдөөд, муулах нь муулаад, бялдуучлах нэг нь бялдуучлаад л янзыг нь үзээд байхаар тэр хүн чинь занганд орсон юм шиг болчихно. Манайхан чинь уран бүтээлч хүнийг хаданд гаргаж дэвэргэчихээд сүүлд нь шууд унагачихдаг байхгүй юу. Олон уран бүтээлчийн амьдралын туршлагаас үүнийг харчихсан болохоор би өөрөө санаа зовсон л доо. Хэзээ нэгэн цагт би энэ тэнгэрээс бууна. Тийм учраас жаахан ухаантай байх хэрэгтэй гэж бодсон.

-“Гоолингоо” дууны тухай нэвтрүүлгийг үзэж байтал таныг уг дууг буруу дуулсан гэж ярихыг сонсоод “Ийм мундаг дуучин дууг буруу дуулна гэж байх уу даа” гэж гайхаж билээ?

-Уг нэвтрүүлэг дээр ардын жүжигчин, хөгжмийн зохиолч П.Хаянхярваа гуай намайг тэгж хэлсэн юм. Тэр хүний зөв шүү дээ. Буруу юм байхгүй. П.Хаянхярваа гуай “Гоолингоо” дууг Н.Норовбанзад, Д.Ичинхорлоо гуайн дуулснаар сонсч байсан болохоор өөр маягаар дуулчихлаа, буруу дуулчихлаа гэсэн байх. Миний хувьд “Гоолингоо” дууг хуулж дуулаагүй. Өөрийн хэв маягаар, шинэ хувилбараар дуулсан.

-“Гоолингоо” дууг дуулсан эмэгтэй жаргадаггүй гэдэг яриа бий. Тийм болохоор дуучид төдийлөн сонгож аваад байдаггүй юм билээ?

-Наадах чинь ёстой худлаа. Яагаад худлаа вэ гэхээр Н.Норовбанзад гуай чинь сайхан ханьтайгаа олон жил ханилаад мөнх бусыг үзсэн. Тэгэхээр тэр бол худлаа. Д.Ичинхорлоо гуай хань ижлээ алдаад дуулж байсан гэдэг. Тэр утгаараа гунигтай дуу учир хурим найранд дуулдаггүй гэцгээдэг. Д.Ичинхорлоо гуайг энэ дууг уяртал дуулахад маршал Х.Чойбалсангийн сэтгэл хөдөлж их өрөвдсөн гэдэг юм билээ. Тэгж ярьдаг. Хайртай хүнээ алдсан хүний гансрал, гунигийн дуу гэж ярьж байхыг л сонссон болохоос биш өөр юм сонсоогүй. Би энэ дууг сүүлд дуулахдаа хөгжмөөр нь хайртай хоёр хосыг диваажинд учирч байгаагаар төгсгөсөн юм.

-Дуучин Чойжоотой хамтран дуулсан “Хаврын ганц улиас” дууг тань залуус их сонсч байна?

-Сүүлийн үед миний дуунууд эргэн дуулагдаж байна. Яагаад би өмнө нь дуулсан дуунуудаа сэргээж дуулж байна вэ гэхээр чанартай, урт настай бүтээл гэдэг чинь энэ. Хямдхан юмаар хямд юм хийхээр урт насалдаггүй. Тэгсхийгээд мартагддаг. Харин сэтгэлийн гүнээс гарсан жинхэнэ бүтээл эргэн сэргэж, дуулагддаг нь сайхан. Нэг үгээр миний өмнө нь дуулж байсан дуунууд бриллиант болж эхэлж байна. Миний ч гэлтгүй манай рок, попын мундаг хүмүүсийн сайн бүтээл цагийн эрхээр дахин сэргэж гарч ирж байгаа юм. “Хаврын ганц улиас” дуу намайг Монголын хорин настнуудын хүрээлэлд оруулж өгсөн бүтээл болсон шүү.

