Month: December 2016

УИХ-ын гишүүн, УИХ-ын дэд дарга Я.Санжмятавтай ярилцлаа.

---

-Ардчилсан намын зургадугаар Их хурал болоод өнгөрлөө. Намын хурал нэлээд ширүүхэн болж өнгөрсөн ч таныг хурлын төгсгөлд гал унтраасан гэдэг зүйл яригдаад байгаа. Намынхаа хурлын талаар өөрийн бодлоо хуваалцахгүй юу?

-Ардчилсан нам ажин түжинтэй, яриа хөөрөөтэй бүх зүйлээ хэлэлцдэг. Тийм л хурал болж өнгөрлөө. Бодлогын хувьд том бодлого дэвшүүлсэн тул үүнийг хоёр өдөр хуралдаад шийдчихдэггүй юм байна гэдгийг мэдэрсэн. Намын дүрмийн шинэчлэлийг намын гишүүдийнхээ саналыг авч, хэлэлцүүлэг явуулж байж Монголын төрд, Монголын ард түмэнд хэрэгтэй зөв бодлого гарах юм байна гэж үзсэн. Тэр утгаараа манай нам хурлаа хаагаад дараагийн Их хурлаараа үргэлжлүүлэхээр болсон. Хурлын үеэр янз бүрийн яриа гарсан. Хурлын наана, цаана, зөвтэй, буруутай олон зүйл яригдсан. Ардчилсан нам бол том нам. Энэ бодлогыг хуралд ирсэн 1210 хүнээр хэлэлцүүлчихээр ард нь байгаа хүмүүс шинэ содон, алсын бодлогын зүйлд санаа оноогоо тусгалгүй өнгөрчих гээд байсан тул та бүхэн хурлынхаа асуудлыг орон нутагтаа очиж хэлэлцүүлээд эргэн хуралд ирэхдээ яривал яасан юм гэдэг санал гаргасныг маань манай намынхан дэмжсэн. Ерөнхийдөө хайрцагласан, фракцын зарчмаар явчихлаа гэдэг яриа гарсан. Үүнийг ардчиллын төлөө 10, 20 жил зүтгэсэн намын жирийн гишүүд хийдэггүй. Фракцын толгойлогчид хийдэг гэдгийг ч мөн хэлсэн. Энэ хурлыг авч гарах, гарахгүйг та нар л шийднэ. Учир нь та нар ар ардаа 10 хүнтэй. Тэр хүмүүс чинь ардаа таван хүнтэй, ийм байдлаар явахаа боль. Ардчилсан намыг чөлөөтэй, бодлогын нам болгож явуулахын төлөө анхаарлаа хандуулах ёстой гэсэн юм. Тэгсэн ч болиогүй. Энэ Их хурлыг нэг тийм сайхан задгай чөлөөтэй хурал болчихсон гэж би хэлэхгүй. Захиалгатай ярианууд байнга гарсан. Ийм л хурал болсон. Ер нь нам бол нам, бодлого бол бодлого байх ёстой. Ардчилсан намын хурлын зорилго дүрмээ батлах, намын даргын сунгаа хийх. Энэ бүхэнд дэлхийн түвшний олон хэмжээс байдаг. Тэр хэмжээсүүдийн аль хэсэгт Монголын төр явах юм гэдэг хэмжээг заах нам нь Ардчилсан нам юм бол хэлсэндээ хүрэхийн тулд жирийн гишүүддээ ойлгуулах хэрэгтэй. Тиймээс намын даргын сунгаагаа хийчих. Намын дарга нь дүрмээ дахиад оруулж ир, энэ сонгууль зөв шударга явагдах ёстой гэсэн юм.

-Гэхдээ л хэцүү харагдах юм байна шүү дээ?

-Манай намынхан дотроо хагаралдаж, түжигнэлддэг цаг огт биш. Тэрнийх, энэнийх хэмээн талцдаг байдлыг манай нутгийн өвөлжөөндөө байгаа Дорж гуай, Бат гуай, Цэмбэл гуай бүгд мэднэ. Тийм болохоор үнэнээ л хэлсэн нь зөв. Намын үзэл баримтлал, итгэл үнэмшил, ардчилсан үзлийн амин сүнсийг тээгчид нь орон нутагт, нийслэлийн хороод, айлын хашаанд байдаг юм.

-Та намынхаа Их хуралд шүүмжлэлтэй хандаж байгаа юм байна. Хэдэн фракцын дарга нар нь зохион байгуулалттай орсон гэж ярилаа. Ингэхэд та чинь өөрөө “Алтангадас” гэж бүр том фракцын дарга биз дээ. Ингэхээр та өөрөө оролцоод явсан л юм байна ш дээ?

-“Алтангадас” гэж нэг их цүдийсэн гэдэс энэ тэр гээд юм яригдсан шүү. “Алтангадас”-ын явж ирсэн түүх дунд тийм зүйл байсныг би үгүйсгэхгүй. Тийм зүйл байгаа болоод тэр нь илүүдсэн болохоор тэгж ярьсан байх. Гэхдээ “Алтангадас” фракц бодлогыг тээж явсан гол тээгч нь юм шүү дээ.

-Ямар бодлого…?

-Монгол Улсын хөгжлийн төлөөх бодлого. Ардчилсан намыг зөв байлгах бодлогыг хэлээд байна. Магадгүй намайг “Алтангадас” фракцын дарга болсны дараа энэ бодлого алдагдсан. Энэ миний буруу байх. Н.Алтанхуяг даргыг Ерөнхий сайд байхад Г.Батхүү, Ч.Сайханбилэг, С.Баярцогт бид хэд Ерөнхий сайдын уулзалтын өрөөнд яриад сууж байтал “Энэ “Алтангадас” фракцыг Мятав даргадаа даатгая” хэмээн манай Сайханаа, Баярцогтоос эхлээд бүгд л тэгсэн. Тэгэхээр нь “Би авахгүй. Энэ хүмүүст өг” гэтэл Г.Батхүүгээс эхлээд “Яагаад авдаггүй юм. Та л энэ үед авч яв” гэсэн. Дараа нь Н.Алтанхуяг дарга “Бид чамайг гэж байгаа юм. Чи ав” гэсэн. Яахав ээ, “Алтангадас”-ыг хүчгүйдүүлэх үед үүрэг хүлээх хүн нь би байсан юм байгаа биз.

Яг тэр үед намайг “Алтангадас”-ын дарга бол гэсэн хүмүүс надад даргаа өгчихөөд бүгд фракцаасаа гараад явчихсан. Уг нь “Би дарга болчихлоо гэхэд нэг санаатай байх уу” гэхэд бүгд “Тэгэлгүй яахав. Ингээд явчихна” гэцгээж байлаа. Би бол дарга шиг дарга байдаг. Би хариуцсан бол хариуцсан шиг хариуцдаг. Харин хамжлагат ёсны дарга хэзээ ч байгаагүй. Гэтэл төд удалгүй л “МоАН санаачилга” гэж байгуулаад өнөө Н.Алтанхуягийгаа “нухаад” эхэлсэн. Бүр бөөрийг нь гаргачихсан. Н.Алтанхуяг дарга ч нөгөөдүүлдээ яасан их итгэдэг байсан юм. Өнөө хэд нь ч яасан хүн чанаргүй юм. “Та л аваад явбал таны үгэнд орцгооно” гэж байсан хүмүүс юун үгэнд орох болоод явцгаасан. Надад хаячихаад л явцгаачихна гэж бодсон юм байгаа биз. Ам нээвэл уушги нээ гэдэг дээ. Энэ бүхнийг би шулуухан хэлчихье. “Алтангадас” гэдэг фракцаас зугтах тухай асуудал тэр үед яригдсан юм байна гэж одоо бодогддог юм. Гэхдээ би өр нэхнэ.

