Month: September 2016

Намрын шаргал нар элчээ харамгүй хайрласан энэ л өдрүүдийн нэгэнд тэртээ 1968 онд сургуулийн босгоор алхан орж байсан нэгэн үеийнхэн уулзалдлаа. Сургуульд элсэн орж нэг ангийнхан гэж дуудагдсанаас нь тоолбол 48 жил, наймдугаар ангиа төгсөж амьдралын харгуйгаар салан одсоноос нь хойш яривал 40 жилийн дараа уулзаж буй төгсөлтийнхөнд ярих сонин хачин чамгүй олон. Өчигдөр Сүхбаатарын талбайд нэгнээ таньж ядан уулзсан тэд Увс аймгийн Зүүнговь сумын найман жилийн сургуулийн 1976 оны төгсөлтийнхөн. Сургуулиа төгссөнөөс хойш албан ёсоор уулзалдаагүй болохоор 40 жил бие биенээ хараагүй хүмүүс ч байв. Зарим нь ч нэгийнхээ зүс царай бүү хэл нэрийг мартагнасан ажээ. “Чи чинь хэн билээ, нөгөө Жижгээ мөн үү” гэхчлэн хочоор нь л илүү мэдэх юм. Цагийн уртад хөгширч хэдийнэ өвөө эмээ болсон ч гэлээ “Хүүе ээ, чи минь яг л хэвээрээ жоохноороо байна шүү дээ” гэсээр уулзалдлаа. Түрүүлж ирсэнүүд нь бусдыгаа бүртгэн амар мэндээ мэдэлцэж байв. Зарим нь ч шинээр ирсэн нэгнээ “Алив хө, чи чинь Нямжав мөн юм уу. Нүдний шилээ ав даа” гэж инээдэм болох ажээ. Харин таньсан даруйдаа тэвэрч аван хацар дээр нь үнсээд баярын нулимс цийлэгнүүлж байлаа. Ер нь нэг ангийнхан байна гэдэг сайхан юм. Хөндлөнгийн нүдээр харахад аль хэдийнэ өвөө эмээ болчихсон мөртлөө найзуудынхаа сэтгэлд үргэлж охин, бас хөвгүүнээрээ дурсагдан үлддэг ажээ.

Номонд дурлагчдын баярын өдөр жил бүрийн есдүгээр сарын гурав дахь долоо хоног болдог билээ. Ерөнхийлөгчийн тамгын газар, Боловсрол соёл, шинжлэх ухаан, спортын яам, Номын ертөнц төрийн бус байгууллагаас хамтран зохион байгуулж буй тус баяр нь энэ өдрүүдэд Сүхбаатарын талбайд болж байна. Биднийг сурвалжлахаар очиход жил ирэх тусам оролцогч, уншигч, зохиолчдоор хүрээгээ тэлсээр буй тус үзэсгэлэн нь хөл гишгэх зайгүй бужигнаж байлаа.

Зохиогч, уншигчдыг уулзуулахаас гадна бүх ном 20-50 хувь хямдардаг учир ийнхүү цуглах нь дамжиггүй биз ээ. Энэ жилийн “Номын баяр”-т 60 гаруй асар баригджээ. Асарнуудад өнгө алаглаж будаг нь ханхалсан шинэ номноос эхлээд ховор нандин хуучин ном хүртэл харагдаж байсан юм. Шинжлэх ухаан, эдийн засаг, гадаад хэл, уран зохиол, тууж, роман, хүүхдэд зориулсан ном, шашин судлал, Монголын болоод дэлхийн сонгодог бүтээлүүд гээд салбар бүрийн хэрэгцээтэй номнууд өрөөстэй байлаа. Номын салбарын идэвхтэй байдлыг хангах зорилготой энэ арга хэмжээнд ахмад уран бүтээлчид, зохиолч, орчуулагч, ном эрхлэн гаргагчид болон хэвлэлийн газрууд оролцжээ.

Мөн тус “Номын баярт” хэвлэлүүдээс ганцхан “Өдрийн сонин”-ы сэтгүүлч, уран бүтээлчид өөрсдийн гаргасан ном, бүтээлээ дэлгэсэн байлаа.

