Month: November 2016

Нийтийн дууны залуу үеийн төлөөлөл болсон Соёлын тэргүүний ажилтан Энхболдын Чулуунчимэгтэй ярилцлаа. Тэрээр бие даасан “Сэтгэлийн зурвас” нэртэй цомгоо гаргажээ.

-Сэтгэлийн зурвас цомгоо гаргажээ. Ямар дуунууд багтсан бэ?

-Энэ миний ганцаараа гаргасан хоёр дахь цомог. Б.Болдтой хамтран хийсэн цомогтой нийлээд дөрөв дэх цомог минь бэлэн болж байна. Нийт 16 дуунаас бүрдсэн. Хуучин дуунууд болон шинэ уран бүтээлүүд минь багтсан. Энэ сардаа багтаж цомгийн баяраа хийх болно. Мөн цомгийн баяртаа зориулж “Сэтгэлийн зурвас” нэртэй теле концерт хийлээ. 2011 онд оюутан байхдаа гаргасан “Санаандгүй учирсан дурлал” цомог бол миний хамгийн анхны цомог байсан.

Дашрамд сонирхуулахад, “Эрхэмсэг” дуунд минь бүсгүйчүүд дуртай байдаг. Тиймээс мөн бүсгүйчүүддээ зориулж “Зүгээр л инээмсэглэ” гэсэн дуугаа хийж байна. Үгийг нь захиалж бичүүлсэн. Байгалийг бүсгүй хүнтэй харьцуулсан маш гоё үгтэй. “Гол мөрөн миний толь юм

Гоо сайхан миний сэтгэл юм

Уулын жимс миний будаг юм

Урьхан салхи миний сам юм” гэх мэтчилэн. Энэхүү дуугаа удахгүй дүрсжүүлэх болно. Хөгжмийн зохиолч Мөнхжаргал эгчийн уран бүтээл уянгын талдаа байдаг шүү дээ. Харин энэ дуу цоглог, эрэмгий ч гэж хэлж болохоор бүтээл байгаа. Бүсгүйчүүдийн маань сонсох дуртай дуу болно гэдэгт итгэлтэй байна. Ямар ч байсан уран бүтээлээ зогсолтгүй хийх болно.

-Мөнгөнцэцэг, Хандмаа нартай хамтран хийсэн попури фэйсбүүкээр нэлээд хандалттай байсан. Дахиж хамтран уран бүтээл хийх үү?

-Мөнгөнцэцэг, Хандмаа бид гурав их сургуулийн нэг анги юм. Бид гурвын хоолойны тембр өөр л дөө. Өөр, өөрийн хоолойны онцлогтой учраас хамтарч уран бүтээл хийх дуртай. Нэг үеийн уран бүтээлчээс гадна дотнын найзууд. Бид гурав хамтарч “Хүндэтгэл үргэлжлэл” гэх ардын дууны попури хийж байлаа. Дараа нь хөгжмийн зохиолч Мөнхжаргалын долоон уран бүтээлийг цоморлиг болгож дуулсан. Мөн миний “Сэтгэлийн зурвас” цомогт Монгол Улсын гавьяат жүжигчин Одмаагийн 1993 онд дуулж байсан “Санаж явах ижий” гэж ард түмний хайртай сайхан дууг хамтран дууллаа. “Хүсэлтийн хариу” нэвтрүүлгээр маш их захиалга авдаг байсан энэ дууг Одмаа эгчээсээ зөвшөөрөл авч дуулсан юм. Шинэ оны дараахан Одмаа эгчтэйгээ хамтарч клип хийхээр төлөвлөж байна.

-Таны мэргэжлийн багш хэн билээ?

-Би СУИС-д найрал дууны удирдаачийн ангид орж байсан. Дуулаачийн ангид орохын тулд хоёр шатны шалгалт өгөх ёстой байдаг юм. Гэтэл хоёрдугаар шатны шалгалтдаа уначихсан. Бүжиг бэлдэж ирэх ёстой байж л дээ. Гэхдээ дараа нь дуулаачийн ангидаа орж Найдалмаа багшийнхаа шавь нь болсон доо. Би дуурийн дуулаачийн ангийг төгссөн юм. Гэсэн ч Найдалмаа багш маань заавал дуурийн дуулаачаа хий гэж шахаж, шаарддаггүй. Хамгийн гол нь уран бүтээлээ хийгээд явахыг л зөвлөдөг. Тийм болохоор бид багшаасаа айж эмээгээд байх зүйлгүй уран бүтээлээ хийгээд явдаг. Тиймдээ ч хожсон гэж боддог шүү. Ер нь багшийн шавь нар дотор нийтийн дууны урлагт өнгөлж яваа бүсгүйчүүд олон бий. Монгол Улсын гавьяат жүжигчин Т.Баясгалан. Энхмэнд, Р.Дэлгэрмаа гэх мэт. Багш минь үргэлж зөвлөгөө өгдөг шүү. Их сайхан хүн дээ миний багш.

