Month: July 2016

Монголын зохиолчдын эвлэлийн шагналт яруу найрагч Магван-Эрдэнийн Саруулдалайтай уулзаж ярилцлаа. Тэрээр МЗЭ-ийн Удирдах зөвлөлийн шийдвэрээр МЗЭ-ийн гүйцэтгэх захирлын үүрэг гүйцэтгэгчээр томилогдоод байгаа юм. М.Саруулдалай нь Улаанбаатар хотноо 1972 онд төрсөн. Хэвлэл мэдээлэл, кино урлагийн “Бэрс” дээд сургуулийг сэтгүүлч-зохиолч мэргэжлээр, “Шихихутаг” хууль зүйн дээд сургуулийг эрх зүйч мэргэжлээр тус тус дүүргэжээ. Тэрээр 2006-2009 онд МЗЭ-ийн Бодлого зохицуулалтын албаны даргаар ажиллаж, 2013 оноос МЗЭ-ийн Хяналтын зөвлөлийн даргын сонгуульт ажлыг эрхэлж байсан юм. “Эгээрэхүйн анир”, “Цаг хугацааны ирмэлт”, “Цас навчны шүлгүүд”, “Хунгийн дэвэлт шиг хаврын үдэш” зэрэг яруу найргийн түүврээ уншигчдад өргөн барьжээ. “Хунгийн дэвэлт шиг хаврын үдэш” номоороо оны шилдэг бүтээл шалгаруулах “Алтан өд” наадмын шагналын эзнээр тодорч байв.

-Монголын зохиолчдын эвлэлийн гүйцэтгэх захирлын албыг хаших боллоо гэв үү?

-МЗЭ-ийн гүйцэтгэх захирал, оны шилдэг шүлэг шалгаруулах “Болор цом” наадмын тэргүүн шагналт яруу найрагч Гомпилдоогийн Мөнхцэцэг маань Монгол Улсын Үндсэн хуульд заагдсан сонгох, сонгогдох эрхээ эдлэн нэр дэвшиж УИХ-ын гишүүн болсон. Говь нутгийн ард түмнээ төлөөлж төрийн эрхийг барилцах болсонд баяртай байгаа. Манай Зохиолчдын эвлэлийн гишүүн, “Болор цом”-ын тэргүүн шагналт яруу найрагч Ж.Мөнхбат бас Архангай аймгаасаа УИХ-д сонгогдлоо. Их Нацагдорж, С.Буяннэмэх, Б.Ринчен, Ц.Дамдинсүрэн нарын бичгийн их мэргэдийн гал голомтыг асаасан МЗЭ-ийн байгууллагаас хоёрын хоёр зохиолч УИХ-д сонгогдлоо. Г.Мөнхцэцэг найрагч УИХ-д сонгогдоод явсан учраас МЗЭ-ийн Удирдах зөвлөл хуралдан зуун хувийн саналаар намайг МЗЭ-ийн гүйцэтгэх захирлын үүрэг гүйцэтгэгчээр томиллоо. Зохиолчдын эвлэлийн гал тогоонд бүтэн долоон жил ажилласан Г.Мөнхцэцэг, яруу найрагч Ж.Мөнхбат нар маань зохиолчдын байгууллагаа анхааралдаа авч ажиллах байх гэж найдаж байгаа.

-Г.Мөнхцэцэг захирлын сонгуульт хугацаа хэзээ дуусах байлаа?

-МЗЭ-ийн ээлжит чуулган хуралдахад ганцхан жилийн хугацаа үлдээд байгаа. Зохиолчдын эвлэлийнхээ гал тогоон дотор ажиллаж байсан хүний хувьд манай байгууллагад ямар асуудал тулгарч байгааг би харьцангуй мэднэ. Гүйцэтгэх захирлын албанд томилсонд баярлахаасаа илүү ямар их хариуцлага нуруун дээр ирж байгааг мэдэрч байна. Үндсэн ажлын маань дал, наян хувь нь аж ахуйн чанартай ажлууд байдаг. Мөнхцэцэг захирлын хийнэ гэж төлөвлөсөн ажлыг хийж гүйцээнэ. Эхний ээлжинд байгууллагынхаа хэвийн үйл ажиллагааг хангахын тулд түрээсийн тал дээр анхаарлаа хандуулна.

-Нэн тэргүүнд ямар ажил хийхээр төлөвлөж байна?

