Хятадын зах зээлд коксжих нүүрсний үнэ 150 ам.доллараас давав. Өнгөрсөн мягмар гаригт нэг тонн коксжих нүүрс 152 ам.доллартай тэнцлээ. Гуравдугаар сараас хойш нүүрсний үнэ тасралтгүй өсч байгаа нь энэ. Гэхдээ энэ өсөлт удаан хугацааных биш гэдгийг шинжээчид онцолж байна. Хятадын уурхайнууд ажиллах цагаа багасгаснаас гангийн эрэлт ихэсч, түүхий эдийн үнэ өсчээ. Яваандаа үнийн өсөлт тогтворжиж тонн нь 100 ам.долларт хэлбэлзэнэ гэж таамаглаж байгаа. Энэ бол чамлахаар үнэ биш. Манайх өнөөдөр нэг тонн нүүрсээ ердөө л 27-хон ам.доллараар зарж “Чалко”-гийн өрийг төлж байгаа. Таван толгойг эрэлтэд оруулж, өрсөлдөх чадварыг бий болгосноор түүхий эдээ үнэд хүргэх боломж байна.
Таван толгой үе үеийн Засгийн газар, эрх баригчдын ярианы сэдэв, мөнгө босгох мөрөөдөл байсаар ирсэн. МАН 2012 оны сонгуульд оролцох мөнгө босгох, иргэдэд халамж тараахын тулд Таван толгойн нүүрсийг барьцаалж “Чалко”-д 350 сая ам.долларын өр тавьсныг өнөөг хүртэл нүүрсээрээ төлж байгаа. “Чалко” манайд зээл өгөхдөө нүүрсийг дэлхийн зах зээлд байхгүй доод үнэ буюу 27 ам.доллараар авахаар болсон. Ийм учраас “Эрдэнэс тавантолгой” хангалттай их олборлолт хийдэг ч байнга алдагдалтай ажилладаг.
Харин Ардчилсан нам олонхи болсон дөрвөн жилд Таван толгойг эргэлтэд оруулж, мөнгө босгож чадаагүй. Ардчилсан намынхны хагаралд ч Таван толгой том шалтгаан болсон гэдэг. Учир нь Таван толгойг БНХАУ-ын Шинхуа компанид 60 жилийн хугацаагаар өгөх гэрээг Ч.Сайханбилэгийн Засгийн газар УИХ-д оруулж ирсэн. Энэ гэрээг хийхэд Монгол Улсын сайд асан М.Энхсайхан голлох үүрэг гүйцэтгэсэн.
Гэсэн ч Засгийн газраас оруулж ирсэн гэрээг УИХ-ын дарга асан З.Энхболд эсэргүүцэн ажлын хэсэг байгуулж шалгуулахаар болсноор Ардчилсан намынхны зөрчил хурцдаж, улс төрийн хүрээнд “Нүүрсчдийн намын бүлэглэл” гэдэг нэр томьёо гарч ирсэн билээ.
2015 оны дөрөвдүгээр сарын 3-ны өдрийн УИХ-ын хаврын чуулганы нээлтийн үеэр З.Энхболд “Монгол улсад илт хохиролтой гэрээ хийхийг зөвшөөрөхгүй. Таван толгойн гэрээг УИХ-аар хэлэлцүүлсний дараа гарын үсэг зурж баталгаажуулах ёстой. Эс тэгвээс зарим албан тушаалтнуудад хариуцлага тооцно” гэж мэдэгдсэн. Бүр Таван толгойн гэрээг УИХ-аар хэлэлцүүлэхгүй бол Ерөнхий сайдыг огцруулна гэх асуудлыг хүртэл хөндөнө гэсэн билээ.