Д.ГАНСАРУУЛ

ГЭРЭЛ ЗУРГИЙГ Ц.МЯГМАРСҮРЭН

Төв аймгийн Алтанбулаг сумын нутаг дэвсгэр Зэвсэгт хүчний сургалтын нэгдсэн төвийн Очиртолгой гэх газарт гранат дэлбэрч Зэвсэгт хүчний 350 дугаар ангийн цэргийн хоёр алба хаагч амь насаа алдаж, найман цэрэг хүнд, хөнгөн гэмтэл авсан хэрэг уржигдар гарсан билээ. 350 дугаар ангийнхан батлагдсан сургалтын төлөвлөгөөний дагуу байлдааны буудлагатай тактикийн хээрийн сургуулийн бэлтгэл ажлыг хангаж байх үед байлдааны гар гранат дэлбэрсэн юм. Дэлбэрэлтийн талаар өчигдөр Зэвсэгт хүчний жанжин штабаас мэдээлэл хийлээ. Мэдээллийг Зэвсэгт хүчний жанжин штабын орлогч дарга, хошууч генерал Ж.Бадамбазар, Цэргийн төв эмнэлгийн эмчилгээ эрхэлсэн орлогч дарга, дэд хурандаа Т.Сүхбаатар болон Зэвсэгт хүчний жанжин штабын ажиллагааны удирдлагын орлогч дарга н.Дашзэвэг нар өгсөн юм. ЗХЖШ-ын орлогч дарга, хошууч генерал Б.Бадамбазар “2017 оны дөрөвдүгээр сарын 11-ний өдөр болсон ослын талаар мэдээлэл танилцуулах гэж байна. Ослын талаарх мэдээллийг 17: 40 цагт авсан. ЗХЖШ-ын 350 дугаар ангид төлөвлөгөөний дагуу хээрийн сургуулилтын үеэр гранат дэлбэрч хоёр цэрэг нас барж, найман цэрэг шархадсан харамсалтай хэрэг гарлаа. Үүнтэй холбоотойгоор 350 дугаар ангийн Б.Мөнгөншагай, ахлагч Б.Ариунболд нарын ар гэр, төрөл төрөгсдөд зэвсэгт хүчний бие бүрэлдэхүүний өмнөөс эмгэнэл илэрхийлж байна. Хууль хяналтын байгууллагуудаар ослын шалтгааныг тодруулахаар шалгуулж байна. Батлан хамгаалахын яам, ЗХЖШ-аас ажлын хэсэг томилогдсон. Эхний ажлын хэсэг нь Таван толгойд очиж ослын шалтгааныг тогтоох үүрэгтэй. Хоёр дахь ажлын хэсэг шархадсан найман цэргийн албан хаагчийг Улаанбаатар хот руу татан гаргах, тэдгээрт эмнэлгийн үзлэг үйлчилгээ хийлгүүлэх үүрэг гүйцэтгэж байгаа. Шархадсан найман цэргийг Цэргийн төв штабт авчирч шаардлагатай эмчилгээг хийж байна. Батлан хамгаалах яам, Зэвсэгт хүчний жанжин штабаас өчигдрөөс хойш шархадсан албан хаагчдын гэр бүлийхэнтэй холбоо тогтоож ажиллаж байна. Өчигдөр шөнө тухайн газарт ажиллаж байсан зарим цэргийн албан хаагчаас цагдаагийн байгууллага мэдүүлэг авсан. Гурван цэргийн албан хаагчийг сэтгэл зүйн шоконд орсон байж болзошгүй гэж үзэн хяналт, шинжилгээнд оруулсан. Тэр гурван цэргийн биеийн байдал сайн байгаа. Амь эрсэдсэн алба хаагч Б.Мөнгөншагай нь 30 настай. Эхнэр хүүхдийн хамт амьдардаг байсан. Өмнөд Судан, Афганистанд үүрэг гүйцэтгэж байсан чадварлаг албан хаагч. Б.Ариунболдын хувьд Баян-Өлгийн аймагт төрсөн 24 настай. Эхнэр хүүхдийн хамт амьдардаг байсан. Өмнөд Суданд мөн үүрэг гүйцэтгэсэн. Шархадсан найман алба хаагч 22-28 настай. Бэлтгэлийг амь эрсэдсэн алба хаагч Б.Мөнгөншагай ахалж байсан” гэлээ.

Т.СҮХБААТАР: НАС БАРСАН ХОЁР АЛБА ХААГЧИЙГ АВРАХ ЯМАР Ч БОЛОМЖГҮЙБАЙСАН

Цэргийн төв эмнэлгийн эмчилгээ эрхэлсэн орлогч дарга, дэд хурандаа Т.Сүхбаатар “Биднийг очиход тэсрэлтийн улмаас галын биет буюу гранатын хэсгүүд гарын сарвуу, гуя, шилбэнд нэвчиж орсон тул цэргүүд цус алдалтын байдалтай байсан. Хагалгаанд орсон хоёр цэргийн биеийн байдал хэвийн байна. Хоёулаа ухаан орсон. Ямар нэг дэмжлэг эмчилгээ шаардлагагүй гэсэн. Байлдааны сургуулилтын үеэр эмч, сувилагч гээд таван хүний бүрэлдэхүүнтэй баг ажиллаж байсан. Тэд шархадсан цэргүүдэд газар дээр нь яаралтай тусламж үзүүлсэн. Харамсалтайгаар амь насаа алдсан хоёр алба хаагчийн амь насыг аврах боломж байгаагүй” гэв.

