Month: November 2016

УИХ-ын гишүүн Г.Занданшатартай ярилцлаа.

-Та анхдугаар чуулганы үеэр Үндсэн хуульд өөрчлөлт оруулах бүлгэм байгуулах санаачилга гаргасан. Яагаад ийм санаачилга гаргасан бэ. Одоо ямар шатандаа явж байгаа вэ?

Тэр үед би хожим хойно маш том зөрчил бий болгоно шүү гэж хэлж байсан” хэмээн ярьж байлаа. Мөн тухайн үед Чимид гуай ч хэлж байсан юм билээ. “Энэ Үндсэн хууль тогтсон нийгмийг бататгах тухай биш шинэ нийгмийн үндсийг тавьж буй хууль” гэсэн байдаг. Энэ жил Үндсэн хууль батлагдсаны 25 жилийн ой болж байгаа. Чимид агсан хууль батлагдсаны 15 жилийн ойн хурал дээр бас нэг зүйл хэлсэн байдаг. “Үндсэн хуулийг хэрэгжүүлэхгүй, хэрэглэхгүй байвал хэлбэрийн хууль болно. Тиймээс хэрэгжүүлж буй практикийг нь авч үзэх нь Үндсэн хуулийн эрхзүйн судалгааны маш чухал шаардлага байдаг” гэсэн. Тиймээс бид Үндсэн хуулийн хэрэгжилтийн талаар хууль, эрхзүйн судалгаа хийж байгаа. Энэ хүрээнд ажиглаж байхад Үндсэн хууль хэрэгжихгүй, хэрэглэхгүй байхаар хуулийн заалтууд олон болсон байна. Хэлбэрийн төдий хэрэгжиж байгаа дээр жишээ хэлэхэд Монгол Улсын Ерөнхийлөгч УИХ-д тайлангаа тавина гэдэг. Гэтэл ард түмнээс сонгогдсон Ерөнхийлөгч УИХ-д тайлан тавих уу, ард түмэндээ тайлагнах уу гэхчилэн зөрчилдөөнтэй асуудлууд олон бий. Тиймээс энэ олон асуудлыг нэг мөр болгох хэрэгтэй.

-Бүлгэм байгуулчихвал Үндсэн хуулийн өөрчлөлтийг юунаас эхлэх вэ?

-Таван эрх мэдлийн тогтолцоог санал болгож байгаа. Азийн онцлогт тохирсон тогтолцоо л доо. Энэ тогтолцоог агуулга, соёлоор нь авч хэрэглэсэн улс гэвэл Солонгос, Япон.Үндсэн хуулийн таван эрх мэдлийн загварыг шууд хэрэгжүүлсэн гэвэл Тайвань, Сингапур, Хонгконг, БНХАУ. Энэ улсуудын эдийн засаг хамгийн хурдацтай хөгжиж буйг Үндсэн хуулийн нэмэлт хоёр эрх мэдэлтэй холбоотой гэж үздэг. Үүнд нэгдүгээрт, сонгон шалгаруулалтаар бүрдсэн тогтвортой, мэргэшсэн төрийн албаны засаглал, түүнийг дагасан тогтвортой хөгжлийн бодлого. Хоёрдугаарт, хараат бус хууль хяналт шалгалтын засаглал, түүнийг дагасан хуулийн засаглал, хууль дээдлэх зарчим юм. Тиймээс Үндсэн хуулийн таван эрх мэдлийн тогтолцоог хэрэгжүүлэх нь манайд улсад тохирно гэж би үздэг.

-Үндсэн хуулийн өөрчлөлтийн талаар үе үеийн парламент ярьж л байдаг. Гэвч сүүлийн хэдэн жил “гар хүрээгүй” л байна. Ирэх дөрвөн жилд өөрчилж амжих уу?

-Ер нь бол өнөөдрийн санхүү, эдийн засаг, өрийн хямрал нь тодорхой хэмжээгээр тогтолцоотой холбоотой.

Тогтолцооны хямралтай болчихсон байна. Гүйцэтгэх засаглалын эрх мэдэл хязгаарлагдмал байгаа. Энийг дагаад хариуцлага нь ч гэсэн хязгаарлагдмал. Ерөнхийлөгч, Гүйцэтгэх засаглал, парламентын эрх мэдэл, шүүх эрх мэдлийн хуваарилалт тэнцвэр алдагдсан байна. Тэгсэн мөртлөө парламентын үндсэн үүрэг болох хянан шалгах эрх мэдэл хязгаарлагдмал байгаа. Энэ олон гажуудал манай улсын засаглалын тогтолцоонд бий болчихсон байна.

-Тогтолцоогоо өөрчилье гэж яриад байгаа л даа.Олон өөрчлөлт нэг дор хийж чадах уу?

-Үндсэн хуулийн нөөц боломж шавхагдаагүй. Иймд бүтэн том хэмжээгээр өөрчлөх шаардлага байхгүй гэж үзнэ.Үндсэн хуулийн өөрчлөлтийг дордуулсан гээд байдаг долоон өөрчлөлтөөс эхлэх ёстой гэж үзнэ. Парламентын хянан шалгах эрх мэдлийг өргөжүүлэхийн зэрэгцээ гүйцэтгэх засаглалын гүйцэтгэх эрх мэдлийг өргөжүүлмээр байна. Өнөөдөр гүйцэтгэх засаглал гүйцэтгэх ажлаа хийж чадахгүй байгаа. Бүх зүйлд УИХ оролцож ажлыг нь зогсоогоод байдаг. Таван толгойгоос эхлээд олон том төсөл, хөтөлбөрийг зогсоосон. Үүнээс болж эдийн засгийн бодлого хэрэгжихгүй байгаа. Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөл гэж институцигүй механизм болчихсон байна. Ер нь нэлээн замбараагүй тогтолцоо руу орчихлоо. Эдийн засгийн хямралын гол шалтгаан нь буруу засаглалын тогтолцоо гэж харж байгаа.

-Тэгвэл бидэнд ямар гарц харагдаж байгаа вэ. Тогтолцоогоо богино хугацаанд өөрчилж чадах уу?

-Урт хугацаандаа засаглал сайжруулахаас өөр аргагүй.Сайжруулахын тулд хууль дээдлэх ёс зарчим, хуулийн дор бүгд эрх тэгштэй байх, нийтээрээ дагаж мөрддөг хүчтэй хуулийн засаглал, тогтвортой мэргэшсэн төрийн албыг бэхжүүлэх хэрэгтэй. Үүний тулд таван эрх мэдлийн тогтолцооны хяналт, шалгалтыг Үндсэн хуулийн гол эрх мэдэл болгож улс төрөөс болон аливаа бүлэглэлээс хараат бус болгох нь чухал.

