Month: November 2016

Ерэн хоёр. Энэ бол сүүлийн дөрвөн жилд амиа хорлосон хүүхдүүдийн тоо. 2016 он гарсаар арван сарын хугацаанд 40 гаруй хүүхэд амиа егүүтгээд байна. Сүүлийн жилүүдэд ерөнхий боловсролын дунд сургуулийн сурагчид амиа хорлох тохиолдол хэд дахин нэмэгджээ. Хүүхдүүд юунаас болж амиа хорлох болсон шалтгааныг цагдаа нар тогтоож, дүн шинжилгээ хийжээ. Ингээд 2012-2016 онд 92 хүүхдээс 20 гаруй нь цахим гудуурхалд өртсөний улмаас амиа хорлосон гэдгийг мөрдөн байцаалтаар тогтоосон байна.

Ерөнхий боловсролын сургуулийн сурагчдын 50 гаруй хувь нь буюу 12–оос дээш насныхан бүгд фэйсбүүк хаягтай. Ангийн болон бусад төрлийн групп хуудсанд холбогдсон байдаг юм байна. Сурагчид цахим хуудсандаа үзэл бодлоо илэрхийлсэн, зураг тавьсан, өөр ангийн хүүхдүүдтэй хамт авахуулсан зургаа оруулсан, ангийнхаа болон ойр дотнын найзуудын хэн нэгнийхээ дургүй хүнтэй хамт холбогдож харилцаа үүсгэсэн бол шууд найзаасаа хасах давалгаа үүсгэдэг болжээ. Бүр фэйсбүүкийн найзаасаа хасч гадуурхах, доромжлох давалгаанд анги төдийгүй сургуулиараа нэгддэг байна. Энэхүү давалгааг дэмжихгүй хүн гарч ирвэл мөн л хасах давалгааг эхлүүлдэг аж. Цахим гадуурхалд өртсөн олон хүүхэд сэтгэл санааны хүнд дарамтад орж, ганцаардаж байгаад амиа хорлох замыг сонгодог болжээ.

Сурагчид “Тэнэгүүдийг дэлхийгээсзайлуулах хөдөлгөөн”, “Халтруудаассалъя” гэх мэтцахим гадуурхах хөдөлгөөнийг өрнүүлдэг болжээ

Баянзүрх дүүргийн нэгэн ерөнхий боловсролын сургуулийн наймдугаар ангийн сурагч Б гэх хүүг ангийнх нь хэсэг хөвгүүд “Охин шиг царайтай банди манай сургуулиас зайл” гэсэн давалгаа хийсэн байна. Энэхүү аянг ангийнх нь бүх хүүхэд дэмжиж, бусадтай хуваалцах буюу шэйр хийжээ. Мөн сургуулийнхаа групп хаягт тавьчихсан гэнэ. Үүнээс болоод хүүхдүүд Б гэх хүүг муу муухай үг болгоноор дайрч, доромжилж, “Охин шиг банди” гэсэн нэр өгч, зургийг нь эмэгтэй хүний зурган дээр хийж тараасан байна. Найзууд нь түүнтэй огт харилцахгүй болжээ. Энэ талаараа Б ар гэрийнхэн болон багшдаа огт мэдэгдээгүй аж. Ингээд хичээлдээ явалгүй хэд хоноод гэрийнхээ гадаа амиа хорложээ. Талийгаач “Энэ хорвоо дээр намайг гэх хүн байхгүй. Би ганцаардаж байна” гэсэн утга бүхий гэрээслэл бичээд амиа хорлосон байна. Мөн Сонгинохайрхан дүүрэгт долдугаар ангийн охин мөн л цахим гадуурхалд өртжээ. Ангийнхаа нэг охинтой үл ойлголцох байдал үүсч, муудалцсан байна. Гэтэл нөгөө охиныг “Бусдын хайрыг булаагч явдалтай охин” гэсэн нэр өгч, ангиараа ганцаардуулах “их хөдөлгөөн” өрнүүлсэн байна. Ангийнх нь хүүхдүүд түүний фэйсбүүк хаяган дээр “Сургуулийн олон хөвгүүдтэй бэлгийн харилцаанд орсон. Бэлгийн замын халдварт өвчтэй, хүүхдээ аборт хийлгэж авахуулж байсан” гэх мэт ор үндэсгүй худал зүйлс бичиж, хүүхдүүдийн дунд шэйр хийж явуулжээ. Үүнээс болоод Г гэх охин гурван ч удаа амиа хорлох гэж оролдсон байна. Цагдаа нар болон ар гэрийнхэн нь Г гэх охины фэйсбүүк хаягийг шалгаж үзэхэд ангийн болон сургуулийнх нь хүүхдүүд түүнийг найзаасаа хасч, зурагийнх нь доор элдэв хэл амаар доромжилсон сэтгэгдэл бичсэн байжээ.

