УИХ-ын гишүүн Х.Нямбаатартай ярилцлаа.
-Та Сонгинохайрхан дүүргийн ИТХ-ын даргаас УИХ-ын гишүүн боллоо. Ямартай ч иргэдийнхээ амьдрал ахуйг мэддэг хүн төрд орж ирлээ гэж байна. Ирэх дөрвөн жил ямар бодлого барьж ажиллах вэ?
-Юуны өмнө надад итгэл хүлээлгэсэн Сонгинохайрхан дүүргийн гурав, дөрөв, тав, зургаа, 26 дугаар хорооны иргэд сонгогчдодоо талархлаа илэрхийлье. Та бүхний сонголтыг итгэл, зүтгэлээр хариулна гэж хэлмээр байна. Ирэх дөрвөн жилд хамгийн эхэнд эдийн засгийн өсөлтийг хангах чиглэлд түлхүү анхаарч ажиллана. Иргэдийн амьдрал ахуйг сайжруулах, үүдээ барьсан 65 мянга гаруй аж ахуйн нэгжийн хаалгыг нээх, эдийн засгийг эрүүлжүүлж лебиралчлах чиглэлд Засгийн газраас оруулж ирж буй төсөл хөтөлбөрүүдийг дэмжих болно. Мөн салбарын эрдэмтдийн үгийг шийдвэр гаргах түвшинд хүргэж ажиллах бодолтой байгаа.
Өнөөдөр Монгол Улсын эдийн засгийн нөхцөл байдал маш хүнд байна. Шинэ Ерөнхий сайд удахгүй Монгол Улсын өр авлагын талаарх чухал тоо баримтуудыг нийтэд дэлгэнэ. Тиймээс энэ тал дээр дэлгэрэнгүй ярих нь илүүц байх. Энэ удаагийн парламентын бүх гишүүн гар гараасаа бариад нэг зорилгын төлөө явах хэрэгтэй. Монгол Улсын санхүү, эдийн засаг нь буруу бүтэцтэй болчихсон гэдгийг салбарын эрдэмтэд нь хэлдэг. Монгол Улсын санхүүгийн системийн бүтцийг 95 хувь нь бэлэн мөнгө, таван хувь нь үнэт цаас бүрдүүлж байна. Хүн бүр зээлийн хүүг бууруулах ёстой гэж ярьдаг.
-Танай намын мөрийн хөтөлбөр ч гэсэн тийшээ чиглэсэн юм биш үү?
-Энэ гажиг тогтолцоогоо засахаас нааш банкны хүүг захиргааны аргаар бууруулна гэдэг бол боломжгүй зүйл л дээ. Аль болох салбарын эрдэмтдийн үгийг сонсч, мэдээ мэдээлэл дээр тулгуурладаг болох ёстой.
Би гэр хорооллоос сонгогдсон гишүүний хувьд хамгийн ихээр тулгамдаад буй сургууль, цэцэрлэгийн хүртээмжийг нэмэгдүүлэхийн төлөө ажиллана. 2017, 2018 оны санхүүгийн төсөөлөл маш хүнд байгаа. Улсын төсвийн хөрөнгө оруулалтаар ажил хийнэ гэдэг хэцүү. Ирэх оноос эхлэн өрийн эргэн төлөлтүүд эхэлнэ. Гэхдээ бид “Болно, бүтнэ, чадна” гэж сонгогдчихоод элдэв шалтаг тоочих нь утгагүй л дээ. Аль болох олон гарцыг хайна. Олон улсын байгууллагын дэмжлэг, төсөл хөтөлбөрүүдийг эрүүл мэнд, боловсролын чиглэлд хандуулахын тулд гүйх болно. Үүний тулд орон нутагтайгаа хамтарч ажиллана.
Сургууль, цэцэрлэг барихын урьтаж нөхцөл нь газраа бэлдэх ёстой. Гэр хороололд амьдарч буй иргэдийн хувьд сургууль, цэцэрлэг барих газар үлдээгүй гэдгийг мэдэж байгаа. Тиймээс орон нутаг, нийслэлтэй маш сайн хамтарч газар чөлөөлөн сургууль, цэцэрлэг, эмнэлэг барих шаардлагатай. Анхдугаар чуулган завсарлаад миний хийх ажил үүнийг судлахаас эхэлнэ. Улаанбаатар хотод эрчим хүчинд холбогдоогүй 8000 өрх байгаагаас Сонгинохайрхан дүүрэгт 6200 нь амьдарч байна.