Нөгөө талаас прокурор, шүүх эрх мэдлээс эхлээд багш, эмч зэрэг төрийн албыг меритократ, цэвэр сонгон шалгаруулалтын засаглалтай болгох хэрэгтэй. Өөрөөр хэлбэл, төрийн албаны дээд түвшинд ажиллах гэж байгаа бол анхан шатнаас нь авахуулаад бүх шатанд ажиллаж үзэх хэрэгтэй. Төрийн албыг 20 давхар байшинтай зүйрлэвэл давхар бүрт нь тодорхой хугацаанд ажилласан байх шаардлага тавьдаг болох хэрэгтэй. Тэр хугацаанд ёс зүй болон хуулийн зөрчил гаргаагүй, үр бүтээлтэй ажиллаж байсан бол төрийн өндөр дээд албан тушаалд ажиллуулдаг зарчим юм. Тэгэхгүй бол өнөөдөр бараг тэр салбарт ажиллаж үзээгүй нэг хүн гарч ирээд салбараа удирдаад явж байх жишээтэй. Бусад давхрынхаа амьдралыг мэдэхгүй, цахилгаан шатаар өгсдөг хүн олон. Төрийн алба хүчтэй, тогтвортой, чадавхитай ажиллавал бодлого нь мэргэжлийн болж ирнэ. Ингэж байж улс орон хөгжинө.Би Азийн улсуудын хөгжлийн загварыг харьцуулж үзээд энэ тогтолцоог хамгийн зөв гэж үзсэн. Бүр академик судалгааны үр дүнд нотолсон юм.

-Үндсэн хуулийг өөрчлөх бүлгэмд ямар, ямар хүн орох бол?

-Анхны Үндсэн хуулийг батлан гарахаас эхлээд бүхий л процессын үеэр ажилласан, УИХ-д найман удаа сонгогдож ажилласан Д.Лүндээжанцан гишүүн манлайлж ажиллах байх. Маш олон гишүүн энэ талаар санаачилгатай ажиллаж байгааг л онцлон тэмдэглэх байна.

-УИХ-ын дарга БНХАУ-д айлчлаад ирсэн. Тэр үеэр урт хугацаатай, хүү багатай зээл хүссэн. Ер нь манай улсын ойрын хөрш орнууд Монголын эдийн засгийн асуудалд ямар бодлого баримталж байгаа вэ?

-Монгол Улсын эдийн засаг, санхүүгийн байдал туйлын амаргүй нөхцөлд байгаа гэдгийг хүн бүр ярьж, мэдэж байгаа. Төсвийн тэнцэл, төлбөрийн тэнцэл хос алдагдалтай байгаа нь макро эдийн засгийн суурь тэнцвэрүүдийг яаралтай сайжруулахгүй тохиолдолд эдийн засгийн нөхцөл байдал улам хүндрэх, хямрал цаашид гүнзгийрэхийг анхааруулж байна. Манай улсын эдийн засгийн гол асуудал өрийн тогтвортой байдал, банкны системийн тогтвортой хөгжил, төсвийн алдагдал, төсвийн шинэчлэл, сахилга батыг бэхжүүлэх асуудал болчихоод байгаа. Монголчууд бид ингэж л өөрсдөө л хямралаас гарахаас биш хэн нэгэн хүн биднийг асуудлаас гаргахгүй.Бидний аврал бид өөрсдөө. Бас дайсан нь ч өөрсдөө. Монголчууд өөрөө өөртэйгөө барилдаад ойчдог бөх шиг байж болохгүй. Монгол Улс тусгаар тогтнол, язгуур эрх ашгаа дээдлэн хөрш орнуудынхаа язгуур эрх ашгийг хүндэтгэн, элэгсэг дотно, итгэлцлийг бэхжүүлсэн, харилцан ойлголцсон, харилцан үр ашигтай харилцаагаа улам бэхжүүлэн хөгжүүлэх нь хямралыг даван туулахад онцгой чухал ач холбогдолтой.

-Гадаад улс орнуудад манай улсын үнэлэмж ямархуу хэмжээнд байгаа вэ?

-Нэгдүгээрт, бид “Стэнд бай” хөтөлбөрт хамрагдах хэрэгтэй. Үүнд хамрагдахын тулд даацтай шинэчлэлийг өөрсдөө эхлүүлэх ёстой. Гадаад валютын улсын нөөц хангалтгүй, гадаад төлбөрийн чадвар сул байгаа энэ үед дэлхийн зах зээл дээрх ашигт малтмалын бүтээгдэхүүний үнэ доогуур, гадаад зах зээл дэх эрэлт бага хэвээр цаашид үргэлжилбэл олон улсын зах зээлд Засгийн газрын гаргасан үнэт цаасны үндсэн төлбөрийг ирэх онуудад төлөхөд хүндрэл үүсч болзошгүй юм.

Төсвийн сахилга батыг чангатгаж эдийн засгийн хувьд мэргэжлийн, тогтвортой, зөв болгох хэрэгтэй. Төсвийн сахилга батыг бэхжүүлэх, хуулийг ягштал дагаж мөрддөг байх шаардлага бидэнд тулгарч байна. Ер нь багцлаад үзвэл макро эдийн засгийн үзүүлэлт, төсвийн алдагдлыг сайжруулахын тулд реформ хийх зайлшгүй хэрэгтэй. Төсвийн орлого, бааз суурийг нэмэгдүүлэх эрс шинэчилсэн бодлого явуулмаар байна. Үүнтэй холбогдуулаад валютын ханшийн тогтвортой байдал, нөөцийн асуудал гарч ирнэ. Экспортыг дэмжих эдийн засгийн тэнцвэрийн бодлогыг оновчтой хэрэгжүүлэх хэрэгтэй болж байна. Мөн өрийн тогтвортой байдлын харьцааг 88 хувиар баталсан. Монгол Улсын төлбөрийн тэнцэл 2013-2015 онд байнга алдагдалтай гарсан. Одоогийн байдлаар гадаад валютын нийт албан нөөцийн хэмжээ 1.3 тэрбум ам.долларт хүрч буураад байна.

-Засгийн газрын зүгээс эдийн засгийг сайжруулах богино хугацааны тусгай хөтөлбөр боловсруулж байна. Үүнд ямар арга хэмжээ авах шаардлагатай гэж үзэж байна вэ?