Баянгол дүүргийн нэгэн ерөнхий боловсролын сургуульд “Тэнэгүүдийг дэлхийгээс зайлуулах хөдөлгөөн” гэгчийг өрнүүлсэн байна. Анги бүрээс нэг хүүхдийг сонгож, сургуулиас зайл, манай дүүрэг, манай хотоос зайл, дэлхийгээс зайл” гээд л доромжилж эхэлжээ. Мөн “Тэнэг хүнтэй найз фэйсбүүкийн болон группийн найз хүнийг мөн л тэнэгүүдийн эгнээнд шилжүүлнэ. Хоёр цагийн дотор найзаасаа хас” гэх зэргээр бусдыгаа уриалан дууддаг байна. Фэйсбүүкийн ямар ч найзгүй болж ганцаараа үлдсэн хүүхдүүд амиа хорлох гэж оролдож, зарим нь ар гэрийнхэндээ хэлж сургуулиас шилжсэн байна. Үүнээс болж 12 настай охин амиа хорложээ. Чингэлтэй дүүрэгт нэгэн хэрэг энэ онд гарсан байдаг. “Халтруудаас салъя” гэх амьдралын боломж тааруу, хувцас хунар муутай, аав, ээж нь ажилгүй, гэр, хашаа нь өнгө үзэмж муутай айлуудын хүүхдүүдийг сонгож, тэдний гэр ийм. Аав, ээж нь ийм ажил хийдэг. Хиртэй хувцастай явдаг” гэх мэтээр доромжилжээ. Үүнээс болоод ундааны сав түүж амьдралаа авч явдаг айлын хүүхэд гэрийг нь фэйсбүүкээр зарлаж байгааг мэдээд амиа хорлосон байна. Хүүхдүүд юунаас болж амиа хорлож байгааг цагдаа нар судлаад үзэхээр дандаа ойр дотнын найзууд нь энэ бүгдийн эхлэлийг тавьсан байдаг ажээ.

Хүүхдүүд бусдыгаа даган дуурайж, цахим гадуурхал гэх гэмтхэргийг үйлдэж байна

Энэ талаар хүүхдийн сэтгэл судлаач Б.Мөнгөнчимэгээс цөөн асуултад хариулт авлаа.

-Ерөнхий боловсролын сургуулийн сурагчид цахим гадуурхалд өртөж амиа хорлох нь нэмэгдээд байгаа гэсэн. Энэ талаар судалгаа хийсэн зүйл байдаг уу?

Нийгмийн эрүүл мэндийн хүрээлэнгээс 2010, 2013 онуудад 5000 сурагчийн дунд “Ерөнхий боловсролын сургуулийн сурагчдын эрүүл мэндийн зан үйлийн судалгаа”-г явуулсан байгаа. Дөрвөн сурагчийн нэг нь сүүлийн нэг жилд амиа хорлох талаар бодсон, Долоон сурагчийн нэг нь амиа хорлохоор төлөвлөж, арван сурагчийн нэг нь нэгээс олон удаа амиа хорлох оролдлого хийсэн гэсэн судалгаа гарсан. Хүүхдийн тусламжийн утас 108 дугаарт ирдэг дуудлагын 70 хувь нь тусламж эрсэн дуудлага байдаг бөгөөд үүний 40 хувь нь цахим гадуурхалтай холбоотой байдаг юм байна лээ. Сүүлийн хоёр жилийн хугацаанд 60 гаруй хүүхэд цахим гадуурхалд өртөж амиа хорлосон байна. Энэ юу гэсэн үг вэ. Ерөнхий боловсролын сургуулийн сурагчид цахим гадуурхалд өртөж сэтгэл санааны цочирдолд орж байна. Цахим гадуурхал гэгдээд байгаа гэмт хэргийг бүлэглэж үйлдэж байгаа хүүхдүүдийн тоо жил ирэх тусам нэмэгдэж байгаа нь хамгийн их санаа зовоосон зүйл болсон. Аав, ээж нь хүүхдүүдээ сургууль дээрээ ямар байгаа. Фэйсбүүк хаягаар хэн нэгнийг доромжилж дайрч гүтгэх, эсвэл бусдын дарамт шахалтад орж, сэтгэлийн шаналгаатай байгааг огт мэдэхгүй байна. Гэтэл сурагчдын дунд цахим гадуурхал гэх гэмт хэрэг маш хурдацтайгаар цар хүрээгээ тэлж байна. Үүний хор уршгаар олон хүүхэд амь насаа алдаж байна. Ангийнхан болон сургуулийнхан нь фэйсбүүк хаягийг нь блоколж, ганцаараа болчихдог. Энэ нь тухайн хүүхдийг цочирдолд оруулж, ганцаардуулдаг. Ингээд амиа хорлох үйлдлийг тэд сонгож байна.

