Month: September 2016

УИХ-ын гишүүн Х.Болорчулуунтай ярилцлаа.

-УИХ-аар төсөвт тодотгол хийх асуудал яригдаж байна. Төсвийн тодотголын хүрээнд найман татварыг нэмэхээр Засгийн газар санал оруулж ирсэн. Татварын нэмэгдэл дээр ямар байр суурьтай байгаа вэ. Нийгмийн даатгалын шимтгэлийг нэмнэ гэж байна?

-МАН сонгуулийн өмнө мөрийн хөтөлбөртөө ямар нэгэн татварыг нэмэхгүй гэж тусган тэр хүрээндээ татвар нэмэхгүй хэмээн ард түмэндээ амласан. Татвар нэмнэ гэдэг чинь ачааны хүндийг ард түмэн үүрнэ гэсэн үг. Өнөөдөр Монгол Улсын нийгэм, эдийн засгийн нөхцөл байдал ямар байгаа билээ. Монголын нийт хүн амын 80 орчим хувь нь өр, зээлтэй өндийх завгүй хөдөлмөрлөж байна. Аж ахуйн нэгжүүд нь шат дараалан хаалгаа барьж, орлогогүй боллоо. Гэтэл үүн дээр нэмээд нийгмийн даатгалын шимтгэлийг нэмнэ гэдэг бол байж болшгүй зүйл. Нийгмийн даатгалын шимтгэлээс авч буй 10 хувь хангалттай байхгүй юу. Хэрэв Нийгмийн даатгалын шимтгэлийг нэмчихвэл аж ахуйн нэгжүүд үүдээ барих нөхцөл улам нэмэгдэж, цалингаа бууруулахаас эхлээд эдийн засгийн далд байдал нэмэгдэнэ. Өмнө нь яг л ийм байсан. Тиймээс нийгмийн даатгалын шимтгэлийг 10 хувь болгож байсан юм. Ер нь 10 хувь гэдэг бол дан ганц Монгол Улсад мөрдөөд байгаа зүйл биш. Олон улсын жишиг ч ийм л байна. Тийм болохоор нийгмийн даатгалын шимтгэлийг нэмнэ гэдэг чинь маш буруу.

-Мөн тэтгэмжийн асуудал дээр иргэд маш их анхаарал хандуулж байна…

-Үнэхээр тэтгэмжийн тал дээр иргэд анхаарал хандуулж байгаа нь үнэн. Эдийн засаг хүнд байгаа үед анхаарахаас өөр арга байхгүй. Оюутны 70200 төгрөгийг гэхэд хавтгайруулан олгож ирсэн. Миний хувьд бүх оюутан гэж хавтгайруулалгүйгээр сурлагын голч дүн нь 70200 төгрөгийг авах шаардлагад тэнцсэн оюутнуудад олгох нь зөв гэж бодож байгаа. Төрийн албанд насаараа зүтгэсэн багш, эмч тэргүүтэй албан хаагчдад нэг удаадаа олгодог 36 сарын тэтгэмжийг 1-12 сарын цалингийн дунджаар олгоно гэж байна. Үүнийг дэмжих боломжгүй. Мөн цалин бууруулна гэх юм. Эдийн засаг хүнд үед цалин бууруулдаг ямар ухаан байна аа. Өнөөдөр зөвхөн цалингаараа амьдарч байгаа маш олон өрх бий. Тэр хүмүүсийн цалин буурчихвал өр зээлээ яаж төлөх вэ гэдэг байдал үүснэ. Засгийн газар хэмнэнэ, бууруулна, танана гэсэн өнгө төрх бүхий төсвийн тодотгол орж ирсэн.

Эдийн засгийн хямралтай үед бүсээ чангалах нь зөв. Гэхдээ яаж ч бүсээ чангалсан ард түмнийхээ халаас руу гараа шургуулна гэдэг байж болшгүй зүйл. Засгийн газар гарын дор гэж амарчилж иргэдийн халаасыг тэмтэрч болохгүй. Цалин тэтгэвэр, тэтгэмжийг бууруулна, хасна гэж байгаа чинь төдийлөн их хэмнэлт дагуулахгүй. Таван тэрбум орчим төгрөгт л хэлбэлзэж байна.

Харин цаашид олж болох орлого байгалийн баялгийн татваруудыг нэмэгдүүлэх ёстой. Энэ тал дээр бид алдаатай бодлого явуулж ирсэн. Гадаадын хөрөнгө оруулалтыг татах нэртэй байгаа бүхнээ туугаад явуулсан. Алт, зэс зэрэг цөөхөн түүхий эдээс л хувь хүртдэг. Хуучин алтны татвар чинь өсөн нэмэгдэхтэйгээ нийлээд 10 хувь байлаа. Үүнийг лоббидож байгаад 2.5 хувь болгосон. Үүнийг эргээд нэмэгдүүлж байгаа нь зөв гэж үзэж байна. Богд хаант Монгол Улсын үед алтнаас 17 хувийн татвар авч байсан. Өнөөдөр аж ахуйн нэгжүүд алтны ордоо нэг хүн нөгөөдөө ашиглуулахдаа 20-30 хувийг нь авдаг. Монголын төр хувь хүнээс дор байж болохгүй л байхгүй юу.