-Гүйцэтгэх захирлын албан тушаал гэдэг байгууллагын өдөр тутмын ажлыг эрхэлдэг менежер маягийн ажил. МЗЭ-ийн дээд удирдлага нь МЗЭ-ийн Удирдах зөвлөл. Удирдах зөвлөлийн дарга нь Д.Нацагдоржийн нэрэмжит шагналт зохиолч, яруу найрагч Цэнд-Аюушийн Буянзаяа. Удирдах зөвлөлөөр байгууллагын гадаад, дотоод харилцаа, төсөв бүхнийг баталдаг. Манай зохиолчдын эвлэлийн байрны дээвэр бороо ороход дусаал их гоожно. Засвар үйлчилгээ ч их хийх шаардлагатай. Тиймээс аж ахуйн чанартай нэлээд ажил хийгдэх учиртай. Түүнээс гадна ахмад настай зохиолч, уран бүтээлчдээ хүлээж авч уулзах, залуу үеийнхнийхээ санаа бодлыг сонсож ажиллах гэх мэт олон ажил хүлээж байна.

-“Цог” сэтгүүлээ цаашид гаргаад явах уу?

-“Цог” сэтгүүл маань хэдэн жил гарахгүй завсарлаж байгаад саяхан эхний дугаарыг Г.Мөнхцэцэг захирал тэргүүтэй улс хариуцан гаргасан. Энэ сэтгүүлийн хувь заяа надтай холбогдох байх. Ө.Үлэмжтөгс, Ядамсүрэнгийн Баяраа нарын чадвартай залуустайгаа хамтран энэ сэтгүүлээ өнгө зүс сайтайгаар гаргаад явна.

-Зохиолчдын эвлэлийн байр маань нэлээд хуучирсан байх шүү?

-Манай эргэн тойронд өндөр байшингууд нэлээд олширлоо. Энэ байраа учиргүй өндөрлүүлж сүндэрлүүлэх нь ч хаашаа юм бэ. Хамгийн гол нь үүд хаалганаасаа өгсүүлээд өөд нь татаж, түүхийн дурсгалт эд өлгийн жагсаалтад оруулах шаардлага байна. Тэгвэл төр засгаас ч жаахан дэмжлэг өгөх байх. Миний нэг сайхан мөрөөдөл байдаг юм. Зохиолчдын эвлэлийнхээ үүдээр ороод ирэхэд алдар суутай зохиолчдын маань танхим байдаг, цэцэг өргөсөн цээж баримал нь байж байвал сайхан. Хятадын утга зохиолын музей, Хемингуэйн музейг үзэж явахад Монголын зохиолчдынхоо тийм сайхан танхимуудыг бий болгохсон гэж их хорхой хүрсэн.

-Ажил хэр бүтэмжтэй байх бол?

-Миний хувьд уйгагүй бөгөөд чимээгүй ажиллана. Ажлын үр дүн маань л бүхнийг харуулна.

-МЗЭ-ийн гадаад харилцаа гэж нэг чухал зүйл байна даа?

-Дорнын их яруу найрагч Бэгзийн Явуухулангийн “Хүлэг минь, шүлэг минь чи бид хоёрт дэлхийн дэвжээ хэрэгтэй” гэсэнчлэн гадаад харилцаа нэн чухал байлгүй яахав. 2013 онд МЗЭ-ийн хорин хоёр дахь салбар буюу Америк дахь монголчуудын утга зохиолын нийгэмлэгийг байгуулаад ирсэн. Тэнд тодорхой хүмүүс ажил эрхэлж байгаа. Зохиолч, орчуулагч Ононгийн Чинбаяр маань ОХУ-ын Москва хотод суралцангаа утга зохиолын тодорхой ажлуудыг эхлүүлж байна. Зохиолч Б.Батрэгзэдмаагийн “Очир эрхшээгч” роман англи хэлнээ гарч, гадаадад овоо амжилттай явж байна. Монголын зохиолчид маань аль болохоор л дэлхийд гарах эрмэлзэлтэй байгаа. Яруу найрагч Гомбожавын Мэнд-Ооёо ах маань Монгол төрийн дээд шагнал Чингисийн одонгоор шагнагдаж, Нобелийн шагналд дэвшихээр яригдаж байна. Тиймээс хэл ус сайтай, боловсрол өндөртэй, авьяас билигт зохиолчдоо хөгшин залуу гэхгүйгээр уулзаж учран, хамтарч ажиллая гэж бодож байна даа.

-Өмнөх захирлын төлөвлөсөн зүйлсээс үргэлжлүүлээд хийх ямар ажил байна?

-МЗЭ-ийн Бага чуулган саяхан болж, гурван жилийн ажлын тайланг авч хэлэлцсэн. МЗЭ-ийн дүрмэнд улирал буюу жил жилээр ажлаа тайлагнана гэчихсэн байгаа. Тиймээс сүүлийн нэг жилийн гэрээ хийгдээгүй учраас шинээр төлөвлөгөө гаргаж, Удирдах зөвлөлөөр батлуулаад ажиллах юм.

-Мартсанаас мал мэнд үү гэгчээр уран бүтээл өндөр үү?