Гэтэл 2015 оны гуравдугаар сарын 10-ны өдөр Ерөнхийлөгч “Тавантолгойн гэрээг УИХ-аар хэлэлцэх шаардлагагүй. УИХ буруу шийдвэл яах вэ” гээд Засгийн газраар өөрөөр нь шийдүүлэх саналтай байгаагаа ил тод мэдэгдсэн. Эндээс Ардчилсан намынхны зөрчил Таван толгой руу чиглэж улс төрийн хатуу самар гэгддэг З.Энхболд ажлын хэсэг байгуулан гэрээг шалгуулж, Монгол Улсад ашиггүй хэмээн буцаасан.
Ажлын хэсгийн дүгнэлтээр “ММС” болон “Энержи Ресурс” компани нь Таван толгойн ордыг ашиглах хөрөнгө оруулалтын гэрээ байгуулах нэрийн дор олон улсын банк санхүүгийн байгууллагад тавьсан өөрсдийн их хэмжээний өрийг хаах зорилготой болох нь тодорхой болсон талаар тухайн үед мэдээлж байв. Мөн Монгол Улсын Таван толгойг гадны компанид 60 жилээр үнэгүй шахам ашиглах гэрээ орж ирснийг ажлын хэсэг тогтоосон. Үүнийхээ хариуд сонгуульд ялагдсан гэж дүгнэж бас болно. Учир нь “Нүүрсчдийн намын бүлэглэл”-д багтдаг Ардчилсан намын нөхдүүд намынхаа эсрэг ажилласан нь ч бас үнэн. Тиймээс Ардчилсан намыг олонхи гишүүд Таван толгойг өөрсдийгөө эрсдэлд оруулж, “амиараа” хамгаалсан гээд байгаа юм.
Харин одоо дэлхийн зах зээлд нүүрсний үнэ өслөө. Таван толгойг ашиглаж, эдийн засгийн хүндрэлээс гарах боломж МАН-д байна. Гэхдээ өмнөх дөрвөн жил яригдсан алдагдалтай гэрээг оруулж ирэхийг ард түмэн зөвшөөрөхгүй. Ард түмэнд Таван толгойг Шинхуа-д өгвөл манай нүүрс Өмнөд Монгол дахь “Бугатын үйлдвэр”-ийн түүхий бааз болж, 60 жилийн турш алдагдал хүлээнэ. Таван толгой 6.5 тэрбум тонн нүүрсний нөөцтэй. Тэгвэл Монгол Улсын 26 жилийн туршид авсан дөрвөн тэрбум ам.долларын зээлийг Таван толгойн 26-хан сая тонн нүүрсээр нэг жилд төлж болох тооцоо гарчээ.
Тухайлбал, Хятадын гол үйлдвэрүүд байрладаг Хэбэй муж руу гаргаж чадвал манай нүүрс өрсөлдөх зах зээлд очно гэсэн үг. ОХУ бас 70 сая тонн ган үйлдвэрлэдэг. Түүнийхээ түүхий эдийг Монголоос авах санал тавьсан. Мөн Японы тал олон жилийн турш Таван толгойг сонирхож байгаагаа мэдэгдэж буй. Нүүрсээ гуравдагч зах зээлд гаргаж чадвал дэлхийн зах зээл дээрх нүүрсний үнэ бидэнд хамаатай болно. Тэгэхгүйгээр ганц Хятад гэдэг хэрэглэгчээс хамаарч байсан цагт дэлхийн зах зээлд нүүрсний үнэ 200 ам.долларт хүрсэн ч бид 20 ам.доллараараа зарсаар л байна. Үүнийг хэт олонхи болсон МАН мэдэрч, Таван толгойг хөдөлгөнө гэдэгт итгэхээс өөр арга алга.
УИХ-ын чуулганы хуралдаанаар 2016 төсвийн хүрээний мэдэгдэл 2017, 2018 оны төсвийн төсөөллийн тухай хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийн анхны хэлэлцүүлгийг хийж эхэллээ.