-Олон улсын зах зээл дээр байгалийн баялгийн үнэ уначихсан байхад хэчнээн татвар нэмээд ч төсөвт нэмэр байгаа юм уу?

-Байгалийн баялгийн тал дээрээ манай улс нүүрс, зэснээс нэлээд хамааралтай. Одоо нүүрсний үнэ эргээд өсөх байх. Австралид үер болсон гэхчилэн асуудлуудаас болж нүүрсний үнэ олон улсын зах зээлд нэмэгдэх боломжтой болчихлоо. Манай орны хувьд Оюу толгойгоос маш бага татвар авдаг. “Эрдэнэт” үйлдвэрээс ч бага татвар авдаг л даа. Оюу толгойн хувьд “Эрдэнэт”-ээс их борлуулалт хийж байж түүнээс бага татвар авч байна. Харин олон улсын зах зээлд алтны үнэ буураагүй. Бусад түүхий эдийг бодоход харьцангуй тогтвортой байгаа.

-Засгийн газраас төрийн өндөр албан тушаалтнуудын цалинг бууруулахаар төсвийн тодотголд оруулж ирсэн. Тиймээс дундаж орлоготой иргэдэд хүндрэл учруулахгүй гээд байна. Татвар нэмнэ гэдэг сургаар дэлгүүрүүд өргөн хэрэглээний бараа бүтээгдэхүүнийхээ үнийг хэдийнэ нэмчихсэн байна?

-Бусад улс орнуудад тансаг хэрэглээний татвар гэж байдаг. Моторын багтаамж томтой, жийп машин унадаг хүмүүсээс татвар нэмж авах нь зөв. Мөн 150 метр квадратаас дээш орон сууцнаас авах татварын хэмжээг нэмэгдүүлэхээр оруулж ирлээ. Өнөөдрийн нөхцөлд үүнийг хэрэгжүүлээд явах нь тийм ч тохиромжтой биш. Монгол Улсын хэмжээнд эзнээ олоогүй маш олон барилга байна. Тэр байрнууд чинь нэг компанийн нэр дээр явж байгаа болохоор татварыг нэмэх нь буруу.

-Монголбанк бодлогынхоо хүүг 15 хувь болгон нэмэгдүүллээ. Энэ нөхцөлд Сангийн яам зөөлөн бодлого явуулах хэрэгтэй гэж байгаа ч эсрэгээрээ хатуу бодлого явуулж байна гэх юм. Таны байр суурь ямар байна вэ?

-Монголбанк бодлогын хүүгээ нэмдэг нь туйлын буруу зүйл болсон. Манай орон шиг ингэж өсгөдөг улс гэж бараг байдаггүй байх. Манайхан бодлогын хүүг өсгөснөөрөө ам.долларыг хазаарлана гэж ярьж байгаа юм. Бодлогын хүү нь 15 хувьд хүрчихээр арилжааны банкуудын зээлийн хүү 4-5 функтээр нэмэгдэнэ.

Ийм өндөр хүүтэй зээлийг аж ахуйн нэгжүүд авах уу. Авлаа гэхэд тэндээсээ яаж ашиг гаргах вэ. Үйл ажиллагаа явуулна гэдэг итгэл тэнд бараг байхгүй. Ачаа нь дахиад л ард түмний нуруун дээр ирнэ.

Зээлийн хүү өндөр байх тусам инфляци тогтдоггүй. Өндөр хүүтэй зээл аваад үйл ажиллагаа явуулахаар яаж инфляци тогтох юм бэ. Энэ нь өөрөө аж ахуйн нэгжүүдийн үйл ажиллагаанд маш хортой. Монголбанк ингэж бодлогын хүүгээ 15 хувь болгон өсгөсөн нь буруу зүйл болсон.

-Онцгой албан татварыг нэмэгдүүлнэ гээд байгаа. Үүнд архи, тамхи, нефтийн бүтээгдэхүүн гээд орж байна л даа?

-Онцгой албан татвар гэдэгт архи, тамхи, нефтийн бүтээгдэхүүн ороод явж байна. Хуучин зах зээлийн үнээр татвар авдаг байсан зүйлийг автоматаар лоббидож байгаад ам.долларын ханшийг 1450 төгрөгөөр тооцуулан авахаар хууль баталсан байхгүй юу. Энэ бол байж болохгүй л дээ. Адилхан л зах зээлийнхээ зарчмаар явах ёстой. Тухайн өдөр ам.долларын ханш хэд байна, түүгээр нь л бодох шаардлагатай.

-Засгийн газар татвар нэмэх асуудлыг оруулж ирснээрээ иргэд болон аж ахуйн нэгжүүдийг шоконд оруулсан гэхэд болно. Таны хэлсэнчлэн гарын дор амарчилж татвар нэмэхээс өөр эдийн засагт эерэг нөлөөлөл үзүүлэх зүйл алга уу?