-“Хунгийн дэвэлт шиг хаврын үдэш” номоосоо хойш нэлээд шүлэг бичсэн. Ном болох хэмжээний юмнууд байгаа ч хэвлүүлэх гэж яарахгүй л байна. Миний хувьд үргэлжилсэн үгээр зохиол бичихгүй. Яруу найргаараа л дагнаж бичнэ. Данзангийн Нямсүрэн ах хүүрнэл зохиол огт бичээгүй юм шүү дээ.

-Богино өгүүллэгийн наадмаа хэзээ хийх гэж байна?

-Наадам өнгөрөөгөөд Удирдах зөвлөлөөр ажлын төлөвлөгөөгөө батлуулж байж л яг тодорхой хариу хэлье. “Болор цом”-оо хүн олны хардлага сэрдлэг төрүүлээд байхааргүй шинэлэг маягаар зохион байгуулна гэж яруу найргийн зөвлөлийнхөндөө хэлнэ. Хамаг хэл ам “Болор цом”-той холбогдож гардаг шүү дээ.

Монголд 19 дэх жилдээ зураг авч байгаа Японы гэрэл зурагчин Тецуро Шимизү монголчуудын амьдрал, аж байдлыг харуулсан гэрэл зургаараа 2012 онд “Өөрчлөлт”, 2015 онд “Шинэ аялал” фото альбомоо гаргажээ. Японы гэрэл зургийн ертөнцөд Монголын гэрэл зургаар танигдаж, Монголын гэрэл зургийн томоохон төлөөлөл шиг үнэлэгддэг түүний хоёр альбом бүхэлдээ манай хөдөөгийн аж амьдрал, нүүдэлчдийн өвөрмөц ёс заншил, ховор ан амьтны зургаас бүтсэн байна. Эхний альбомд гэрэл зурагчны 15 жилийн аяллын 253 зураг байх агаад эндээс Тецуро Шимизүг хотод биш тал нутгаар явж гэрэл зураг авдаг нэгэн болохыг харуулна. Энэхүү альбомд гэрэл зурагчин “Би 1997 оны зун буюу Ардчилсан хувьсгалаас хэдхэн жилийн дараа анх Монголд очсон. Энэ үед гудамжаар зөрөх автомашины тоо цөөхөн байсан бөгөөд Улаанбаатар хотын булан бүрт социалист үеийн ул мөр нэлээдгүй ажиглагддаг байв. Хотын яг зүрхэнд орших Улсын их дэлгүүрт бараа ч үгүй, үйлчлүүлэгчид ч үгүй хоосон лангуунууд их байлаа. Тэр дэлгүүрээс би “командирский” гэдэг танк тулаан, төрийн далбаа дүрсэлсэн цэргийн цагийг өөртөө дурсгал болгон худалдаж авсан нь одоо ч надад бий. Хэдийгээр өнөөгийн хөгжил олон сайхан зүйлийг авчирч байгаа ч монголчууд үнэт зүйлсээ бага багаар алдсаар байна” гэх мөрүүдийг тэмдэглэжээ. Ингээд түүнтэй хийсэн ярилцлагыг хүргэе.

-Таны 19 жилийн ажил Монголтой холбогдож байна. Яагаад өөрийнхөө амьдралын бараг нэг үеийг Монголын тухай гэрэл зурагт зориулахаар шийдсэн юм бол?

-1997 онд Монгол-Японы хооронд дипломат харилцаа тогтсоны 25 жилийн ойгоор миний багш Тoshinobu Takeuchi Улаанбаатарт гэрэл зургийн үзэсгэлэн гаргасан. Энэ үед би багшийнхаа туслахаар анх удаа Монголд ирсэн. Багшийн танил гэрэл зурагчид, ховор ан амьтны зураг авдаг хүмүүсээс шилүүсний тухай сонсоод дахин ирж энэ ховор амьтны зургийг авна даа гэж бодоод буцсан. Дараа жил нь ирээд ирвэсийнхээ зургийг авахаар говь руу анх удаа явсан. Тэгээд ирвэсээ олж, зураг аваад очиход багш миний хальсыг үзээд “Чи юу ч авч чадаагүй байна” гэж голж билээ. Би маш их хичээгээд гайгүй зураг авлаа гэж бодсон юм. Их холоос авсан ирвэс гэрэл зурагт тун жижигхэн буусан байсан. Тэгээд дахин очиж сайн зураг авна. За за, ирвэс, ховор амьтны зураг ийм хэцүү юм чинь хүмүүсийн зураг, Монголын амьдралын зураг авъя. Монголын тухай нэлээн ойлголттой болъё. Хүмүүст ч Монголын тухай зургаа үзүүлье. Ирвэсийн зургаа дараа сайхан авна гэж бодоод Монголоор тойрч эхэлсэн.

-Таны хальсанд хотын амьдрал, нийслэлийн өөрчлөлт биш дандаа хөдөө орон нутгийн амьдрал буусан байдаг. Очих газраа өөрөө товлож байсан уу?