-Та гавьяат Т.Баясгалангийн фэн шоунд ээж, ааваасаа нууцаар ирж оролцож байсан гэсэн үү?

-Миний аав, ээж хоёр эрдэм, номын мөр хөөсөн, сэтгэл хөдлөл багатай тийм хүмүүс л дээ. Гэр бүлд минь урлагийн хүн байхгүй. Тийм болохоор дууны тэмцээнд оролцоно гэхээр дургүйцэх байх ч гэж бодсон юм уу, хэлэлгүй Дарханаас вагоноор ирж байлаа. Вагон 500 төгрөг байсан санагдаж байна. 2004 онд болсон шоу л даа. Багын л дуучин болохыг мөрөөддөг байсан хэрнээ тэмцээн, уралдаанд оролцож байгаагүй. Тэр шоу миний анхны тайз байсан. Гэхдээ амжилт үзүүлээгүй л дээ. Түүнээс хойш тэмцээн уралдаанд их оролцдог болсон. Миний хамгийн анхны алтан медаль хүртсэн тэмцээн дуучин болох замыг минь нээсэн гэж болно. Медальдаа гол нь биш л дээ. Тэр тэмцээнийг Ардын жүжигчин Хайдав багш шүүсэн юм. Тэмцээний дараа Хайдав гуай “Миний хүү заавал СУИС-д ороорой, дуучин болно шүү” гэсэн. Тэр үг намайг урлагт эргэлт буцалтгүй хөтөлсөн.

-Шоунд орохын тулд вокзалаас Монголын үндэсний телевиз хүртэл алхсан гэсэн…

-Тэр үед өндөр барилга ч цөөхөн байж. Үндэсний телевизийн антен хаанаас л бол хаанаас харагддаг. Цэнхэр есөн давхруудын дундуур ороод Үндэсний телевизийн антенийг чиглээд л алхаад байсан. Одоо бодоход их хол алхсан байгаа биз. Би хийнэ гэсэн зүйлээ хийж байж л санаа амардаг зантай. Тийм болохоор тэр шоунд бүр ормоор санагдаад л Дарханаас наашаа зорьж байсан хэрэг.

-Оюутан байхдаа “халтуур” их хийдэг байв уу?

-Урлагийн сургуулийн оюутнууд заавал төгсөөд уран бүтээл хийнэ гэсэн хууль байхгүй. Сурч байх хугацаандаа уран бүтээл хийж алдахдаа алдаж, туршлага хуримтлуулж байж уран бүтээлч болдог. Ер нь урлагийн сургуульд суралцаж байгаа оюутнууд сэргэлэн байвал зүгээр. Арай илүү хөдөлгөөнтэй байгаа нь дуулах урилга илүү авдаг шүү. Чаддаг юмаа хийгээд мөнгө олчихно. Би анхны уран бүтээлээ хоёрдугаар курстээ гаргаж байлаа. Одоогоос долоон жилийн өмнө юм байна. Залуу хүн болохоор гэгээлэг, хайрын сэдэвтэй дуу дуулъя гэж бодоод захиалж хийлгэсэн. Хүмүүст бас чамгүй хүрсэн гэж боддог. Их булган сүүлтэй уран бүтээл. Ар араасаа олон сайхан уран бүтээл дагуулсан. Дуулсан дуунуудаа яг тоолоогүй юм байна. Цацахгүй орхичихсон уран бүтээл ч байдаг шүү. Ер нь 80-аад дуу дуулжээ.

-Таныг бага байхад эмээ тань гавьяат жүжигчин Эрдэнэтийн Чулуунчимэг гэж дуудан өхөөрддөг байсан гэл үү?

-Монгол Улсын гавьяат жүжигчин Эрдэнэтийн Чулуунчимэг гэж сайхан дуучин бий. Намайг төрөх үед Чулуунчимэг гуай ардын болон богины дуугаар ид алдаршиж байсан үе. Тийм болохоор эмээ маань намайг ардын болон богины дуун мастер Монгол Улсын гавьяат жүжигчин Эрдэнэтийн Чулуунчимэг гэж явуулж, тоглодог байсан гэсэн. Эмээ минь намайг гурван настай байхад бурхан болсон л доо. Гэхдээ амны билгээс ашдын бэлгэ гэж эмээгийн минь хэлсэн үгийн хүч биелэн дуулж яваа юм болов уу гэж боддог юм.

Надад Э.Чулуунчимэг гавьяаттай хамтарч уран бүтээл хийнэ гэсэн бодол бий. Өөрт нь ч санал тавьж үзсэн. Маш сайхнаар хүлээж авсан шүү. Харин ямар уран бүтээл хамтарч хийх вэ гэдгээ бодоод л явна.