-Гарын дор амраар нь ард иргэдийнхээ халаас руу төр гараа шургуулж болохгүй гэдгийг дахин хэлье. Тухайлбал, нефтиэс гэхэд Монгол Улс бүтээгдэхүүн хуваах гэрээгээр 20 гаруй хувь хүртдэг. Гэтэл дэлхийн бүхий л орнууд 40-70 хувийг нь бүтээгдэхүүн хуваах гэрээгээр хүртэж байгаа. Монгол Улс яахаараа дэлхийд байхгүй ийм багаар тооцдог юм бэ. Үүнийг өөрчлөх ёстой. Байгалийн нөөц ашигласны төлбөр төлдөггүй талбай байдаг. Тэндээсээ татвар авах ёстой шүү дээ.

Бидэнд нөөц боломж бий. Манайхан гадаадын хөрөнгө оруулалтыг хамгаалж байгаа нэртэй муу гэрээ хийж, тэднийг хамгаалдаг хүмүүс Их хуралд байдаг. Ихэнх нь саяын сонгуулиар цэвэрлэгдсэн ч одоогийн парламентад болон МАН-д тийм хүмүүс байгаа. Наанаа шударга зүйл ярьчихаад цаагуураа буруу зүйл хийгээд явдаг, муу гэрээг хамгаалдаг хүмүүс бий. Эд нар чинь цаагуураа юманд өртчихсөн хүмүүс байхгүй юу. Монголчууд зөвхөн хусмыг нь аваад байлгүй байгалиа зөв ашиглаад явахад эдийн засагт өөрчлөлт гарна.

320 хүүхдийн сургуулийн шинэ байр

Түрүүч нь “Өдрийн сонин”-ы №200 (5465), 201 (5466) дугаарт

Өнөө жил Бат-Өлзий сумын нутаг ой хөвчид боргоцой их ургажээ. Атгасан гар шиг том том боргоцой байгаа гэнэ. Бороо их орсон жилийн боргоцой том, амт шимтийн хувьд ярилтгүй сайхан байдаг гэж нутгийнхан ярьж байна. Өнгөрсөн жилийнх шигээ самар хураалтын ажилд сумаараа явах байх гэсэн хүмүүс Бат-Өлзийгөөр дүүрэн байгаа харагдлаа. Тиймдээ ч Засаг даргын Тамгын газраас анхааруулга бичиг наасан байна лээ. Анхааруулгад “Самар түүх хориг тавигдаагүй байна. Гадны хүмүүс ирж самар түүх гэвэл Засаг даргын Тамгын газар, байгаль орчны байцаагч болоод нөхөрлөлийн гишүүдэд яаралтай мэдэгдэнэ үү” гэжээ. Бат-Өлзий сумын иргэд “Байгаль орчны сайд Д.Оюунхорол үйлдвэрлэлийн зориулалтаар самар түүх зөвшөөрөл хурдхан олгоосой билээ” гэж ярих. Ууланд явах багаж хэрэгсэл, майхан, өмсөх хувцас, модон муна, хийх шуудайгаа бэлдэж, машин тэргээ хүртэл засч янзалж байна. Нөхөрлөлүүд цайруулсан самраа хураах байшин саваа султгаж бэлтгэжээ. Бүр гэрийн мод хийж зах зээлд борлуулдаг нөхөрлөлийн гишүүд ажлаа зогсоож самар түүхээр ярилцаад байгаа аж. Ингэж л намрын самар хураалтын ажлаа эхлүүлэхээр сум даяараа тэсч яадан хүлээж байна.

Сумынхан өөрсдөөсамар түүдэг болсноор байгалиа хамгаалж чадаж байгаа

Бат-Өлзий сумын Засаг дарга Н.Баттулгатай сүүлийн үед сум орон нутагт хийгдэж байгаа томоохон ажлууд болон боргоцой хураалтын ажлын талаар ярилцлаа.

-Самар түүх ажлыг энэ жил дахин хийх үү?