-Монголд зураг авснаас хойш хангай, говийн маш олон газраар явсан. Анх ирж байхад нэртэй гэрэл зурагчин, талийгаач Ц.Батзориг амьд байсан. Ц.Батзориг болон С.Цацралт ахаас хаана очиж зураг авахад сайхан бэ гэдэг талаар зөвлөгөө авч явах чиглэлээ тодорхойлдог байв. Хөдөө малчин айлд очиход манай энд гоё газар бий, тийшээ очих уу гэж асуудаг. Тэднээс сонсоод сайхан газруудаар явж зургаа авч эхэлсэн. Мянга сонсохоор нэг үз гэдэг үг байдаг шүү дээ. Энэ үг миний тархинд хадагдсан. Сонсож байхаар очоод үзнэ гэж зорьдог. Тэнд очоод дараагийн газар руу явах. Тэгээд өвөл очвол сайхан зураг гарах уу, зун нь зүгээр үү, эсвэл намар гоё уу гэх зэргээр төлөвлөлтөө хийдэг. Анх хөдөө явахдаа Оросын пургон машинаар, жолоочтойгоо хоёулхнаа, орчуулагчгүй явдаг байсан. Намайг ирж байхад япон-монгол хэлний харилцан ярианы ном гэж байдаггүй байв. Тэгээд хэрэгцээтэй үгээ өөрөө түүж японоор бичээд, монгол хэл мэддэг япон хүнээр эсвэл япон хэл мэддэг монгол хүнээр орчуулж авдаг байсан. Хэдийгээр би Монголын эгэл жирийн хүмүүсийн амьдралын тухай зургийг хальсандаа буулгадаг ч энэ ажлаа Ц.Батзориг агсны ажлын үргэлжлэл гэж боддог. Талийгаач монгол зурагчдаас монголчуудынхаа амьдралыг хамгийн сайхан харуулах хүн байсан. Намайг Монголын ховор амьтны зураг авна гэж мөрөөдөөд явж байхад Ц.Батзориг өөд болсон. Тэгэхэд Японд байсан над дээр энэ хүний бүх хальс нь ирсэн юм. Энэ зургуудыг угаалгаад сайхан зураг болгоод аваад ирээч гэж хүмүүс захисан. Тэр зургуудыг цэгцэлж байхдаа “Ийм сайн зурагчин бурхан болчихлоо. Энэ ажлыг үргэлжлүүлэхгүй бол болохгүй юм байна” гэж бодсон.

-Траншейны хүүхдүүдийн тухай таны авсан цуврал зураг 2005 онд Японы Гэрэл зургийн холбооны ирээдүйтэй гэрэл зурагчны шагналыг хүртсэн байдаг. Амьрал ч хэцүү, хүүхдүүд ч их байсан даа. Зураг авахдаа хэр их цаг зарцуулсан бэ?

-Тэр үед миний охин мэндэлсэн юм. Нэг удаа охиныхоо зургийг хараад сууж байхад Монголд цөөнгүй таардаг траншейны хүүхдүүд нүдэнд харагдсан. Айлын хүүхдүүд гэртээ тав тухтай байхад энэ хүүхдүүд тийм биш. Хүүхдүүдэд яаж туслах вэ гэж бодохоор надад мөнгө байхгүй. Тийм учраас энэ хүүхдүүдийн амьдралыг зургаараа гаргаж, хүмүүсийн анхааралд оруулж тусалъя гэж бодоод зураг авахаар Монголд дахин ирсэн. 2004 оны есдүгээр сар, 2005 оны нэгдүгээр сард авсан зургууд. Ирээд аппаратгүйгээр, хүүхдүүд хаана ямаршуухан амьдардаг юм бол гэж нэлээд хайсан. Нэг удаа эмнэлгийн хажуугаар явж байхад хэдэн хүүхэд гүйж ирээд “Ах аа, мөнгө байвал өгөөч” гэсэн. Та хэд хаана амьдардаг юм бэ гэсэн чинь энэ хажуугийн траншейнд гэдэг юм байна. Та хэдийн зургийг авч болох уу гэсэн чинь болно гэсэн. Есөн сард бараг зунаараа байсан учраас гадаа авч болсон. Нэгдүгээр сард хүйтэн үед траншейн дотор авсан. Бас өнчин өрөөсөн, асрамжийн газрын хүүхдүүдийн зургийг авсан. Найман настай, 14-15 настай ч хүүхдүүд байсан. Одоо хааяа тэднийг яаж амьдарч байгаа бол гэж би боддог. Сайн л явж байвал болно доо.

-Монгол нутгаар хөндлөн гулд 20 орчим жил аялсан хүнд энэ ард түмний тухай өөрийн гэсэн дүгнэлт байх нь тодорхой. Түүнээсээ хуваалцахгүй юу?