-Эдийн засгийн өсөлт 2011 онд 17 хувьд хүрч байсан. Сүүлийн жилүүдэд тасралтгүй буурсаар 2016 оны эхний хагас жилийн байдлаар 1.4 хувь болж суларлаа. Энэ нь ажилгүйдлийн түвшин өндөр байх, хүн амын амьжиргааны түвшин буурах, ядуурлын хэмжээ нэмэгдэх, ДНБ-д эзлэх өрийн хэмжээ өсөх зэрэгт нөлөөлж байна. Ажилгүйдэл 36 хувиар өсч, ажилгүйдлийн түвшин 10.4 хувьд хүрээд байгаа нь эдийн засаг дахь нийт эрэлт хумигдах, банкны зээлийн чанар муудах үндсэн шалтгаан болж байна. Банкны зээлийн чанар муудах нь эдийн засгийн агшилтыг нөхцөлдүүлж байна. Эдийн засагт үүссэн хүндрэлүүдийг богино хугацаанд шийдвэрлэх зорилгоор “Эдийн засгийн хүндрэлийг даван туулах, тогтворжуулах” хөтөлбөрийн төслийг боловсруулсан.Хөтөлбөр нь нэгдүгээрт, макро эдийн засгийг тогтворжуулах бодлого хэрэгжүүлэх, хоёрдугаарт, дунд хугацаанд эдийн засагт бүтцийн өөрчлөлт хийж, тогтвортой өсөлтийг хангах, өрийн дарамтыг бууруулах бодлого хэрэгжүүлэх гэсэн хоёр үндсэн стратегитэй бөгөөд энэ хүрээнд нийт 60 гаруй бодлогын арга хэмжээг хэрэгжүүлэхээр төлөвлөсөн байна лээ.

-Хэрэгжүүлж чадах болов уу. Засгийн газрын оруулж ирсэн санал санаачилга, төсөл хөтөлбөрийг УИХ унагаад байгаа биз дээ?

-Ер нь хөтөлбөр бодлого гэдэг бол дэс дараалал. Бүгдийг зэрэг хэрэгжүүлэх боломжгүй. Бүхнийг зэрэг хийнэ гэдэг бол юу ч хийхгүй болж магадгүй л гэсэн үг. Ямар зорилтыг ямар дарааллаар хэрэгжүүлж, хэрхэн уялдуулах вэ. Байгаа нөөц боломжоо хэрхэн дайчилж, оновчтой хуваарилах вэ, хэрхэн яаж хэрэгжүүлэх вэ гэсэн стратеги төлөвлөгөө байх учиртай. Төсвийн орлого нэмэгдүүлэх экспортыг нэмэгдүүлэх, банкны салбарын бүтцийн өөрчлөлтийн төлөвлөгөө, төсвийн сахилга батыг бэхжүүлэх асуудлууд нэн чухал шаардлага болно. Нэг үгээр хэлбэл тохиргоо уялдаа холбоог сайжруулна гэсэн үг.

-Яг өнөөдрийн эдийн засгийн онцлогийг хэрхэн харж байгаа вэ?

-Монгол Улсын эдийн засаг түүхий эдийн үнэ, бонд, зээлийн эх үүсвэрээс хамаарсан орлогын мөчлөг дагасан эмзэг бүтэцтэй. Манай нөөц боломж хязгаарлагдмал, эрсдэлийг даах хуримтлал байхгүй, дотоодын үйлдвэрлэлийн өрсөлдөх чадвар сул байна.Импортын хэрэглээг дэмжсэн эдийн засагтай, мөчлөг дагасан төсвийн тэлэлттэй, нийгмийн хавтгайрсан халамжтай, экспорт нь уул уурхайн салбараас 90 орчим хувийн хамааралтай болсон байна. Үүний үр дүнд сүүлийн жилүүдэд макро эдийн засгийн үндсэн тэнцвэрүүд алдагдаж, эдийн засгийн бодит өсөлт саараад байна. 2016 оны эцэст төсвийн алдагдлын хэмжээ 4.3 их наяд төгрөг болохоор байгаа нь ДНБ-ий18 хувьд хүрч, Төсвийн тогтвортой байдлын тухай хуульд анх заасан хязгаарыг давахаар байгаа бөгөөд ирэх жилүүдэд Засгийн газрын өрийн хэмжээг нэмэгдүүлэхээр байна. Эдийн засгийг богино хугацаанд сайжруулах төлөвлөгөө нь бодлоготой уялдсан, дэс дараатай байх учиртай.

Их хэмжээний мөнгө бусдаас залилсан хэргээр шүүгдэх гэж байсан этгээд өөрийгөө бусдын гарт амь насаа алдсан болгох гэж оролджээ. Ээдрээтэй хэргийн талаар уншигч та бүхэнд дэлгэрэнгүйгээр хүргэж байна. Нийслэлийн шуурхай удирдлагын төвд өнгөрсөн сарын 25-нд үл таних иргэнээс дуудлага иржээ. “Хүмүүс намайг хөөгөөд байна. Хутга, сүх барьсан хоёр хүн намайг ална гээд байна” гэж хэлчихээд гар утсаа салгачихжээ. Залгасан дугаар руу нь эргүүлэн залгасан боловч утсаа аваагүй байна. Нийслэлийн шуурхай удирдлагын төвд өдөрт хэдэн зуугаараа хуурамч дуудлага өгч, цагдаагийн алба хаагчдаар тоглодог. Тиймээс “Хэн нэгэн тоглож байгаа байх” гээд өнгөрөөжээ. Дээрх дуудлага ирснээс хэдэн цагийн дараа Баянгол дүүргийн XX хороо БҮК-ийн замын урд, төв дулааны шугамын орчимд хэн болох нь тодорхойгүй, шатсан цогцос байна гэх мэдээлэл ирсэн байна. Б гэх иргэн Нийслэлийн шуурхай удирдлагын төвд “Дулааны шугамын ойролцоо хүний шатсан цогцос байна. Биеийнх нь ихэнх хэсэг шатаад байхгүй болчихсон байна” гэжээ. Баянгол дүүргийн цагдаагийн алба хаагчид хэргийн газарт очиж үзлэг хийжээ. Үзлэгээр хэн болох нь танигдах аргагүй болтлоо шатчихсан эрэгтэй хүний цогцос болоод бусад эд зүйлс олдсон гэнэ. Хэргийн газарт үзлэг хийсэн шинжээчийн дүгнэлтээр уг цогцос нь “II” бүлгийн цустай, 25-35 орчим насны, эрэгтэй хүн болох нь тогтоогджээ. Мөн хэргийн газрын ойролцоогоос Давааням гэх хүний хагас шатсан гадаад паспорт, гар утас олдсон байна. Гадаад паспортын хойд хэсэг бүхэлдээ шатсан хэдий ч Давааням гэх хүний зураг, нэр нь шаталгүй бүтэн үлдсэн байжээ. Мөн гар утасны ар хэсэг шатсан боловч асаалттай байсан гэнэ. Мөрдөн байцаагч гар утсыг нь шалгаад үзтэл “Олон гэмт хэргийн гэрч болсон новш минь чамайг ална даа” гэж хэн нэгэн дарамталж, амь насанд нь заналхийлсэн утга бүхий мессэж ирсэн байжээ. Хэргийн газарт хийсэн анхан шатны үзлэгээр талийгаачийг өс хонзонгийн улмаас амь насыг нь хөнөөсөн байна гэх дүгнэлтэд хүрчээ.