-Мэргэжлийн дуучнаас гадна аялал жуулчлалын мэргэжилтэй байх аа?

-Тийм шүү. Аялал жуулчлалын чиглэлээрээ хийе гэж бодсон юм их бий. Жуулчны баазтай болж, соёлын аялал жуулчлалд өөрийнхөө чадах чинээгээр хүч хөдөлмөрөө зориулна гэж боддог. Одоохондоо уран бүтээлдээ түлхүү анхаарал хандуулж байна. Урлаг бол тодорхой цаг хугацаатай. Хэдэн жилийн дараа шинэ залуу үе гарч ирнэ. Тэр цагт дараа, дараагийнхаа ажлыг амжуулаад явна даа.

-Нийтийн дууны төлөөлөл болсон залуу уран бүтээлчид нэлээн эв найрамдалтай байх шиг харагддаг?

-Манай үеийнхэн их эв найрамдалтай. Нэг нь тоглолт хийх үед бүгд чадах чинээгээрээ тусалдаг. Найдандоржийн тоглолт болох гэж байхад би хэвлэлийн мэдээ бичээд, нэг нь хоол хийгээд л гүйж байх жишээтэй. Билет хүргэлтэд хүн хүрэлцэхгүй бол бас нэг нь явна. Энэ мэтчилэн бүх зүйлд нь гар бие оролцож тус дэм болдог нь их сайхан санагддаг. Мөн энэ хугацаанд Болдоо бид хоёр Монгол бөхийн өргөөнд гурван тоглолт хийсэн. “Илбэе”, “Жаргалтай айл манайх”, “Хос орчлон” гэсэн тоглолтууд маань юм. Мөн л найзууд минь тус дэм болсон. Дуу хуураа ч өргөсөн. Түүнчлэн нийтийн дууны ертөнцийг тодорхойлж яваа залуу уран бүтээлчид учраас дэвшилттэй зүйлийг хийхийг зорьдог. Тоглолтуудаа аль болох өвөрмөц өнгө, аястай байлгахыг хичээдэг юм. Тоглолтын багийнхан их сайн уялдаж ажилладаг шүү. Дүрс, дуу их сайхан нийцтэй байдаг шүү. Хамгийн сүүлд Э.Чинбаяр найзын маань тоглолт боллоо. Энэхүү тоглолт эхлэлээсээ авахуулаад мөн ялгаагүй өвөрмөц болсон. Нийтийн дуу бол массын урлаг. Ардын дууны үргэлжлэл, хөгжил ч гэж ярьдаг. Тиймээс аль болох гэрэл гэгээтэй, сайхан зүйлийг ард түмэндээ хүргэх юмсан гэж хүсэж явна даа.

-Хөдөө орон нутгаар хэр их аялан тоглолт хийсэн бэ?

-Л.Болдоо бид хоёр хөдөө орон нутагт нийтдээ 300 гаруй тоглолт хийсэн байна лээ. 21 аймгаа хоёр удаа тойрч, 200-гаад суманд очиж тоглосон байна. Сүүлийн хоёр жилийн хугацаанд хөдөө орон нутгаар их явлаа. Мөн хилийн чанад дахь монголчуудтайгаа уулзаж ая дуугаа өргөсөн. Суманд тоглолт хийх маш гоё байдаг шүү. Халуун дулаан уур амьсгал яг л тэнд бүрддэг дээ. Ер нь аль болох л сонсогчидтойгоо ойр байдаг. Биднийг бага байхад зарим олны танил хүмүүс зургаа хамт авахуулъя гэхэд дургүйцдэг байсан нь таалагддаггүй байлаа. Тиймээс залуу уран бүтээлчдийн хувьд аль болох сонсогчидтойгоо ойр байхыг хүсдэг юм.

-Таныг туфль цуглуулах дуртай гэж сонссон. Цуглуулга нь хэр арвин болж байна вэ?

-Өндөр өсгийтийг зохиосон хүнд эмэгтэй хүн болгон өртэй гэдэг үгийг саяхан уншсан. Нээрээ л тийм шүү. Би гоё туфль харахаар шууд л авмаар санагддаг. Гадагшаа явахдаа дэлгүүр хэсэх юм бол заавал туфль авдаг. Авсан юмнуудаа эргээд харахаар бараг бүгд л туфль байдаг юм. Нэг удаа бүр 10 гаран туфль авчихсан байсан. Ер нь олон болж байгаа шүү.