-Монголын хөдөөний хүмүүс сэтгэл татдаг. Анх ирвэсийн зураг авах гэж ирээд говьд очиход зүгээр замд тааралдсан хүн хамт яваад, хоёр, гурван удаа уул тойроод газарчин хийж өгсөн. Тэгэхэд би их гайхсан. Энэ хүн яагаад надад туслаад байгаа юм бол. Би газарчин хийж өгсөн гээд мөнгө өгч чадаагүй. Бэлэг өгөөгүй байхад яагаад тусалж байна вэ гэж бодож билээ. Тэгээд их баярласан. Хөдөөний эрчүүд нэг их юм ярьдаггүй. Харин эмэгтэйчүүд нь өөр. Японд хэн нэгэнд загнуулна гэсэн ойлголтгүй. Монгол эмэгтэйчүүд жинхэнээсээ уурлаад загнадаг. Анх ирээд хөдөө очоод “Жаахан хүүхэд хүртэл хийж чадаж байгаа юмыг чи чадахгүй байхдаа яадаг юм. Чи энэ ажилд тусал л даа” гэж загнуулсан. Өөрийгөө насанд хүрсэн том хүн гэж бодсон ч загнуулсан чинь гоё ч юм шиг. Хөдөө их сайхан. Тэнд очихоор гэртээ очсон юм шиг, нэг гэр бүлийнхэн шиг л сайхан байдаг. Яг тийм байдаг учраас миний зураг зүгээр нэг жуулчин очоод авч чадахгүй, яг монголчуудын амьдралыг гадаад хүний нүдээр харсан тийм зураг болж чаддаг байх.

-Гэрэл зурагчнаас тэр тусмаа гэрэл зургийн аппарат үйлдвэрлэлээр толгой цохидог Японы гэрэл зурагчнаас яг одоо ямар аппарат хэрэглэж байгааг асуухгүй өнгөрч болохгүй. Та аль фирмийн камер барьж байна?

-“Olimpus”-ийн сүүлийн үеийн загварын камер барьдаг. Хөнгөн, авсаархан, авч явахад бас ашиглахад их эвтэй. Камерын хувьд өндөр хурдтай, дүрс чанарын хувьд сайн. Бороо, цастай ямар ч үед зураг авахад дүрсний хувьд бэрхшээлгүй, нэмэлт линз, шүүлтүүртэй. Над шиг хөдөө явдаг хүнд тохирсон эд. Гэрэл зурагчид бол сайн мэднэ.

-Таны хоёр альбомоос Шимизугийн дуранд монголчуудын амьдралын хэв маягт гарсан өөрчлөлтүүд он жилээрээ үлдсэн нь харагддаг. Ийм санаа, шийдлээ яаж олсон бэ?

-Японд 2011 онд цунами болсон. Тэр үед Токиод том цунами орж ирж магадгүй гэцгээж байв. Би бүх хальс, гэрэл зургуудаа гэртээ хадгалж байлаа. Цунами болсон зүүн хойд мужуудад комьпютер хардаас эхлээд бүх юм устсан. Тэгээд Монгол хамгийн аюулгүй, Монголд авсан зураг Монголдоо үлдэх ёстой гэж бодоод Улаанбаатарт “Өөрчлөлт” альбомоо хэвлүүлсэн. Тэнд нэлээн хэдэн жилийн өмнөх зургууд багтсан. Өнөөдрийнх шиг цахим ертөнц, гар утас, хэрэглээний бусад электрон бүтээгдэхүүн зэрэг юмс байхгүй байхад хүмүүс их аз жаргалтай, амьдаръя, зүтгэе гэсэн бодолтой байсныг энэ альбомоос харна. Би 22 настайдаа Монголд ирсэн. Тэр үед би өөрийгөө том болчихсон, хоол хийнэ, гал асаана, бүгдийг чадна гэж бодож байсан ч яг Монголд ирээд чаддаг гэж бодсон бүх юмаа хийж чадахгүй байсан. Тэгэхэд хөдөөний малчин айлын гурван настай хүүхэд өөрөө хувцсаа өмсөөд, бакиалаа тосолж байгааг хараад энэ улсаас сурах юм их байна даа гэж бодож байлаа. Хүмүүс ажлын багаж нь ихсэх тусам юу ч хийж чадахаа больчихдог юм шиг. Орчин үед амьдралын бүх хэрэгцээ нэвтэрсэн байхад хүмүүс их тайван, хүсэх юмгүй болчихсон юм шиг. Түүнийг харуулах гэж хоёр дахь альбомоо гаргасан. Япон жуулчдыг хараад байхад хэлэх ёстой үг юм шиг “Би заавал дараа дахин ирнэ” гэдэг. Тэгээд ирдэггүй. Би ирээд буцахдаа бас “Дараа ирнэ ээ” гэж хэлдэг. Хүмүүс энэ ч ирэхгүй дээ гэж боддог гэсэн. Тэгээд дараа жил нь хүрээд ирэхээр “Хүүе чи хүрээд ирсэн үү” гээд цочдог. Тэгээд бүр сайн найз болдог. Монголын хаа сайгүй ийм найзууд бий. Гаднаас ирсэн зурагчид өөртөө болсон өөртөө хэрэгтэй зургаа аваад явдаг, болчихлоо гэж боддог байх. Би зургаа зураг авахуулсан хүн, тэр айлд хамгийн гоё гэж тооцогдохоор авахыг хичээдэг. Тэр зургуудаа Монголд нь үлдээсэй гэж боддог. Зургаа аль болохоор авчирч өгөхийг хичээдэг. Номоо ч гэсэн Монголд нь үлдээе гэж хийсэн.