-Гэрэл цахилгаантай болгоход багагүй хөрөнгө шаардлагатай байх даа?
-6200 өрхийг цахилгаантай болгоход таван тэрбум төгрөг шаардлагатай. Сонгинохайрхан дүүргээс сонгогдсон бусад гишүүдтэйгээ хамтарч үүнийг ажил хэрэг болгохын төлөө зүтгэнэ. Гэх мэтчилэн яриад байвал их зүйл бий.
-Өнгөрөгч сонгуулиар МАН үнэмлэхүй олонхи болж, Засгийн газраа байгуулж байна. Засгийн газрын бүтцээсээ эхлээд зарим хүнд таалагдахгүй зүйл олон байна л даа. Засгийн газрын бүтэц дээр ямар байр суурьтай байна вэ?
-Ерөнхий сайдын оруулж ирсэн бүтцийг оновчтой болсон гэж харж байгаа. Бид цаашид сонгууль болгоны үр дүнгээр ингэж өөрчлөгддөг бүтцийг халах ёстой. Монголын ард түмний язгуур эрх ашигт нийцсэн, хөгжлийнхөө үзэл баримтлалд тохирсон Засгийн газрын бүтцийг Үндсэн хууль болон органик хуулиудад суулгаж өгөх ёстой. Ингэж гэмээнэ монгол төр чадварлаг, тогтвортой болно.
Өнгөрсөн жилүүдэд хэн нэгэн улстөрч, эвсэж байгаа хүмүүст таалагдах гэж Засгийн газрын бүтцийг үнэхээр инээдэмтэй зурж байсан. Протельгүй сайд бий болгож, бүх салбарын чиг үүргийг салган Засгийн газрын 19 гишүүнтэй ажилласан биз дээ.
-Гэхдээ л дэд сайдыг хамгийн ихээр эсэргүүцэж байсан нам буцаагаад 13 дэд сайдтай ажиллахаар оруулж ирэх юм. Үнэндээ ард түмэн дургүйцлээ илэрхийлж байна?
-Яамдын орон тоон дээр улс төрийн албан тушаалын 13 орон тоо нэмэгдэх юм байна лээ. Өмнөх эрх баригчид 100 гаруй улсын үйлдвэрийн газар, Үндэсний төв, сангуудыг төрийн захиргааны байгууллагын бүдүүвчид оруулалгүйгээр Засгийн газрын зарим чиг үүргүүдийг хэрэгжүүлсэн. Үүнийхээ төлөө иргэд, аж ахуйн нэгж, байгууллагуудаас төлбөр авч ирсэн. Түүнийгээ аж ахуйн тооцоон дээрээ үрэлгэн зарцуулж ирсэн юм. Хэдэн мянган үрэлгэн бүтэц 13 хүн хоёрын хооронд асар их зөрүү бий. Сүүлийн үед “дан дээл”, “давхар дээл” гэдэг нэр томьёо Монголын нийгэм, улс төрийн хэллэгт ороод ирчихсэн юм. Үүн дээр засаглал хуваах онолоосоо эхэлж ярих байх. Монтоскей гэж эрдэмтэн анх засаглал хуваах онолыг гаргаж ирсэн.
Хууль тогтоох, шүүх, гүйцэтгэх засаглал харилцан бие биенээ хянах, эрх мэдлийг тэнцвэржүүлэх гэдэг агуулга руугаа явсан. Өмнөх дөрвөн жилд 19 сайд бүгд давхар дээлтэй байсан.
Дэд сайдтай байснаар яамны ажил цалгардахгүй байх, яам салбартаа илүү далайцтай ажилладаг гэдгийг ахмадууд ярьж байна. Тиймээс бид аливаа асуудалд авах гээхийн ухаанаар хандах ёстой.