“НАС БАРСАН АЛБА ХААГЧИЙН АР ГЭРИЙНХЭНД ҮНДСЭН ЦАЛИНГИЙН АРВАН ЖИЛТЭЙ ТЭНЦЭХ ХЭМЖЭЭНИЙ МӨНГӨН ТЭТГЭМЖ ОЛГОНО”

Дэлбэрэлт болж хоёр алба хаагч амь насаа алдсан хэргийн талаарх мэдээллийн үеэр Зэвсэгт хүчний жанжин штабын орлогч дарга, хошууч генерал Ж.Бадамбазар, Цэргийн төв эмнэлгийн эмчилгээ эрхэлсэн орлогч дарга, дэд хурандаа Т.Сүхбаатар болон Зэвсэгт хүчний жанжин штабын ажиллагааны удирдлагын орлогч дарга н.Дашзэвэг нараас сэтгүүлчид сонирхсон асуултдаа хариулт авсан юм.

---

-Бэлтгэл сургуулилтын үед байлдааны галт зэвсгийг хэрэглэж болдог юм уу. Осол гарсан шалтгаанаар Таван толгой сургалтын баазын үйл ажиллагааг түр зогсоосон гэсэн үү?

-Сургалт бэлтгэлийн хоёр үе шат бий. Хээрийн сургалт дээр байлдааны сум зэвсэг хэрэглэж болно гээд заасан байгаа. Сургуулилт дүрэм журмынхаа дагуу явагдсан гэж үзэж байгаа. Осолтой холбоотойгоор сургалтын баазын үйл ажиллагааг зогсоосон. Цаашид бусад ангиар явж хяналт шалгалт хийнэ. Тухайн бэлтгэлийг амь эрсэдсэн алба хаагч Б.Мөнгөншагай өөрөө ахалж, удирдан явуулж байсан юм. Хээрийн сургуулилтын үеэр гранат шидэх бэлтгэлээ хангах үед дэлбэрэлт болсон.

-Урьдчилсан байдлаар ослын шалтгаан нөхцөлийг тодруулсан юм болов уу?

-Төв аймгийн цагдаагийн хэлтэс болон хууль хяналтын байгууллагаас шалгаж байна. Үнэхээр гранатыг өөрсдөө алдсан уу, эсвэл хөндлөнгийн хүн оролцсон уу, гранат шаардлага хангахааргүй байсан уу гэдгийг хуулийн байгууллага тогтооно.

-Цэргүүд улсын аварга шалгаруулах марш тактикийн тэмцээнд бэлтгэж байсан гэх мэдээлэл гараад байна лээ. энэ талаар тодруулахгүй юу?

-Энэ бол ташаа мэдээлэл. Марш тактикийн тэмцээн тавдугаар сарын дунд үеэс зохион байгуулагдах бөгөөд бэлтгэлд энэ сарын сүүлчээр гарах байсан юм. Энэ бэлтгэлээр байлдааны сум, галт зэвсгийг хэрэглүүлдэггүй.

-Амиа алдсан болон шархадсан цэргүүдийн ар гэрт ямар мөнгөн тэтгэмж, тусламж дэмжлэг үзүүлэхээр шийдвэрлэсэн байгаа вэ?

-Тодорхой дэмжлэгүүдийг үзүүлж байна. Цагдаагийн байгууллага, Эрүүл мэндийн яам дэмжлэг туслалцаа үзүүлэхэд хамтран ажиллаж байгаа. Нас барсан алба хаагчийн ар гэрийнхэнд үндсэн цалингийн арван жилтэй тэнцэх хэмжээний мөнгөн тэтгэмжийг олгоно хэмээн Цэргийн алба хаагчийн тухай хуульд тодорхой зааж өгсөн байгаа. Үүнийхээ дагуу мөнгөн тэтгэмж олгохоор болсон. Түүнээс гадна гэр бүлийн хүн нь хөдөлмөрийн чадваргүй бол тэжээгчээ алдсаны тэтгэвэр олгох хуулийн заалт байгаа.

-Цагдаагийн ерөнхий газраас өгч байгаа мэдээллээр 11 алба хаагч шархадсан гэсэн мэдээлэл байсан. танайхаас болохоор найм гээд зөрүүтэй мэдээлээд байх юм?