Гишүүддээ хандаж нэг зүйл хэлье. Вексэль буюу луйврын хэрэгсэл. Улсын төсөвт нэг обектод хоёр удаа суулгаж оруулж ирдэг замбараагүй зохицуулалтай өнөөдрийг хүртэл явж ирлээ. 2016 оны төсвийн тодотгол ч ингэж орж ирсэн. Өнгөрсөн долоо хоногийн хуралдааны үеэр хүсэлт тавьсан. Энэ дагуу давхар бичэлт хийгээд байгаа “Вексель” нэрээр улсын төсвөөс мөнгө идэж байгаа обектуудын луйврыг зогсооё гэсэн саналын дагуу Төсвийн байнгы хороо дээр үүнийг нэгтгэж оруулж ирсэн. Ер нь эрх баригчдийн ярьж байгаагаар улсын төсөв дампуурахад “Вексель”, “Концесс”, “Бонд”-ууд их тус хүргэсэн гэсэн. Үнэхээр үнэн л дээ. Тийм учраас векселийн асуудлыг нэг тийш нь болгох хэрэгтэй. Үүний цаана банкуудад өчнөөн хүү төлж байгаа шүү. Нэмэлт өр. Эх үүсвэртэй эх үүсвэргүй гэж хоёр хуваагдаж байгаа. Энийг анхааралтай хараарай. Вексель болгоны цаана улс төрчдийн луйвар явагдаж байдаг. Үүнийгээ хууль хяналтын байгууллагаар шалгууллаарай. Мөн үүнийг цэгцлээд оруулж ирж байгаа Төсвийн байнгын хороод баярлаж байна.
Вексель гэдэг нэрийн доор баахан хүн хулгай хийсэн мэт ойлголт төрүүлж болохгүй. Би Б.Чойжилсүрэн сайдад хэлсэн. Олон нийтэд ил гаргаач. Баахан хүн хулгай хийчихсэн юм шиг яриад байх юм. Засгийн газрын шийдвэргүйгээр нэг ч сайд гарын үсэг зурдаггүй юм. Эрдэнэбатыг шоронд хийх гээд байгаа бол зарла. Битгий худлаа юм яриад бай. Өнгөрсөн дөрвөн жилийн хугацаанд олон улсын зах зээл дээрээс 1,5 тэрбумыг 4,5 хувийн хүүтэй гаргасан. Гэтэл одоо 4 тэрбумын зээл авах юм байна.
Их бондоор юм хийсэн гэж ярьж байна. Өмнөх Засгийн газар долоон их наяд төгрөгийн цаасан мөнгө хэвлэж эдийн засагт оруулсан. Тийм байж бид нарыг загнаад байх хэрэггүй. Энэ бүхний үрийг энгийн иргэд, төр засаг үүрч байна. Байгаа байдлыг байгаагаар нь танилцуулж байна. Тэр бүхнийг шүүмжлээд байх шаардлагагүй.
2016 оны нэгдүгээр улиралд Засгийн газар 18 хувиас давсан хүүтэй бонд босгосоныг мэдэж байна. Энэ зээлийн хүү хамгийн хүнд нөхцөл байдал бий болгож байна. Иймээс бид олон улсын санхүүгийн байгууллагаас хүү бага, урт хугацаатай зээл босгоод, өмнөх авсан бондоор солих тухай асуудлыг ажлын хэсэг гарган судалж байна. Удахгүй үр дүнгийн тайланг УИХ-д танилцуулах болно.
Улс төрийн хэлмэгдэгсдийн дурсгалыг хүндэтгэх өдөр жил бүрийн есдүгээр сарын 10-нд тохиодог билээ. Цагаатгах ажлыг удирдах зохион байгуулах улсын комиссоос энэ өдрийг тохиолдуулан хийж, хэрэгжүүлсэн ажлаа өнөөдөр тайлагнаж, хэвлэлийн бага хурал хийлээ.
Ерөнхийлөгчийн санаачилсан Хөрс, бэлчээр хамгаалах тухай зарлигийн төсөлд санал авах хэлэлцүүлэг өнөөдөр Ерөнхийлөгчийн дэргэдэх Иргэний танхимд боллоо. Хэлэлцүүлгийг Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн Амьдрах орчин, ногоон хөгжлийн бодлогын зөвлөх О.Чулуунбилэг хөтлөн явуулж, Ерөнхийлөгчийн Тамгын газрын дарга Ц.Баярсайхан нээж үг хэллээ.