-Цахим гадуурхал гэгдээд байгаа гэмт хэргийг хэрхэн таслан зогсоох вэ?

-Ерөнхий боловсролын сургуулийн хүүхдүүд бусдыгаа даган дуурайж байна. Хэн нэгнийг доромжилж байгаа бол дагаад л доромжилдог. Фэйсбүүк хаягаасаа хасвал дагаад л хасдаг. Гэтэл тэр гадуурхалд өртөж байгаа хүүхдэд ямар хэцүү байдаг бол цаашлаад бусдад гоё харагдах гэж байгаа болчимгүй үйлдлээс болж амиа хорлож байгааг ухаарч ойлгох ёстой. Цахим сүлжээнд байгаа хүүхдүүдийн ааш араншин маш ширүүн, бусдыг дайрч доромжлох нь хэрээс хэтэрсэн асуудал болоод байгаа. Үүнийг таслан зогсоохын тулд гэр бүлийнхэн болон ерөнхий боловсролын сургууль, багш нар хүүхдүүдтэй ойр дотно байх ёстой. Хүүхдүүд цахим ертөнцөд юу ч хийж байсан хамаагүй. Хэн ч тэднийг тэглээ гэж хэлэхгүй гэсэн үүднээс хандаж, дураараа аашилж байна. Хүүхдүүдийн дунд хараа хяналтгүйгээр гэмт хэрэг болон садар самуун, бусдыг айлган сүрдүүлэх, бусдаас өс хонзон авдаг хэрэгсэл нь цахим ертөнц болжээ. Бүр цахим ертөнц гэж хүүхдүүд зэрлэгших зүйл нь болоод байна гэдгийг онцолж хэлмээр байна гэв.

Харин энэ талаар Цагдаагийн ерөнхий газрын Хэвлэл мэдээллийн төвөөс өгч буй мэдээллээр “Ерөнхий боловсролын сургуулийн сурагчид амиа хорлох хэрэг сүүлийн жилүүдэд нэмэгдээд байгаа. Цагдаагийн байгууллага тухайн хүүхэд юунаас болж амиа хорлох болов гэдгийг мөрдөн байцаалтаар тогтоож Эрүүгийн хуулийн 95 дугаар зүйл ангиар эрүүгийн хэрэг үүсгэн шалгадаг. Тухайн хүүхдийг хэл амаар доромжилж, цахим хаягаар нь ор үндэсгүй зүйлээр гүтгэсэн зүйл гарвал бусдыг амиа хорлоход нөлөөлсөн гэх үндэслэлээр шалгадаг. Бүр хорих ял хүртэл оноодог” гэв.

Э.БААТАР

УИХ-ын гишүүн Д.Тогтохсүрэнтэй ярилцлаа.

-Төсвийн гурав, дөрөвдүгээр хэлэлцүүлэг өнөөдөр болж байгаа. Гэрэл гэгээтэй зүйлийн талаар яригдаж байна уу?

-Ирэх оны төсвийн эхний хоёр хэлэлцүүлэг болоод дууслаа. Гурав, дөрөвдүгээр хэлэлцүүлгийг энэ долоо хоногт хийгээд дуусах юм. 2017 оны төсвийн тухайд нийт 9.9 хувийн алдагдалтай, 2.5 их наяд төгрөгийн хасах баланстай байгаа. УИХ болон Төсвийн байнгын хорооноос ажлын хэсэг гаргасан. Би энэ ажлын хэсэгт орж ажилласан юм. Бид төсвийн тэнцлийг сайжруулах чиглэлд онцгой анхаарал хандуулан ажиллалаа. Үүний үр дүнд хэд хэдэн томоохон өөрчлөлтийн асуудал яригдсан. Төсвийн тогтворжилтын сан гэж бий. Тэнд 326 тэрбум төгрөг байгаа. Энэ мөнгийг ирэх онд авч ашиглахаар болсон. Мөн ам.долларын ханшийг үнэн бодитойгоор төлөвлөе. Засгийн газраас оруулж ирсэн төсөвт ам.долларын 2250 төгрөг байхаар төлөвлөсөн байсан. Гэвч өнөөдөр бодит байдал дээр 2400 гарчихсан явна. Нэгэнт ийм байгаа учраас валютын ханшийг үнэн бодитоор төсөвт тусгах ёстой. Түүнчлэн нийт зарлага багасгах чиглэлд анхаарал хандуулсан. Энэ хүрээнд төсвийг ерөнхийлөн захирагчдын төсвөөс шууд нэг хувийн таналт хийхээр боллоо. Төсвийн тэнцлийг сайжруулахын тулд ийм арга хэмжээ авахаас өөр арга байсангүй. Түүнчлэн орлого МЯГМАРСҮРЭН