-Бэлтгэлийн үед 25 алба хаагч байсан. Тэндээс хоёр нь амь эрсдэж, найм нь шархадсан бол гурван цэргийн алба хаагч шоконд орсон байсан. Тиймээс тэр гурвыг эмнэлгийн хяналтын үзлэгт оруулсан юм.

-Цэргийн хоёр алба хаагч харамсалтайгаар амь насаа алдсан хэрэгт Батлан хамгаалахын сайд хариуцлага хүлээхгүй юү?

-Хууль хяналтын байгууллага ослын шалтгааныг тогтоовол бид хариуцлагаа шууд хүлээнэ. Холбогдох албан тушаалтнууд Зэвсэгт хүчний жанжин штабын удирдлагын бүрэлдэхүүн тухайн анги буруутай юу гэдгийг тогтоогоод шат шатандаа хариуцлага хүлээх байх. Хариуцлагын тогтолцоо зэвсэгт хүчинд маш тодорхой байгаа. Хуулиараа ч тэр, цэргийн нийтлэг дүрмээрээ ч тэр тодорхой заачихсан. Хэрэв цэргийн алба хаагч гэмт хэргийн шинж чанартай зүйл үйлдсэн бол эрүүгийн хэрэг үүсгэн шалгадаг. Одоогоор ослын шалтгаан юу байсныг бид хэлж мэдэхгүй. Тиймээс цагдаагийн байгууллага эцэслэн тогтооно гэв.

БХЯ, ЗХЖШ-ЫН ДАРГА НАР БҮГД ХАРИУЦЛАГААС МУЛТАРЧ ҮЛДЭХ ҮҮ

Тайван цагт хоёр цэргийн алба хаагч харамсалтайгаар амь насаа алдаж, найман цэрэг хүнд, хөнгөн бэртэл гэмтэл авсан. Осол юунаас болж гарсан бэ гэдгийг одоогоор эцэслэн тогтоож чадаагүй байна. Энэ хэрэгт Батлан хамгаалахын сайд хариуцлага хүлээхгүй юү гэсэн асуултад Зэвсэгт хүчний жанжин штабынхан хариулахаас татгалзаж, тодорхой хариулт хэлсэнгүй. Мөн албаны эх сурвалжуудаас авсан мэдээллээр Батлан хамгаалахын сайдаасаа эхлээд удирдах албан тушаалтнууд, Зэвсэгт хүчний жанжин штабын удирдлага бүгд хариуцлагааас мултарч ард нь үлдэх гэж тус бүртээ хичээж арга зам хайж эхлээд байгаа гэдгийг онцлон хэлж байна лээ. Сүүлийн үед Батлан хамгаалахын сайд Б.Бат-Эрдэнэ олон нийтэд нэр хүндээ өсгөхийн тулд янз бүрийн пиар хийх болсон. Улстөрчдийн дунд явуулсан судалгаагаар сайдын рейтинг өндөр гарсан. Хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр Монголын ард түмэн Б.Бат-Эрдэнэ сайдыг Ерөнхийлөгч болох хамгийн боломжит хувилбар хэмээн үзэж байна гэх мэдээлэл ар араасаа цувран гарч буй. Тэгвэл 350 дугаар ангийн алба хаагчид амь насаа алдсан хэргийг Батлан хамгаалахын сайд Б.Бат-Эрдэнийн нэр хүндийг унагаж хорлох зорилгоор зохион байгуулсныг үгүйсгэх боломжгүй гэж улс төр судлаачид үзэж байна лээ. Яагаад ингэж үзэж байна вэ гэхээр монголчууд төр нийгмийн зүтгэлтэн С.Зориг агсны амь насыг хөнөөсөн хэргээс цөөн хүн амтай жижиг оронд өндөр албан тушаалд үлдэж, хууль бусаар их хэмжээний мөнгө угаах, албан тушаалд очуулахгүйн тулд юу ч хийж болдог юм байна гэдгийг маш тодорхой харсан. С.Зориг агсны амь насыг хөнөөсөн хэрэг илрэхээс өмнө иргэд “Монгол хүн арай ч ийм зүйл хийхгүй байлгүй дээ” хэмээн бодож, итгэдэг байсан. Гэвч энэ итгэл С.Зориг агсны амь насыг онц хэрцгийгээр хөнөөсөн хэрэг илэрснээс хойш алдарсан гэж хэлж болно. Тэгэхээр бас олны үг оргүй биш ч байж мэдэхээр байгаа юм.

Цэргүүдийг бөөнөөрөө зогсч байх үед ахлагч Б.Ариунболд гранатын хөшүүргийг дарж чагтыг нь мулталсан үедээ газарт алдсанаас болж дэлбэрсэн байж магадгүй гэнэ.