“Өдрийн сонин”-ы ерөнхий эрхлэгч, Монгол Улсын соёлын гавьяат зүтгэлтэн Ж.Мягмарсүрэнгийн “Барын зулзага бамбар буюу амьтны тухай өгүүллэгүүд”, нэрт сэтгүүлч Ж.Гангаа агсны “Цагаан гэгээ” ном, М.Саруул-эрдэнийн хэл шинжлэлийн номнууд, соёлын гавьяат зүтгэлтэн Г.Жамъянгийн уран бүтээлүүдийг уншигчид илүүтэй сонирхож байлаа. Сэтгүүлч, уран бүтээлчдийнхээ номыг танилцуулахаас гадна сониныхоо шинэ дугаараа үнэгүй тараасан нь уншигчдад ихэд таалагдаж байсан юм.

“Охидоо бүгдээрээ зургаа авахуулъя. Дараа нь хөвгүүдтэйгээ хамт зогсоно шүү” гэж шаагилдацгааж байв. Эдний ангийнхан бол Зүүнговийн найман жилийн сургуулийн 8-ын а бүлэг. Ангийн багш нь Л.Гүнтэвсүрэн. Ангийнхнаа өөрийн хүүхдээс илүү юу гэхээс дутуу хайрлаагүй багш нь хэдэн жилийн өмнө бурхны оронд оджээ. Бас есөн сурагч ертөнцийн мөнх бусыг үзүүлсэн байна. Уулзалдсан хэд нь сонин бас сайхан мэдрэмж төрж буй тухайгаа ам булаалдан ярьж байв. Энэ удаагийн уулзалтад 8-ын а-гийнхнаас гадна бага, дунд ангид хичээл зааж байсан багш нарынх нь төлөөлөл уригдаж иржээ.

Дунд сургуулийн сурагчид олон сайхан дурсамж хөврүүлэв. Уулзалтыг зохион байгуулагчдын нэг ангийн дарга Т.Нямаа “Манай ангийнхан сургуулийнхан дундаа л хамгийн эвсэг хүүхдүүдтэй нь байсан. Бас их хөдөлмөрч. Учиргүй онц сурч бусдаасаа тасархай илүү хүүхэд байгаагүй мөртлөө муу дүнтэй сурагч бараг байгаагүй. Ер нь их жигд хүмүүжсэн. Аливаа зүйлд илүү ч үгүй, дутуу ч үгүй төлөвшинө гэдэг амьдралд их хэрэг болно. Хожим бусдаас дутахгүй, хүний дайтай явдаг юм байна. Ийм сайхан хүмүүжил олгосон багш нартаа хожим их талархаж байна” гэх ажээ. Эдний ангийнхан сурлагаар ч тэр, урлагаар ч тэр тун жигдхэн байсан гэнэ. Харин дунд ангид орсон цагаасаа эхэлж бусад бүлгийнхнээ манлайлах болжээ. Анги даасан багш нь математикийн багш байсан учраас тоонд дуртай хүүхдүүд байж. Хэдийгээр ангидаа нэг нэгээсээ илүү гарахгүй ч гэлээ сургуулиа төгссөн хойноо их, дээд сургуулийн элсэлтэд өндөр оноо авцгаасан гэнэ. Өдгөө эдний ангийнхан дунд эрдэмтэн, доктор, урлагийн гавьяат зүтгэлтэн, хүний их эмч, инжинер, багш гээд олон салбарынхан төрөн гарчээ. Наймын А-гийнхныг ямархуу хүүхдүүд байсан тухай биеийн тамирын багш Ц.Тэгшжаргал “Би 1972 онд Улсын багшийн их сургуулийн биеийн тамирын багш мэргэжлээр төгссөн. Сургуулиа төгсөнгүүтээ Увс аймгийн Зүүнговь сумын найман жилийн сургуульд хуваарилагдсан юм. Өнөөдөр уулзаж буй ангийнхнаа би 1973 онд дааж авсан. Манай хүүхдүүд бүгдээрээ маш хөдөлмөрч. Тэр үеийн хүүхдүүд багшийнхаа үгнээс гардаггүй байсан болохоор их ч томоотой байж. Мэдээж хэрэг хүүхдийн гэнэн цагаан сэтгэлээр дүрсгүйтэх, буруу үйл хийх тохиолдол гаралгүй яахав. Хамгийн гол нь сургуулиа төгссөнөөс хойш 40 жилийн дараа ингээд уулзаж байгаа нь үнэхээр сайхан байна” гэв.