-Хэнээс ямар өр нэхэх юм бэ?

-Ч.Сайханбилэг, С.Баярцогт, Г.Батхүүгээс хэзээ ч хүн бай. Үеийн үед хүн бай. Хүн байж чадахгүй бол хойч үеэс чинь чамайг нэхнэ шүү гэх гээд байгаа юм. Би нэг их гавьяатайдаа “Алтангадас”-ын дарга болчихсон юм биш. Мятав муу байсан, Мятав улс төр хийсэн гэж байгаа бол надтай ярь. Надад фракцын даргаа өгөөд зугтчихсан хүмүүсээс хэзээ нэгэн цагт энэ бүхнийг асууна.

-Та “Алтангадас”-т Н.Алтанхуяг, Р.Гончигдорж хоёроос өөр хүн үлдсэнгүй гээд өмнө нь ярьж байсан…

-Тэр чинь хууччуулаас байхгүй юу.

-Р.Гончигдорж дарга байгаа юу. Бас л МоАН-д орчихсон гэж яриад байх юм байна лээ?

-Мэдэхгүй юм. Хашир хүн янз бүрийн зүйлд орж гараад байхгүй байлгүй дээ.

Ерөнхийдөө Н.Алтанхуяг дарга гээд л байгаа юм. Засгийн газрынх нь үеийн бүх протоколыг үзээрэй. Намайг байнга шүүмжилж байсан. Би эр хүн. “Алтангадас”-ын хүн болохоороо Н.Алтанхуяг даргыг дэмжээд байгаа ч юм биш. Туг барьж байхад нь тойрч гүйчихээд тугал хариулаад явж байх үед нь зайгаа бариад явдаг хүмүүст үнэндээ дур гутдаг. Энэ миний араншин.

-Ойр тойрны хүн гэвэл та л байгаа байх…

-Би “Алтангадас”-ын дарга юм чинь ажлаа л хийнэ. Төрд байгаа хүмүүсийг жаахан дээшээ явахаар нь вакумжуулдаг, хараагүй болгодог. Н.Алтанхуяг дарга тэр замаар явчихсан. Тойрсон хүмүүс нь бүгд зугтсан. Өөрийг нь төхөөрөх зүйлийг бүгдээрээ хийсэн. Монгол төрийн төлөө зүтгэсэн, төрийн сайдынх нь хувьд Н.Алтанхуяг даргыг хүндэлдэг юм. Ч.Сайханбилэгийг Ерөнхий сайд болоход нь би гаж юм яриагүй. Сайханбилэг, Гончигдорж дарга бид гурав сууж байгаад ярьсан юм байдаг. Сайханбилэгийн зүгээс “Та Хөдөлмөрийн сайдаа өгөөд Засгийн газрын хэрэг эрхлэх газрын даргаар ажилла. Би шийдсэн байгаа. Та татгалзаж болохгүй шүү” гэж ярьсан. Харин эцсийн мөчид асуудлыг өөрөөр шийдсэн. Одоо үүнийг яриад, мэрээд яадаг юм. Ер нь ямар ч хүн төрийн өндөр албанд өгсөх тусмаа тойрсон хүмүүсийнхээ вакумд ордог. Хэнд ч тохиолдож болох зүйл. Хүн гэдэг чинь дэргэдээ байгаа хүмүүсийн л үгэнд ордог юм билээ. Нэг битүү өрөөнд презентаци сонсоод махаа зулгаагаад сууж байдаг юм шүү дээ. Энэ хүмүүс хийхийн төлөөх агуу их зүтгэл байлаа ч тэгээд “суучихдаг”. Өөрт нь очдог мэдээллүүдийг би мэдээлэл гэж хэлэхгүй. Хамгийн ойр байгаа болон өрөөнд нь хамгийн олон орж байгаа хүмүүсийн үгийг үнэн гэж итгэж болохгүй. Одоо Элбэгээ дарга энэрэл хүндлэл дунд вакумтай байгаа. Би эр хүмүүстэй л нөхөрлөдөг, нөхөрлөж ч ирсэн. Элбэгээ даргыг албаа өгөөд, сайхан уужирсан хойно нь эр хүн шиг очиж нөхөрлөнө.

-Сүүлийн үед намын даргын сунгаа ид яригдаж байна. Таныг Ардчилсан намын даргад нэр дэвшиж магадгүй гэж, зарим хэвлэл бүр нэр дэвшинэ гээд бичээд эхэллээ. Та намын даргад нэр дэвших үү. Нэг их тойруулж дүлээд байлгүй шулуухан хэлчих?

-Намайг намын даргад өрсөлдөөч гэсэн янз бүрийн хүмүүс бий. Би чинь одоо өнөөдрийн байдлаар Ардчилсан намынхнаас хамгийн өндөр албан тушаалд очсон хүн.

-УИХ-ын дэд даргыг хэлээд байна уу?

-Яг тийм. УИХ-ын дэд дарга гэсэн энэ том албан тушаалд ирчихээд “Би намын дарга болно оо” гээд зүтгэх сэтгэл алга. Манай намд тодорхой хугацаанд “чанагдсан” хүмүүс намыг авч явах ёстой. УИХ-ын дэд дарга болчихоод “Намын дарга болъё” гэсэн сэтгэл надад байхгүй. Би чинь жирийн ардын хүүхэд төр түшилцэж, УИХ-ын дэд дарга боллоо. Одоо хазаараа татах ёстой. Манай хөдөөнийхөн “Ганц дээлт барилдаанч, ганц морьт уралдаанч” хэмээн ярьдаг. Миний хувьд улс төрийн өндөр албан тушаалд байгаа хүний хувьд барилдаанаа цөөлөх хэрэгтэй. Нэг, хоёр барилдаанд орно. Гэхдээ хаана, хэзээ вэ гэдгээ би өөрөө шийднэ. Тэгэхгүйгээр миний өмнөөс “Мятав намын даргад өрсөлдөнө” энэ тэр гэж яриад байхаар гайхах юм. Ингэж худлаа дэвэргээд хэрэггүй. Миний журмын нөхөд өрсөлдөх ёстой. Бүх зүйл дээр би очих ёстой гэж улайран дайрч болохгүй. Эсвэл би бүгдийг нь авна гэж байгаад үхэж болохгүй. Энэ удаа миний хувьд хүрэх албан тушаалдаа хүрчихээд байна.

Одоо харин намын даргад өрсөлдөж байгаа хүмүүс зөв шударга, намаа хагалчилгүй яваасай, намын даргад өрсөлдсөн хүмүүс ялсан хүнээ дагаад бүжиглээсэй л гэж хүсч байна даа. Тиймээс Санжмятав энэ удаагийн намын даргад өрсөлдөхгүй гэдгийг албан ёсоор хэлье. Надад өөр уралдаан байгаа. Ер нь бол би “гал тогоо”-ны л хүн. Энэ нь юу гэсэн үг вэ гэхээр над шиг намын генсек хийх хүн энэ намд байхгүй л гэсэн үг. Би ер нь намын гал тогооны ажлыг бүх шатанд их сайн хийж ирсэн хүн байгаа юм. Хуулиараа өнөөдрийн миний албан тушаал генсек хийх боломжгүй учраас намын дэд даргад л өрсөлдөх боломжтой. Хэн ч намын дарга болсон би хамтарч ажиллана. “Би намын дэд дарга болъё” гэж хэлнэ. Би тал улс төр хийе, тал “гал тогоо” хийе. Хэн ч намын дарга болсон, үүнийг би хэлнэ. Харин намайг тоохгүй бол болино биз.

