Month: November 2016

Одоогоос дөчин таван жилийн өмнө буюу 1971 оны хавар Баянхонгор аймгийн 10 жилийн I дунд сургуулийг төгссөн Л.Шархүү багштай 10-ын “Б” ангийнхныг энэ удаагийн “Нэг ангийнхан” буландаа онцолж байна.

Тус ангийнхан таван жил тутамд эх орныхоо үзэсгэлэнт аль нэгэн газарт уулздаг сайхан уламжлалтай бөгөөд 1991 онд төрсөн нутагтаа уулзацгаажээ.

Аймагтаа төдийгүй, улсдаа анх удаа “Спорт нөхөрлөлийн хамт олон” болзлын төлөө амлалт үүрэг авч, түүнийгээ амжилттай сайн хамгаалснаараа ийнхүү түүхэнд дурсагдах болжээ.

Ангийн багш Л.Шархүү нь орос хэлний мэргэжилтэй ч “Биеийн тамирын Шархүү” гэдгээрээ олонд танигдсан, сагс, хөл бөмбөгөөр улсын аваргын тэмцээний алт, хүрэл медальтай мундаг тамирчин, одоо хэр нь ач зээ нараа спортоор хичээллүүлэн дасгалжуулж байгаа “Ясны тамирчин” бий

Ангийн дарга С.Эрдэнэмаам ярихдаа “Манай ангийн Ч.Энэбиш, Г.Содном, ангийн багш гурав нийлэхээрээ сагсан бөмбөгөөр ямар ч багийг урдаа гишгүүлэхгүй. Ялангуяа Содном маань өмнөөсөө гүйгээд ирж яваа тамирчны хоёр хөлний хоорондуур бөмбөгөө залаад гарчихсан, нөгөө хоёр нь самбарын дэргэд аль хэдийнээ оччихсон байдагсан, тэр гурвын хэн нь ч шидсэн, гоол орохгүй байна гэж байхгүй. Хөдөлгөөний эвсэл, авхаалж самбаа, унаган авьяас, байнгын дасгал сургууль нийлэхээрээ л түмний хайр хүндэтгэл, итгэл бишрэлийг тэгж их татдаг байх даа, тэр гурвын тоглохыг үзэх гэсэн хүмүүс заалаар дүүрэн ирчихсэн байдаг байлаа” гэлээ.

Харин анагаах ухааны доктор, профессор С.Пүрэвсүх “С.Цэрэндолгор, М.Пүрэвбат, С.Очирхуяг, П.Батхүлэг, С.Гончигдорж, С.Эрдэнэмаам нар маань спортын гимнастикаар хичээллэдэг, хоёр ч удаа аймгийн аварга болж, улсын аваргын тэмцээнд орчихсон, “лут амьтад” байлаа. С.Цэрэндолгор, П.Батхүлэг нар тэшүүрээр мөн л аймгийн аварга болж, улсын аваргын тэмцээнд оролцож байсан. М.Пүрэвбат маань спортоо хөөж, УБДС-ийн биеийн тамирын багшийн ангийг амжилттай дүүргээд, хөдөө, хотод мэргэжлээрээ олон жил ажиллаж, хэдэн арван сайн тамирчин бэлтгэсэн мундаг багш болсон. С.Цэрэндолгор ч мөн спортоороо дагнан мэргэшиж, “Спортын мастер” цолны эзэн болж, хөдөөгийн уул талаар спортын үрийг олон жил тарилцаж, өндөр ургац хураасан, алдартай сайн багш тамирчин болсон. П.Батхүлэг маань спортын гимнастик, тэшүүрийг хослуулан олон жил идэвхтэй сайн хичээллэж, аймгийн аварга болж, улсын тэмцээнд сайн оролцож байсныхаа үр шимийг өнөө хэр хүртэж яваа нэгэн. Одоо мань эр ангийнхан дотроо хамгийн хөнгөн шингэн, овор багатай, жавхаалаг, чийрэг нь гэж манайхан бахархан ярьдаг, энэ бол яахын аргагүй спортын л хүч. Турникт соонс эргэ гэвэл давхийж гараад, гудийх ч үгүй эргэчихэж мэдэх л эр, яагаад гэвэл сайн тамирчин байсны зэрэгцээ хилийн заставт олон жил офицероор ажилласан, цэрэг эрсийн бие бялдрыг чийрэгжүүлэхэд өөрөө манлайлан зүтгэж, үлгэрлэн үзүүлж явсан болохоор “хуучин бууны хугархай хаачихав” хэмээн бахархан ярилаа.