Буяны ажлыг нь хурдан хий гэж лам хэлсэн гэж ар гэрийнхэн нь цагдаа нартмэдүүлжээ

Хэргийн газраас олдсон эд зүйлс

Ингээд цагдаа нар Давааням гэх хүн хэн болох. Түүнийг ямар хүмүүс дарамталдаг байсан. Өс хонзонгийн улмаас түүнийг хэн хөнөөх болов. Гэрээсээ хэнтэй уулзана гэж гарсан. Хамгийн сүүлд ямар хүнтэй холбоо барьсан гэх зэрэг мэдээлэл цуглуулах ажлыг эхлүүлсэн байна. Ингээд Даваанямын ар гэрийнхэнд онц ноцтой хэргийн талаар хэлэхээр очжээ. Ар гэрийнхэнд нь “Даваанямыг бусдын гарт амиа алдсан байна. Дулааны шугамын ойролцоо цогцсыг нь юу ч үгүй болтол нь шатаачихжээ. Хэргийн газраас гар утас, гадаад паспорт нь олдсон” хэмээн хэлсэн байна. Гэтэл ар гэрийнхэн болоод ойр дотнын хүмүүс нь огт цочирдолгүй тайван хүлээж авчээ. Мөн ар гэрийнхэн нь цагдаа нарын өмнө худлаа уйлаад байсан гэнэ. Энэ нь мөрдөн байцаагчдын анхаарлыг ихэд татжээ. Тэгснээ “Өнөөдөр Баянгол дүүргийн шүүх дээр Даваанямын шүүх хурал болох байсан. Өглөө шүүх хуралдаа орно гээд л гэрээсээ гарсан. Хүнтэй уулзана гэж бидэнд огт яриагүй” гэх утга бүхий мэдүүлэг өгчээ. Хэргийг шалгаж байгаа цагдаа нар таньж мэддэг хүмүүс, гар утас руу нь мессэж бичсэн хүн хэн болох, хамгийн сүүлд хаана явж байсныг тодруулах ажиллагааг хийжээ. Гэсэн ч түүний амь насыг хэн хөнөөсөн талаар тодорхой зүйлс илрэхгүй байсан юм байна. Гар утсанд нь ирсэн мессэжний дугаар ямар хүний нэр дээр байдаг. Хэн барьж байсан бэ гэдгийг мөрдөн байцаалтын явцад олж тогтоожээ. Үүрэн телефоны компаниас дугаар хямд үнээр худалдаж аваад цааш нь өндөр үнээр зардаг ченж Нэргүй дугаарыг анх авчээ. Түүнээс 35-40 насны үл таних нэгэн залуу “Нэргүй дугаар байна уу” хэмээн сураглаж байгаад худалдаж авсан аж. Ямар царай зүстэй, биеийн өндөр, содон шинж тэмдэг ямар хүн байсан бэ гэдгийг гэрчүүдээс авсан байцаалтаар тодорхой ам зураг гаргажээ. Гэтэл нөгөөх ам зураг талийгаач Даваанямын гэрэл зурагтай таарсан байна. Эндээс хэргийн зангилаа тайлагдаж хөвөрсөн байна.

Талийгаач хэн бэ

Дээрх хэргийг УМБГ-ын Онц хүнд гэмт хэрэгтэй тэмцэх хэлтэс, Эрүүгийн цагдаагийн газар, Баянгол дүүргийн цагдаагийн хамтарсан ажлын хэсэг шалгаж эхэлжээ. Ингээд Давааням гэгч хэн байв. Шүүхэд ямар хэргээр шалгагдаж байсан. Хэдэн жилийн хорих ялаар шийтгүүлэх байсан талаар судалжээ. Тэрбээр бусдаас зуу гаруй сая төгрөг залилж, эрүүгийн хэрэгт шалгагдаж байсан аж. Даваанямд холбогдох шүүх хурал өнгөрсөн сарын 25-нд болох тов гарсан байжээ. Түүний үйлдсэн гэмт хэрэг 10-15 жилийн хорих ялаар шийтгүүлэх зүйл ангид хамаарах үндэслэл бүхий хавтас хэрэг хийгдсэн юм байна. Харин Давааням гэмт хэрэгт орооцолдсон цагаасаа хойш ойр дотнын болон бусад хүмүүстэй огт уулзаагүй, харилцаа холбоогоо тасалсан нь мөрдөн байцаалтын шатанд тогтоогджээ. Цагдаа нар дээрх хэргийн талаар хуралдаж, хэд хэдэн мөрдөн шалгах гаргалгааг хийсэн гэнэ. Хуралдаанаар “Давааням амьд байж магадгүй. Хэрэв түүний амь насыг санаатайгаар хөнөөсөн бол алуурчид гар, утас болон бусад нотлох баримтыг хэргийн газарт үлдээхгүй байсан. Тэгэхээр кинон дээр гардаг шиг арга заль хэрэглэж цагдаа нараар чулуу хөөлгөж хууран мэхлэх гэж оролдож байж магадгүй” гэж үзжээ. Ингээд Давааням хаана нуугдаж байж болох бүхий л газрыг хараа хяналтдаа авч, ар гэрийн хүмүүсийг ажиглаж эхэлжээ. Хэрэг гарснаас хойш төд удалгүй түүний ар гэрийнхэн нь “Талийгаачийн буяны ажлыг хийнэ. Бүр алтан хайрцгийг нь нээсэн лам “Хурдхан буяны ажлыг нь хийж дуусга гэж хэлсэн” хэмээн ярьжээ. Энэ үеэр хэргийг шалгаж байгаа цагдаа нарт “Давааням амьд байна” гэсэн мэдээлэл иржээ. Бүр түүнийг амьд байгаа гэдгийг хэд хэдэн гэрч баталсан байна. Ингээд түүнийг хаана байгааг тогтоож ажиллагааг шуурхай хийжээ.