Боловсролын тогтолцооны хувьд намайг та нар ямар дүгнэлт хийснийг мэдэх үү? Хүүхдүүд огт буруугүй гэсэн дүгнэлт хийсэн. Ямар нэгэн хэмжээгээр шүү гэдгийг удахгүй та нар ойлгох болно. Манай хүүхдүүд уг нь их сэргэлэн, бас ч гэж чамлахааргүй авьяастай л даа, даанч тэд маань яахаа мэдэхээ больчихоод байгаа юм. Бүр, ямар сургуульд элсэхээ ч мэдэхээ больчихсон гээч. Америк боловсролын өнөөдрийн тогтолцоогоор дээд сургууль төгсөөд ирж байгаа цэл залуухан багш нар аль ч сургуулийг зай завсаргүй дүүргэчихжээ. Тэгээд хүүхдүүдэд өндөр мэдлэг боловсрол олгох ажилдаа өдөр шөнөгүй, сунаж унатлаа зүтгэж эхэлнэ дээ.

Орос хэлний нэг багш шавь нараа загнаж байхыг нь би сонслоо:

-“Та муусайнуудтай би эгээ л шоргоолжны үүрэнд ойчсон зөгий1 шиг гэдсээ хүүлүүлэх нь холгүй зовж байна” гэж. Ингэж хараалгасан хүүхдүүд хойшдоо ямар хүмүүс болж хүмүүжих вэ?

Зурагтынхан ч мөн адил толгой дараалан бичиг үсэггүйчүүл! Зөвлөлт засгийн үед бол зурагт руу зүрхэлсэн “хэлгүйчүүл”-ийг шууд л хаалганы цаад руу дохичихдог байж. Өдгөө цагт харин тиймчүүлийг алгаа дэлгэн хүлээж аваад толгойг нь илээд цэнхэр дэлгэцэн дотор залаад байх болж. Дээрээсээ даалгавартай юм уу, яадаг юм, бүү мэд. Тэднүүсээ тэгээд яаж ярихыг нь зөвшөөрдөг гээч? “Цүнх” гэхийн оронд “Цүүнх”2 гэж маяглах болов. Жванецкийг нэг удаа цүүнхээ савчуулан телевизийн дэлгэц дээр гарч иртэл сэтгүүлч нь тосож аваад “Та чинь ингэхэд ганцхан ээмэгнүүд зүүдэг болоо юу?” гэж байх юм. Ээмэг дандаа хоёр л байдаг учраас өөрөө олон тоон дээр ээмэг гэж л хэлэгддэг атал ээмэгнүүд гэж байхыг нь сонсооч! Ганцхан ээмэгнүүд! Хоёр ээмэг биш, ганцхан ээмэгнүүд шүү! Энэ загвараар бол нэг ширхэг ээмэгнүүд зүүж, нэг ширхэг джинснүүд3 өмсөж, нэг ширхэг нүдний шилнүүд4 хамар дээрээ тохох нь байна л даа.

Гэтэл иймчүүлийг байнга харж, сонсож байдаг хэлний эрдэмтэд нь амандаа ус балгасан мэт таг дуугүй. Яагаад гэвэл дээдэс нь яг л ингэж яриад сургачихсан юм чинь. Гадаад явдлын яамны сайд гэхийн оронд Гадаад явдлын сайд, Байгаль орчны сайд ч гэх шиг. Байгаль орчны сайд гэхлээр буга согооны сүргийн толгойлогчийг хэлээд байна уу? За тэгээд цааш нь сонсъё: “Мөнгөний янхан”5, “үнээний үхрийн мах”6 ч гэх шиг. Янхан л бол заавал “мөнгөний” гэх тодотголын хэрэг юу байна аа? Кофе7 гэдгийг эрс хүйсний үг хэмээн үзэх болж. Хэрвээ кофе эрс хүйсний үг юм бол Фурсенко ч гэсэн эрс хүйсний хүн болж таарна аа даа? Аль эсвэл Андрей Александрович Фурсенког манин гэх болж байна уу? Ерөнхийлөгчийн зөвлөх, Оросын төрийн нэн хүндэтгэлт хар хүнийг би манин юм уу гэж асуух гээд байна л даа.

Зурагтын зар, сурталчилгаанаас бол авах юм бүр ч байхгүй. Бонус8, конус хоёрыг ч ялгахгүй, анонс8, анус8 хоёрыг бол тэр тусмаа. “Таны толгойноос тэр дороо л хагийг чинь зайлуулна.” Хаг гээч нь уг нь толгойд биш үсэнд байдагсан. Өөрсдийнх нь толгой дотор л хаг ургачихсан болохоор ингэж ярьдаг байх л даа. “Хөл хуга ташмаар үс” ч гэх шиг. Үс яахаараа “хөл хуга ташдаг”9 байна аа? Толгойтой үс арзасхийгээд, босоод явчихлаа. Шөнө унтаж байх зуур үс маань босч ирээд хөлийг маань хуга ташчихвал яана аа, ий-ий. Энэ ч бас юу ч биш. “Таны өөхийг дор нь шатаагаад өгнө”10 гэж байна. Дундад зууны инквизаци11 санаанд оров байна шүү. Амьдаар минь гал дээр шатаах нь л дээ, ий-ий. Яндан чигээрээ л үхэх юмсан.