Эдний ангийнхан урлаг спортоор манлайлагч байж. Аймгийнхаа нэлээд хэдэн сумдаар явж аялан тоглолт хийж байжээ. Ингэхдээ зүгээр ч нэг бүжиг, шүлэг, дууны төдий биш, урлаг, спортын хосолсон үзүүлбэр бүхий, тухайн үедээ л тун ховорхон концерт тоглодог байсан гэнэ.

Мөн эдний ангиас эрдмийн зэрэг хамгаалсан сайн эрдэмтэд ч олон төржээ. Тодруулбал, Ц.Шийрэвдамба ОХУ-д их сургууль төгсөөд, дараа нь аспирантурт сурч, дэд эрдэмтнийг алгасан, шууд биологийн шинжлэх ухааны докторын зэрэг хамгаалжээ. Тэрээр УИХ-ын гишүүн, төрийн сайдын алба хашиж явсан. Харин С.Эрдэнэмаам алдарт М.Ломоносовын нэрэмжит Москвагийн их сургууль төгссөн, хэл бичгийн ухааны доктор, профессор цолтой, МУБИС-ийн орос хэлний тэнхимийн эрхлэгчийн албыг 20 шахам жил хашсан, одоо тэндээ профессор багшаар ажиллаж байна.

Мөн С.Пүрэвсүх нь анагаах ухааны доктор, профессор цолтой, “Алтан гадас” одонтой, Д.Төмөрбаатар дотоод, гадаадад хоёр дээд сургууль төгссөн, армийн хурандаа цолтой, “Цэргийн гавьяаны одон”, “Байлдааны гавьяаны одон”, хэд хэдэн медальтай. Д.Шагдар Улсын аварга орос хэлний багш шалгаруулах тэмцээний мөнгө, хүрэл медальтай, “Алтан гадас” одонтой, Б.Адьяа, С.Гансүх, Г.Содном, М.Пүрэвбат, А.Галсанваанчиг, Р.Даваа, Ж.Лхагваа, С.Цэрэндолгор, С.Эрдэнэмаам нар боловсролын тэргүүний ажилтан, С.Цэрэндолгор бас биеийн тамирын тэргүүний ажилтан гээд л өөр, өөрийн салбартаа тэргүүлж яваа хүмүүс олонтой анги.

10-ын б-гийнхэн өдөр нь ангидаа хичээлээ давтацгааж, орой нь спорт зааланд тоглоцгоодог байж.

Мөн чөлөөт цагаараа ангийнхаа ширээ сандлыг арагш нь татаад хураачихсан, самбарын өмнө нэг ширээн дээр дамартай томоо гэгчийн орос магнитофон тавьчихаад тэр үед моодонд орж байсан Б.Зангад, Д.Банзрагч, В.Оросоо, Д.Машлай, Т.Рэнцэнханд, Ж.Цэцгээ гээд 60-70-аад оны үеийн алдартнуудын дууг их сонсдог байсан тухайгаа дурсан ярих дуртай. Мөн “Подмосковные вечера”-г их дуулцгаадаг байжээ.

Шархүү багш ангийнхнаа арав төгсөхөд нь “Үнэнээр явбал үхэр тэргээр ч туулайг гүйцэж болно гэдэг. Шударга үнэнийг хэзээд эрхэмлэж байгаарай” гэжээ. Ангийнхан нь энэ талаар дурсан ярихдаа “Багшийн маань энэ үнэт сургаал бараг хагас зуун жилийн туршид бидний алтан зарчим болсоор л байна. Эднээ ангийнхан ес, аравдугаар ангидаа хөдөө сумдад очиж, ямаа самнаж, тоосго цохиж байж. Энэ нь биднийг нөхөрсөг, хөдөлмөрч болгосон гэж ярих дуртай аж.