Цагдаа нар түүнийг баривчлахаар очих үед Яармагийн гүүрний дор өөрийгөө бууджээ

“Давааням гэгч Хан-Уул дүүргийн нутаг дэвсгэр Яармагийн гүүр чиглээ ганцаараа явж байна”, “Цагдаа нар намайг амьд байгааг мэдчихсэн байна. Одоо би өнгөрсөн” гэж ар гэрийнхэндээ хэлсэн байна гэх мэдээлэл ч иржээ. Ингээд мэдээлэл авсан цагдаа нар Даваанямыг Яармагийн гүүрний доошоо орж байна гэдгийг сонсоод л шуурхай бүрэлдэхүүн гарсан байна. Гэвч цагдаа нарыг түүний байгаа газарт очихоос хэдхэн минутын өмнө өөрийгөө толгойн тус газраа буудчихсан хэвтэж байжээ. Цагдаа нарыг очих үед их хэмжээгээр цус алдсан хэдий ч амьд байсан юм байна. Иймээс түүнд эмнэлгийн яаралтай түргэн тусламж үзүүлж, Нийслэлийн яаралтай түргэн тусламжын 103 дугаар төвийн эмчийн хамт ГССҮТ-д аваачиж, яаралтай мэс засал хийлгэжээ. Эмч нар түүний толгойноос Тоз 8 маркийн бууны сум гаргаж авсан байна. Гэсэн хэдий ч Давааням шархаа даалгүй амьсгал хураасан гэнэ.

Залилангийн хэргээр шүүгдэх гэж байсан Давааням гэгч шоронд олон жил хоригдохгүйн тулд дээрх зүйлсийг хийсэн байна. Тэрбээр хэн нэгний амь насыг хөнөөж, цогцсыг нь шатаасан. Цагдаа нарт өөрийгөө бусдад дарамтлуулж байгаад алуулсан гэж итгүүлэх гэж гар утсандаа өөрөө мессэж бичиж үлдээгээд гадаад паспортоо өгөөш болгож хаясан. Бусдын гарт амь насаа алдсан гэж цагдаа нарт итгүүлж, хэргээс мултарч үлдэх гэж энэ бүхнийг хийсэн байна. Албаны эх сурвалжаас авсан мэдээллээр “Хэрэв Давааням гэгч гүйцэтгэлээ сайтар нарийн боловсруулж, хийж чадсан бол цагдаа нарыг урхиндаа оруулж чадах байсан. Хэргийг шалгаж байгаа бүх цагдаа эхлээд түүнийг бусдын гарт амь насаа алдсан байна гэж итгэсэн. Монголд анх удаа ийм төрлийн гэмт хэрэг гарсан. Гэхдээ цагдаа нар дээрх хэрэгт ул суурьтай хандаж үнэн зөвийг олж тогтоож чадсан” гэв.

Шатсан цогцос хэнийх болохыг тогтоохоор ажиллаж байна

Цагдаа нар шатсан цогцос хэнийх болохыг тогтоохоор ажиллаж байна. Шинжээчийн дүгнэлтээр уг цогцос нь “II” бүлгийн цустай, 25-35 орчим насны, эрэгтэй хүн болох нь тогтоогдсон ба хэргийн газраас “LEE” гэх бичигтэй бор шар өнгийн метал товч нэг ширхэг, өмдний тэлээнийх байж болзошгүй төмөр горхи зургаан ширхэг, шатаж хэлбэр дүрс нь алдагдсан өмдний тэлээний арал зэрэг эд зүйлс олдсон байна. Хэрэг гарснаас хойш арав гаруй хоног өнгөрөөд байхад талийгаачийн ар гэр цагдаа нарт огт мэдээлэл өгөхгүй байгаа гэнэ. Цагдаа нар гэр оронгүй хүний сонгож амь насыг нь хөнөөсөн байж магадгүй. Эсвэл саяхан нас барсан хүнийг шарилыг оршуулгын газраас ухаж гаргаж аваад хувцас өмсүүлээд шатаасан байж болзошгүй хэмээн таамаглаж байгаа юм байна. Хэрэг мөрдөн шалгах ажиллагаа үргэлжилж байгааг албан эх сурвалж хэлж байв.

Э.БААТАР

Монгол Улсын гурав дахь Ерөнхийлөгч, дэлхийн сонгодог зохиолуудаас монгол хэлнээ утга төгөлдөр дуун хөрвүүлсэн нэрт гүүш Намбарын Энхбаяр МУБИС-ийн оюутнууд болон утга зохиол сонирхогчдод “Дэлхийн утга зохиол, соёлын түүхээс” сэдэвт илтгэл тавьсан билээ. Эл илтгэлийг толилуулж байна.

Миний өвөө сурган хүмүүжүүлэгч, сэтгэл судлаач Цэрэнжавын Раднагийн зуун жилийн ой энэ онд тохиож байна. Манай өвөө намайг дөрөвтэй байхад болсон. Би өвөөгөө бүдэг бадаг санадаг. Өвдчихсөн байхад нь “Намайг өргө” гээд тоглож байсан. Өвөө маань УБДС-ийн сурган, сэтгэл судлалын багшаар ажиллаж байсан. Миний эхнэр Цолмон ерээд онд МУБИС-д багшилж байсан. Тиймээс Багшийн их сургууль бол манай гэр бүлтэй холбоотой сайхан газар юм. Өвөөгийн аав Цэрэнжав Санктпетербург хотод сурч байж. Цэрэнжав “Лхүмбийн хэрэг” гэгчид 1933 онд хэлмэгдэн гурван жилийн ял эдэлж гараад 1938 онд цаазлагдсан. Эмээ Гарамжавын аав лам Шарав бас 1933 онд Японы тагнуул хэмээн баригдаж, ЗХУ-д цөлөгдөн амь насаа алдсан. Раднагийн Бүдханд гэж миний хайртай ээж минь юм. Ээж маань монгол хэл-утга зохиолын багш. Товчхон түүх ярихад өөрийн эрхгүй хэлмэгдэл гэсэн үг гарч ирж байна. Хэлмэгдүүлэлтийг хэр сайн мэдэх вэ гэж би та нараас асуугаад хэрэггүй байх. Ямар нэгэн байдлаар энэ хар шуурга Монголын бүх айлыг дайрсан гэхэд хэтрүүлсэн болохгүй. Хэлмэгдүүлэлт, тэнэглэл хоёр хамт байдаг. Хэлмэгдүүлэлтийн үед ухаантай хүн тэнэг болдог, тэнэг хүн ухаантай мэт харагддаг. Энийг би нэг жишээгээр ярья. Дундад зууны үед Голландын алдарт зураач Иероном Босх амьдарч байсан. Энэ зураач “Тэнэгүүдийн усан онгоц” гэдэг зургаараа алдаршсан. Та бүхэн зургийг нь харж байна.