нэмэгдүүлэх чиглэлээр хэд хэдэн арга хэмжээ авахаар болж байна. Өр, зээлд төлж буй хэмжээнд өөрчлөлт оруулах зэргээр нийтэд нь төсвийн тэнцлийг сайжруулахын тулд олон арга хэмжээ авна. Ер нь нэлээн сайжирсан төсөв боллоо гэж харж байгаа. Өмнөх онуудад төсөв ямар байсан бэ гэдгийг иргэд гадарлаж байгаа. Яадаг вэ гэхээр Засгийн газар УИХ-д өргөн барьдаг. УИХ түүн дээр нь баахан хөрөнгө оруулалт нэмээд явуулчихдаг. Харин энэ удаа нэг ч хөрөнгө оруулалт нэмээгүй. Оронд нь хасч байна. Засгийн газраас оруулж ирсэн төсвөөс 70 орчим тэрбум төгрөгийн хөрөнгө оруулалтыг хассан. Үнэ буюу төсөвт өртөг нэмэгдсэн хөрөнгө оруулалтуудыг хасаад байна. Ер нь УИХ төсвийн асуудалд хариуцлагатай, төсвийн тэнцлийг сайжруулах чиглэлд анхаарсан өөрчлөлтүүд хийж байна. Ямар нэгэн шинэ хөрөнгө оруулалт огт нэмэгдүүлээгүй.

-Засгийн газар 120 гаруй тэрбум төгрөгийн авлагатай гэж байсан. Хаанаас, хэзээ орж ирэх мөнгө вэ?

-Засгийн газрын нийт авлага 1.9 их наяд төгрөг. Энэ мөнгөний нэг хэсэг нь Засгийн газар нэг халааснаасаа аваад нөгөө рүүгээ хийх зүйл. Засгийн газраас хэрэгжүүлж байсан төсөл хөтөлбөрийн эргэн төлөлтийн мөнгө гэсэн үг. Нийт авлагаас ирэх онд орж ирэх боломжтой нь 120 тэрбум гаруй төгрөг байна гэж тооцоолсон. Аудитын байгууллага 170 тэрбум төгрөг орж ирэх боломжтой гэж үзсэн. Гэхдээ тулгаад нарийн тооцохоор 120 тэрбум төгрөг орж ирэх боломжтой байгаа. Төрийн байгууллага хоорондын, хувийн хэвшлийн компаниудаас дээрх мөнгө орж ирнэ. Орлогын хувьд ирэх жил бүх боломж, бололцоогоо тултал нь шавхсан. Орлогын төлөвлгөө биелэх үү, үгүй юу гэдэг бас их эргэлзээтэй байгаа.

-Орлого нэмэгдүүлэхийн тулд төрийн өмчит компаниудыг хувьчлахаар болсон. Тэндээс хэдий хэрийн хөрөнгө орж ирэх юм бэ?

-Өмч хувьчлалаас орж ирэх орлогыг 50 тэрбум төгрөгөөр нэмэгдүүлж байгаа.

-Өмч хувьчлал хүрээгээ тэлнэ гэсэн үг үү?

-Өмч хувьчлалыг нэмэгдүүлнэ гэсэн үг. Хөрөнгийн бирж, “Оргил” рашаан сувилал, Төрийн банк, “Монголын цахилгаан холбоо”-ны тодорхой хувийг хувьчлахаар байсан. Үүн дээр “Монгол шуудан”, Эрдэнэт-Булганы цахилгаан түгээх сүлжээ нэмэгдэж байгаа. Нэг ёсондоо, төрийн өмчит долоон обьектыг ирэх онд хувьчлахаар болсон. Эдгээр хувьчлалаас нийт 165 тэрбум төгрөг төсөвт орж ирэх ёстой.

-Ам.долларын ханш 2400 гарчихлаа. Энийг зохицуулахгүй юм уу?

-Валютын ханшийг барих асуудал Монголбанк болон Засгийн газрын ажил. Энэ жил ямар ч байсан төсвийн тэнцлийг бодит ханшаар тооцож байгаа. Өмнө нь ам.долларын ханш 2100 төгрөг байх үед 1450 төгрөгөөр тооцож төсвөө төлөвлөдөг байсан. Ирэх жил үүнийгээ больж төлөвлөлтөө бодит байлгая гэж ярьж байна. Нэгэнт валютын ханш ийм өндөр үнэтэй байхад доогуур төлөвлөж болохгүй. Гадаад худалдаанд алдагдал үүсэхээс эхлээд олон сөрөг тал гардаг. Энэ байдлаас гарахын тулд ам.долларын бодит ханшаар төсвөө төлөвлөж байгаа.