Одоо тэд аравдугаар ангиа төгсөөд 45 жил өнгөрчээ. Сэргэлэн цовоо гэж ээж, аавдаа магтуулж явсан хүүхэд нас, сурлагатай, урлагтай, спорттой гэж сургуулийн удирдлага, багш нартаа тоогдож явсан сурагч нас, мэргэжилдээ сайн, ажилдаа махруу, үнэнч шударга гэж байгууллага хамт олондоо үнэлэгдэж явсан тэдний идэр залуу, хижээл нас аль хэдийнэ ард хоцорч, томоотой, нийгмийн идэвхтэй хэмээн хороо хориныхоо дарга нарт л сайшаагдсан, үр хүүхэд, ач зээ нараараа хүрээлүүлсэн, намбатай хэдэн буурал болжээ гэж ангийнхан бие биенээ дурсан сууна. Гэхдээ энэ хэдэн мөрийг тэрлэж байхдаа харамсаж, гутарч, гуниглаж байгаа юм огтхон ч үгүй, харин ч аз жаргал, баяр хөөр, амжилт бүтээл, алдар цол, одон медаль, магтаал сайшаалаар дүүрэн, хийсэн бүтээсэн юмтай, үлдээх ул мөртэй, сайн сайхан амьдарч явна даа, манай ангийнхан хэмээн бахархах сэтгэлээр дүүрэн байгаа гэж байна лээ.

Бие биеэ гэсэн сэтгэлтэй, анги хамт олноо үргэлж санан дурсаж байдгийн учир гэвэл эдний ангийнхан таван жил тутамд эх орныхоо аль нэгэн үзэсгэлэнт газар хуран цуглан уулзаж, амарцгаадаг аж.

Тэд хагас зууны шахам нандин агаад хөгжөөнтэй, баялаг сургамжтай түүх дурсамжаасаа шавиагаа ханатал ярилцан, бие биедээ сэтгэлийн асар их эрч хүч бэлэглэх хүслэнт тэр мөчийг тэсч ядан хүлээж суудаг ажээ.

10-ын “Б” ангийнхан уулзахаараа ёстой л нөгөө “хонь хурга нийлэх” гэдэг шиг, харууштай, үзүүштэй, дуу шуутай, уйлаантай сонин сайхан учрал болдог аж.

Ангийн уулзалтын үеэр шилдгүүдээ шалгаруулжээ. Тухайлбал, 11 хүүхэд төрүүлэн, эсэн мэнд өсгөн хүмүүжүүлсэн М.Цэцгээ “Спорт нөхөрлөлийн 10-ын “Б” ангийн “Алдарт эх” номинацид шалгарсан бол, дурсамжийн номд ирүүлсэн материалууд дотроос “Энгүүн сайхан найруулгатай, элгэмсэг дотно үгтэй бүтээл” номинацид Н.Цэенсүрэн тодорч өргөмжлөл хүртсэн байна. Ийнхүү шагналын хур хэсэг буусны дараа ангийн журналд бичигддэг байсан нэрсийнхээ дарааллаар босч, ажил амьдралынхаа тухай, хань ижил, үр хүүхдүүдийнхээ тухай, сурагч ахуй насандаа тохиолдож байсан хөгжөөнт адал явдлуудынхаа тухай энгүүн сайхнаар хуучлан ярьцгаасан нь уулзалтыг улам дотно халуун дулаан уур амьсгалтай, хэзээ ч мартагдахааргүй сэтгэлд бат бэх хоногших дурсамж болгон үлдэхээр байлаа.

Уулзалтын үеэр гар бөмбөг, сагсан бөмбөг, шатар, билльярд, олс таталтын тэмцээнд ангийн хамт олон хэд хэдэн багт хуваагдан оролцсон нь онц сонирхолтой бөгөөд ширүүн өрсөлдөөнтэй болсон юм. Эдгээр тэмцээнийг спортын мастер С.Цэрэндолгор, биеийн тамирын тэргүүний ажилтан М.Пүрэвбат нар хариуцсан нь биеийн тамирын багш мэргэжилтэй, аймаг, улсдаа нэртэй тамирчин явсан хүмүүс нэг иймэрхүү байлгүй яахав дээ гэмээр, маш чадварлаг, мэргэжлийн өндөр түвшинд зохион байгуулсныг ангийнхан нь зохих ёсоор үнэлж, өөр хоорондоо магтан ярилцаж байсан.