-Тэгвэл хэн нэгнийг эртнээс дэмжиж байж намын дэд дарга болох ёстой юм биш үү?

-Би тийм шогийн юм хийхгүй. Манай намын өнөөдрийн дүрмээр дэд даргыг Их хурлаар сонгоно. Намын дарга нэр дэвшүүлэх байх. Миний хувьд заалнаас нэрээ дэвшүүлнэ. Надад өөрийгөө дэвшүүлэх эрх байгаа. Би намын дэд дарга болох чадамжтай хүн. Үүнийгээ ч хэлнэ.

-Би намын дарга болчихвол чамайг генсекээр, дэд даргаар ажиллуулна гэдэг зүйл яваад байгаа юм биш үү?

-Намайг санал болгохгүй бол заалнаас нэрээ дэвшүүлчихнэ. Намын дэд даргад яс үзнэ.

-Зарим хэвлэлээр “Я.Санжмятав намын дарга болох болоогүй” гээд улс төрд дөнгөж ороод буй залуустай харьцуулан бичиж байна л даа. Таныг уг нь МОХ-ноос эхлээд ардчиллын үйл хэрэгт анхнаасаа оролцсон гэж ойлгодог л доо?

-Лидер, зангараг гэдгийг хөмсгөө зангидаж, микрофоноор чанга дуугардаг, хэвлэлээр пиар хийдэг тийм хүн гэж ойлгож магадгүй. Би залуудаа ааштай байсан. Олон ч хүнийг гомдоосон. Сая гадаадад Элчин сайдаар томилогдсон М.Энхсайханд хатуу үг хэлж байснаас болоод сонгуульд дэвшүүлээгүй байх. Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдоржийг олон удаа цочоож ааштай үг хэлж байсан учраас магадгүй намайг дэмжсэн байх. Алийн болгон ааш аягийг нь тэвчихэв гээд намайг аашилж ч байсан байх. Төрийн золголт дээр л золгож байснаас гэрт нь очиж золгож байна гээд тал засч явсангүй. Ямар нэгэн байдлаар хэн нэгнээр “крандуулж” ирсэнгүй. Би даргын хүүхэд, харцын хүүхэд гэж ялгаж яваагүй.

Улс төр гэдэг тийм ч амар биш. Нэг өдөр гудамжинд эрх чөлөөтэй, нүүр бардам алхах орон зайтай амьдрах нь чухал. Ядаж “Энэ Мятав тэрнийг хорлосон” гэж хэлүүлмээргүй байна. Н.Алтанхуяг, Ц.Элбэгдорж, Н.Энхбаяр гээд нэг үеийнхэн байна. Улс төрийн хувьд харин би дунд үе. Дунд үеийнхэн нь овоо өсөөд улс төрийн алба хашаад ирэнгүүт нь авлигачаар нь дуудаад шоронд хийдэг байж болохгүй. Дараагийн үе тэгээд хаана төрөх юм. Шинэчлэл, ардчиллын төлөөх хөдөлгөөн ч гэдэг юм уу юм бий болгоод тэнд 20 гаруй хүн орчихсон байхыг хэлдэг юм уу. Монголын төрийн төлөө 20-30 жил зүтгэсэн хүмүүс бүтэн нүүрээ хараад явахын төлөө явах ёстой. Бид нэгдмэл л байх ёстой. Дээрээ ч, доороо ч, нам нь ч, засаг нь ч тэр нэгдмэл байх зайлшгүй шаардлагатай.

-Ардчилсан намын даргад өрсөлдөх хүмүүсээс 250 сая төгрөг авна гээд шуугиан дэгдлээ. Та ямар байр суурьтай байна вэ?

-Дэлхийн жишиг бол хэн энэ намыг авч явж чадах вэ гэдгийг харж байгаад гишүүд нь дэмждэг. Санал өгөх хүн мянган төгрөг хандивлаж болно. Үүнээс айх юм биш. 250 сая төгрөг өгч чадахгүй гээд суух хэрэггүй. Надад байгаа мөнгө нь энэ гээд үнэнээ хэлээд дэмжүүлээд мөнгөө босго. Харин өөрийг чинь дэмжиж хүн мөнгө өгөхгүй бол намын дарга болох найдвар алга гэж ойлго. Үнэхээр рейтинг өндөр байгаа бол хүмүүс 250 сая байтугайг хандивлах байлгүй. Өөр намын хүн ч дэмжиж болно. 250 сая төгрөг цуглахгүй бол миний хэмжээ энэ юм байна гээд зогсчих. Өөрийгөө хэмжих нэг хэмжүүр шүү. 250 сая төгрөг гээд сүртэй юм болгоод байх юм. Үнэндээ энэ чинь аймгуудыг тойрох машины түлш, сурталчилгааны материалын чинь зардал. Өмнө нь далд байсан зүйлийг манай нам ил болгож байгаа байхгүй юу. Далд эдийн засгийг ил болгож байгаа Ардчилсан намын шинэчлэлийн эхлэл юм шүү. Энэ мөнгийг эсэргүүцэж хэрэггүй.

-Та түрүүн “Ардчилсан намынхан дотроос өнөөдөр хамгийн өндөр албан тушаалд байгаа нь би” гэж хэлсэн. Гэтэл таныг бүлгийнхээ хэдэн гишүүдийг аваад явчих зангараг алга гэх юм. Энэ хэд чинь таны үгэнд орохгүй байгаа юм уу?

-Үгэнд орохгүй байгаа юм байхгүй ээ. Би үгэндээ оруулъя ч гэхгүй. Голдрилоороо юм нэгдвэл явдаг. Эрх баригчид 65 гишүүнийхээ 39-ийг цуглуулж чадахгүй байхад есөн хүнийг “Чи чадахгүй байна” гэж хэлэх эрх байхгүй. Тэр дундаа намын дарга, Ерөнхийлөгчийн сонгууль гээд улс төрийн шатлалууд байгаа тул би намынхаа хамгийн өндөр албан тушаалтай хүн гээд хүнд тоогдох гэж өрөөгөөрөө оруулж болохгүй л дээ. Өөрийгөө хамгийн өндөр албан тушаалд хүрсэн хүн гэж ойлгож байх тусмаа хүмүүсийг чөлөөтэй байлгах ёстой. Би аль нэгэн фракц гэдэг юм уу дэд дарга нь гээд бүх зүйлийг шийддэг байхаас ангид соёлыг түгээх ёстой.

Хэзээ, хаана, хэнд зангаргаа гаргах уу, хэнд юу хэлэх вэ гэдгээ би сайн мэднэ. Ардчилсан намыг хүнд байдалтай байх үед шат шатны сонгуульд үнэмлэхүй ялалт байгуулсан хүн би хэмээн орилохгүй байгаа нь намайг илтгэх байх. Өнөөдөр Ардчилсан намд эв дан, ойлголцол, зохицуулалт, арга зам, арчилгаа хэрэгтэй байна. Түүнээс биш бяртай нь бяргүйгээ нухдаг, би бүгдийг нь мэднэ гэдэгт ийм ойворгон зан байх ёсгүй.