-Өнгөрсөн жил бид самар түүх ажлыг амжилттай хэрэгжүүлж чадсан. Хэн хэндээ ашигтай ажиллаж иргэд ч гар дээрээ бэлэн мөнгөтэй болж, нөхөрлөлүүд мөнгөн хуримтлалтай болж, цаашид хийхээр төлөвлөж байгаа томоохон ажлуудаа хийж гүйцэтгэж байна. Мөн өнгөрсөн жилийн хураасан самрыг худалдаж авсан компаниуд ч бүрэн гүйцэд боловсорсон, эрүүл ахуйн шаардлага хангасан самар нийслэлийн иргэдэд худалдан борлуулж байна. Энэ бүгдээс гадна манай сумын Засаг даргын Тамгын газар, ИХТ хамт олон зөв зохистой санааг дэмжиж, амжилттай хэрэгжүүлж чадсан. Үүнийхээ үр шимээр 820 сая төгрөгтэй болж чадсан. Хүүхдийн цэцэрлэг баригдаад дуусах шатандаа орж байна. Мөн Бат-Өлзий сумын байгаль орчин хүний буруутай үйлдлээс болж хогондоо дарагдах, ургаа мод хугарах, ойд гал түймэр гарах хэцүү нөхцөл байдлыг бүрэн зогсоож чадсан. Өмнө нь самар түүхээр ирсэн гадны иргэд энд тэндгүй хог тариад явдаг байлаа. Тэдний отоглож байсан газар хүн харахын аргагүй болно. Мод хугалж, байгаль сүйтгээд мөнгө олж болох юм болгоныг аваад явна. Үүнийг бид бүрэн зогсоож чадсан. Нутгийн иргэд нутагтаа хар буруу санаж, харгис хандана гэж байхгүй. Өнгөрсөн жил самар хураах ажил хийгдэж байхад Засаг даргын Тамгын газар хяналт тавьж ажилласан. Хэний отоглож байгаа газар хог тарьсан байна. Цайруулсан самрын хогийг хаана хаясан байна. Мод хугалж байна уу. Мод руу авирч самар түүж байна уу гээд л хяналт шалгалт байнга хийсэн. Зөрчил, дутагдал мэдээж гарсан. Газар дээр нь хариуцлага тооцож, тарьсан хогийг нь түүлгэчихэж байгаа юм. Гадны иргэд ирээд самар түүгээд явдаг. Тэд гал алдаад ой шатдаг. Сумаараа ойд гарсан галыг унтраах гээд хүн хүч, хөрөнгө мөнгө гээд л олон асуудал гардаг юм. Энэ жил бид Байгаль орчны яаманд есдүгээр сарын 15 буюу хуулийн хугацаанаас сарын өмнө самар түүх зөвшөөрөл хүссэн байгаа. Нарны тусгал байнга тусдаг газрын самар болц нь гүйцсэн байна лээ. Одоо зөвхөн сайдын шийдвэрийг хүлээж байна. Тэгвэл өнгөрсөн жил хэрхэн ажиллаж байсан туршлага дээрээ нэмж бүр боловсронгуй болгосон шийдлээр ажиллахаар төлөвлөөд байна. Хамгийн гол нь түүж байгаа иргэд түүлгэж байгаа бид хариуцлагатай байх нь нэн чухал асуудал.

Улаан” багийн төв дээр баригдсан 30 хүүхдийн гэр цэцэрлэг

-Энэ жил самар түүж олсон мөнгөөрөө юу хийхээр төлөвлөж байгаа вэ?

-Одоогоор яг тэгнэ, тийм зүйлд зарцуулна гэсэн зүйл алга. Ямар ч байсан самраа хураах дээр анхаарлаа хандуулж байна даа. Үүнийхээ дараа л шийднэ. Манай суманд Ерөнхий боловсролын сургуулийнхаас өөр спорт заал байхгүй. Тэгэхээр сайхан спорт заалтай болох юмсан гэсэн хүсэл нутгийн залууст байна. Залуус спортоор хичээллэж, цагийг зөв зохистой өнгөрүүлэх нь юу юунаас илүү чухал. Энэ талаар бид ярилцаж байгаа. Ирэх аравдугаар сард цэцэрлэг маань ашиглалтад орно. Байгалийн дагалдах баялгийг зөв зохистой ашиглаж,танай сумынхан шиг улсад хэрэгтэй зүйл хийсэн сум Монгол Улсад байхгүй гээд л ирсэн хүн болгон сайшааж байна. Сум орон нутгаа яаж хөгжүүлэх вэ гэж хүн бүр бодож байна. Улсын төсвөөс асуудлыг бүрэн шийдэж өгнө гэж байхгүй. Нэг жил цэцэрлэг барьсан бол дараа жил нь суманд нэн хэрэгтэй байгаа зүйлсийг шийдэж өгөөд явна. Тэгэхээр яах ёстой вэ. Сумынхан өөрт байгаа боломжоо ашиглах хэрэгтэй. Ингэж л сумаа хөгжүүлж, иргэд сумандаа сайхан амьдарна гэж боддог.

-Танай сумын хувьд сүүлийн жилүүдэд хөгжиж байгаа нь харагдаж байна. Суманд хийгдсэн томоохон бүтээн байгуулалтын ажлуудын талаар ярихгүй юу?