-Одоогийн өсөлтийг зогсоох, цаашлаад ханш бууруулах тал дээр ямар арга хэмжээ авах вэ. Төлөвлөж буй ажил бий юү?

-Валютын ханш интервенц хийгээд сайжирдаг зүйл биш. Бид өмнө нь валютын ханшин дээр интервенц л хийдэг байсан. Нийлүүлэлтээ нэмэгдүүлж ханшаа барьдаг байлаа. Одоо бол макро эдийн засгийнхаа бодлогоор төгрөгийн худалдан авах чадварыг сайжруулах ёстой. Валют олдог дөрвөн бүтээгдэхүүний үнэ уначихсан байна. Валютын хэмжээг нэмэгдүүлэх бүтээгдэхүүнд онцгой анхаарал хандуулах хэрэгтэй байгаа юм.

-ОУВС-гийн мэргэжилтнүүд Монголд ажиллаад буцлаа. Ямар дүн шинжилгээ хийсэн юм бол. Манай улс төсөл хөтөлбөрт нь хамрагдах боломжтой юу?

-Монгол Улсын эдийн засаг маш хүнд байгаа. Бүлгийн хуралдааны үеэр Монголбанкны ерөнхийлөгч болон Сангийн сайдын мэдээллийг сонссон. Эдийн засгийн хүнд байдлаас гарах нэг гарц бол яах аргагүй ОУВС-гийн хөтөлбөр. Тэдний хөтөлбөрт хамрагдахаас өөр гарцгүй болсон. Хөтөлбөрт хамрагдах эсэхийг Засгийн газар шийдвэрлэнэ. Миний хувьд хөтөлбөрт хамрагдсанаар хоёр эерэг нөлөө гарна гэж тооцоолж байгаа. Нэгдүгээрт, энэ хөтөлбөрт орохоор Японоос эхлээд олон улс орон манай улсад туслахаа илэрхийлсэн. Нэг ёсондоо бид гадны зээл, тусламж авах боломжтой болно гэсэн үг. Ний нуугүй хэлэхэд гаднаас зээл авъя гэхэд олдохгүй байна. Бүр 11 хувийн хүүтэй авъя гээд ч олдохгүй байгаа. Монголын зээлжих зэрэглэл тийм доогуур байна. Тэгэхээр бид “Стэнд бай” хөтөлбөрт заавал орж байж гадаад үнэлэмжээ дээшлүүлэх юм. Монгол Улс эдийн засгийн хүндрэлээс гарах гэж хичээж байгаа юм байна, төсвөө сайжруулах хүсэлтэй орон байна гэдгээ харуулна. Хоёрдугаарт, уг хөтөлбөрт хамрагдсанаар төсөв эрүүлжих нөхцөл бүрдэнэ. Энэ хөтөлбөрт хамрагдсанаар ОУВС-гийн шаардлагаар төсвийн сахилгыг сайжруулна, зардлыг бүр багасгах учиртай. Ер нь төсвөө эрүүлжүүлэх маш том алхам болно гэж үзэж байгаа. Иймд бид хугацаа алдалгүйгээр маш хурдан орох хэрэгтэй.

-“Стэнд бай” хөтөлбөрийг хурдан хэрэгжүүлэхийн тулд манай улсын зүгээс юу хийх ёстой юм бэ?

-ОУВС-гийн мэргэжилтнүүд аравдугаар сарын 24-нөөс арваннэгдүгээр сарын 4 хүртэл манай улсад ажилласан. Тэд манай улсын бүх зүйлийг судлаад шат шатны удирдлагуудтай уулзаад явлаа. Төсөв болон эдийн засагт шинжилгээ хийчихсэн. Одоо очоод хуралдаж байгаа.

-Нөхцөлөө ярилцаж амжсан юм болов уу?

-Нөхцөлөө ярилцсан байна лээ. Нарийн нөхцөлүүдийг Сангийн сайд ярих байх. Одоохондоо ярианы түвшинд байгаа учраас зарим нөхцөл нууцын шинжтэй байж магадгүй. Бидэнд өгсөн мэдээллийн хүрээнд л ярьж байна. Одоо ямар ч байсан бид шийдвэрээ гаргаад амжвал энэ ондоо багтааж “Стэнд бай”-д орчихоосой гэж бодож байна. Тэгж чадвал ирэх оноос арай өөр эдийн засаг биднийг угтах байх.

-Мөнгөний хэмжээ яригдсан болов уу. 1.5 тэрбум, нэг тэрбум, бүр 400 сая ам.доллар гэхчилэн янз бүрээр л яриад байна?