Интернэт гэж нэг юм гарснаас хойш залуу үеийнхний маань дээрээс аймшгийн бороо цутгах болов. Гөлмөн төмөр шиг хангир жингэр! Урьд чинь яваа хүн шалбааган дотор уначих юм бол гараас нь бушуухан татаад босгохынхоо оронд гар утсаараа зургийг нь авчихаад дээгүүр нь харайгаад гараад явчихна. Цаг алдалгүй “Цахим танилууд”-даа12 тараахын тулд! Гал асааж чадахгүй, мод хагалж чадахгүй, шатар бүү хэл, даам ч тоглож сураагүй ээ, сураагүй, манай залуус. Шатрын боднуудыг Чапаевын ширээн дээрх төмснүүд гэж л бодно. Олигтойхон Чапаев ч болж тоглож чадахгүй байж. GPS-гүй бол ой руу зүглэж ч чадахгүй, төөрөхөөсөө айна.

Хайр сэтгэл, секс хоёрыг бол харин ч нэг ялгана даа. “Завтай бол явж сексдэх үү?” гэвэл “Зав ч байна шүү” гэж хариулна. Харин “Би чамд хайртай” гэх юм бол нүдээ том болгоно. Яагаад гэвэл сексийг ажил хэрэг, харин хайр сэтгэлийг мөнхийн юм гэдгийг хэр хэмжээгээрээ хар багаасаа дэндүү сайн ойлгочихсон. Тиймээс хайр сэтгэлд гаргах зав байхгүй. Тэгтлээ удах юмаар яах юм бэ, яршиг л байна!

Цахилгаан галт тэргэнд залуухан ээжтэйгээ явж байсан нэг жаал хүү өмнөө сууж байсан эмгэний хөл рүү тувт л өшигчөөд байх юм гэнэ. Эмгэн “Яаж байгаа хүүхэд вэ!” гэж хичнээн хэлээд нэмэргүй болохоор нь аргаа ядаад эхэд нь гомдолловол ээж нь харин “Би хүүхдээ өрнөдийн аргаар сургаж байгаа болохоор юуг нь ч хорьдоггүй юм” гэж. Гэтэл эмгэний хажууд сууж явсан өсвөр насны хүү босоод зажилж байсан бохио гарган мөнөөх залуухан ээжийн духан дээр наачихуутаа “Намайг ч бас ээж маань өрнөдийн аргаар сургадаг юм” гэсэн байдаг. Больж, хохь нь!

Манай боловсролын америк шинэчлэл ээ гэж.

Москвагийн Нисэхийн дээд сургуулийн танилууд маань нэг удаа төмөр замын буудал дээр нийлэлдээд, байгалийн сайхан руу аваачих вагоноо хүлээх зуур зоогойд орж 10 ширхэг хуушуур халаалгаж авахаар болжээ. Худалдагч нь 10 хуушуур богино долгионы зууханд хийчихээд зогсоод байх юм гэнэ. Аливаа юмыг хоёрхон минут халаахын тулд тийм зуух зохион бүтээснийг бараг бүгд мэднэ. Гэтэл таван минут, 10 минут өнгөрлөө гэнэ. Тэсэж ядсан манайхны нэг нь “Одоо болоогүй юү, наадхыг чинь халаахад хоёрхон минут л хангалттай шүү дээ” гэсэн чинь худалдагч урдаас нь “Ээждээ энгэр зөрүүлэхийг битгий заа, нойлын ногоон тэгнүүд! 10 хуушуурт чинь 20 минут хэрэгтэй байдаг юм байгаа биз дээ” хэмээн тасхийсэн гэх.

Бас нэг танил маань байдаг юм. Нисэхийн дээдэд хамт сурч байлаа. Надаас олон ах л даа. Залуудаа дандаа Авхаалж сэргэлэнчүүдийн тэмцээнд (АСТ) ороод манаргаж явсан эд. Одоо харин тэтгэвэртээ гарчихаад, уйдаагаа гаргахын тулд гадуур хэсэж, хүн амьтныг дөгөөж явдаг өвгөн. Тэр нөхөр хааяа ямар нэг зурагтын дэлгүүрт ороод худалдагчаас нь “Би зурагт худалдаж авах гэсэн юм аа. Танайх Куликовын тулааны13 ахмад дайчдад хөнгөлөлт үзүүлдэг үү?” гэж асуух болжээ. Гэтэл 10 худалдагчаас бараг л ес нь урдаас нь “Үзүүлнэ ээ, үзүүлнэ. Таны үнэмлэх байна уу?” гэж асуудаг гэнэ. Мань өвгөн халаасаа баахан ухсанаа “Өө харла гэж, үнэмлэхээ гэртээ орхичихож” гэвэл цаадуул нь “За яахав, яахав, Куликовын ахмад дайчин гэдэгт чинь үнэмшиж байна” гээд тооны машинаа шүүрэн авч хөнгөлөлтийг нь тооцож эхэлдэг гэдэг.