-Манай сум арван жилийн өмнө гурван мянган хүн амтай жижиг сум байлаа. Одоо арван мянга хол давсан хүн амтай сум болчихлоо. Уул уурхай, ашигт малтмал гээд байх зүйлгүй газар. Нутгийнхан байгалиа түшиглэж амьдарна. Бат-Өлзий сум гэрийн мод хийж худалдаалдаг олон аж ахуйн нэгжтэй. Монгол Улсын гэрийн хэрэгцээний тодорхой хувийг хангаж байна гэсэн тооцоо гарсан. Мөн 25 мянган сарлагтай.Сарлагаа өсгөж, сүү цагаан идээ боловсруулж амьдралаа залгуулж байна. Мөн манай сум аялал жуулчлалын бүс нутаг. Улаанцутгалан, Төвхөн хийд, галт уулын тогоонууд болох Тогоо хад, Үүртийн тохой, Хүйсийн шанага нуур гээд үзэж харах зүйл ихтэй. Иймд зундаа гадаад, дотоодын аялагчдад үйлчилдэг айл өрх олон бий. Бат-Өлзий сумын төвд айлууд хашаа хороо, байшингаа засч янзалж өнгө үзэмжтэй хоёр давхар байшинд амьдардаг болоод байна. Дэлгүүр худалдааны төв гэхэд 60 гаруй байгаа. Жил бүр “Сарлагийн фестиваль” зохион байгуулж, өвөлдөө Улаан цутгалангийн хөлдсөн мөсөн дээр улсын аварга шалгаруулах мөсөнд авиралтын тэмцээн хийж байна. Суманд улсын төсвөөр Эрүүл мэндийн төв барьсан. Хуучин эмнэлгээ засч янзлаад ахмадын өргөө байгуулаад байна. Ахмадын өргөөнд өндөр настай иргэд сувилуулж, чөлөөт цагаа шатар тоглох зэргээр өнгөрөөж байна. Мөн нэг өрөөг нь архинаас гаргах эмчилгээ хийлгэх, сэтгэл зүйн зөвлөгөө өгдөг болгосон. Сургуулийн өргөтгөлийн 320 хүүхдийн шинэ барилга ашиглалтад оруулсан. Цэцэрлэгийн 75 хүүхдийн өргөтгөл хийсэн, сумын төвөөр сайжруулсан зам тавьж, гэрэлтүүлэгтэй болсон гээд бүтээн байгуулалт, хөгжлийн талаар олон зүйл хэлж болохоор байна. Нэг үеэ бодвол Бат-Өлзий сум хөгжиж байна. Сум хөгжүүлэх ерөнхий төлөвлөгөөг бид бүрэн гаргасан. Энэ дагуу хийгдэх олон ажил биднийг хүлээж байна даа гэв.

ГЭР ЦЭЦЭРЛЭГ АШИГЛАЛТАД ОРЖЭЭ

Бат-Өлзий сумын “Улаан” багийн төвд 30 хүүхдийн гэр цэцэрлэг өнгөрсөн сард ашиглалтад оруулжээ. Тус сумын Ерөнхий боловсролын сургуулийн сургалтын менежер У.Долгормаа гэр цэцэрлэг барих ажлыг анх санаачилж, гадаадын иргэдийн хөрөнгө оруулалтаар барьсан гэнэ. Анх аялал жуулчлалын чиглэлээр ажиллаж байхдаа таньж мэддэг хүмүүстээ “Улаан” багийн төв дээр цэцэрлэг байгуулах шаардлагатай байгаа талаар хэлдэг байсан аж. Түүний энэ санааг “Ди Эн Ди” компанийн захирал н.Соёлмаа дэмжиж, гадаадын иргэдтэй холбож өгчээ. Ингээд Франц улсын иргэн Алион гэх эрэгтэй мэдээллийн сайт байгуулж, түүгээрээ Бат-Өлзий сумын “Улаан” багт цэцэрлэг барих хөрөнгө мөнгийг босгожээ. Ингээд таван ханатай хоёр гэрийн дунд жижигхэн байшин барьж холбоод 30 хүүхдийн цэцэрлэг барьсан байна. Халбага, сэрээнээс эхлээд унтах ор, тоглох тоглоом, багш нарын гарын авлага гээд бүхий л зүйлсийг гадаадын иргэд бэлдэж өгчээ. Ийнхүү олон жил ярьсан гэр цэцэрлэг бага сургуулийнхаа дэргэд ашиглалтад оржээ.

БАТ-ӨЛЗИЙ СУМЫН ТӨВ ТЭЛДЭГГҮЙ ШАЛТГААН

Бат-Өлзий сум хэдэн уулын дунд орших аж. Хавтгай жижиг дэвсэг дээр чихэлдэж багширсан байдалтай харагдах юм. Улаанбаатар хот шиг л хүн амын нягтаршил их ажээ. Яагаад тэлдэггүй шалтгаан нь дараахь учиртай гэнэ. Баруун талдаа том уултай болохоор тийшээ тэлэх боломж байхгүй. Зүүн тийшээ сунгаж барих гэхээр битүү намагтай. Хашаа барих ямар ч боломж байхгүй. Харин Могойн голоос хойш улаан эрэг дагаад доод үзүүр хүртэл тавиу сайхан газартай. Даанч тусгай хамгаалалтын бүсэд орчихсон болохоор ашиглах боломж байхгүй гэнэ. Газар байхгүйн зовлон Бат-Өлзий сумын төвийг тэлэх боломжийг хаажээ. Тиймээс Бат-Өлзий сумынхан хурдан морь уралдуулдаг хэсэгхэн тал газартаа сумаа тэлэх хүсэлтэй байгаа аж. Ингэхийн тулд тэр газрыг тусгай хамгаалалтаас гаргах ёстой юм байна. Энэ асуудлыг шийдэж өгнө гэж тус тойргоос сонгогдсон УИХ-ын гишүүн болгон амладаг боловч өнөөдрийг хүртэл шийдэгдээгүй хэвээрээ байгаа гэнэ.