Төрийн захиргааны зарим чиг үүргийг гэрээний үндсэн дээр биелүүлдэг ТББ-д хариуцуулдаг болох хэрэгтэй. Зарим салбарыг лебиральчилах, хуульчлах шаардлага бий.
-Ерөнхий сайдын оруулж ирсэн бүтцээр 1238 хүн ажилгүй болно гэж байна. Гэсэн ч үүнээс олон хүн ажилгүй болох магадлалтай гэж байгаа. Ипотекийн зээл, лизинг, цалингийн зээлтэй хүмүүст энэ нь мэдээж том ачаа болж ирнэ. Зүүний чиглэлийн үзэл баримтлалтай намын хувьд хатуудсан зүйл юм биш үү?
-Төрд гадаад, дотоод гэсэн хоёр чиг үүрэг байдаг. Онолын хувьд гадаад чиг үүрэг нь мэдээж гадны гэмт халдлагаас хамгаалах юм. Дотоод чиг үүргийн хувьд тодорхой хил хязгаарын дотор амьдарч буй иргэдээ элбэг дэлбэг, ажилтай байлгах л даа. Төр иргэдээ ажилтай байлгаж байгаа нь энэ гээд татвар төлөгчдийн мөнгөөр төрийн бүтцийг данхайлгаж болохгүй. Төрийн дотоод чиг үүрэг ингэж хангагддагүй. Дотоод чиг үүрэг гэдэг бол үүдээ барьсан 65 мянган аж ахуйн нэгжийн хаалгыг нээж өгснөөр ажлын байр бий болно. Өнгөрсөн дөрвөн жил төрийн бүтцийг данхайлгаж хүмүүсээ ажилтай байлгаж алдаатай бодлого явуулсан. Аль болох бага хүн цомхтголд өртөөсэй. Нэг хүний ард ядаж 3-4 хүн байдаг. Хэн нэг нь ажилгүй бол өрх гэрийн амьдралд ямар хэцүү байдаг билээ дээ.
Боксын холбооны ерөнхий дасгалжуулагч, Монгол Улсын гавьяат багш Д.Бандитай ярилцлаа. Тэрээр Риогийн олимпод оролцох баг тамирчдын ахлах дасгалжуулагчаар ажиллаж байгаа юм.
-Олимпод оролцох хуваарьт өөрчлөлт гарсан гэж дуулсан. Та энэ талаар ярихгүй юу?
-Цаашид манай боксын спорт дэлхийн хэмжээнд хэр хөгжих төлөвтэй байна вэ?
Тэр буцлаа. Тэр яг л хүмүүсийн тааварлаж байсан лугаа гэнэт л яваад өглөө. Өөрийнхөө үеийн, өөртэй нь адилтгаж болохуйц цорын ганц од Коби Брайант шиг бүтэн жилийн үдэлт-тойрон аялал гэж сүржигнэсэнгүй. Тэр зүгээр л “баяртай” гэж хэлээд хаалгаа хаагаад явчихлаа.
Түүний багын анд Дэнни Грин нэгэн удаа “Би ТиДиг харахаараа биширдэг юм. Тэр намайг бэлтгэлийн зааланд очиход аль хэдийнэ ирчихсэн халаалтаа хийгээд зогсож байдаг гээч. Бидний залуус баахан шуугиулж байгаад бэлтгэлээ дуусаад гарах үед тэр хоцорч бөмбөг шидээд үлдэнэ. 19 жил яг ийм маягаар бэлтгэл хийж байгаа хүн төмрөөр хийсэн байлаа ч гэлээ хайлаад урсана биз дээ. Тэгэхээр тэр Данкан гэдэг чинь хүн мэдэхгүй материалаар хийгдсэн байх нь” хэмээн биширч байсан юм.
Сан- Антонио хотдоо энэ олон жил хайр халамжаар дутаагаагүйд нь баярлалаа. Дэлхийгээр нэг тарсан хөгжөөн дэмжигчдэдээ баярлалаа.