Эдний ангийнхнаас хоёр хос төрөн гарсан. Тэдний нэг нь Д.Балжинням, П.Одгэрэл хоёр. Дунд сургуулийн сурагч байхдаа бие биедээ сэтгэлтэй болж өдгөө 33 дахь жилдээ ханилж буй гэнэ. Сурагчийн ширээний ард сэтгэлээ илчилсэн хос өнөөдөр дөрвөн охин, хоёр хүүгийн аав ээж болцгоожээ. Гэргий П.Одгэрэл нь алдарт эхийн нэгдүгээр одонтой болж ангийн охидоо манлайлжээ. Сургуулиа төгссөнөөс хойш нутагтаа амьдарч байгаа бөгөөд хаа хол 1000 гаруй км-ийн цаанаас ангийнхнаа зорин ирсэн гэнэ.

Тухайн үед арван жилийн сургууль цөөхөн байж. Хүүхдүүд голдуу л найман жилээ төгсөнө. 18 нас ч хүрээгүй байхдаа бие биенээсээ салан одож байсан болохоор тухайн үед ихэд хорогдон өмөлзөн уйлж байснаа өнөөдөр баярын нулимсаар хачирлан ярив. Төгсөх үед сэтгэл нь хэрхэн догдолж байсан талаар Ц.Жавзан-Орлом “Хонхны баярын өдөр бүгдээрээ ангидаа суугаад дуулж байлаа. Аав ээжээсээ салах гэж байгаа мэт, эсхүл хэзээ ч дахин уулзахгүй мэт их л гунигтай санагдаж байсан. Мэдээж хэрэг хөгтэй хөөртэй дурсамж бидэнд олон бий. Дөрөвдүгээр ангид байсан юм. Үстэй дээлээ гадагш нь харуулаад хэн өндөртөө өмсүүлнэ. Жижигхэн биетэй хоёрыгоо бөх болгоод тэмээ болон тоглодог байлаа. Нэг удаа ийн тоглож байгаад хичээлийн эрхлэгчдээ баригдчихсан. Багш бид нарыг хонгилд жагсааж зогсоож байгаад их загнаж байсан” гэж хуучлав. Мөн эдний ангийнхан шинэ жил болгоноор цаас хайчилж түүнийгээ будаж байгаад янз бүрийн дүрс хайчилж ангиа чимдэг байжээ. Тэр үед ямар саа, шаар байсан биш. Өөрсдийн гараар хийсэн бүтээлээрээ ангиа чимдэг байсан гэнэ. Бас арван хоёр жилийн амьтны дүрд хувирахдаа мөн л өөрсдөө илүүдэл цаас, даавуухнаар аргалдаг байжээ. Харин ангийн багш нь өвлийн өвгөний дүрд хувираад хүүхдүүддээ бэлэг сэлт өгдөг байсан нь тэдний сэтгэлд тод хадгалагдан үлдсэн байна. Бас хичээлээ тараад өдөр бүр шахуу тоглодог “Гагнасан гинж” тоглоом цагийг сайхан өнгөрүүлэх хамгийн таатай зүйл байж. Сургуулийнхаа арын талбайд хоёр талцаж байгаад л “Гагнасан гинжийг таслахтун” гэж тоглодог байсан гэнэ. Мөн алаг бөмбөгөөр хөл, гар, тохой гээд бүхий л биеэрээ дамжуулан шидэлж тоглодог байсан нь сурагч ахуй насны гэгээн дурсамжийн нэг болжээ.

Эдний ангийн Ц.Нямжав сургуулиа төгссөнийхөө дараа багшийнхаа бэр болсон гэнэ. Гэр бүлийнхээ хүнтэй хайр сэтгэлтэй болсон хойноо анги удирдсан багшийнхаа ач хүүтэй сууж байгаа гэдгээ мэджээ. Багшийнхаа бэр болсон болохоор баяр ёслол гэлтгүй жирийн үед ч байнга уулзалдана. Хэдийгээр бэр нь болж очсон ч гэлээ багшаа гээд бодохоор их сүрддэг байжээ.