Дундад зуунд элий балай болсон хүн төрөлхтөн ямар ч зорилгогүйгээр, дээр нь ямар ч жолоогүйгээр хөлгүй далайн усанд сэлж яваа бэлгэдэл бүхий зураг юм. Энэ уран бүтээлийн цаад санаа нь тэнэгүүд усан онгоцонд суугаад хаашаа явж байгаагаа мэдэхгүй байна гэж нийгмээ шүүмжилсэн. Зурагт гэлэнмаа хүн дуулж хашгираад байгааг дүрсэлж. Лам хүн орилж хашгираад байж байна. Онгоцны дээр дүүжилсэн талх байна. Дундад зуунд дүүжилсэн талхыг гараараа барьж биш амаараа тэмтрэн шүдээрээ хазаж идэх тоглоом байсан. Энэ тоглоомын бэлгэдлийг харуулсан.

Дээр нь шарсан тахианы махны хойноос хутга барин зүтгэж байгаа хүн байна. Бас бөөлжиж байгаа хүн байна. Идэж, уухаа багтааж шингээхээ болихоор хүн мал, амьтнаас ялгаагүй бөөлжиж буйг харуулсан. Архи дарсанд умбаж усан онгоцноос унах гэж байгаа хүн ч байна. Хөгжмийг эмэгтэй хүний бэлэг эрхтэн гэж дундад зуунд үзэж байсан. Гэлэнмаа эмэгтэй хүний бэлэг эрхтэний бэлгэдэл бариад дуулж байна гэдэг садар самуун явдалд оролцож, бусдыг уриалан дуудаж байна гэсэн санаатай. Гэлэнмаа болоод лам хүн ийм садар самуун явдалд оролцож байна гэдэг чинь жирийн иргэдийн ёс суртахууны тухай яриад хэрэггүй гэсэн үг. Цаашаа хараад сууж буй алиа салбадай байгаа. Та бүхэн Шекспирийн зохиолуудыг уншсан байх. Алиа салбадайн дүр түүний зохиолуудад элбэг тохиолддог. Алиа салбадай дандаа үнэнийг хэлдэг. Шекспирийн “Лир ван” жүжигт гэхэд хаанд үнэнийг хэлж чадахгүй хүмүүс гарч байхад алиа салбадай хэлж байдаг. Алиа салбадай албан ёсоороо тэнэг юм шиг атлаа үнэн хэрэгтээ асар их ухаантай хүн юм. Уг нь инээгээд ханиагаад, уугаад идээд бусдын дунд сууж байх ёстой хүн яагаад буруу хараад сууж байна гэхээр дундад зууны Европт хүмүүс бүгд алиа салбадай болоод, алиа салбадай ухаантан болсныг Босх үзүүлж. Хэлмэгдүүлэлтийн үед ухаантай хүн тэнэг юм шиг харагддаг. Босхын “Амьдралын таашаал” гэж зураг бий. Тэр нь манай Марзан Шаравын “Монголын нэг өдөр”-тэй ерөнхий зохиомжоороо адилхан. “Тэнэгүүдийн усан онгоц” зургийн яг эсрэг “Ухаантнуудын усан онгоц” гэсэн бүтээл бий.

Оросын хувьсгалч В.И.Ленин, Троцкий нарын алдартнуудыг та нар мэднэ. Тэд тушаал гаргаж Оросын нийгмийн шилдэг тэргүүний сэхээтнүүдийг усан онгоцонд суулгаад эх орноос нь алс холд хөөсөн. Оросоос гараад Герман хотод очсон усан онгоц. Ленин зарлиг гаргаж шилдэг эрдэмтэн, зохиолч, философич, сэтгүүлчдээ энэ усан онгоцоор цөлсөн. Тухайлбал, нэрт философич Н.Бердяев, С.Булгаков, Н.Лосский, Ильин нар энэ онгоцонд байсан. Босхын зургаас ялгаатай нь эдгээр ухаантнууд архи дарс уугаагүй, усан онгоцныхоо хажуу руу тонгойж бөөлжсөн зүйлгүй, садар самуунд автаж хөгжим тоглосон явдалгүй, амьдралын утга учрыг эргэцүүлэн зогсчихсон, эх орноосоо хөөгдсөндөө харамссан байдалтай байгаа. Босхын зурагт шарсан галууны махны хойноос үхэлдэж буйг харуулсан бол “Ухаантнуудын усан онгоц”-нд цовдлуулсан Христийн хөлийг дүрсэлсэн байгаа. Энэ философичдын олонхи нь Христийн шашныг судалсан, алдартай бүтээл туурвисан хүмүүс байсан учраас ийн бэлгэдсэн хэрэг. Орос хүн мөн чанар, Оросын түүхийг дэлхийн тавцанд гаргасан энэ алдартнуудыг одоо эх оронд нь ид судалж, шуугин биширч байна. Өнгөрөгч зууны хорин хоёр онд хөөгдсөн энэ алдарт философичид өнөөдөр их сонирхол татаж байгаа. “Ухаантнуудын усан онгоц”-той холбоотой хэдэн тоо баримт хэлье. Лениний зарлигаар 20-40 хүнийг эх орноос нь заавал хөөх болсон байдаг. Цөлөгдсөн хүмүүс биедээ юу авч явах зөвшөөрөлтэй байсан бэ гэвэл “Өвөл, зуны пальто тус бүр нэг ширхэг, нэг костюм, бүрх малгай нэг, хоёр ширхэг хос оймс, дотуур өмд хоёр, хоёр гутал, нэг чемодан” авч явах л ёстой байсан. Нэг чемоданд ер нь юу багтах вэ? Ийм л хувцас хунар үлдээгээд бүх хөрөнгийг нь хурааж байсан.

Монголын хэлмэгдэл бол туйлын эмгэнэлтэй юм болсон. Гучин долоон мянган хүн амь насаа алдсан гэсэн тоо баримт байдаг. 1918-1937 он хүртэл Монголын 90 мянган хүн амь насаа алдсан байгаа юм. Жилд 5.3 мянган хүнээр өссөн тоо байдаг. Шууд утгаар авч үзэхэд амь үрэгдсэн хүмүүсийн тоог хүн амын өсөлттэй харьцуулахад бүтэн долоон жилд нэг ч хүн төрөөгүй юм шиг харьцуулалт харагддаг. Хэлмэгдүүлэлт гэдэг ийм аймшигт үзэгдэл юм. Лам хувраг, эрдэмтэд, сэхээтнүүд, язгууртнуудаа барьж устгасан гэдэг утгаараа Монголын нийгмийн хөгжилд хортойгоор нөлөөлсөн.