Гадаадад 2000 оноос одоогийн байдлаар 4400 орчим монгол хүүхэд төрсөн гэх тоон судалгаа байна. Төрсөн улсынхаа хуулиар хүүхдүүд тухайн нутгийнхаа иргэн болдог бол аав ээжийнхээ харьяаллыг дагаж Монгол Улсаараа овоглох эрхтэй байдаг. Гэвч манай улс давхар иргэншлийг зөвшөөрдөггүй аж. Иймээс гадаад дахь 130 гаруй монгол иргэн иргэншлийг асуудлыг зохицуулсан эрх зүйн орчинтой болох саналыг иргэд удаа дараа Гадаад харилцааны яамд илгээдэг байна.
Соёл урлагийн ажилтны маргааш буюу есдүгээр сарын 10-нд “Чингисийн өргөө” цогцолборт тэмдэглэх аж.Энэхүү өдрийг угтан соёл урлагийн салбарын ажилчдын дунд сагсан бөмбөг, гар бөмбөг, шатрын тэмцээн болж, нийгэм хүмүүнлэгийн арга хэмжээг зохион байгуулагдаж байна.Монгол төрийн түүхийн музей “Дэлхийн зөн” ОУ-ын байгууллагын БЗД-ийн “Гэрэлт өргөө” нэгдүгээр төв дээр зочлон энэхүү байгууллагат хамрагдаж буй 8-16 насны хүүхдүүдэд музейн үзмэрийг цахим хэлбэрээр тайлбарлан тэдний дунд хөгжөөнд тэмцээн уралдаан зохион явуулж багш хүүхдүүдэд бэлэг дурсгалын зүйл гардуулсан ажээ.
Энэ өдөр 20 жилийнхээ ойг тэмдэглэж байгаа Монголын үндэсний өдөр тутмын чөлөөт сонины нэг “Өнөөдөр”-ийнхөндөө баярын мэнд хүргэе. 1996 оны есдүгээр сарын 20-нд “Өнөөдөр” сонин анхны дугаараа гаргаснаар Монголын чөлөөт хэвлэлийн түүхэнд шинэ зам татсан юм. Тэр цагаас одоог хүртэл Монголын сэтгүүлзүйн салбарын тэргүүн эгнээнд баттай зогсож байгаа “Өнөөдөр” сонины хүчирхэг хамт олонд цаашдын уран бүтээлд нь өндөр амжилт хүсье.
Улаанбаатар хотын Захирагчийн ажлын албанаас “Нийслэлийн нутаг дэвсгэрт нохой, муур тэжээх, устгах журам”-ын шинэчилсэн төсөлд санал авах хэлэлцүүлгийг зохион байгууллаа. Хэлэлцүүлэгт Нийслэлийн холбогдох байгууллагууд, ХААИС-ын Мал эмнэлгийн сургууль, Нохой судлалын холбоо, устгалын байгууллагууд болон дүүрэг, хорооны холбогдох албан хаагч, иргэдийн төлөөлөл оролцсон. Хэлэлцүүлэгт оролцогчдоос журмын төсөлд нохой, муур бүртгэлжүүлэх үйл ажиллагааг илүү нарийвчлах, мэргэжлийн байгууллагуудтай хамтран гүйцэтгэх зохицуулалт оруулах, нохой, муур эзэмшигчдэд хүлээлгэх хариуцлагыг өндөржүүлэх, үржүүлэхээс бусад тохиолдолд нохойг заавал үргүйжүүлж, хөнгөлсөн байх шаардлагыг тусгах саналыг тус тус өглөө. Журмын төсөлд санал авах үйл ажиллагаа 
Эртний Энэтхэгийн 84 шидтэний нэг, халхын 88 шидтэй Наро Банчэн гэгээнтний 7 дүрийн хувилгаан Данзанлхүндүв өнөө өглөө
Бразилийн Рио де Жанейро