Тухайн үеийн хүүхдүүдийн хамгийн дурсгалтай мөчүүд сангийн аж ахуйд өрнөнө. Тавдугаар ангид орсон жилээсээ хойш намар намарт тариан талбайд очиж сангийн аж ахуйн ажилд тусалдаг гэсэн. Өдөржин талбайд ажилласан хүүхдүүд орой нар шингэх алдад амрах байрандаа ирж оройн хоолоо иднэ. Ихэд өлссөн байдаг болохоор хоолондоо цадахгүй. Тийм үед тогооч эгчийг явангуут нь хураасан төмснөөсөө хэдийг нурманд булан иддэг байж. Нуугдаж идэж байгаа учраас халуун төмсөнд ам хамраа түлчих гээд их л хэцүүхэн юм болдог байсан гэнэ. Харин ингэж идсэн төмс амттай гэж жигтэйхэн. Хожим аль ч тансаг ресторанд ороод тэр үеийнх шиг амттай төмс идэж байгаагүй гэцгээлээ.

40 жилийн дараах уулзалтад ирсэн Хөдөлмөрийн багш, боловсролын тэргүүний ажилтан Б.Чүжий “1976 оны хөдөлмөрийн хичээл эрэгтэй, эмэгтэй хүүхдүүдэд өөр агуулгатай ордог байсан. Эрэгтэй хүүхдүүдэд дархан мужаан, эмэгтэй хүүхдүүдэд гэр ахуйн хичээл ордог. Нэг ёсондоо сургуулийн хүүхдүүдийг цаашдын амьдралд нь бэлтгэдэг байсан юм.

Өнөөдөр ингээд хүүхдүүдтэйгээ уулзаад харахад миний заасан хичээлийг эд маань амьдралдаа сайтар хэрэгжүүлсэн байна. Миний шавь нар амьдралын урсгалд хөл тавихдаа ямар ч байсан зөв явж байгаа юм байна, үр хүүхэд хань ижлээ зөв сайхан авч явж байгааг нь хараад би их баярлаж байна. Би багш болоод удаагүй, дөнгөж 24 настай байхдаа энэ хүүхдүүдтэйгээ уулзаж байсан. Залуу хүн байсан болохоор ч тэр үү, эдэнтэйгээ үеийн найзууд шиг байсан даа” хэмээн дурсав.

Өчигдөр уулзсан ангийнхан лав гурав хоногтоо салахгүй шүү, дараагийн уулзалт хэзээ ч билээ гэлцэж байв. Наймын А-гийн энэ удаагийн буюу анхны албан ёсны уулзалтыг ангийн дарга Т.Нямаа болон тус ангиас төрөн гарсан урлагийн гавьяат зүтгэлтэн, УДЭТ-ын захирал Д.Цэрэнсамбуу нар зохион байгуулсан юм.

С.АЛТАН

Э.АРИУНЗУЛ

Бутан улсын Тимпу хотноо энэ сарын эхээр Бодибилдинг фитнессийн Ази тивийн аварга шалгаруулах тэмцээн болсон. 50 дахь удаагаа зохиогдож буй уг тэмцээнд Монгол Улсаа төлөөлөн арван тамирчин оролцсон юм. Тивийн шилдгүүд оролцсон олон улсын тэмцээнээс манай бүсгүйчүүд хоёр алт, гурван мөнгө, нэг хүрэл медаль хүртэж амжилттай оролцсон тухай манай сонин мэдээлж байсан билээ. Тэдгээрээс хамгийн түрүүнд “Perfect Body” клубын тамирчин Г.Гансаруул медалийн салхийг хагалсан. Тэрээр эмэгтэйчүүдийн атлетик ангиллын 60 килограммын жинд түрүүлж Ази тивийн аварга хэмээх эрхэм хүндтэй цолыг хүртсэн билээ.

Г.Гансаруулыг Ази тивийн аварга болоход нэг хэсэгтээ л фэйсбүүкээр шуугисан. Яагаад бодибилдингээр хичээллэх болсон түүх нь сонин. 2011 онд хоёр дахь хүүхдээ төрүүлсний дараахан. Нэг хүн түүнийг “Тогоо шанага хангинуулж, гэрийн мухар сахихаас өөр ид шидгүй бүдүүн” хэмээн хэлжээ. Эргээд бодоход ингэж хэлсэн хүн харин ч бүсгүйг хурцалж өгсөн байна. Өөрийгөө дайчилж чадсан бүсгүй ч мундаг. Хүүхдээ төрүүлээд удаагүй байсан тул энэ үгэнд Гансаруул эмзэглэснээ нэгэн ярилцлагадаа дурдсан байдаг. Ингэж хэлсэн даруйд өөрийгөө толинд хартал том гэгчийн бэлтгэлийн өмд, футболк өмссөн нэвсийсэн амьтан харагдсан гэнэ. Тэр мөчид л “Намайг яаж өөрчлөгдөхийг хараарай” хэмээн өөрөө өөртөө хэлжээ. Ингээд л хоёр хүүхдээ дагуулаад фитнесст явж эхэлсэн. Хамгийн түрүүн хүүхдээ хөхнөөс нь гаргаж, ямар дасгал хийх ёстойгоо ч мэдэхгүй алим идээд, тараг уугаад гүйдэг байжээ. Ээж нь гүйлтийн зам дээр байх хооронд бага хүүхэд нь тэргэндээ угжаа хөхөөд, том нь өөрийгөө саатуулаад л тоглоно. Хоёр хүүхэд нь бага байсан болохоор эхэндээ гэр бүлийн хүн нь тийм ч дуртай байгаагүй гэдэг.