-Та өнгөрөгч Их хурал, орон нутгийн сонгуулиар Завханд үнэмлэхүй ялалт байгуулахад гол үүрэгтэй оролцсон хүн. Сонголт ингэж эргэчихээд байхад намаа ялуулна гэдэг амаргүй байх?

-Айл гэр аавтай, ээжтэй байдаг шиг аль ч газар эзэнтэй байх ёстой. Манай аймгийн ялалт бүх шатандаа эзэнтэй байсных юм. Эхлээд хүн байх ёстой л доо. Тэр утгаараа нам харгалзахгүй саналаа өгсөн гэж боддог. Хүн дээшээ өгсөх тусмаа даруухан, намбатай, хор нь бага байх хэрэгтэй. Ард түмэн минь дэмжээд ингэж яваа шүү гэдгээ байнга бод. Ард түмэн, нутгаа гэсэн сэтгэлтэй байхад болно гэж боддог. Би тийм хүн. Намайг үхэхээр миний шарил дээр Ардчилсан намын туг мандуулж, хөшөөн дээр намын лого зурах юм уу. Тийм юм байхгүй. Тэр утгаараа нам гэж талцах хэрэггүй. Өнөөдөр Монголын улс төрд ойлголцол, эв нэгдэл үнэхээр хэрэгтэй байна. Үе удам дамжсан өшөө хорсол бий болчих вий дээ гэж үнэхээр санаа зовж байна. Би Хуягаа даргыг, Женког очиж уулзаад ойлголцоод явцгаагаачээ гэж олон удаа хэлсэн. Зөөлрүүлэхийг үнэхээр хичээдэг. Тэгээд л болдоггүй. Ганц манай нам ч биш улс төр, бизнесийн гээд Монголын нийгмийн бүх л салбарт улс орныхоо хөгжлийн төлөө зүтгэж байгаа хүн бүхэн эв зүйгээ ололцож, дэлхий хавтгай гэдгийг ямагт бодож, үүний төлөө оюун ухаанаа цацаж биш цуглуулж ажиллаж, амьдрах тийм л цаг үе ирээд байна гэж боддог. Бид зөв л байх ёстой. Тэгж байж л хойч үедээ бүтэн улс, бүтэн нэрээ үлдээнэ.

– ӨНӨӨГИЙН УЛСТӨРЧДИЙГ МООДНООС ГАРГАХАД СЭТГҮҮЛЧИД ЧУХАЛ ҮҮРЭГ ГҮЙЦЭТГЭНЭ-

“Ард” санхүүгийн нэгдлийн гүйцэтгэх захирал Ч.Ганхуягийг иргэд “ХАС”-ын гэдгээр нь мэднэ. Тэрээр “ХАС” банкийг үүсгэн байгуулагч боловч өнөөдөр жирийн хувьцаа эзэмшигч. Мөн МАН-ын Бага хурлын гишүүн, Ерөнхий сайд С.Батболдын Засгийн газарт жил гаруй хугацаанд Сангийн дэд сайдаар ажиллажээ.

---

-Өнөөгийн эдийн засгийг хэрхэн харж байна?

-Эдийн засаг жижигхэн. Өнөөгийнхөөс жижиг байсан. Гэхдээ жилийн 17 гаруй хувийн өсөлттэй байсан түүх бий. Энэ өсөлтөд нөлөөлсөн хүчин зүйлүүд байдаг ч бас муутгадаг хүчин зүйл байдаг. Жижигхэн эдийн засаг улс төрийн нөлөөнөөс болж амархан савладаг. Өөрөөр хэлбэл, улс төрийн тогтворгүй бодлогоос болж өнөөгийн эдийн засгийн хямрал үүссэн гэсэн үг. Манай бодлого тодорхой биш. Хэт их популизмтай байна. Би ардчилал, зах зээлийн эдийн засагт замнаж багагүй зүйл хийснийг үгүйсгээгүй. Гэхдээ л засах, төгөлдөршүүлэх зүйл их байна. Мэргэжлийн Засгийн газар байгуулна гэдгийг буруу ойлгож байгаа гэж боддог.

-Энэ бол танай намаас гаргасан хэллэг шүү дээ.

-Би аль нэгэн намыг буруутгах, зөвтгөх гээгүй.Мэргэжлийн Засгийн газар гэдэг бол технократ байх ёстой.

-Технократ гэдэг нь…

-ХАА-н мэргэжилтэй улстөрч ХААЯ-ыг удирдах биш. Улс төрөөс хол байсан ХАА-н мэргэжилтэнд улс төрийн мэдлийг шилжүүлэхийг хэлж байгаа юм.

-Өнөөгийн хямралын хэдэн хувь биднээс, хэдэн хувь нь гаднаас хамааралтайг тоогоор илэрхийлж болох уу?

-Би өөрийн баримталдаг философио хэлье. Монголчууд “Эзэн хичээвэл заяа хичээнэ” гэж ярьдаг. Аливаа асуудлыг болохгүй талаас нь харвал хэзээ ч бүтэхгүй. Болох талаас нь зүтгэвэл бүтдэг. Нүүрсний үнэ унасан шалтгааныг хямрал гэж хараад байдагтай би санал нийлдэггүй. Манай гол экспорт нүүрсний үнэ унасан ч, алтны үнэ унаагүй, зэсийн үнэ бага зэрэг унасан. Нөгөө талдаа бидний хамгийн их валют гадагшаа урсгадаг нефтийн үнэ маш их буурсан. Хувийн хэвшлийн 600-700 сая доллараар босгосон үйлдвэрт нүүрсээ угаагаад “Монгол нүүрс” брэнд гаргах боломж байж л байна. “АПУ” гэдэг үйлдвэрийг ад үзэхийн оронд төрөөс даалгавар өгөөд дэлхийд гарах брэнд хийж болно. Бид гадны өндөр үнэтэй брэнд архийг ууж л байна. Түүнтэй адил өөрийн архийг гадагш нь гаргаж валют олох аргыг хайхгүй л байна. Төрийн том хүлээн авалт дээр тэр архиа сурталчлаад “Манай архийг татвараас чөлөөлөхгүй юм гэхэд өөрийн зах зээлд нэвтрэхийг зөвшөөрөөч” гэж гуйх нь ичгүүртэй хэрэг биш. Энэ мэт валют олох олон жишээ байна. Би “Чоно эдийн засаг” гэдэг эдийн засгийн загвар яриад, улстөрчид эдийн засгаа солонгоруулах тухай ярьж олон жил боллоо.

-Яагаад хэрэгжихгүй байна?

-Үндэстэн даяараа нэгдэн зүтгэхгүй байна. Бид дотроо маргалдаж болно. Гадагшаа нэг цул байж л санаагаа хэрэгжүүлнэ. Зүгээр л идэж уух сэтгэлгээ нийгмийн хөгжлийг тушаад байна. Улстөрчид дэндүү увайгүй аашилж байна.

-Манай улсад зах зээлийн эдийн засгийн зарчим үйлчилж байна уу?