Монгол төрийн цэнгэлийн манлай үндэсний их баяр наадам дэлгэр сайхан болж өнгөрлөө. Эрийн гурван наадмаас үзэгч түмний хамгийн их шимтэн үздэг төрөл нь хурдан морины уралдаан. Уяач олон бүтэн жилийн турш хурдан хүлгийнхээ уяа сойлгыг тааруулж наадмын хэдэн өдөрт үр дүнг нь хардаг. Энэ жилийн тухайд хаа газар зуншлага сайтай, морь малын тарга тэвээрэг ч сайн байлаа. Наадмын өмнөхөн болсон сунгаануудын үеэр уяачидтай уулзахад “Морь уяж байхаар их сайхан жил болж байна. Гантай жил хэцүү шүү. Өнөтэй сайхан жил хурдан адуу уралдах тамир тэнхээгээ үржил шимт газрын хөрснөөс авдаг” гэлцэж байлаа. Сайныг ерөөсөн бэлгэ дэмбэрэлтэй иймэрхүү ярианаас гадна “Монгол адууны цусыг сэлбэж удмыг сайжруулан эрлийзжүүлж буй нь сайн. Гэсэн хэдий ч ялгаж салгаад уралдуулж чадахгүй бөөн хэрүүл болдог боллоо. Өвгөн уяач ур ухаан, чадал чансаагаа шавхан уясан жижигхэн монгол мориороо өндөр үнэтэй эрлийз морьдыг дийлж уралдана гэдэг ямар ч ган гачгаас илүү хэцүү болж” гэх мэтийн хөөрөлдөөн ихэнх гал дээр өрнөж байв. Үнэхээр л тийм юм. Айл саахалт болж хэдэн гэрээрээ хөдөө хээр нүүдэллэн амьдардаг эгэл жирийн монгол уяач сүүлийн хэдэн жилийн наадамд морио түрүүлгэх нь бүү хэл айрагдуулж чадсангүй. Энд зөвхөн улсын наадмыг яриагүй юм шүү. Бүс, аймаг, сум, уул овооны тахилгын наадмуудыг хэлж байна. Тэнд зэгзийсэн, зэгзийсэн эрлийз адуунууд л түрүүлж хамаг бай шагналыг хамаад байдаг. Сүүлийн хэдэн жилийн наадам болгон дээр харагдах энэ дүр зураг өнөө жилийн улсын их баяр наадмаар мөн л давтагдлаа. Шүдлэн, хязаалангийн уралдаанаас эхлээд л Морины комиссынхныг муучилсан үгс ихэнх галын уяанаас сонсогдож байв. Комиссынхон эрлийз, монголоор ялгахдаа үүлдэрлэг байдлыг бус зөвхөн сэрвээний өндрийг голлон харгалздаг. Энэ шалгуураар яалт ч үгүй монгол морьд эрлийз гэж хасагдаад, үүлдэр угсаа нь тодорхой эрлийз морьд монголд тооцогдоод байгаа юм. Ингэж уяачдын хөлс, унаачдын горьдлогыг талаар болгоод байна. Нэгэнт Үндэсний их баяр наадмыг зохион байгуулах хорооны Хурдан морины салбарынхан эрлийз, монгол морийг хэрүүл маргаангүйгээр ялгаж салгаж чадахгүй байгаа юм чинь өөр нэг арга хэрэглэдэг болъё. Яаж вэ гэхээр хурдан морийг эрлийз, монголоор нь биш мэргэжлийн, сонирхогчийн гэж ялгадаг болъё. Яг л мэргэжлийн эсхүл сонирхогчийн бокс гэдэг шиг. Тэгвэл хүч хөдөлмөрөө зарцуулан уясан уяачдын дунд хэрүүл маргаан гарахгүй. Харин ингэж ялгахдаа улс, бүс, аймгийн наадамд тогтмол уралддаг. Тэгэхдээ бүр түрүүлж, айрагдаж байсан хурдан морийг мэргэжлийнх гэж ангилъя. Харин сумын төвөөс өвгөн уяачийн хөтлөөд ирсэн морийг чинийх эрлийз, минийх монгол гэсэн хэл ам гаргалгүйгээр