Гар бөмбөг, билльярдын тэмцээнд Ч.Энэбиш ахлагчтай баг, шатарт Б.Булгаанин ахлагчтай баг, сагсан бөмбөг, олс таталтад С.Эрдэнэмаам ахлагчтай баг тус тус тэргүүлж, өргөмжлөл хүртжээ.

Энэ үеэр “Ардын дуу хэн хамгийн олныг дуулах вэ”, “Хэн илүү вэ?” зэрэг хөгжөөнт тоглоом зохион байгуулахад Б.Булгаанин мөн л авьяас чадвар, ур ухаанаараа бусдыгаа хошуучилсан байна.

Н.ГАНЧИМЭГ

Сум, дүүргийн ИТХ-ын сонгуулийн урьдчилсан дүнгээр нийслэлийн Баянзүрх дүүрэгт Ардчилсан нам 22 суудал авч олонхи болсон. Гэтэл тус дүүргийн сонгуулийн хорооны дарга О.Бат-Өлзий тодорхой шалтгаан хэлэлгүйгээр Ардчилсан намын зургаан нэр дэвшигчийг хассан тогтоол гаргажээ. Энэхүү шийдвэрийг тус дүүргийн АН-ынхан болоод иргэд эсэргүүцэн жагсаал хийж байгаа юм байна. Өчигдөр Баянзүрх дүүргийн Тамгын газрын байранд очиход үүдээр нь “Шүүхийн дээр Бат-Өлзий байх уу”, “Бат-Өлзий БЗД-ийн сонгогчдыг доромжлохоо зогсоо”, “Хууль бус тогтоол, хууль бус шийдвэр”, “Ардчилсан намаас сонгогдсон 22 төлөөлөгчийн түр үнэмлэхийг яаралтай олгоё”, “Монгол ардын нам ард түмний сонгох, сонгогдох эрхийг уландаа гишгэхээ зогсоо” гэхчилэн уриа хадсан байлаа. Чухам юу болж буй талаар тус дүүргийн V тойрогт АН-аас нэр дэвшигч Ш.Ганчимэгтэй ярилцлаа.

-Ялалт байгуулсан нэр дэвшигчдийг эргүүлэн татаж байгаа гэсэн. Юунаас болсон юм бэ?

-Орон нутгийн сонгуулийн нэмэлт санал хураалт 23-нд болж дүнгээ гаргахад АН 22 суудал авч ялалт байгуулсан. Гэтэл энэ сарын 25-ны өдөр дүүргийн сонгуулийн хороо ямар ч нотлох баримт, шүүхийн шийдвэргүйгээр зургаан хүний нэрийг хасах тогтоол гаргасан. Энэ тогтоолыг сонгуулийн хорооны таван гишүүний бүрэлдэхүүнтэй гаргасан байна лээ. Уг нь хуульдаа зургаан гишүүнийг байлцуулан тогтоол гаргах учиртай. Улмаар хууль бус тогтоолынхоо дагуу МАН-аас нэр дэвшиж ялалт байгуулсан 19 хүнд түр үнэмлэхийг нь олгосон.

-Ямар үндэслэлээр зургаан нэр дэвшигчийг хассан юм бэ?

-Сонгуулийн хорооны дарга О.Бат-Өлзийгөөс ямар үндэслэлээр хасаж байгаа юм бэ гэдгийг тогтоол гарсан өдрөөс хойш асууж байна. Албан бичгээр, өөрийн биеэр гээд байж болох бүхий л хэлбэрээр хандаж байгаа. Гэтэл тайлбар хэлэх боломжгүй гэсэн ганцхан хариулт өгч байна.

-Нэр дэвшигчийн жагсаалтаас хасах тухай тогтоолд юу гэж бичсэн байх юм?