“Цэл залуу насныхаа гал дөлөөр бадарч

Сэтгэл, зүрх хоёртоо шатаж явах үедээ

Чин сайхан амрагтаа хэлж үзээгүй мөртлөө

Чиний төлөө үхье гэж эх орондоо би хэлдэг” хэмээх алдарт шүлгийг бичсэн Ц.Цэдэнжав гэж сайхан найрагч байлаа. Би аз болоход Цэдэнжав гуайгаар түүх яриулдаг байсан. “Баригдаж алуулчих гээд байсан учир амь гарахын тулд галзуу солиотой юм шиг болсон. Нэлээд хэдэн жил элий балай юм шиг болсон. Юм дуугарч болохоо байсан учир хэдэн жилийн турш хэлгүй юм шиг болж, нэг ч үг яриагүй” гэж байсан. Хүн нэлээд хэдэн жил байтугай нэг өдөр хэлгүй болж чадах уу. Хэлмэгдлийн үед ингэж ухаантай нь тэнэг болдог юм байж. Би Ерөнхийлөгч байхдаа зарлиг гаргаж хэвлэсэн “Дэлхийн утга зохиолын тавин боть”-д Монголоос ганцхан “Монголын нууц товчоо” багтсан. “МНТ”-нд Бодончир мунхаг гэж гардаг. Мунхаг гэж тэнэг гэсэн үг. Ах дүү нартаа тэнэг гэгдэн хөөгдсөн Бодончир шувуугаар ан гөрөө хийж амьдарч байсан. Ах дүү нартаа эргэж очихдоо “Хүн ахтай, дээл захтай” гэдэг үгийг олон дахин хэлсний эцэст ойлгодог. Түүнээс хойш Монголын нийгмийн харилцаанд “Хүн ахтай, дээл захтай” гэдэг зарчим маш хүчтэй орж ирсэн. Монголчууд хөөрхөн хүүхдийг “муухай” гэж өхөөрддөгтэй адил Бодончирыг мунхаг гэсэн нь цэцэн ухааныг нь тойруу утгаар нэрлэсэн байхыг үгүйсгэхгүй. Дува сохор гэхэд маш холыг хардаг хүн байсан гэж гардаг. Тиймээс бид энэ бүхнийг бодож, алсыг харж хэлмэгдэл гэгч аймшигт мангасыг дахин амилуулахгүй байх үүрэгтэй юм. Оросын андууд маань жил бүрийн аравдугаар сарын 30-ны өдрийг хэлмэгдэгсдээ дурсах өдөр болгож, хэлмэгдсэн хүн бүхний нэрийг дууддаг. Манайх бас ийм өдөртэй болоосой гэж хааяа боддог.

Радна өвөө минь далан жилийн өмнө зүүд нойрны тухай лекц уншиж байсан тухай шавь Самбуугийн Бадраа гуайн бичсэн байдаг. Тиймээс өвөө минь өнөө амьд мэндсэн бол зүүдний тухай ийм илтгэл тавих байсан болов уу. Зүүд нойрны талаар сэтгэл судлаачийн талаас биш утга зохиол судлаачийн хувьд ярья. Эртний Грект Парис баатар Елена гүнжид дурлан хулгайлснаас Трой хотод аваачсанаас дайн дэгдэж, хот сүйрсэн тухай домгийг соёлт хүн төрөлхтөн мэднэ. Дэлхийн соёлд хамгийн их судлагдсан, бичигдсэн энэ түүхэнд Парисыг төрүүлэхдээ эх нь асаж буй бамбар төрүүллээ гэж зүүдэлсэн тухай өгүүлдэг. Зүүд тайлагч бүсгүй эл зүүдийг “Трой хотыг шатаах хүн байна” гээд нялх Парисыг ууланд аваачиж хаяулж. Парис өсөж том болоод Трой хотдоо ирэхэд зүүд тайлагчийн үгийг умартсанаар хожмын их гай гамшиг үүдсэн байна. Тройн морь гэдэг бэлгэдлийг хүн бүхэн мэднэ. Асар том модон морийг хотынхоо хана хэрмийг эвдэн оруулснаар дотор нь нуугдсан цэргүүд шөнө гарч ирж сүйтгэдэг. Тройн морь гэвэл гай гамшиг гэж ойлгож болно. Исламын шашны зөнч мэргэн Мухаммед Аллах бурхныхаа анхны сургаалыг зүүдэндээ сонссон гэлцдэг. Армяны Христийн шашны ариун санваартан гэгддэг Ашрип Маштоц зүүдэндээ армян үсгээ тэмдэглэсэн гэж ярьдаг. Өндөр гэгээн Занабазар зүүдэндээ соёмбо үсгийг зохиосон гэж ярьж байхыг би олонтаа сонсож байсан. Зигмунд Фрейд зүүдний олон тайлыг “Зүүдийг тайлахуй” гэсэн онолын бүтээлдээ бичсэн. Фрейдийн үзсэнээр зүүд бол хүний нуугдмал хүслийг тайлах түлхүүр. Хүний зүүдээ ярихдаа хэрэглэсэн түлхүүр үг, дүрсийг ашиглаж тайлдаг байсан. Хүний санаа бодол анхнаасаа тогтчихсон зүйл учраас зүүд бол бодит юм гэдэг. Хүн зүүдлэхдээ ямар дүрс зүүдлэв гэдгээр толь гаргасан. Хүн байшин зүүдэллээ гэхэд гөлгөр ханатай байшин зүүдэлбэл эрэгтэй хүнийг, овгор товгор ханатай байшин эмэгтэй хүнийг төлөөлдөг гэж үзэж байсан. Эзэн хаан, хатан хаан зэрэг өндөр хэргэмтэн зүүдэлбэл аав ээжийгээ, жижиг хорхой шавьж зүүдэлбэл дүү нараа зүүдэлж байгаа нь тэр гэдэг байж. Хүн төрөхийг устай холбож, үхэх хагацахыг төмөр зам, вагонд суух гэж үзэж байв. Зүүд бол бодитой ертөнц гэж тэр том шашин, соёл судлаач үзэж байв.