-Мөнгөний хэмжээ Засгийн газрын хэмжээнд ярианы түвшинд явж байна. Яг тохирчихсон зүйл байхгүй. Сангийн сайд илүү мэдээлэлтэй байгаа.

-Эдийн засгийн хямралаас гаргах тусгай хөтөлбөр боловсруулсан. Ямархуу хөтөлбөр орж ирсэн юм бэ?

-Засгийн газраас эдийн засгийн хүндрэлийг даван туулах хөтөлбөр өргөн бариад УИХ дээр хэлэлцэж байна. Энэ хөтөлбөрийг одоогийнхоос илүү сайжруулах ёстой гэдэгт гишүүд санал нийлсэн байгаа. Миний хувьд ч гэсэн нэлээн сайн сайжруулах ёстой гэж харж байна. Хөтөлбөрийг хараад байхаар их олон асуудлыг хөндсөн байна лээ. Олон үйлдвэр барихаас эхлээд хэтэрхий олон асуудалд анхаарлаа хандуулсан байгаа. Хөтөлбөр хэрэгжих хугацааг 1.8 жилээр тооцсон.

-Яг юуг нь сайжруулах тухай яригдаж байгаа юм бол?

-Засгийн газар гурван том зүйлд тулгуурлан хөтөлбөрөө боловсруулаасай гэж бодож байгаа. Нэг ёсондоо хүрээгээ хумих хэрэгтэй. Тэгэхгүйгээр бид бүхнийг зэрэг сайжруулж чадахгүй. Нэгдүгээрт, валютын ханшийг яаж тогтворжуулах вэ гэдэг асуудалд маш их анхааралтай ажилламаар байна. Валютын өсөлт төгрөгийг үнэгүйдүүлээд байна. Үүний эсрэг яаралтай арга хэмжээ авах ёстой. Хоёрдугаарт, эдийн засгаа яаж идэвхжүүлэх вэ гэдгийг анхаармаар байна. Бизнесийг хэрхэн дэмжих, аж ахуйн нэгжүүдээ яаж дэмжих вэ гэдгээ хөтөлбөртөө нарийн бөгөөд тодорхой тусгамаар байгаа юм. Бизнесийг дэмжиж эдийн засгаа хөдөлгөхгүйгээр нөхцөл байдлыг сайжруулна гэж огт байхгүй. Гуравдугаарт, ажлын байрыг яаж тогтвортой хадгалах вэ гэдгийг анхаармаар байна. Хүмүүсийн амьжиргааны түвшинг одоогийн байгаагаас яаж бууруулахгүй байх вэ гэдгийг тодорхойлоод түүнд чиглэж ажиллах хэрэгтэй. Энэ гурван асуудал руу чиглэж нэлээн сайн ярих ёстой. Хөтөлбөрийг сайжруулахын тулд Эдийн засгийн байнгын хорооноос ажлын хэсэг гарч ажиллаж байна.

-Уг хөтөлбөрийг гишүүд нэлээн шүүмжилж байх шиг байна. Тааруухан гэж үзсэн болоод ажлын хэсэг гаргасан байх. Казино байгуулах, морин тойруулгын уралдаантай болох гэхчилэн хөтөлбөрийг хэр дэмжиж байгаа вэ?

-Маш олон мөртлөө том, том асуудлыг нэг дор тусгачихсан байна лээ. Тийм учраас тодорхой гурван зүйлд төвлөрч нарийн төлөвлөе гэж яриад байгаа юм. Одоо байнгын хорооноос гарсан ажлын хэсэг нэлээн өөрчлөлт оруулах байх.

-Аж ахуйн нэгжийг дэмжих ёстой гэж хэллээ. Эдийн засаг ийм хүнд байхад заавал дөрвөн салбараар хязгаарлалгүй 1.5 тэрбумаас бага орлоготой бүх байгууллагын татварыг хөнгөлж болохгүй юм уу. Ер нь уг хуулийн төслийг яагаад буцаан татсан юм бэ?

-Засгийн газар хуулийн төслөө буцаагаад татчихсан юм байна лээ. УИХ дээрх төслийг хэлэлцээд салбарыг нь өргөтгөсөн. Өмнө нь үйлдвэрлэлийн дөрвөн салбар орж ирснийг УИХ найм, ес болгоод өргөтгөсөн юм. Энэ хүрээнд Засгийн газар дахин хэлэлцээд эргүүлэн оруулж ирэхээр болсон.