-Сонгуулийн хуулийн 70.1 дүгээр заалтыг зөрчсөн тул мөн хуулийн 159.3 дахь заалтыг үндэслэн нэрийн жагсаалтаас хаслаа гэж бичсэн байсан. Тэр нь сонгогчдын саналыг худалдаж авахтай холбоотой заалт. Гэтэл нэр дэвшигчдийн зүгээс ийм зөрчил гаргасан эсэхийг цагдаагийн байгууллага шалгаж, шүүхээс тогтоосны дараа дүүргийн сонгуулийн хороо хасах эсэх асуудлыг шийдвэрлэхээр Сонгуулийн тухай хуулийн 3.1.7-д заасан байгаа. Харин өнөөдөр шүүхээр тогтоогдсон ямар ч зүйл алга. Бидний зургаан хүнийг ядаж цагдаагийн байгууллагаас ч дуудаагүй. Шүүхийн ямар ч шийдвэр гараагүй байхад хасах тухай шийдвэр гаргачихсан байна. Харин бид энэ асуудал үүссэний дараа захиргааны хэргийн шүүхэд хандлаа.

-МАН-аас нэр дэвшиж ялалт байгуулсан хүмүүст түр үнэмлэхийг нь өгчихсөн гэсэн. Үнэмлэх өгөхдөө ингэж нэг хэсэгт нь түрүүлж өгч болдог юм уу?

-Ямар ч сонгуулийн үед нэр дэвшигчийн үнэмлэхийг аль нэг намд түрүүлж өгөх ёсгүй. Манай дүүрэгт ялалт байгуулсан хүмүүсээс МАН-ынхан л үнэмлэхээ авчихсан байгаа. Ардчилсан намаас ялалт байгуулсан нэг ч хүн үнэмлэхээ аваагүй байна. МАН-ын нэр дэвшигчид үнэмлэхээ авч байна гэдгийг бид мэдээ ч үгүй. Өгөх сургийг нь ч дуулаагүй. МАН-ынхан ардчилсан нийгэмд шударга ёсыг уландаа гишгэж, луйвар хийж байна.

-Нэрийн жагсаалтаас хасагдсан зургаан хүн дараагийнхаа хүнээс хэдэн хүний саналаар илүү байсан юм бол?

-Би гэхэд V тойрогт нэр дэвшээд нэгээр гарч ирсэн. Манай тойрог гурван мандаттай байсан юм. АН-ын гурван нэр дэвшигч нэг, хоёр, гурваар гарч ирсэн. Миний хувьд МАН-ын нэр дэвшигчээс 205 хүний саналаар илүү байлаа. Бусад маань ч 70-80 саналын зөрүүтэй ялж гарч ирсэн. Гэтэл биднийг гурвууланг нь хасчихлаа. Ямар үндэслэлээр, ямар гомдлоор хасаж байгаа нь тодорхой бус. Бид хаанаас, ямар гомдол ирсэн бэ гэдгийг мэдье гээд санал, гомдол хүлээн авдаг бүртгэлийн дэвтрийг үзэх гэтэл байхгүй гээд байгаа. Хурлын тэмдэглэл бас алга. Уржигдар манай намын ажилтанд хурлын тэмдэглэлийн хуулбар нь энэ гээд хуулбар үнэн дарсан тэмдэглэлийг сонгуулийн хорооны нэг гишүүн гаднаас барьж орж ирсэн. Хуулбар нь байгаа юм чинь эх хувийг нь үзье гэхээр гаргаж өгдөггүй. Бид цагдаагийн байгууллагад гомдол гаргаад бүх сэйфийг нь онгойлгож үзэхэд тамга тэмдэг битгий хэл бичиг баримт ч байгаагүй. Уг нь лацдаад байлгаж байх ёстой шүү дээ. Бас нэг зүйл байгаа юм. МАН-ын 19 нэр дэвшигчид түр үнэмлэхийг нь олгохдоо саналын хуудас байсан лацтай, цоожтой өрөө рүү оруулсан байна лээ. Ийм байдлаар сонгуулийн хууль, үйл ажиллагааны зарчмыг зөрчиж байна. Ер нь болж буй үйл явдлыг харахаар нэг зүйл ажиглагдаад байгаа юм. Дүүргийн ИТХ 20 хоногийн дотор анхдугаар хуралдаанаа зарлах ёстой. 50 хоногийн дотор ИТХ-ын дарга, Засаг даргаа сонгох үүрэгтэй. Гэтэл өнөөдөр ямар ч үндэслэлгүйгээр зургаан нэр дэвшигчийг жагсаалтаас хасаж Ардчилсан намыг цөөнх болгож байгаад дүүргийн удирдлагыг гартаа авахаар санаархсан үйл ажиллагааны эхлэл гэж харж байна.