-Манай эдийн засагт төрийн оролцоо маш их байна. Төрийн зохицуулалт гэдгийг гажуудуулсан. Төр зах зээлийн зохицуулагч, шүүгч л байх ёстой. Хууль, журмыг гаргаад хэрэгжүүлэх л үүрэг хүлээнэ. Төр компани байгуулж иргэнтэйгээ арсалдаж болохгүй. Төр төмөр нүүртэй байдаг. Иргэнтэй өрсөлдөхөөр юу болох вэ. Төр стратегийн салбарыг хариуцаж болно. Уул уурхайг хэлээгүй шүү. Энэ салбар том учраас төр оролцоно гэж болохгүй. Уул уурхайг хувийн хэвшил авч явж чадаж байгаа бол түүнд төрийн оролцоо шаардлагагүй.

-Уул уурхайд төр оролцох нь буруу гэж үү?

-Хувийн хэвшил авч яваад байхад төрийн оролцоо ямар хэрэг байгаа юм. Төрийн ч бай, хувийн бай татвараа авна шүү дээ. Төр оролцоно гэдэг нь даргыг нь томилно гэсэн үг. Тэр эрх мэдэлтэй дарга нар компанийн даргыг тавьснаар авгай хүүхдээ чадах, чадахгүй албан тушаалд шахна. Хэрэгтэй, хэрэггүй бараа өндөр үнээр шахна. Эцэст нь ашигтай ажиллах боломжгүй болно. Төрийн ямар нэгэн компани ашиггүй ажиллаад хариуцлага хүлээсэн тохиолдол байна уу. Зөвхөн уул уурхай дээр яриагүй бусад олон салбарт энэ үзэгдэл газар авсан. Хямраад байгаа шалтгаан ердөө л энэ. Боловсрол, эрүүл мэнд, зам, эрчим хүч, хил хамгаалах асуудалд төр оролцож болно. Мөн нийтийн тээврийг хариуц.

-Төрийн автобус олигтой үйлчилгээ үзүүлж чадах уу?

-Одоо хувийнхан тийм сайн үйлчилгээ үзүүлж байгаа гэж бодохгүй байна. Намайг дэд сайд байхад 30 тэрбум төгрөг нийтийн тээвэрт өгдөг байсан. Одоо 50 болсон байх. Өнөөгийн явж байгаа автобуснууд ямар байдалтай байна. Тэгвэл төр нийтийн тээврийг мэдэлдээ аваад жил бүр өгдөг 50 тэрбум төгрөгөөрөө парк шинэчлэх бололцоо байсан. Иргэний хувьд би ингэж л боддог.

-1990 онд төрийн албан хаагчид ажлаа хаяад ганзагын наймаанд явж байсан. Өнөөдөр залуус намын гишүүн болж төрийн албанд орох гэж улайрч байна…

-Улстөрчдийн жолоогоо буруу мушгисны гай. Эрх мэдлийг хэт төвлөрүүлсний уршиг. Албан тушаал дээр очсон хэний ч амьдрал богино хугацаанд эрс дээшилж байхад хүн бүхэн тийшээ тэмүүлэх хүсэл төрнө.

-Төрийн албан хаагчийн цалин өндөр биш шүү дээ.

-Гарын үсэг, тендер шалгаруулалт, гадагшаа аялах боломж гээд албан тушаалтанд жирийн иргэнээс хавьгүй өндөр орлого олох боломж байгаа нь авлига хөгжиж эдийн засаг буурах хөрс үүсгэдэг. Энэ бол улстөрчдийн байгуулсан тогтолцооны гамшиг. Өнөөгийн улстөрчдийг моодноос гаргахад сэтгүүлчид чухал үүрэг гүйцэтгэнэ.

-Та тэдний нэг шүү дээ?

-Би тэдний нэг нь үнэн. Гэхдээ нэг хүн хийх бүтээх чадал хязгаарлагдмал. Хуучин тогтолцоонд дассан хэн ч дорвитой өөрчлөлтийг хүсдэггүй. Би хувийн хэвшил болон төрд ажиллаж үзсэн. С.Батболдын Засгийн газарт ажиллахдаа маш их юм сурсан, туршлагажсан.

-С.Батболдын Засгийн газарт дараагийн Засгийн газруудаас давуу тал байна уу?

-Энэ Засгийн газрын үед л МАН залуусаа маш зоригтой өндөр албан тушаалуудад тавьж эхэлсэн. Энэ уламжлал өнөөдөр ч хадгалагдаж байна. Энэ Засгийн газрын үед л Оюу толгой хөдөлсөн. Зарим хүмүүс бизнес хийх орчингүй болсон учраас улс төрд орсон гэж ярьдаг. Би улс төрд бизнесээ хөгжүүлэх, эсвэл хамгаалах гэж ороогүй.

-Ер нь шударгаар бизнес эрхлэх боломж байна уу?

-Намайг улс төрд ороход нийгэм нэлээд бужигнаантай байсан. Улс төр болохгүй байгаа дохио шүү дээ. Тухайн үед би гудамжны тэмцэл хийж үймээн самуунаар асуудлыг шийдэх нь буруу гэж үзсэн. Харин зохих замаар нь нийгмийн өөрчлөлтийг хийх нь зөв гэж үзсэн. Тэгээд л улс төрд орсон. Бизнесийн орчны хувьд ном журмаар нь явахад нэг их саад байхгүй.

-Та эрх баригч намын гишүүн шүү дээ.

-Би бизнесийг намгүй байхдаа эхэлсэн. Амжилтад хүрчихсэн хойноо улс төрд орсон. Мэдээж саад тотгор бий. Гэхдээ удаан ч гэсэн журмаар нь явахад шууд хориг тавиад байдаг юм байхгүй.

-Яагаад бизнесийн орчин, боломж байхад өнөөгийн залуус улс төр рүү зүтгээд байна?

-Миний бодлоор богино хугацаанд том мөнгө хийх сонирхолдоо хөтлөгдөөд улс төр лүү улайраад байна.

-Та бие дааж нэрээ дэвшүүлж байсан даа.

-2008 онд бие дааж нэр дэвшээд, 2009 онд МАН-д элссэн.

-Тэгээд шууд дэд сайд болсон.

-2010 онд Ерөнхий сайд надад дэд сайдын албан тушаалыг санал болгосон. Жил гаруй ажиллаад, 2012 онд дахин нэр дэвшээд унасан.

-Дэд сайд болоод юу амжуулсан бэ?

-Дэд сайдын ажил, үүргийн хуваарь их бүдэг байдаг. Миний хувьд гааль, татварын орлого бүрдүүлэлтэд хяналт тавих ажил гол байсан. Засгийн газрын хуралд орохгүй. УИХ, Засгийн газрын гишүүдтэй олон юм яриад байх боломж, туршлага ч байгаагүй. Гэхдээ тухайн үед би Еранхий сайдад хийх ажлынхаа жагсаалтыг барьж очсон. Заримаас нь дурдвал тэтгэврийн шинэчлэл, хөрөнгийн зах зээл, банкны салбарт ужгирсан асуудлыг шийдэх.

-Үр дүн?

-Монголын хөрөнгийн биржийн ТУЗ-ийг хараат бус гишүүдээс бүрдүүлсэн. Үр дүнд нь хөрөнгө оруулалтыг их татаж чадсан. Засгийн газрын бондын арилжааг нээлттэй болгох ажлыг эхлүүлсэн. Одоо бол Засгийн газрын бонд биржээр зарагдах нь ердийн үзэгдэл биз дээ. Нэг банк тэтгэвэр тавьдгийг болиулах гээд хүчрээгүй.