Юунаас болж Таван толгойн сургалтын баазад дэлбэрэлт болсон талаар Төв аймгийн цагдаагийн хэлтэс, Мөрдөн байцаах газрын Онц хүнд гэмт хэрэгтэй тэмцэх хэлтсийн алба хаагчид хэргийг шалгаж байна. Өчигдрийн Засгийн газрын ээлжит хуралдаан дээр ч үүнийг ярилцжээ. Батлан хамгаалахын сайд Б.Бат-Эрдэнэ өчигдөр ослын талаар танилцуулж, Зэвсэгт хүчний жанжин штабын орлогч дарга, хошууч генерал Ж.Бадамбазар асуултад хариулсан байна. Ерөнхий сайд Ж.Эрдэнэбат амь үрэгдсэн цэргийн албан хаагчдын ар гэрт эмгэнэл илэрхийлж, тэдний болон шархадсан цэргийн алба хаагчдын ар гэрт шаардлагатай тусламж, дэмжлэг үзүүлэх, ослын дүгнэлтийг яаралтай гаргахад шаардлагатай мэдээллээр хангах, дүгнэлтийг үндэслэн хариуцлага тооцох зэргээр шуурхай ажиллахыг үүрэг болгов. Харин Цагдаа нар дэлбэрэлт болох үед байсан цэргүүдээс мэдүүлэг авч эхэлжээ. Хэргийн талаар албаны эх сурвалжаас авсан мэдээллээр цэргүүд “Зэвсэгт хүчний 350 дугаар ангийн Зэвсгийн офицер ахмад Б.Мөнгөншагай, тус ангийн гранатомётчин ахлагч Б.Ариунболд нар 25 цэргийн хамт хээрийн сургуулилт хийсэн. Цэргүүдэд гар гранат хэрхэн дэлбэрдэг талаар сургалт зохион байгуулж байсан. Бидэнд Ф1 гранатыг хэрхэн дэлбэлэх талаар сургалт хийсэн. Бүх цэрэгт ахмад Б.Мөнгөншагай зааварчилгаа өгч, нарийвчилсан сургалт хийсэн. Дэлбэрэлт болсон шалтгаан нь ахлагч Б.Ариунболд алдаа гаргасан. Ф-1 гранат цэргүүдэд үзүүлж байгаад буруу татсан. Ахмад Б.Мөнгөншагай “Чи бурууг нь татчихлаа ш дээ” гээд яваад очсон. Харин ахлагч Б.Ариунболд сандарснаасаа болж гранатаа газарт унагачихсан. Тэгээд дэлбэрсэн” хэмээн мэдүүлэг өгчээ. Цэргүүдийн сургалтад ашиглаж байсан гранат нь давшилтын биш хориглолтын үед нуувчнаас шидэх ёстой гранат аж.

Батлан хамгаалахын их сургуулийн багш нарын хэлж буйгаар дэлбэрэлт болсон шалтгаан нь “Гранат дэлбэлэх хээрийн сургуулилтын үед аюулгүйн ажиллагааг маш сайтар баримтлах ёстой. Бүх хүнийг тарааж нуувчинд байрлуулж байгаад дэлбэлэх ёстой байдаг. Энэ аюулгүй ажиллагаа алдагдсанаас болж олон хүн нэг дор бэртэж гэмтсэн бололтой. Гранат Ф-1 нь дараахь үзүүлэлт шинжүүдтэй. Нийт жин 600 грамм, шидэх зай 50-60 метр, гэмтэл авах гранат дэлбэрэх радиус нь 250 метр газрыг хамардаг. Аюулгүйн зай 280 метр байдаг. Тэслэгчийг авснаас хойш 2.7-4.2 секундын хооронд дэлбэрдэг. Гранатын гаргах тоо 300 ширхэг хэлтэрхий гаргадаг. Бидний таамаглаж байгаагаар цэргүүд бөөндөө зогсч байсан. Гэтэл хэн нэг нь гранатын гал цохигч буюу хөшүүргийг татаад чагтыг нь мулталчихсан. Ингээд сандраад газарт унагаснаас болоод гранат дэлбэрсэн байх. Хэрэв гранатын хөшүүргийг татаж чагтыг нь мулталсан байлаа ч гэсэн гартаа барьж байсан бол дэлбэрэлт болохгүй байсан. Ф-1 гранатын хөшүүргийг нь татаад чагтыг нь мулталж 50-60 метрт шидэхэд агаарт огт дэлбэрэхгүйгээр бүтээгдсэн байдаг. Харин газарт буугаад хоёр секундын дотор дэлбэрдэг юм” хэмээн ярьсан юм.