-Хасагдсан зургаан нэр дэвшигч эрхээ хамгаалахаар хэрхэн тэмцэж байна вэ?

-Бид иргэдийнхээ итгэлийг хүлээж сонгогдсон. Тэдний саналыг үнэгүйдүүлж, луйвар хийхийг нь зүгээр хараад суухгүй. Зөв замд нь ортол тэмцэнэ. Хамгийн гол нь О.Бат-Өлзий даргатай уулзахад “Бид буруу шийдвэр гаргасан байна. Шийдвэрээ өөрчилье. Би гишүүдээ дуудаад ирц хүрвэл хуралдмаар байна. Хамгийн гол нь сонгуулийн хорооны гишүүд бүрдэж өгөхгүй байна” гэж тайлбарласан. Ингэж хэлсэн нь бидэнд бичлэгээрээ хүртэл байна. Бараг түр үнэмлэхийг чинь гардуулаад өгчихье гэж олон сонгогчдын саналыг яаж ч өөрчилж болно гэсэн хандлагаар төрийн ажлыг гацааж сууна. Хэрвээ үнэхээр сонгуулийн хороо сонгуулийн хууль зөрчсөн эмээх асуудлыг өөрөө шалган тогтоох боломжтой юм бол бидэнд ч нэмэлт санал хураалтын үеэр МАН-ынхан мөнгө, нүүрс тарааж буй баримтууд бий. Баримтуудаа цагдаагийн байгууллагад өгчихсөн байгаа. Ер нь бол хуульдаа аливаа зөрчлийг хууль хяналтын байгууллага тогтоосны дараа шийдвэр гаргадаг. Гэтэл манай дүүргийн Сонгуулийн хорооны дарга О.Бат-Өлзий дур мэдэн шийдвэр гаргачихаад сууж байна. О.Бат-Өлзий бол БЗД-ийн 53 дугаар сургуулийн захирал, төрийн албан хаагч. 25 настай байхад нь тухайн үед дүүргийн Засаг дарга байсан Б.Батзориг сургуулийн захирлаар томилж байсан. Хуулиар бол төрийн албан хаагч сонгуулийн сурталчилгаанд ажиллаж болохгүй ээ. Гэтэл О.Бат-Өлзий өнгөрсөн УИХ-ын ээлжит сонгуулиар Б.Батзоригийн албан бус менежерээр ажилласан. Сонгуулийн хороонд ажиллаж байсан туршлагагүй хүнийг МАН-аас яг л ийм ажил хийгээрэй гэж дүүргийн сонгуулийн хорооны даргаар томилсон байх гэж хардах үндэслэл ч байна. Дүүргийн сонгуулийн хороо нарийн бичигтэй. Нарийн бичиг нь бүх бичиг цаасны ажлыг төлөвлөж, хурлын тэмдэглэл хөтлөх журамтай. Гэтэл нарийн бичиг нь тухайн өдрийн хурлын тэмдэглэлийг хөтлөөгүй, тогтоолын талаар мэдээгүй байсан. Сонгуулийн хорооны үйл ажиллагаа дүүргийн Тамгын газрын Соёмбо танхимд явагдаж, гарсан бүх тогтоол, шийдвэр, тэмдэглэл, тамга, тэмдэг бүртгэлийн дэвтэр сэйфэнд хадгалдах ёстой. Гэтэл өчигдөр нарийн бичгээс нь асуухад хэзээ ямар тогтоол гарсныг би мэдээгүй. Тогтоолыг хэн төлөвлөж, хэн бичиж, хэн албажуулсныг ч огт мэдээгүй гээд сууж байна. Уг нь төрийн байгууллага, тэр дундаа сонгуулийн тойргийн хороонд албан бичгийн бүртгэл маш нарийн явагдах ёстой. Ер нь бол МАН-ынхан дүүргийн удирдлагыг гартаа авахын тулд хууль зөрчин улайрч байгаа нь улстөрждөггүй гээд байгаа төрийн албан хаагчдаар нь дамжин илэрч байна. Энэ байдлаас харахад төрийн албан хаагчид улс төрждөг гэдэг нь тодорхой байгаад дүгнэлт хийх хэрэгтэй.

С.АЛТА