-Одоо танай нам эрх барьж байгаа үедээ энэ асуудлыг шийдэх үү?

-Тухайн үед дэд сайд байсан Номтойбаяр сайд болсон. Энэ байдлыг маш сайн ойлгодог, мэддэг хүн. Одоо хэрэгжүүлэх гээд ажлын хэсэг байгуулж байна.

-Та Н.Алтанхуягийн Засгийн газрыг нэлээн шүүмжилсэн дээ.

-Та намайг твитерээр шүүмжилдэгтэй л адилхан. Алдааг нь сануулж байсан. Миний зөв байсан. Дараа нь Сайханбилэгийн Засгийн газар зөв тийшээ алхсан гэж боддог. Гэтэл намын дарга нь улс төрийн эрхээ эдлээд Засгийн тэргүүн нь эрхгүй байх буруу жишгийн гор гарсан.

-Тэр нь юу гэсэн үг вэ?

-Хамтарсан Засгийн газрыг Ерөнхий сайд нь гадаадад явж байхад унагасан. Таван толгой хөдлөх боломжтой байсан. Япон, БНХАУ-ын хөрөнгө оруулалт орж ирэх байсан. Гэтэл АН-ын улс төрийн товчоо болсон Гүйцэтгэх зөвлөл энэ бүхнийг зогсоосон.

-Намын дарга Ерөнхий сайд тусдаа байснаас энэ бүх алдаа гарсан гэж үзэж байна уу?

-Тийм. Намын дарга Ерөнхий сайд байх ёстой. Улс төрийн эрх мэдэлгүй Ерөнхий сайд зоримог, хурдан шийдвэр гаргах боломжгүй. Өнөөгийн намын дарга Ерөнхий сайд тусдаа байгаа тогтолцоо нь үргэлжилбэл хямралаас гарахад хүндрэлтэй байх болно.

-Тэгвэл яагаад танай нам энэ загварыг давтаж байгаа юм бэ?

-Анх 2004 онд намууд ойролцоо суудал аваад МАН-ын (тухайн үеийн МАХН) дарга Н.Энхбаяр намын даргаа аваад УИХ-ын дарга болсон. Дараа нь Ерөнхийлөгчийн сонгуульд өрсөлдсөн. Манай нам энэ хувилбарыг сонгож авсан байх гэж ойлгож байгаа.

-Тэгвэл намын дарга Ерөнхийлөгч болохгүй бол Ерөнхий сайд болно гэсэн үг үү?

-…Би сайн мэдэхгүй байна.

-Танай нам эрх бариад зургаан сар боллоо. Ямар ч зоримог алхам, бодлого харагдахгүй байна…

-Энэ нь намаасаа улс төрийн эрх аваагүй Ерөнхий сайдтай байгаагаас болж байгаа болов уу гэж бодож байна.

-Та намынхаа Бага хурлын гишүүн. Яагаад Ерөнхий нарийн бичгийн даргад нэр дэвшихээс татгалзав?

-Амарбаясгаланг би сайн мэднэ. Шударга, боловсролтой, шаргуу хөдөлмөрч сайн залуу. Өнгөрсөн хугацаанд нийслэлд АН засагласан. Энэ хугацаанд НИТХ дахь МАН-ын бүлгийн даргаар ажилласан. Сонгуульд ялахын төлөө маш сайн ажилласан. Бат-Үүл өөрөө “цунамидуулсан” тухайгаа яриа биз дээ. АН-ын лидер Бат-Үүл, Баттулга нарыг ялна гэдэг том ялалт. Энэ бүхнийг удирдан зохион байгуулсан хүн намын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга байх эрхтэйгээр барахгүй, үүрэгтэй гэж би үзсэн. Манай намынхан ч надтай санал нэг байсан.

-Намын даргын даалгавар биелүүлсэн юм биш үү?

-Үгүй ээ. Манай нам жинхэнэ ардчилсан нам гэдгээ харуулж чадсан. МАН-ын Бага хуралд орон тооны нарийн бичгийн даргад Н.Төмөрхүүгийн нэрийг намын дарга дэвшүүлсэн. Харин заалнаас Ц.Бат-Энхийн нэрийг УИХ-ын гишүүн Д.Гантулга дэвшүүлж санал хураалгасан. Энэ өрсөлдөөнд Ц.Бат-Энх ялалт байгуулсан. Даргын үгээр яваагүй байгаа биз дээ. Манай намын давуу тал бол гишүүд нь нэг нэг фракцын хайрцганд ордоггүй.

-Ингэхэд яагаад С.Батболдын Засгийн газрын үед эхлүүлсэн “Эдийн засгийн форум” зогсчихов?

-Энэ форум нийгэм, гадаадын хөрөнгө оруулагчдад Засгийн газрын бодлогыг танилцуулдаг гүүр байсан. Сэтгүүлчид хөтлөөд УИХ, Засгийн газрын бодлогыг нийгэмд, хөрөнгө оруулагчдад танилцуулдаг боломжийг нээж өгдөг. Би Ерөнхий сайд Ж.Эрдэнэбатад “Энэ форумаа зохион байгуулаарай. Шүүмжлэлээс айх хэрэггүй. Тамга нь Цагаан даргад байна. Түүнийгээ аваад ном журмаар нь үргэлжлүүлээч” гэсэн санал тавьсан.

-Хариу нь?

-Ерөнхий сайд “Би энэ форумд итгэхгүй байна” гэсэн. Одоо би намын даргад санал тавих гээд байж байна. Нийгмийн бүх давхаргыг оролцуулж санал бодлоо солилцдог, гадныхан хамгийн зөв бодит мэдээлэл түгээдэг хамгийн том суваг шүү дээ.

Х.Баттөгс

Монгол Улсын соёлын тэргүүний ажилтан, жүжигчин Б.Эрдэнэчимэгтэй ярилцлаа.

---

-Таныг хамгийн сүүлд “Өвлийн тууж” кинонд тоглосон гэж сонссон. Найруулагч Б.Тулгаа “Манай кино тэр чигээрээ таавар” гэж хэлж байсан. Тиймээс ч тантай холбоотой таавруудын хариултыг олохоор ярилцахыг хүссэн юм?

-Уран бүтээлч хүн амьдралынхаа цонхыг цэлийтэл нээчихээд сууж болохгүй л дээ. Өөрөөр хэлбэл, уран бүтээлч өөрөө ч бас таавар шиг байх ёстой. Хийж байгаа болон хийсэн ажлаа л олонд тайлагнах учиртай болохоос бус хувийн амьдралынхаа талаар дэлгэрэнгүй ярьж, хүссэн бүхэнд тайлбар өгөөд байх шаардлагагүй гэж боддог.

-Таны талаар хоёр, гурван ч удаа амьдрал зохиогоод бүтэлгүйтсэн, нөхрөөсөө салснаасаа хойш урлагаа орхисон гэх мэт яриа их байдаг л даа…

-2000 оны үед шар хэвлэлүүдээр нэлээд бичигдэж байсан байх. Түүнээс хойш өөрийгөө их нам гүм амьдарч байгаа гэж бодоод байгаа ш дээ.

-Таны үеийн урлагийнхан ч шар мэдээлэлд их эмзэг ханддаг байлаа шүү дээ?