Ижил мөрнөөр усан онгоцоор дайвалзуулж явахдаа яг өөрийнхөө энэ хоёр чихээр сонссон яриаг дуулгавал, нэг зорчигч залуу хөлөгч өвгөнөөс “Танай хөлөг ямар кабелийн телевизтэй вэ?” гэж асуув.

Хөлөгч: Та аль хотынхыг үзмээр байна?

Залуу: Ярославынхыг.

Хөлөгч: Өө, харамсалтай байна. Ярославын кабель дөнгөж сая голын ёроолын модны ёзоорын үндсэнд тээглээд тасарчихаж. Удахгүй залгана аа…

Хөөрхий тэднүүс маань “америк тогтолцооны боловсрол”-оос өөр мэдлэггүйгээр яаж амь зууна даа.

Арай хижээлдүү насны багш нар намайг сүүлийн үед элдвийн хөгийн жишээ татсан захиагаар булах боллоо. Голдуу л Элсэлтийн ерөнхий шалгалтын лут найруулгатай зохион бичлэгүүдээс авсан ишлэлүүдээр дүүрэн.

Хэдэн жишээ сонсгоё:

-“Түүдгийн дэргэд хоёр хүн, нэг бүсгүй харагдана”. Эмэгтэйчүүд хүний тоонд ордоггүй юмсанж.

-“Австралийн имжнүүд аюул тохиолдсон үед орж нуугдахын тулд гэдэснийхээ гадна талд халаастай байдаг.” Өөр лүүгээ орж буй имжийг нэг харахсан.

-“Тэрбээр азарганы эврээс шүүрэн авав”. Бухны эврээс шүүрэн авлаа гэдэггүйсэн бил үү?

-“Зараа, мэлхий, хараацай нар цэцэрлэгчүүдийн хортой шавьжнуудаас ангижрах албанд сэтгэл харамгүй туслалцаа үзүүлдэг.”

-“Владимир Мономах 10 хүүтэй байсны бүгд нь хөвгүүд”. Ямар гээчийн үржил сайтай эр вэ!

-“Тэр бүсгүй биеийнхээ дээд хэсгээс хамгийн нэгдүгээрт хөхний даруулгануудаа дотуур өмднүүдтэйгөө буулгав”.

Бас нэг элсэгч “металлын зэврэлт” гэхийг “металлын хөвчрөл” гээд бичихсэн байх юм гэнэ14.

Намайг нэгэнтээ “Аягүй гоё” гэдэг зурагтын нэвтрүүлэгт урьсан юм. Шууд нэвтрүүлгийн хөндлөнгийн оролцогчоор. Маш гоё мөртлөө аягүй юманд орохоор элэг хөшөөгөөд хаячихдаг даа.

Хөтлөгч нь нэг оюутан охиноос “Хэдэн тив байдаг вэ, нэрлэнэ үү?” гэж асуулаа.

Хариу нь: “За байз уу, лав л экватор гэж байдаг”.

Хөтлөгч: “Бие дээрээ үзүүлсний хэрэггүй ээ”.

Асуулт: “Австрийн хаадын үе залгамжлагчдын ургийн нэр?”

Хариулт: “Гамбургер”15

Асуулт: “Жанна де Аркийг яаж егүүтгэсэн бэ?”

Хариулт: “Түүнийг хөнгөлсөн”.

Манай хүүхэд залуучууд ер нь хаана ийм муу боловсрол олсон байж таарах вэ? Америкт уу? Үгүй ээ, Оростоо, гэхдээ Америк боловсролын тогтолцоогоор! Яагаад гэвэл, америк боловсролын тогтолцоо гэдэг бол ардчиллын баталгаа учраас манай өнөөгийн төр засаг, манай Боловсролын сайдын зөвлөл (“Боловсролын яамны сайдын зөвлөл”-тэй бүү андуураарай) ийм тогтолцоонд шилжих замыг сонгосон юм! Би үүнийг хаа сайгүй ярьдаг, цаашдаа ч ярих болно. Яагаад гээч? Яагаад гэвэл ардчилалд хэрэгтэй. Муу боловсролтой хүмүүс аливаад эргэлзэх ухаангүй байдаг. Муу боловсрол ард түмнийг биш, ард түмний тодорхой хүрээг л сонгон “боловсруулахад” хэрэгтэй юмсанж. Тэгж “боловсорсон” тодорхой хүрээнийхэн аливаа сонгуульд олон таван үггүй идэвхийлэн оролцдог юм. Тиймээс л тогтолцоо нь тогтсоор байдаг юм.