Бэлтгэл хийж эхлэхэд амаргүй байсан тухайгаа Азийн аварга маань ярьсан байдаг. Ингээд нэг жилийн дараа мэргэжлийн дасгалжуулагчийн удирдлага дор бэлтгэл хийж эхэлсэн юм. Г.Гансаруул 2011 оноос бодибилдингээр хичээллэсэн бөгөөд богино хугацаанд амжилтанд хүрсэн. Анх 2013 онд Бодибилдингийн улсын аварга шалгаруулах тэмцээний модель, фитнесс гэсэн хоёр ангилалд хүчээ сорьж мөнгө, хүрэл медалийн эзэн болжээ. Түүнээс хойш тэмцээн уралдаануудад тасралтгүй оролцсоор ирэв.

Өнөөдөр түүнийг харахад 104 кг жинтэй байсан гэдэгт итгэхийн аргагүй. Азийн аварга бүсгүй маань ирэх арваннэгдүгээр сард Тайландад болох дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээнд оролцохоор бэлтгэлээ базааж байгаа гэнэ. Тус тэмцээнд Монголоос 20-иод тамирчин оролцох аж. Түүнээс зургаа нь эмэгтэй. Харин Азийн аварга Г.Гансаруул маань энэ удаад атлетик ангилалд хүчээ сорино. Яг одоо жин хэд байгааг сонирхоход 59 кг хүрчихээд байгаа гэнэ. Азийн аварга шалгаруулах тэмцээнээс ирээд амарсан тул жин нь нэмэгдсэн аж. Дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээнд оролцохдоо 53 кг хүртэл турах юм. Тэгвэл булчин нь улам гоё харагддаг аж.

Дашрамд дурдахад дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээнд оролцох тамирчид маань бүх зардлаа өөрсдөө гаргадаг юм байна. Азийн аварга болоод ирэхэд нь төр, засгаас ямар нэгэн урамшуулал өгөөгүй гэнэ.

Азийн аварга Г.Гансаруул дэлхийн шилдгүүдтэй хүч сорихоор бэлтгэлээ хийж байна. Аварга болж Төрийн дуулал эгшиглэхэд өөрийн эрхгүй нулимсаа дуслуулж байсан бүсгүйдээ дэлхийн тавцан дээр Монголынхоо нэрийг дахин гаргахыг ерөөе.

Занабазар буддын, бодисадва, буддын зүтгэлтнүүдийн шавар баримлуудаараа алдартай.Тэр уран барималтай анх 1650 онд Лхасд очихдоо танилцсан гэдэг.Уран бүтээл нь Непалыхтай адил, харин төвдийнхтэй адилгүйг ажиглаж байсан хэрэг. Нилээд алдартай бүтээл нь Цагаан Дарь эх, Ногоон Дарь эх, Баджара Будда. Эмэгтэйлэг, мэдрэмжтэй дүрслэл Ногоон Дарь эхэд нь харагддаг. Түүний хамгийн сайн бүтээлийг Европын сэргэн мандалтын уран барималтай адилтгадаг. Б.Ринчен Занабазарыг «Монголын Микеланжело” гэсэн нь ийм учиртай.Өндөр гэгээний урлагийн бүтээл хоёр ч удаа устгагдах аюулд өртөж, зарим нь гэмтсэн түүх бий. Анхных нь Зүүнгарын улс XVII зууны төгсгөлд Халх руу түүхэн цаг үетэй холбоотой. Хоёрдугаарх нь XX зууны 30-аад оны Чойбалсангийн шашны эсрэг хэлмэгдүүлэлтийн үед хамаарна. Занабазарын тусгай хэв маяг нь “Занабазарын сургууль” хэмээн нэрлэгджээ.