-Монголын хөдөө талын өвөл япон хүнийг байтугай хотынхноо ч хашраадаг. Өвлийн хүйтнээс халширдаг уу?

-Өвөл ирж зураг авдаг. Зун бол хэн ч гоё зураг авахаар хэтэрхий гоё. Нэг удаа өвөл ирээд 40 градусын хүйтэнд Хөвсгөл нуурт майханд хоносон. Энэ их сайн мешок, -35 градуст яах ч үгүй гэхээр нь шинэ мешок худалдаж аваад ирсэн байлаа. Тэгээд майханд хоносон. Жолооч машиндаа пирмуск асаагаад унтсан. Шөнө дунд машиныг ямар нэг юм самардаад байх шиг болоход жолооч хаалга онгойлгосон гэсэн. Тэгэхэд би хөлдөж үхэх гээд хаалга тогшсон юм. Манай жолооч хөнжлөө толгой дээгүүрээ нөмрөөд унтчихаж. Тэгээд арай гэж оруулж, гэсгээж дулаацуулсан. Монголын өвөл үнэхээр хүйтэн. Тэгэхэд өвлийн хүйтнийг жинхэнэ мэдсэн. Тэрнээс хойш бэлтгэл сайтай ирдэг болсон доо. Одоо хүйтнийг ажрахаа байсан. Би тэр хүйтэнд үхээгүй, тэгээд хүний амь ч бас бөх юм байна. Миний амь ч их бөх болсон байх гэж бодсон шүү. Түүнээс хойш өвөл Монголд ирэх бүр ч дуртай болсон.

-Хөдөөгийн хүмүүсээс та анзаарсан байх. Уул усаа эзэнтэй, савдагтай гэх мэт хэлэлцдэг. Ямар нэг ер бусын тохиолдолтой таарч байв уу?

-Тийм, монголчуудын энергитэй газар, эзэнтэй уул, ус гэдэг үгэнд би шууд итгэдэг. Япончууд Шинто шашин шүтдэг. Энэ шашинд ч уул ус эзэнтэй гэсэн ойлголт байдаг. Би нэг удаа Японд байгальд зураг авах гэж яваад өглөө эрт зурганд гарах ёстой ч нойр хүрээд жаахан унтах гээд зүүрмэглэхдээ “Хүүе чи чинь унтаад байгаа юм уу” гэж хэн нэг хүн хэлэх шиг болоход сэрсэн. Эхлээд зүүдэлж байна уу даа гэж бодсон ч тэр уулын савдаг, эзэн ч юм уу, бурхны ч юм уу дууг би сонссон. Японд ууланд авирч яваад яг унах гэж байхад модонд гогдогдоод үлдчихдэг ч юм уу ийм юм надад таардаг. Японд ч гэсэн тийм юм болдог, Монголд ч тохиолддог болохоор би айж цочирддоггүй.

-Монголын аж амьдрал талаас зургийг нь авч амжаагүй, үлдсэн сэдэв танд бий юу?

-Анх бодож ирсэн ирвэснийхээ зургийг л аваагүй. Ховд, Баян-Өлгий гээд хөдөөгүүр явахдаа ирвэстэй гэсэн уул болгон руу явдаг. Би тааралдаагүй л байгаа. Авна гэж байнга боддог. Тэр бол миний ажил шүү дээ. Одоо болтол таараагүй болохоор миний энд хийх ажил дуусаагүй ч юм бил үү (инээв).

МЭӨ 570-490 онд амьдарч байсан алдарт
гүн ухаантан, математикч Пифагорыг мэдэхгүй хүн үгүй. Шашин, гүн ухааны сургуулийг
үндэслэн байгуулагч түүний амьдралыг домог шиг л гэдэг. Тэрээр Самос арал дээр амьдарч
байсан Мнесарх, Партенида нарын хүү болон мэндэлсэн юм. Пифагорын аав Мнесарх нь
Тира хотод арилжаа наймаа эрхэлдэг нэлээд чинээлэг хүн байжээ. Ган болсон жил тэрээр
хүмүүст үнэгүй талх тарааж буян үйлдсэнийхээ төлөө Самосын иргэншил хүртсэн юм.