Их зохиолч Д.Нацагдоржийн мэндэлсний 110 жилийн ой, УДЭТ–ийн түүхт 85 жилийн ойн хүрээнд бүтээгдсэн “Жаргаагүй нар” түүхэн эмгэнэлт жүжиг нээлтээ хийлээ. Тэртээ нэгэн зууны өмнө хорвоод мэндэлж, цаг үеэсээ түрүүлэн алхсаар өдгөөгийн бидний өмнө үйл хэрэг, үзэл санаагаараа тайзнаа дахин амьдарч буй хохь тайж Дашдоржийн Нацагдорж хийгээд тухайн үеийн байдлыг мэдэрч сууна гэдэг энэ цаг үеийн аз завшаан гэлтэй. СГЗ зохиолч, яруу найрагч Ш.Гүрбазарын зохиол, драмын театрын найруулагч СТА Ч.Түвшингийн найруулгаар бүтсэн уг жүжгийг үзсэн хүний хувьд бяцхан задлал хийж уншигч олонтойгоо хуваалцахыг хүслээ.

Магад эгээрэхҮйнсэтгэл

Сэтгэлийн тухай өгүүлж буйгаас нь үзвэл жүжгийн багийнхан “Жаргаагүй нар” жүжигтээ ихээхэн сэтгэл зүтгэл гаргасан нь эхний үзэгдлээс тодорхой болов. Яагаад гэвэл хүний сэтгэл гэдэг их ярвигтай зүйл шүү дээ. Тэгтэл “Жаргаагүй нар” жүжигт их зохиолч Д.Нацагдоржийн сэтгэлийг үзэгч олонд таниулах зайлшгүй шаардлага тулгарчээ. Сэтгэл гэгч чухам ямар дүртэйг бид мэдэхгүй. Энэ бол сэтгэл шүү гэсэн гарт баригдаж, нүдэнд үзэгдэх юм байдаггүй. Гагцхүү түүнийг мэдэрч л болох билээ. Тэгэхээр Д.Нацагдоржийн сэтгэл ямар байвал зохих вэ гэдэг асуудал тулгарна. Магад зохиол шигээ сайхан, өөрийнх нь дүр төрх шиг нүдэнд дулаахан байвал илүү үнэмшилтэй биш үү… Тийм ээ, ингээд, Д.Нацагдоржид тоглосон залуу жүжигчин Б.Шинэбаярын өмссөнтэй яг ижилхэн хувцас чимэглэлтэй “Магад эгээрэхүйн сэтгэл” гэх нэгэн бие даасан бодит дүр жүжигт гараад ирэх нь тэр.

Хүний сэтгэлийг дүржүүлсэн тохиолдол хэд хичнээн байдаг юм бүү мэд. Ямартай ч “Жаргаагүй нар” жүжигт “Магад эгээрэхүйн сэтгэл” гэх дүр гарч буй нь олзуурхам агаад ихийг бодуулна. “Жинхэнэ сэтгэлийг үнэн сэтгэлээр танин мэдэрч болдог” гэх эртний үг бий. Гэтэл бас сэтгэл гэдэг чинь үнэн, худал, жинхэнэ, хуурамч гэсэн хэлбэрүүдтэй байх нь. Тэгвэл тэднийг хооронд нь хэрхэн ялгаж таних юм бол?.. Физийн хичээлийн энгийн жишээнээс харахад ижил цэнэгүүд түлхэлцэж, эсрэг цэнэг таталцдаг шиг чин сэтгэлийг үнэн сэтгэл дагаж, жинхэнэ сэтгэл, хуурамч байдалтай түлхэлцдэг ажээ. Үүгээр хүний сэтгэлийг таньж болох ч юм шиг… гэсэн шүү юм бодон, элдвийг эргэцүүлж суутал Нацагдорж, Пагмадулам тэргүүтэй сэхээтнүүд маань

“…Хээрийн галуу нисэн үл хүрэх газраас

Хүний хүү эрдэм өвөрлөн ирнэ ээ” гээд алс холын Герман орныг зорин одлоо.