Монголын их соён гийгүүлэгч, шашин төр, урлагийн зүтгэлтэн, олны дунд “Өндөр гэгээн” хэмээн өргөмжлөгдсөн анхдугаар богд, Жавзандамба хутагт Гомбодоржийн Занабазар их эзэн Чингис хааны алтан ургийн удам, Түшээт хан Гомбодоржийнд 1635 оны есдүгээр сарын 25-нд, тэр үеийн Түшээт ханы нутаг Есөнзүйл гэдэг газар (Одоогийн Өвөрхангай аймгийн Есөнзүйл сум) мэндэлжээ. Түшээт ханы хүү Г.Занабазарыг 1640 онд таван настайд нь Богд Жавзандамба хутагтын хувилгаанаар тодруулж, анхдугаар богд, Монголын шарын шашны тэргүүнээр өргөмжилсэн юм.Г.Занабазар хутагт бага наснаасаа бурхан шашны сургааль номлол, зан үйл, дэг ёсонд суралцаж 1649 онд Цастын орон Түвдэд очиж Далай лам болохоор аяны жолоо залж Банчин богдод бараалхан шавь орсон билээ. Энэ үйл явдал нь Монголын их соён гийгүүлэгч болох өндөр үүдийг нээж өгсөн юм.

Шашны их бага таван ухааныг гүнзгийрүүлэн судалж, сав шим ертөнцийн онолд боловсорч эрдэм өвөрлөн эх нутагтаа эргэн ирсэн нь залуу хутагт номын хүрээ хийд, шашны сургуулийг олноор байгуулж, шашин соёлыг дэлгэрүүлж, олны сэтгэл оюуныг дотроос нь гийгүүлэн, аядуу зөөлөн шинэ иргэншлийг төлөвшүүлэх замаар үндэсний эв эеийг бэхлэн, эртний хүчирхэг улс гэрээ сэргээн мандуулахыг эрмэлзсэн гэдэг. Г.Занабазарыг анхдугаар Богд Жавзундамба хутагтын сэнтийд залсны баяр ёслолд зориулан хийсэн Даншиг наадмыг Өвөрхангай аймгийн Ёсөнзүйл нутагт анх 1640 онд хийснээр халх долоон хошуу наадам үүсч тогтмолжин өнөөгийн Улсын их баяр наадам болон уламжилж ирсэн хэмээдэг.

Г.Занабазар хутагт бага наснаасаа бурхан шашны сургааль номлол, зан үйл, дэг ёсонд суралцаж улмаар 1649 онд Цастын орон Түвдэд очиж Банчин богдод бараалхан шавь орж шашны их бага таван ухааныг гүнзгийрүүлэн судалж, сав шим ертөнцийн иш онолд боловсрон буцаж иржээ. Залуу хутагт эх нутагтаа ирээд номын хүрээ хийд, шашны сургуулийг олноор байгуулж, шашин соёлыг дэлгэрүүлж, олны сэтгэл оюуныг дотроос нь гийгүүлэн, аядуу зөөлөн шинэ иргэншлийг төлөвшүүлэх замаар үндэсний эв эеийг бэхлэн, эртний хүчирхэг улс гэрээ сэргээн мандуулахыг эрмэлзсэн гэдэг. Өндөр гэгээн Г.Занабазар нь Монголын шарын шашны тэргүүн төдийгүй уран барималч, зураач, хэл шинжлэлтэн зэрэг олон талын авьяастай, шашин, төр, урлагийн том зүтгэлтэн, их соён гэгээрүүлэгч хүн байсан нь түүхэн баримт сурвалж болон бүтээл туурвилаас нь тод харагддаг.