Хэсэг судлаач, эрдэмтдийн БНСУ-ын зах зээлд гаргахаар “онилсон” шинэ монгол брэндтэй танилц. Энэхүү шинэ брэнд нь ШУТИС-ийн хэсэг эрдэмтэд, үйлдвэрлэгчдийн хамтран бүтээсэн “Хагас нарийн ээрэх системээр” үйлдвэрлэсэн ноолууран утсаар сүлжсэн цамц, хувцаснууд байх юм. Шинэ брэнд нь уламжлалт ноолууран цамцыг бодвол маш нимгэн, зөөлөн, хөнгөн эд байна лээ.

Монгол ямааны ноолуурын урт, уян чанарт үндэслэн боловсруулсан ээрэх шинэ аргаар гаргаж авсан утас гэнэ шүү. 2015 онд “Шинэ бүтээлийн патент” авсан энэ бүтээл мөн “Шинжлэх ухааны 2015 оны шилдэг бүтээл”-ээр шалгарчээ. Энэ ээрмэл утсаар хөнгөн, нимгэн, бүрзийлт багатай, уян хатан сүлжмэл бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж буй.

ШУТИС-ийн Үйлдвэрлэлийн технологийн сургуулийн Нэхмэл судлалын салбарын профессор, доктор Д.Энхтуяа, ахлах багш, доктор Р.Бадмаанямбуу, ноолуур боловсруулах “Санширо” компанийн захирал, доктор Р.Борхүү, инженер Ч.Жаргал нарын хамтын хүчин чармайлтаар бүтсэн энэ шинэ бүтээлд арваад жилийн хөдөлмөр шингэсэн гэнэ. Энэ бүтээлээр мөн докторын ажил ч хамгаалсан аж.

“100 хувь цэвэр ноолууран инновацийн бүтээгдэхүүн нь уламжлалт ноолууран сүлжмэлээс 3-4 дахин хөнгөн” гэж Д.Энхтуяа доктор тодорхойлсон. Уг технологи нь экспортын ноолууран шинэ нэр төрлийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх боломжийг нээж байгаагаараа улсын эдийн засагт ач холбогдолтой. Шинэ төрлийн ноолууран цамц маш нимгэн харагдаж байсан учраас эдэлгээ даах эсэхийг нь сонирхлоо. Бас угааж цэвэрлэсний дараа хэлбэр нь өөрчлөгдөх болов уу?

“Бүтээгдэхүүний хэлбэрээ хадгалах чадвар өндөр гарсан. Эрсдэл бага, гэхдээ үнэтэй зүйлийг хэрэглэх, арчлах соёл чухал. Ноолуур бол өдөр тутмын хувцас биш шүү дээ” гэж Д.Энхтуяа хариулав.

“Бид шууд бие дээрээ өмсөх бүтээгдэхүүн хийж байгаа. Манайхны хийгээд байгаа ноолууран цамцыг гадуур сүлжмэл гэж нэрлэдэг. Биен дээр нэг хувцас өмсөөд гадуур нь өмсөнө гэсэн үг гэлээ. Дотуур сүлжмэл гэдэг нь шууд биен дээрээ өмсөхийг хэлдэг аж. Ноос ноолууран хувцас нь хөлс ялгарахад чийгийг хурдан шингээдэг давуу талтай. Чийг шингээж байгаа мөртлөө дулаан ялгаруулдаг шидтэй хэмээн тэр тайлбарлав. “Хүүхдийг дулаан байлгана гээд байцаа шиг олон хувцас давхарлачихдаг. Тэднийг эрүүл, дулаан байлгах үүднээс хүүхдүүдэд зориулсан ноолууран хувцас урлах санаа бий. Монгол хүүхдүүд урьд цагт нэхий өлгийд бойждог байсан. Шээсэн ч хайрахгүй, чийгийг нь шингээгээд дулаан байлгадаг онцлогтой. Монголчууд бөөрний өвчингүй, эрүүл байхад монгол гутал, нэхий дээл хувцас нөлөөлсөн хэмээн судлаач хуучлав. Тэрбээр өндөр зэрэглэлийн худалдан авагчдад зориулсан ноолууран унтлагын хувцас хийхийг ч мөрөөдөж байна. Шүдлэн, борлонгийн ноолуураар хийвэл бүр ч зөөлөн болно. Үүнийг хийж чадвал экспортоо нэмэгдүүлэх боломжтой гэлээ.