ифия хэмээх далдыг харагч Мнесарх
хүүтэй болно гэдгийг анх хэлсэн байдаг. Хүүхэд нь хүн төрөлхтний түүхэнд үнэлж барашгүй
агуу үйлс бүтээх бөгөөд түүн шиг хүн дахин төрөхгүй хэмээн хэлсэн гэнэ. Үүнийг сонссон
Мнесарх ихэд баярлаж эхнэрийнхээ нэрийг Пифаид болгон өөрчилжээ. Харин дөнгөж төрсөн
хүүдээ Пифагор хэмээх нэр хайрласан байна. Пифагор гэдэг нь Пифиягийн урьдчилан
хэлсэн хүн гэсэн утгатай юм байна.

Мнесарх хаашаа ч явсан эхнэрээ үргэлж
дагуулж явна. Пифагор ойролцоогоор МЭӨ 570 онд Сидонд төрсөн. Бүр багаасаа л ер
бусын авьяастай болох нь мэдэгдсэн гэдэг. Антикийн үеийн түүхэн баримт бичиг, ном
сударт бичсэнээр Пифагор тухайн үеийн Грек, Перс, Египетийн нэртэй эрдэмтэдтэй бүгдтэй
нь уулзаж, мэдлэгээ улам бүр гүнзгийрүүлэхийг чармайн уйгагүй хөдөлмөрлөж байсан
гэнэ. Пифагорыг Олимпийн боксын тэмцээнд ялалт байгуулсан хэмээн түүхэн барим бичигт
дурдсан байдаг. Үнэндээ бол түүнийг хамаатны залуутай нь андуурсан аж.

Пифагор залуудаа Египетийг зорьж
эрдэмд шамдан суралцсан байна. Самос арлыг удирдаж байсан Поликрат нь фараон Амасист
захидал бичиж залууд сурах боломж олгохыг хүсчээ. Ийнхүү Египетэд ангаах ухаан,
математикийн ухааныг заалгажээ. Түүгээр ч барахгүй гадаадын иргэдэд суралцахыг хориглосон
бусад салбарын сургалтад хамрагдаж чадсан. Ийнхүү 18 настайдаа төрсөн Самос арлаасаа
явж юм үзэхийн сацуу ном заалгажээ. 22 жил харийн нутагт амьдарсан түүнийг хүчээр
Вавилонд авчирсан байна. Харин Вавилонд 12 жил амьдрахдаа ер бусын ид шидтэй хүмүүстэй
холбоотой байж, далдын хүчийг судалсан юм. Олон жил хилийн чанадад амьдарч 56 настайдаа
төрсөн нутаг болох Самос арал дээр эргэн ирсэн. Нутгийнхан нь түүнийг агуу эрдэмтэн
гэдгийг ч хүлээн зөвшөөрчээ. Тэр үед амьдарч байсан эрдэмтэн Ямвлих Пифагорын талаар
нэлээд зүйлийг бичсэн байдаг. Түүндээ “Пифагорын гүн ухааны онол улам бүр түгсээр
Эллада тэр чигээрээ биширч хамгийн ухаалаг, шилдэг хүмүүс түүнтэй уулзаж сургаалыг
нь сонсохоор Самост очдог байлаа. Түүнээс олон нийтийн ажилд идэвхтэй оролцохыг
ч шаардаж байв. Пифагор улс орныхоо хуульд захирагдахын сацуу гүн ухааныг судлах
нь ямар хэцүү болохыг мэдэрсэн. Философчид харийн нутагт амьдралаа өнгөрүүлдэг байсныг
ч анзаарсан юм. Зарим хүмүүсийн ярьснаар энэ бүхнийг сайтар бодолцсоны үндсэн дээр
өөрийг нь төдийлөн сайн үнэлээгүй тул Италийг зорьсон” хэмээн бичсэн байдаг.

Ингээд Италийн өмнөд хэсэгт орших
Кротоне хотод суурьшихад сургаалыг нь дагах хүн маш их байсан гэдэг. Пифагор шавь
нартайгаа хамтран үзэл бодол нэгтнүүдээ эгнээндээ нэгтгэсэн бүлгэм байгуулж түүний
сургаалыг эрхэмлэн дээдэлдэг байсан. Тухайн үеийн хамгийн оюунлаг хүмүүс эрдэмтэд
тэдэнтэй нэгдсэн юм.