Youtube-ээс товчлон авч монголчилсон Ж.Нэргүй

Орчуулагчийн тайлбар.

Оросын орчин үеийн нэрт шог зохиолч, тайзны шооч Михаил Николаевич Задорнов (1948 онд төрсөн) бол үгээр айхтар тоглодог хүн. Тиймээс энд хэрэглэсэн үгсийн далд утгыг тайлбарлахаас аргагүйд хүрэв:

1. Уг нь “Жук в муравейнике” гэсэн үг байдаг. Ийм нэртэй том роман ч бий. “Шоргоолжны үүрэн дэх цох” буюу “Алийгаа ч мэдэхээ болилоо” гэсэн зүйрлэл. Гэтэл энэ залуу багш орос хэлнийхээ нарийн ширийн илэрхийллийг мэдэхгүйгээсээ болоод “Шоргоолжны үүрэн дэх зөгий” (“Пчело в муравейнике” гэж хэзээ ч ярьдаггүй) гэжээ. Цаана нь бас “Би маш их зовж ядарч байна” гэж дургүйцсэн санаа илэрч байна.

2. “Портфель” гэсэн үгийг “Поортфель” гэж маяглах болсныг “цүүнх” гэж монголчлов.

3. “Джинсы” (жинсэн өмд) гэсэн, угаасаа олон тоон дээр байдгийн өмнө нэг гэсэн тооны нэр заагаад, “джинса” гэсэн эм үгний ганц тооны хувиралд оруулсныг ийн буулгах нь онох болов уу гэж бодов.

4. Очки. Дээрхтэй мөн адил.

5.“Продажная проститутка” гэснийг.

6. “Мясная говядина” гэснийг.

7. Орос хэлний бичгийн дүрэмд “е”-гээр төгссөн үгийг эрс хүйсний үг (средний род) гэдэг ч, “Кофе” гэдэг үгийг эр хүйсний үг гэж тооцдог уламжлалтай.

8. Бонус- аливаа үнэ, үйлчилгээний хөнгөлөлт. Анонс-олон нийтэд зориулсан арга хэмжээ, үйлчилгээний бичгэн юм уу, зурган зар, зарлал, сурталчилгаа. Анус-хошного.

9. Сногсшибательный- уг нь маш хүчтэй, гайхалтай гэсэн утгатай үг. Харин бүтцээр нь салгавал “с ног”- хөлийг, хөл дээрээс нь, “сшибать”-өшиглөх, түлхэх, унагах, зайлуулах үйлийн утга, бүгд нийлэхээрээ Задорновынхоор “хөл хугалах, хөл таших” гэсэн санаа.

10. “Мы сожжём ваши жиры” гэснийг ийн буулгав. Манай монголчууд ч бас “өөх хайлуулна” хэмээн солиордог болсон.

11. Дундад зууны Европт шашны тэрс үзэлтнүүдийг түүдэг гал дээр шатааж егүүтгэдэг ял байсныг “инквизация” гэдэг.

12. “Facebook” гэдгийг заримуудын хэллэгээр “Нүүр хуудас” гэхийн оронд “Цахим танилууд” гэвэл яах бол?

13. Куликовын тулаан 1380 онд болсон.

14. Эрозия гэж төмрийн зэврэхийг, эрекция гэж мөнөөх юмны босох, хөвчрөхийг хэлнэ.

15. Уг нь Габсбургийн угсаа гэдэг.

Энэ удаагийн “Ном ярьж өгье” буланд сэтгүүлч, яруу найрагч Санзайгалсангийн Ууганбаяр эрхмийн “Алаг толгодын хууч” хэмээх сэтгүүлзүйн шинэхэн номыг онцлов. Оцлохдоо нэгэн хөрөг нийтлэлийг нь сугалан ушигчидтайгаа хуваалцахаар шийдлээ.

Нутаг усныхандаа “Эрэлхэг” гэгдэх нэгэн эрийн тухай энд өгүүлнэ. Эрэлхэг халуун өдөр нэрмэл ууж халамцаад хадны сүүдэрт унтаж, эмээл хазаартай морио алдчихсан юмсанж. Барих гэж баахан хөөцөлдөж ихэд ядарчээ. Гэсэн ч замд таарсан нутгийн айлаас (С.Ууганбаярынх ) эмнэг сурган мордоод алдуул морио бариад ирж байгаа хүнийг чинь Эрэлхэг гэхээс ч яах билээ. Нэг ёсондоо эрэлхэг, шулуун шударга зантай мань эрийн дотоод гэмшил харууслын тухай богино өгүүллэг ч гэмээр юм шиг.