-Тухайн үедээ надад сэрдхиймээр мэдээллүүд дуулдаж л байсан. Гэвч араас нь эрэн сурвалжлаад, хэл ам хийж, тэмцэлдээд байхыг хүсээгүй. Магадгүй, сониноо борлуулах гэсэн нэг арга юм байлгүй дээ гээд л өнгөрөөж байсан. Ойр дотнын хүмүүс маань л миний өмнөөс шаналдаг байсан болов уу.

-Та одоо хэн, хэнтэйгээ амьдарч байна вэ?

-Хүүтэйгээ хамт амьдарч байна.

-Нэгэн үе телевизийн нэвтрүүлэгч, хөтлөгчийн сургалт явуулдаг “Stage” төвийг ажиллуулж байсан. Дараа нь их сургуульд багшилж байна гэж дуулдсан. Та ингэхэд одоо ямар ажил эрхэлж байна вэ?

-Ар гэрийн асуудалтай холбоотойгоор сургалтын төвөө хаасан. Нөгөөтэйгүүр, дөрвөн жил сургаж байж олгодог мэргэжлийг би хэдхэн сарын дотор эзэмшүүлээд, чанаргүй боловсон хүчнүүд бэлтгээд байгаа юм болов уу гэж бодсон юм.

Нэгэн үе Үндэсний их сургуульд сэтгэл судлал, хүний хөгжлийн хичээл зааж байсан. Энэ жилээс “Зохиомж” дээд сургуулийн жүжигчний нэгдүгээр курсын ангийг дааж аваад, багшилж байна.

-Сэтгэл судлал, хүний хөгжлийн хичээл заадаг байсан гэж бодсонгүй. Магадгүй, жүжигчин хүн өөрөө сэтгэл судлаач байдаг гэдэг утгаараа амархан хөрвөсөн байх даа?

-Би Украинд жүжигчний мэргэжил эзэмшиж төгссөн шүү дээ. Мөн 2003 онд гадаад худалдааны менежер мэргэжил эзэмшсэн. Энэ хоёр мэргэжлийн маань түлхүү үзэх ёстой хичээлүүдийн нэг нь сэтгэл судлал. Хүн өөрөө нийгэмд амьдарч оршин тогтнохын тулд өрөөлийн болоод өөрийнхөө сэтгэлийг ойлгох учиртай гэдэг утгаараа мэргэжил бүхэнд сэтгэл судлал хэрэгтэй л дээ.

-Таныг хөндлөнгөөс ажигладаг хүмүүсийн дийлэнх нь гал цогтой, дүрэлзсэн эмэгтэй гэж боддог байх аа?

-Тийм гэж үү? Би тун амгалан хүн шүү дээ. Тийм гал цогтой байж чаддаг юм болов уу.

-Найруулагчид таны гал цогийг олж харсан учраас л тийм дүрд хуваарилдаг байлгүй?

-Магадгүй, тийм санагддаг байх. Харин сүүлийн жилүүдэд дийлэнхдээ л ээжийн дүрүүд санал болгож байна. Гэвч бас нурмайсан, бууж өгсөн эмэгтэй бус хүүхдийнхээ хайр дурлалыг эсэргүүцсэн, хорьж цагдсан, бүхнийг эрхшээсэн ээжийн дүр санал болгоод байгааг бодоход тийм ч юм болов уу.

-Та одоо ямар ч ээжийн дүрд тоглоход бэлэн байна уу?

-Тийм ээ, бүх дүрийг туршиж үзье л бодож байгаа.

-Хүүгээ хэр хорьж цагддаг вэ?

-Хүүдээ их зөөлхөн. Залуудаа төрүүлсэн болохоор найз шиг л харилцдаг.Бараг өөрөө хүүгээсээ зөвлөгөө аваад л явж байна.

-Ээж гэдэг хүн зөөлөн ч байсан, хатуу ч байсан бурууддаг юм шиг ээ?

-Хүн үр хүүхдээ болон аав, ээжээ өөрөө сонгож төрдөггүй шүү дээ. Би өөрийгөө хангалттай сайн ээж байж чадаагүй болов уу гэж боддог. Дийлэнхдээ л зөөлөн ханддаг. Харин миний ээж хатуудаа хатуу, зөөлөндөө зөөлөн ухаалаг, мундаг хүн байсан юм. Би хүүдээ заримдаа хатуурхахыг хичээдэг. Гэвч бууж өгөөд л дуусдаг даа. Ер нь, ээж хүн заавал тийм байх ёстой гэсэн албан ёсны шалгуур, шаардлага байдаггүй байх аа.

-Хүүгээсээ бусад эрчүүдэд ч бас зөөлөн ханддаг уу?

-Үгүй шүү.

-Хатуурхсандаа харамсаж байв уу?

-Нэгэнт болоод өнгөрсөн зүйлийн төлөө харамсдаггүй ээ.

-Амьдрал зөөлнийг хатууруулж, хатууг зөөлрүүлдэг юм болов уу?

-Тийм шүү. Тэр тусмаа жүжигчин хүн сэтгэл хөдлөл ихтэй, бодит амьдралаас төдийгүй уран бүтээлээсээ их зүйлийг ажиглаж, дүгнэж цэгнэдэг болохоор амархан хувьсаж өөрчлөгддөг юм болов уу. Би ч бас их өөрчлөгдсөн санагддаг.

-Амьдралынхаа хамгийн гал цогтой үеийг дурсаач?

-Уран бүтээлчийн хувьд хамгийн завгүй ажилласан үе бол 1993-2006 он.

-Уран бүтээл дээр гялалзлаа ч амьдрал дээр гялалзахгүй үе ч бас бий?

-Бодит амьдрал дээр би энгийн л байдаг. Хамгийн гол нь байгаа зүйлдээ сэтгэл хангалуун. Хэтэрхий их оргилсон үе надад байгаагүй байх аа.

-Гал нь унтарчихсан мэт сүүмэлзэж байсан үеүд олон тохиолдов уу?

-Зовлонгүй, бэрхшээлгүй амьдрал гэж үгүй шүү дээ. Гэвч тэр бол нэгэн мөчлөг л байдаг. Тиймээс тухайн үед хүн өөрийгөө зоригжуулаад, урагшаа зүтгэх хүчээ өөрөөсөө олж авах хэрэгтэй. Өөрөөр хэлбэл, тухайн агшинг хүн өөрөө ямар өнцгөөс харж, хэрхэн үнэлэхээс л бүх зүйл шалтгаалдаг. Миний хувьд тиймэрхүү үед өөрийгөө хянаж, удирдаж чаддаг.

-Амьдрал өөрөө хүний маш сайн багш шүү дээ.Гэвч амьдрал танд маш сайн заасан боловч та өөрөө зөрүүдлээд сураагүй зүйл ч бас байна биз?

-Байна, байна. Хүн үхэн үхтэлээ сурдаг гэдэг шүү дээ. Ээж маань “Залуу нас, гоо сайхан гэдэг мөнх биш. Бүхнийг залуугаасаа амжуулж хийх л ёстой шүү” гэдэг байлаа. Тэр үед дөч, тавин нас хаа хол санагддаг байлаа. Хүүхдээрээ л байгаад байх шиг. Одоо тэр насны босгон дээр ирээд эргээд харахад юу ч хийж амжаагүй л байна шүү дээ.

-Бүх зүйл мөнх бус гэдгийг аав, ээж хоёр тань өөрийн биеэр мэдрүүлж одох тэр мөч хүнд туссан уу?