Пифагорын сургаалыг үндсэн хоёр
хэсэгт хуваана. Нэгдүгээрт, ертөнцийг таньж мэдэхэд шинжлэх ухааны үүднээс хандах,
хоёрдугаарт, шашны нууцлаг үзэгдэл. Тэрээр хүний сүнс нэг биеэс нөгөөд шилждэг талаар
бичсэн байдаг. Эртний Грекийн гүн ухаантан Аристотель нь Пифагорыг ихэд дээдлэн
хүндэтгэдэг байв. Платон ч түүнийг шүтэн бишрэгчдийн нэг байв. Пифагоризмын үндсийн
талаар анх гурван ном хэвлүүлэхэд Платон найз нарынхаа зөвлөснөөр нэлээд өндөр үнээр
худалдан авсан түүхтэй.

Пифагорын теоремыг бүгд дунд сургуульд
заалгадаг. Тэгш өнцөгт гурвалжны катетуудын уртын квадратуудын нийлбэр гипотенузын
уртын квадраттай тэнцүү. Өөрөөр хэлбэл, а2+b2=c2. Ер нь Пифагорын
сургуулийнхан математик болон сансар судлалд маш их хувь нэмэр оруулсан. Тэрээр
шашны салбарт ч том шинэчлэл хийсэн. Түүний байгуулсан нууц бүлгэм улс төрийн зорилго
тавиад зогсохгүй нууц сургаалын ачаар хүн хэрхэн сэтгэл санаагаа ариусгахыг сургана.
Пифагор бүлгэмээ 25 жил удирдсан юм.

Агуу эрдэмтэн 60 настайдаа өөрийн
сурагч Феано хэмээх бүсгүйг эхнэрээ болгожээ. Хоёр хүү, охин гээд гурван хүүхэд
нь аавынхаа үйл хэргийг үргэлжлүүлсэн. Энэ эрдэмтний тухай ярихад тухайн үеийн улс
төрийн нөхцөл байдлын талаар ярихгүй байхын аргагүй юм. МЭӨ IV зууны сүүлч V зууны
эхээр эрх баригч язгууртнуудын эсрэг ард иргэдийн бослого идэвхжсэн.Пифагорын амьдарч
байсан Италийн Кротон хотод ч байдал тун тогтворгүй болжээ. Тэрээр энэ бүхнээс зугтаж
шавь нарынхаа хамт Тарент руу нүүсэн байна. Гэвч удалгүй Тарен үймээнд автсан. Гэтэл
яг энэ үед Пифагорын тэргүүлдэг нууц бүлгэмийг ард иргэд нэлээд буруутгах болсон
гэдэг. Тэднийг эрх баригчдад нөлөөлсөн хэмээн шүүмжилжээ. Зарим түүхэн баримт бичигт
дурдсанаар нэгэн үймээний үеэр Пифагор амиа алдсан гэдэг. Математикч, гүн ухаантан
80 настайдаа ийнхүү хорвоогийн мөнх бусыг үзүүлсэн байна.

Түүнийг хэрхэн амиа алдсан талаар
бас нэгэн хувилбар байдаг. Килон хэмээх чинээлэг эр Пифагор дээр ирж ах дүүгийн
барилдлага тогтоохыг хүссэн боловч татгалзсан хариу авчээ. Килон түүнд өс санаж
гэрийг нь галдсан байна. Нэгэн шавь нь өөрийгөө золиослон байж багшийнхаа амийг
аварчээ. Үүнд Пифагор ихэд харамсаж, сэтгэл санаагаар унасаар эцэстээ амиа хорлосон
ч гэдэг. Гурав дахь хувилбараар түүний эсрэг хуйвалдааныг Килон хэмээх чинээлэг
эр зохион байгуулсан байна. Түүнээс зугтаан Метапон хотод шилжин суурьшсан боловч
хойноос нь ирж амийг бүрэлгэжээ.

Пифагорыг амьд байхад нь түүний
талаар үлгэр домог мэт зүйлс яригддаг байсан гэдэг. Сүнсийг удирддаг, хараалыг зайлуулж,
амьтдын хэлийг ч мэддэг хэмээн ярьдаг байжээ. Түүнээс гадна ургамлыг ашиглан янз
бүрийн өвчнийг хэрхэн анагаах талаар гаргууд мэдлэгтэй хэмээн хүмүүс биширнэ. Эргэн
тойрныхондоо маш их нөлөөлдөг гэнэ. Нэгэн удаа Пифагор шавьдаа ихэд уурласан аж.
Сурагч нь сэтгэл санаагаар унасандаа амиа хорлосон байна. Түүнээс хойш Пифагор хүнд
уурлахаа больсон гэдэг.

Геометрийг шинжлэх ухаан болгосон
нь Пифагорын гавьяа. Тэрээр дэлхий бол бөөрөнхий хэлбэртэй, нар сар, түүнийг тойрон
эргэлдэж байгаа гэдэгт бүрэн итгэлтэй байсан.