Түүний намтар зохиолд, “Нүүр царай, бие тэгш, тэнэгэр, хэн боловч харсан нэгэн, энэ хүн эгэл бишээ гэж танин мэдэхүйц, үг зарлиг дэлдэх нь тод сонсголонтой агаад, огтын сүсэггүй хүн ч гэнэтэд сүсэг бишрэл эрхгүй төрөөд сэтгэл зөөлөрч одно” хэмээн дурдсан байна.Өндөр гэгээн Г.Занабазар нь буддын гүн ухаан, монгол төвдийн яруу найраг, хэл шинжлэл, урлахуйн ухааны хэд хэдэн төрлөөр мэргэжсэний дотор дүрслэх урлаг уран барималд түүний билэг авьяас илүү хурц тод илэрч байсан билээ. Түүний өөрийн гараар туурвин бүтээсэн язгуурын таван бурхан, “Цагаан дара эх”, “Ногоон дара эх”, “Бодь суварга” зэрэг хүрлээр цутгаж, алтаар шарсан барималууд, мөн өөрийн болон эх Ханджамцын хөрөг зураг зэрэг хосгүй үнэт бүтээл нь хадгалагдан ирсэн бөгөөд өдгөө Г.Занабазарын нэрэмжит Дүрслэх урлагийн музей болон бусад зарим музейд дэлгэн үзүүлж, дотоод гадаадын үзэгчдийн нүдийг баясган, сэтгэлийг сэргээн шагшуулж байна.

Г.Занабазар гэгээн, тухайн цаг үедээ урлахуйн өндөр түвшинд хүрээд байсан буддын бурхан шүтээн бүтээх дэг сургуулийг хэд хэдэн чиглэлээр шинэ түвшинд гарган төгөлдөржүүлсэн гэж судлаачид үздэг. Зохиомж дүрслэлийн тухайд Энэтхэг, Балба, Түвдийн бурхан дүрслэлийн тогтсон хатуу дэгийг ягштал барьсан хүмүүн бусын ихэмсэг хөндий төрхтэй дүрслэлээс татгалзаж, энэрэнгүй энгүүн, бодит амьдлаг шинж байдлыг шингээн монголжуу зөөлөн дүр байдлыг цогцлоон бий болгож үүгээрээ Азийн Микеланжело гэж судлаачдын дунд алдаршин дэлхийн урлагийн түүхнээ үнэлэгджээ. Урлахуйн технологи талаас авч үзвэл, Цагаан дар эх, Ногоон дара эх болон бусад хөрөг баримлыг цул хүрлээр ямар ч залгаасгүй хөндий цутгаж, алтаар шармалдан өнгөлж, титэм, ээмэг зүүлт, бугуйвч, шагайвч болон суурийн иж бүрэн чимэглэлийг хөөмөл, цоолбор, сийлбэрийн аргаар чимэглэн гоёж, ялангуяа нимгэн торгомсог хувцас, нөмрөг, сэлт,түүний материаллаг бодит байдлыг нь хоорондоо үл давтагдах өөр өөр арга хийц, үлэмж нарийн хэмжээ хэмнэлтэйгээр тодруулан бүтээсэн байна.

XVIII зууны үед зохиогдсон Энэтхэгийн нэгэн сударт “Монголын их хувилгаан Г.Занабазарын бүтээсэн Дара эхийн мэлмий нь тэгш дэлгэр талибуун бөгөөд, угалзтай шулуун хамрыг тод сайхан гаргасан, нүүр дүүрэн мишээл болоод төв ихэмсэглэлийг уруулын дорхи ялимгүй инээмсэглэлд нь уусган шингээж, үе гишүүн бүхнийг нь ( гар, хөл,бие ) дэлгэн боловсорч буй найлзуур модон мэт орь залуугийн шинж төгс бүрдснээр бүтээжээ” хэмээн үнэлсэн байдаг. Тэрээр Баруун хүрээ буюу Шанхын хийд, Номын хийд Их хүрээ, Төвхөн хийд буюу Бүтээлийн сүм, Зүүн хүрээ буюу Хэрлэнгийн хийд зэрэг олон орон хийдийг байгуулахдаа зураг төсөл гаргаж, Энэтхэг, Төвд, Хятадаас өөр монгол архитектор загварыг бий болгосон архитекторч хүн байлаа.

Өндөр гэгээн, бараг ер хүрч насалсан ч цагийн эрх, хувь заяаны тохиолоор амьдралынхаа сүүлийн өдрүүдийг хүний нутагт өнгөрөөн 1723 онд Бээжингийн Шар сүмд ертөнцийн мөнх бусыг үзүүлж насан эцэслэжээ. Өндөр богдын шарилыг эх нутагт нь хүндэтгэлтэйгээр залж авчран түүний өөрийн орон Их хүрээнд гол шүтээн болгон залж байгаад 1778 оны шороон нохой жил Амарбаясгалант хийдэд мөнгөн сувраганд шүншиглэн оршоосон гэдэг.

Бэлтгэсэн Ц.ТҮВШИН