-Аав, ээж хоёр хажууд байхад хүн юу ч боддоггүй юм билээ, цаас шиг л салхины аясаар хийсэж явдаг юм билээ. Аав минь түрүүлж бурхны оронд одсон юм. Тэр үед газар байхгүй болчихсон юм шиг л санагдсан. Хаана гишгэж яваагаа ч мэдэхгүй болтлоо үймэрсэн. Араас нь ээж минь явахад, бүр газар, тэнгэр хоёр хоёулаа байхгүй болчихсон юм шиг санагдаж, би хаана оршин тогтнож байгаагаа ч мэдэхгүй болчихсон. Тэр хоёр маань жар жаахан гараад л яваад өгсөн дөө. “Дахиад хэдэн жил хамт амьдарсан бол…” гэж бодогддог. Гэвч бас дөчин жил шахам хамт амьдарснаа бодоход би азтай хүн. Аав, ээжтэйгээ дөрвөн жил ч хамт амьдарч чадаагүй хүн цөөнгүй шүү дээ.

-Хоосорсон тэр орон зайг юугаар нөхөв?

-Жүжигт тоглохоо больчихсоны дараа болсон болохоор мэргэжлээ золиослох хэрэг гарсангүй. Сургалтын төвөө хаагаад, гадагшаа явж, ээжийгээ эмчлүүлсэн. Бурхан болсных нь дараа буцаад ажилдаа орох тэнхээ хүрэлцээгүй. Өөрийгөө зоригжуулж чадахгүй хэрнээ хэний ч үгийг сонсож хүлээн авахад хэцүү болчихсон байлаа. Тэгээд “Хүмүүс ийм үеийг хэрхэн даван туулдаг юм бол…” гэж бодсон л доо. Тэр үед хүү маань Италид сурч байсан. Бүхнээ орхиод хүү дээрээ очсон. Хүү маань л тэр хоосон орон зайг нөхсөн.

-Италид тийм ч удаан амьдраагүй байх, тийм үү?

-Тийм ээ. Тэнд би юу хийх вэ дээ. Хэсэгхэн зуурын сэтгэл уналтаа давчихаад л эргээд ирсэн. Тэгээд бүхнийг шинээр эхлэхийг хичээсэн дээ.

-Б.Эрдэнэчимэг гэдэг хүнийг юунд ч бууж өгдөггүй эмэгтэй гэж боддог байлаа. Гэвч та бүгдэд бууж өгөөд явсан мэт яриад, бүр эргэлзүүлчихлээ?

-Уучлах, өршөөх, бууж өгөх гэдэг зүйл миний амьдралд олон бий.

-Гэхдээ бууж өгдөггүй чанар ч бас танд байдаг байх аа?

-Хүн амьдарч байна гэдэг маань л бууж өгөөгүйн шинж шүү дээ. Ээж, аав хоёр үгүй болоход тэр чигээрээ нураад унавал унахаар л байлаа. Бууж өгдөг бол тэр үед буугаад л өгөх байсан биз. Ер нь хүн шантарч, бууж өгдөггүйдээ л амьдарсаар байдаг юм болов уу.

-Хамгийн сүүлд тоглосон “Өвлийн тууж” киноны дүр тань танаас эрс өөр гэж сонссон юм байна?

-Тийм ээ. Энэ дүрд тоглоход багагүй бэрхшээлтэй санагдаж байсан. Яагаад гэвэл би харгис хэрцгий, хүнийг туйлдуулсан амьдралаас холхон байхыг хичээдэг хүн.

-“Уйлах эрхгүй хайр” кинон дээр гардаг шиг гал халуунаар дурлаж үзсэн л биз дээ?

-Хүн дурлахаараа өөрөөсөө ч тэс өөр болдог, хэзээ ч хийхгүй үйлдлүүдээ ч хийдэг. Энэ ч утгаараа хайр дурлал гэдэг зүйл хүнийг урагшлахад хийгээд ухрахад их чухал үүрэг гүйцэтгэдэг юм болов уу. Би дурлахаараа их уйламхай болчихдог юм. Гэвч түүнийгээ хайртай хүндээ харуулалгүй, зөвхөн өөрөө өөртөө л шаналдаг. Сэтгэл хөдлөлөө тэр хүндээ илэрхийлэлгүй, өөртөө хав дарчихдаг. Ингээд бодохоор харгис ч юм шиг.

-Сэтгэл хөдлөлөө ил гаргадаггүй эмэгтэйчүүд дийлэнхдээ хайртай хүнээ алдаад явуулчихдаг шүү дээ?

-Би ч бас тэгсэн л байх. Магадгүй, тохироо нь бүрдээгүй гэр бүл байсан ч байж болно. Хүмүүсийн ярьдаг шиг олон хүнтэй амьдрал зохиогоогүй болохоор олон шалтаг шалтгаан тоочиж чадахгүй л байна.

-Аз жаргалтай мөчөө ямар өнгөөр төлөөлүүлдэг вэ?

-Цагаан өнгөнд дуртай. Би өөрөө өвлийн хүн л дээ.

-Цагаан хувцас тань толботчихвол харамсах уу?

-Их дуртай хувцас маань толботчихвол харамсалгүй яах вэ. Толбыг нь арилгах гээд л үзнэ дээ.

-Яг үүнтэй адил бид ч бас энэ орчлон дээр цав цагаан л ирдэг байх. Гэвч биднийг толботуулдаг зүйл даанч олон юм?

-Өөрөө толботсон үедээ өөрийгөө хүчээр тайвшруулахыг л хичээдэг. Хүнийг болон амьдралыг дандаа баяр баясгалантайгаар харна гэдэг хэцүү шүү дээ. Тиймээс өөртэйгөө ярьж, өөрийгөө л дасгалжуулдаг. Хүүдээ ч бас “дараагийн боломжийн эрэлд гар” гэж л захидаг. Хаях ёстой зүйлийг хаях хэрэгтэй. Гэвч бусдыг хэзээ ч арилшгүйгээр толботуулж болохгүй. Тэр хар толбоны сүүдэр эргээд над дээр тусна шүү дээ. Ер нь, цаг хугацаа л бүхнийг уяруулдаг даа.

-Та “Цаг хугацаа их хурдан юм” гэж дээр хэлсэн. Энэ цаг хугацаатай уралдаж амжуулахыг хүсэж байгаа зүйл тань юу вэ?

-Уран бүтээлээ олон жил орхижээ. Одоо уран бүтээлдээ идэвхтэй оролцохыг хүсэж байна. Суралцах ёстой гэж бодсоор явтал юу ч сураагүй хэрнээ их олон зүйлийг сонирхоод л орхичихож. Тэр бүхнээ гүнзгийрүүлэхийг хүсэж байна.

-Хувийн амьдралын тухайд?

-Их л амгалан хандаад байна л даа.

-Амьдралаас ямар нэгэн зүйл хүлээгээд байгаа юм уу?

-Хүлээлт, мөрөөдөл байна аа. Хүн хүлээлтгүй, хүсэл мөрөөдөлгүй болчихвол, амьдрал тэр үедээ л дуусах байх. Хүмүүс нөхөрт гарахаараа л жаргалтай амьдрах юм шиг ярьдаг л даа. Гэтэл бас нөхөр нь зовлон болбол яана. Миний хувьд хамгийн дээд жаргал бол сэтгэл амгалан байх явдал. Тиймээс ч хүлээж байгаа зүйл маань зовлон битгий болчихоосой гэж бодох юм.

О.ТУЯА