сонирхогчийн түвшинд уралдуулмаар байгаа юм. Мэдээж хэрэг мэргэжлийн ангилалд уралдах морьдод тодорхой хэмжээний шалгуур тавих хэрэгтэй. Тэр нь сэрвээний өндөр, үүлдэрлэг байдал биш. Гаргасан амжилттай шууд холбоотой байг л дээ. Ингэж ялгаад сурчихвал буян заяат хурдан морь дагасан хэрүүл, маргаан багасах боломжтой юм. Тэгэхгүй бол ойрын таван жилийн бүхий л наадамд түрүүлээд ирсэн ажнай хүлгийг монгол ч бай, эрлийз ч бай “Энэ муу өндөр үнэтэй эрлийз адуу” гэх муухай хандлага бий болчихлоо. Бас тухайн жилд сонгогдсон Морины комиссынхонд луйвар булхай хийх боломж гаргаад байгаа юм. Гэхдээ тэд хэн нэгний үгэнд автдаггүй байлаа ч гэлээ наадамчин олны дунд хардах сэтгэл байгаад байна. Учир нь өнөө жилийн азарганы уралдаанд түрүүлсэн Хөвсгөл аймгийн харьяат Т.Болдбаатарын халиун азарга өнгөрсөн жил улсын наадмаас эрлийз гээд хасагдаад байсан. Гэтэл аваад үлдсэн адууг хэн ч юм араас нь тавьж уралдуулаад айрагдуулж байлаа. Өнгөрсөн жил эрлийз гэх үндэслэлээр хасагдаж байсан адуу энэ жил түрүүлчихээд зогсож байгаад учир мэдэх олон хүн эгдүүцэж байна. Тэгэхээр нэг ёсондоо өнгөрсөн жил хасагдсан адуу энэ жил яагаад уралдах болов гэдэг л сонин байгаа юм. Бас энэ жилийн хэд хэдэн насанд түрүүлж, айрагдсан морьд эрлийз байсан гэх яриа олон гарсан даа. Эзэн нь хахуулийн мөнгөө зохих ёсны хүнд нь атгуулчихсан байхад баараггүй байдаг юм гэж уяачид ярих юм билээ. Уг нь Хурдан морины салбар хорооныхон үнэн зөв, шударга ажиллаад сурчихвал түрүүлээд ирсэн хурдан буянг наадамчин олон хардсан, сонжсон нүдээр хараад байхгүй л дээ.
“Хамгаалах бүс хамгаалагдсан амьдрал” уриатай арга хэмжээг Замын цагдаагийн газраас хэрэгжүүлж байна. Энэхүү арга хэмжээ энэ сарын 25-наас ирэх сарын 25 хүртэл үргэлжлэх аж.
“Оюутолгой” компанийн гүйцэтгэх захирал Эндрью Вүдлэйг ажлаас нь чөлөөлж, түүний оронд Армандо Торресийг томилох шийдвэрийг “Рио Тинто”-гийн гүйцэтгэх захирал Жан Себастьян Жак гаргажээ. Эндрью Вүдлэй нь 2014 оноос эхлэн тус компанийн гүйцэтгэх захирлаар томилогдон ажилласан билээ.
Энэ улиралд шинээр 60 сая хэрэглэгчтэй болсон нь фэйсбүүкийн хэрэглэгчдийг 1,71 тэрбум болгосон бөгөөд 6,02 тэрбум долларын ашгийг үзүүлжээ. Фэйсбүүкийн хувьцааны ханш 123,34$ байдаг. Тэгвэл энэ жилийн эхний хоёр улиралд их хэмжээний ашгийг үзүүлж рекорд эвдсэн байна.
УИХ дахь МАН-ын бүлэг яг одоо Төрийн ордны “Б” танхимд хуралдаж эхэллээ. Энэхүү хуралдаанаар дөнгөж сая өргөн барьсан дөрвөн сайдын асуудлыг хэлэлцэх юм. МАН-ын Удирдах зөвлөлийн хурлаар дөрвөн сайдынхаа нэрийг баталж, сайдын нэрийг холбогдох хуулийн дагуу Ерөнхийлөгчтэй зөвшилцөхөөр хүргүүлэхээр болсон билээ.