“Ах нь будан адуу, будмал хүүхэн хоёрт тун дургүй хүн дээ хэмээн годон буурал морин дээр уурга бариад мордтол буурал морь хоёр гурав сайн ойгоод авав” (Алаг толгодын хууч, 18 дугаар тал) Тийнхүү шингэх наран зүг тоос манаруулан давхиж одох “Эрэлхэг”-ийг харж зогссон өгүүлэгч (С.Ууганбаяр) маань хэний ч илэрхийлээгүй уран зургийг тэрхэн агшнаа үзэж буйгаар энэхүү хөрөг нийтлэл эхлэх бүлгээ. “Эрэлхэг” бол угтаа Дорноговь аймгийн Алтанширээ сумын харьяат Цэрэнбат заан аж. Нутгийнхан нь “Эрэлхэг, Эрэлхэг” гэсээр жинхэнэ нэрийг нь бараг мартжээ. “Эрэлхэг” ч өөрөө хүнд нэр хоч өгөхдөө гаргууд, нутаг усныхныхаа зан авир, үйлдэл, ул мөрийг нь мөшгөөд голыг нь олсон оновчтой нэр хоч өгчихнө. Өөрөө үргэлж түүгээрээ дуудаж явдаг аж. Жишээлбэл, “Хагархай Дорж”, “Цавьдар Сэнгээ”, “Хэнхэг”, “Шувуун хөлт”, “Тээгэн толгойт”, “Зүдэргээ”, “Хулхи” зэрэг нэр дурдагдаж буй хүмүүсийн нэрийн урд ямар нэгэн тодотгол, хочтой. Зарим нь бүр дан хочоороо дуудуулах жишээтэй.

Батдорж гэдэг хүнийг “Хулхи” хэмээн хочлох болсны учир нь “Зүдэргээ” Энхбат цэрэгт мордохдоо найз хүүхнээ сайн харж хандаж байгаарай гэж захиад явж л дээ. Тэгтэл Батдорж, хос хоёрын дунд хов хутгасан захиа бичсээр байгаад салган Сарааг нь авч суужээ. Харин үүнийг нь мэддэг “Эрэлхэг” “Хулхи Батдорж”, “Гэнэн Сараа” гэх хүний мөн чанартай нь холбоотой нэр хоч өгч, учрыг нь олонд ухуулах болсон юмсанж. Хүний өөдгүй зан чанарыг ил цаагаанаар шүүмжилнэ гэдэг мууд дурлагч гэхээсээ эрэлхэг зан чанар билээ.

Эрэлхэгийг морио барид ирэхэд хоол унд цай цүү болж, хол ойрын сонин хачин хэлэлцэж суусан тэр үеийнхээ явдлыг, ялангуяа Эрэлхэгийн дүрийг сэтгүүлч С.Ууганбаяр үнэхээр чадмаг гаргажээ. Тухайлбал, “Ийн бид хоёрыг ярьж суух зуур айлын хархүү Сайнбаяр адуугаа олсонгүй хэмээн уруу царайлаад ороод ирэв. “Эрэлхэг” тамхи ороонгоо

-Нүдээ салтаандаа хийсэн хар турсага минь танай адуу чинь Зүрхийн овооны баруун дээр л зогсож байна лээ. Чи хө, наад борц шиг хүүхнээсээ арай өөр юм бодож байхгүй бол хийморь лундаа ч үгүй болно шүү. Чиний эцэг чинь хийморь сэвсэн эр байв даа хэмээн дооглох, зэмлэхийн завсарт л шууд хэлнэ. Эрэлхэгийг ингэлээ гээд өөдөөс нь сөргөх хүн манай нутагт өдрийн од шиг ховор. Угаасаа ам хэлээр маргаад ч түүний дээр гарахгүй. Бяр чадлаар үзээд бүр ч дийлэхгүй…”

(Алаг толгодын хууч)

Ийм нэгэн хэлэмгий, шулуун шударга, сайн муу, сайхан муухайг ялгаж таньсан гүдэсхэн эрийн дүрийг сэтгэлд буутал үгээр зурж чадсан эрхэм С.Ууганбаярт талархалтай. Нутаг ус, өвгөд хөгшдийнхөө дүр төрх, үзэл санаа, дотор буй бүхнээ “Алаг толгодын хууч”- аараа Гамзатов шиг хүүрнэн хуучилнам.

Сэтгүүлч Ш.Цэрэнпил агсны “Хэнээт” зэрэг хөрөг нийтлэлийн арвин сан хөмрөгтэй сэтгүүлзүйн шилдэг бүтээлийн далайд С.Ууганбаяр эрхмийн “Эрэлхэг” зэрэг хөрөг нь ч мөн хүч нэмэн цутгана буй за.

Г.ЛХАГВАДОРЖ