Дэлхийн философи, соёл урлагт томоохон үүрэг гүйцэтгэсэн хоёр зүүдний тухай ярья. Хятадын Даогийн шашныг үндэслэгч Жуанзы унтаж байгаад эрвээхэй боллоо гэж зүүдэлсэн байгаа юм. Шавь нар нь “Юу зүүдлэв” гэхэд “Би эрвээхэй болж зүүдэллээ. Нисээд л байлаа. Нисээд л байлаа. Жинхэнэ жаргалыг эдэллээ” гэж тэр хариулж. Тэр удтал бодлогоширсны эцэст “Би нэг л зүйл ойлгосонгүй. Би эрвээхэй болов уу, эрвээхэй Жуанзы болов уу. Эрвээхэй намайг зүүдэлсэн байж магадгүй” гэж хэлж. Түүнээс хойш “Жуанзы ба эрвээхэй” гэсэн дэлхийн философи, соёл, шашин, утга зохиолд үлдсэн байгаа юм. Хүн бодит байдлыг танин мэдэхдээ шууд бодитоор хүлээж авах уу, эсвэл арай өөр өнцгөөс хүлээж авах уу гэдэг асуудал тавигдаж эхэлсэн. Зүүд, эрвээхэйн тухай зүйрлэл нь Даогийн шашны мөн чанар болж “Хүн мөнх наслах” бэлгэдэл болж үлдсэн. Мөнх наслахыг хөөцөлдөж хөөцөлдөж даочид “Үхэл бол мөнх амьдралын заавал туулах ёстой шат” гэсэн гаргалгаанд хүрсэн юм. Жуанзы эрвээхэй зүүдлэх нь маш их утга учиртай. Хятадын эртний соёлд эрвээхэй мөнх насны бэлгэ тэмдэг. Эрвээхэй өт болдог, өт болсноор ахиад амилдаг. Христийн шашинд ч өт эрвээхэй болох, эрвээхэй өт болох физик хувирлыг мөнх амьдралын, дахин дахин төрөхийн бэлгэдэл болгодог. Хүн заавал сэрж байж оюун ухааны дээд түвшинд гардаг. Би Бурхан багшийн сургаалыг зах зухаас нь судалсан. Бурхан багш зүүдэлсэн тухай хэзээ ч уншиж байгаагүй. Бид оюун ухааны доод түвшинд байгаа учраас ертөнцийн аливаа нууц бүхнийг харж чадахгүй байгаа. Тиймээс бид дахиад сэрэх ёстой. Гэгээртлээ бид олон дахин сэрэх учиртай. Жуанзын эрвээхэйн тухай зүүд бол сэрээч ээ гэж хүн төрөлхтөнд ирүүлсэн дохио. Бурхан багш сэрчихсэн, сэхээрчихсэн учраас зүүдэлдэггүй, зүүдлэх шаардлагагүй байх гэж боддог. Унтаж байж л зүүдэлдэг. Тэгэхэд Бурхан багш сэрчихсэн учраас зүүдэлдэггүй юм байна гэж би бодож байгаа. “Бурхан багшийн зүүд” гэсэн зохиол бичвэл мөн сонин доо.

Жуанзын зүүд бол сайхан зүүд. Одоо аймшигтай зүүдний тухай ярьж өгье. Франц Кафкагийн “Хувирал” өгүүллэгт Григори Замза сэрэхдээ хорхой болоод хувирчихсан байдаг. Энэ бол хорьдугаар зууны хамгийн аймшигтай, өрөвдөлтэй зүүд. Жуанзы эрвээхэй болсноо ярьснаас, эрвээхэй Жуанзы болсон тухай яриа одоогоор алга. Тэгэхээр эрвээхэй Жуанзы болсон тухай бичвэл мөн сонин оо. Григори Замза хорхой болж хувираад яриад байгаа юм. Хорхой дүгнээд, яваад байдаг. Григори Замза бол баатарлаг гавьяа байгуулах биш жижигхэн юманд санаа зовоод байдаг айдастай байсан хүн. Аавынхаа өрийг таван жилийн дараа төлж дуусгах, өвчтэй ээждээ эмний мөнгө олох, авьяастай дүүгээ хөгжмийн сургуульд оруулахсан, ажлаасаа хоцорчихвол яана аа, галт тэрэгнээс хоцрохгүй байх гэсэн жижигхэн айдсын золиос болсон хүн байсан. XX зууны эхэнд хүн тийм болсон гэж Франц Кафка үзсэн. Айдас хүнийг хорхой болгодог гэж нэг талаас тайлбарлаж болно. Айгаа л байвал хүн хорхой болно. “Хорхой болтол нь айлгана” гэсэн хэлц үг хүртэл байдаг даа. Хорхой болтол айсан хүн төрөлхтнийг бичсэн Кафкаг фашизм төрөхийг зөгнөсөн их ухаантан гэж судлаачид үздэг. Өнгөрөгч зууны хориод онд фашизмыг хорхойгоор зүйрлэж бичнэ гэдэг гайхамшиг. Фашизм хүн төрөлхтнийг хорхой болтол айлгасныг түүх баталсан. Тиймээс айх гэдэг аюултай юм. АНУ-ын Ерөнхийлөгч Ф.Рузвельт “Хамгийн их айж байх ёстой юм бол айхаасаа” гэж хэлсэн. Үүнийг тэр болгон хүн санадаггүй. 2016 оны утга зохиолын Нобелийн шагнал авсан алдарт дуучин Боб Диланы нэгэн дууг орчуулснаа сонсгож энэ илтгэлээ өндөрлөе. Дэлхийг өөрчилсөн “айхаасаа л айдаг” хүний гайхамшигт шүлгийг хүргэе. Хэлмэгдлийг Монголд дахин бүү амилуулаарай. Хэзээ ч хорхой бүү болоорой. Жуанзы зүүдний эрвээхэй болоорой. Эрдэм гэгээрлээр хорхой байхаас аврагдаж ХҮН болоорой!

Тэмдэглэсэн Л.БАТЦЭНГЭЛ

ХҮЧИТ САЛХИ

Хичнээн холын зам туулсных нь дараа

Хэн нэгнийг хүн хэмээн тоодог юм бол?

Хэдэн далай гэтэлснийхээ дараа

Хээрийн галуу унтаж амардаг юм бол?

Хэдэн удаа их буугаар буудаж байж

Хэрэггүй “тоглоом” гэдгийг нь ойлгодог юм бол?

Хүчит салхи хариуг нь мэднэ, найз минь

Хүчит салхи хариуг нь хэлнээ.

Хэдэн жил уулс сүндэрлэж байгаад

Хүчирхэг давалгаанд идэгддэг юм бол?

Хэдэн жил амьдарч байгаа хүмүүс

Хэний ч боол биш гэдгээ ойлгодог юм бол?

Хэдэн удаа нүүрээ буруулсны дараа

Хэний ч зовлонг олж харахаа больдог юм бол?

Хүчит салхи хариуг нь мэднэ, найз минь

Хүчит салхи хариуг нь хэлнээ.

Хэдэн удаа дээшээ харсныхаа дараа хүн

Хөх тэнгэр байгааг олж хардаг юм бол?

Хэн нэгний уйлж байгааг сонсохын тулд

Хэдэн чихтэй байх ёстой юм бол, хүмүүн?

Хэдэн хүн үхсэний дараа хүмүүс

Хэтэрхий олон хүн үхсэнийг ухаардаг юм бол?

Хүчит салхи хариуг нь мэднэ, найз минь

Хүчит салхи хариуг нь хэлнээ.

Боб Дилан