Сурч боловсрох нь хүний эрх чөлөө. Гэвч “Гав гинжний дуутай холилдоогүй эрх чөлөөний дуу гэж нэгээхэн ч үгүй” (Дарма Батбаяр) шиг Нацагдорж, Пагмадулам, Намдаг нарын сурахаар одсон нь ч араасаа нэхэл дагуул, хараа хяналттай байсан ажгуу. Энэ нь ч “Төр, өөртэйгөө нэг орооцолцсон хүнийг дуулгавартай зарц байлгахын тулд мөлхүүлдэг, эсвэл цовдолдог” хэмээн Цэвээн багшийнх нь сануулж байсанчлан Нацагдоржид илүү хамаатай гав гинж байв. Нацагдоржийн Германд зэгсэн сайн боловсрол эзэмшье гэсэн хүсэл Бурууны хамсаатан гэж чичлүүлэх таатайхан хөрс болсон агаад, тайж угсаа, мөн язгууртан гаралтай эхнэр Пагмадуламыг нь түүний эсрэг ашиглаж болохоор байж. Тийм ч учраас Пагмадулам нөхрөө хөсөр орхид явчихаж байна. Үүгээр Пагмадуламын Нацагдоржийг гэсэн чин сэтгэлийг илтгэнэ. Хагацал гуниг, хоосон ханхай гэр, тал талаас нь чичлэх элдэв хэл амны дунд ч Нацагдорж мөнөөх “магад эгээрэхүйн сэтгэл”-ээ гээлгүй түүнтэйгээ ярилцаж, өөрийгөө чагнаж явсан нь өдгөө бидний үед тулж ирсэн чансаатай бүтээл туурвих хүч зориг нь болж байжээ. Урвагч нөхрийнхөө хуурамч сэтгэл, үнэнч найзынхаа сэтгэлийн үг хоёрын дунд ч тэр мөнөөх л “магад эгээрэхүйн сэтгэл”-ээ барьж явж. Энэ бол “Жаргаагүй нар” жүжгийн жанжин шугам байв.

Аз жаргалын

увдис

Их зохиолчийн цэл залуухан үеийн амьдралыг хоёрхон цаг үргэлжлэх жүжгээр үзүүлнэ гэдэг зохиолч, найруулагч төдийгүй, жүжгийн нийт багийнхнаас нөр их хөдөлмөр шаардсан нь дамжиггүй. Зовлон гуниг, баяр жаргалтай үе гээд хүний амьдралд тохиодог, тэр дундаа, Д.Нацагдоржид тохиолдсон бүхнээс түүвэрлэн жүжигт шигтгэжээ. Тэрхүү үйл явдлуудын нэг бол Д.Нацагдорж Нинатайгаа учирч буй хэсэг. Нацагдоржид “магад эгээрэхүйн сэтгэл”-ээс нь өөр хань нөхөр үгүй, ханхай хүйтэн гэртээ ганцаар унтаж байхад нь Нина орж ирдэг. Өөдгүй эрийнхээ гэрээс хөөгдөж, үнсэнд хаягдсан шалз шиг явахдаа Нацагдоржийг гэж зорьж ирсэн нь энэ. “Жинхэнэ сэтгэлийг үнэн сэтгэлээр танин мэдэрч болдог” гэх үгийг энд дахин хэлүүштэй. Учир нь Нацагдорж, Нина хоёр хэдий өөр өөр үндэстэн боловч, хэн нэгэн хүний халуун дулаан нөмөр нөөлөг, хайр энэрлийг үгүйлсэн чин сэтгэл нь адилхан болохоор нэгэн галыг асааж байна. Чингээд тэд Ананда Шири гэх охинтой болжээ. Нацагдоржийн цээжинд харанхуйлан байсан хагацал гунигийн бараан сүүдэр өөр нэгэн итгэл найдвар, баяр баяслын гэрэл дор улам бөгтөрсөөр байсан нь тэр биз. Өөрийн ганц баяр баясгалан болсон охиндоо өгсөн нэрийн Ананда гэдэг нь аз жаргал, Шири гэдэг нь увдис гэсэн утгатай санскрит үг ажээ. Үүнийг тэр үзэгчдэд тайлбарлан баясаж амжаагүй байтал гэргий Нина нь Ананда Шири охиныг нь аваад ор сураггүй алга болжээ. Бодвол Нацагдоржтой амьдрахад нь гадны нөлөө, заналхийлэл байсан болоод л тэр биз ээ. Яг л Пагмадулам шиг Нацагдоржийг орхин одлоо тэд. Нина, Ананда Шири, аз жаргалын увдис. Аз жаргал гэгч үнэхээр увдислаг биш үү. Нэг хүнийг орхивч өөр нэгэнд аж жаргал хэвээрээ л очих нь жинхэнэ увдис биш гэж үү.

Ананда Шири гэх санскрит үгийн утгыг тайлж үзэгчдэд таниулсан нь “Жаргаагүй нар” жүжгийн бас нэгэн өгүүлэмж байв аа. Энэ бүхний эцэст хүний жаргал ч, зовлон ч түрхэн зуурынх гэдгийг ойлгон ухаарч, эгээрэн гэгээрч буй цэл залуухан Нацагдорж: “Холхи газраас гялалзан харагдагч өнгөт од оо…” хэмээн “Од” шүлгээ уншсаар сансар хорвоогийн уудмыг зорин одном. Ингээд “Жаргаагүй нар” жүжгийг өөрийн нүдээр үзэж, сэтгэлээр тахих сэдлийг бага ч болов төрүүлсэн болов уу хэмээн үүгээр жаргаая.

Г.ЛХАГВАДОРЖ