“Өнөөдөр монгол ямааны ноолуурын 15-20 хувьд нь эцсийн бүтээгдэхүүн хийж байна. Цаашдаа ийм төрлийн утас хийдэг ээрмэлийн үйлдвэрүүд орж ирэх ёстой” гэлээ. Өмнө нь бид герман, франц судлаачидтай хамтарсан судалгааны дүнд монгол ямааны ноолуураар, ямар ч хольцгүйгээр 100 хүртэл номерын ээрмэл үйлдвэрлэх, түүгээрээ 1500-3000 еврогийн үнэтэй дээд зэрэглэлийн костюм хийх боломжтойг тогтоосон. Энэ бол монгол ноолуурын давуу чанар, гэвч манайд тэр технологи нь хараахан орж ирээгүй байна. Цаашид боломжтой болно гэж Д.Энхтуяа доктор сонирхуулсан.

Солонгосчууд болон орос, хятадуудыг ноолууран бүтээгдэхүүний шинэ хэрэглэгчид гэж үздэг байна. Маш өсч буй зах зээл. Ноолууран бүтээгдэхүүний уламжлалт хэрэглэгчид нь европ, япончууд шүү дээ гэв.

Д.Энхтуяа доктор ярихдаа “48/2 номерын утсаар бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж байгаа компани Монголд бий. Гэхдээ 70 хувийн ноолуур, 30 хувийн торгоны хольцтой байдаг.

Харин тэд утсаа өөрсдөө үйлдвэрлэхгүй гадаадаас авдаг юм. Бид бол 48-68 номерын утсыг Монголдоо “Санширо” компанид хийж байгаа. 100 хувь монгол ямааны ноолуураар хийж байгаагаараа онцлогтой гэлээ. Солонгосын дизайнеруудтай хамтарч бүтээгдэхүүнийхээ дизайныг хөгжүүлж байгаа гэнэ. Тэдний шинэ бүтээгдэхүүнийг япон, солонгосчууд сонирхож байгаа. Хятадууд ч ирж үйлдвэрээс нь дээж авсан гэлээ. Илүү хөдөлмөр зарцуулдаг учраас шинэ брэнд нь зах зээлд нэлээд үнэтэй борлуулагдах аж.

Монгол ямааны ноолуураар хольцгүйгээр бүтээгдэхүүн хийх боломжтой. Хятадын судлаачид энэ чиглэлээр ажиллаж байгаа. Цэвэр ноолуураар дотуур сүлжмэл хийнэ гэдэг бол жинхэнэ инновацийн ажил гэж тэд хэлсэн.

Тэд яг цэвэр ноолуураар хийхгүй, торгоны хольцтой бүтээгдэхүүн хийж байгаа хэмээн судлаач ярилаа.

-Ч.АЛТАНЦЭЦЭГ: БРЭНД ЖИЖИГ ЗҮЙЛЭЭС ЭХЭЛДЭГ-

БНСУ-ын зах зээлд гаргах шинэ монгол брэнд бүтээх хамтарсан судлаачдын багийн гишүүн, СУИС-ийн дэд захирал, шинжлэх ухааны доктор Ч.Алтанцэцэгтэй ярилцлаа.

-Таныг олон улсын зах зээлд брэнд гаргах, монгол бүтээгдэхүүний загварыг сайжруулах чиглэлээр ажиллаж байгаа гэж сонслоо. Брэнд юунаас эхэлдэг юм бэ?

-Брэнд бий болгохын тулд брэндийг хайх ёстой. Монгол брэнд бий болгохын тулд эх орныхоо түүхий эдээр хийнэ, Монголын онцлогийг тусгах ёстой, үндэсний хэв маягтай байх ёстой гээд эрэл хайгуул хийгээд явж байгаа үйлдвэрлэгчид ч бий. Брэнд бүтээгдэхүүн гэхээр монголчууд их том юм боддог. Гэтэл жижиг юмнаас эхлээд хөгжиж байж брэнд гардаг юм байна. Гадаад орнуудын амжилттай брэндийн туршлагуудыг харахаар жижгээс эхэлсэн нь амжилтад хүрдэг. Том бодлого яриад суувал зүгээр л яриа болж үлдэнэ. Дэлхийд гарах брэндийг бий болгохын тулд эхлээд ядаж нэг зах зээлд амжилттай гаръя гэсэн юм. Солонгосын зах зээлд монгол брэнд гаргахын тулд тэд юу сонирхдогийг мэдэх хэрэгтэй. Тийм учраас солонгос профессоруудыг урьж авчирсан. Эхний удаа бид хамтарч Монголын инновацийн долоо хоногийн үеэр “Дэлхийн дизайны чиг хандлага: хаягдлыг худалдах уу?” сэдвээр үйлдвэрлэл эрхлэгчдэд сургалт явуулсан юм. Солонгосын хувцас дизайны бизнесийн холбооны ерөнхийлөгчөөр ажиллаж байсан Чоннамын их сургуулийн профессор, доктор Бэй Сү Жон, доктор Бэк Жун Хун нар энэ сургалтыг удирдан явуулсан. Солонгос доктор маань Хятадад хэд хэдэн брэнд гаргаж байсан хүн. Энэ сургалтад амжилттай оролцсон хүмүүсээ аравдугаар сард БНСУ-д болох үзэсгэлэнд бүтээгдэхүүнээ танилцуулах боломжоор хангах юм. Би, ШУТИС-ийн Бизнесийн удирдлага, хүмүүнлэгийн сургуулийн профессор, доктор Л.Оюунцэцэг, Үйлдвэрлэл технологийн сургуулийн доктор Д.Энхтуяа гээд ноос ноолуурын чиглэлээр ажилладаг гурван профессортой хамтарч энэ төслийг хэрэгжүүлж байгаа юм. Гол зорилго нь бүтээгдэхүүний загварыг сайжруулаад, олон улсын зах зээлд брэнд гаргах судалгаа хийх. Бид ноос, ноолууртаа төвлөрч ажиллаж байгаа. Урьд нь ноос, ноолууртай холбоотой олон төсөл хэрэгжиж байсан. Биднийх бол арай өөр. Бид юу брэнд болох билээ гээд суух биш Солонгосын Чонбукийн их сургуулийн загвар дизайны профессоруудтай хамтарч ажиллаж байгаа. Манай судлаачид маш нарийн, нимгэн ноолууран утсыг бий болгож чадсан.

Үүний үр дүнд биед маш эвтэйхэн ээрмэлийг бий болгосон юм. Цэвэр ноолуураар ийм нарийн утас хийж болдоггүй. Олон жилийн судалгааны ажлын үр дүн. Үүндээ тулгуурлаж бид брэндээ гаргаж авах юм.

-Дэлхийн дизайны чиг хандлага хаягдлыг дахин боловсруулахад чиглэж байна гэсэн. Хаягдлыг худалдах боломж гэдэг нь юу гэсэн үг вэ?

-Одоо дэлхий нийт аль болох хаягдалгүй технологи нэвтрүүлэх болсон. Энэ чиглэлээр бид сургалт явуулсан юм. Монголчууд юмыг томоор хардаг. Гэтэл нэг хувцсанд жижигхэн чимэг хийчихэд үнэ нь өсдөг. БНСУ бол хувцасны үйлдвэрлэлээр тэргүүлэгч орон. Дэлхий нийтээрээ хаягдлаар үнэт зүйл брэнд бүтээгдэхүүн хийх болжээ. Хермесийг бид маш үнэтэй брэнд гэж боддог. Гэтэл Хермест хоёрдогч түүхий эдээр хийсэн бүтээгдэхүүний тусгай хэсэг бий болгожээ. Том брэндүүд дэлхийг бохирдлоос хамгаалах, нийгмийн хариуцлагаа хэрэгжүүлэх үүднээс ийм бүтээгдэхүүнд анхаарал хандуулах болсон. Нэг спорт цүнх гэхэд л маш үнэтэй. Гэхдээ хүмүүс авах дуртай. Энэ цүнхийг үйлдвэрлэхдээ усан онгоцны бризентэн бүтээлгүүдийг дахин боловсруулж хийсэн.

Цүнхийг зарсан орлогын тодорхой хувийг нийгмийн сайн сайхны төлөө зориулдаг юм байна л даа. Чанар чансааны хувьд үнэхээр сайн. Загвар сайтай. Авч байгаа хүн ч сэтгэл хангалуун үлддэг. Энэ мөнгийг хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдүүдэд зориулж байгаа гэхээр худалдан авалт хийхдээ ч буяны үйлсэд оролцож байгаа гэдэг утгаараа дуртай байдаг. Оёдлын үйлдвэрээс маш их өөдөс, даавуу гардаг. Түүнийгээ дахин боловсруулах боломжтой. Тийм учраас бид солонгос профессоруудтай хамтран эхний ээлжинд үйлдвэрлэлийн явцад хаягдаж байгаа ноолууран утсыг эдийн засгийн эргэлтэд оруулах, up-cycling загвар урлалын чиглэлээр сургалт хийсэн юм. Манай сургалтад хамрагдсан ноос ноолууран бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэг 16 үйлдвэрийг төлөөлсөн оролцогчид маань ноос, ноолуураас гарсан өөдсүүдээр хөөрхөн жижиг түрийвч, энгэрийн зүүлт, үсний даруулга хийсэн. Зарим жижиг үйлдвэрүүд агуулахад олон тоогоор борлогдохгүй үлдсэн бүтээгдэхүүнээ авчирч, зөвлөгөө авсан юм. Солонгос профессорууд манай ноос ноолуурын үйлдвэрүүдээр явж үзсэн. “Танайд жижиг юм дутаад байна. Жуулчид тэр болгон том, үнэтэй хувцас авахгүй. Гэсэн ч тэд дэлгүүрт ороод ямар нэг юм худалдаж авах сонирхолтой байдаг. Тийм учраас жижиг сажиг зүүлт чимэглэл, дурсгалын зүйлс авах боломж олгох хэрэгтэй” гэж тэд зөвлөсөн. Манайхан жижиг сажиг чимэглэл дурсгалын зүйлсийг тоодоггүй. Гэтэл их зардал орохгүй ч маш хурдан эргэлттэй, ашиг олдог бүтээгдэхүүн бол гоёл, чимэглэлийн зүйлс голдуу байдаг. Аливаа брэнд жижиг зүйлээс эхэлдэг.